________________
मंदारगिरि
૧૮૯
मंदारगिरि નિશાને અદ્યાપિ દેખાય છે અને તેથી આ
(માર્ટીનનું પૂર્વ હિન્દુસ્તાન, પુત્ર ૨; કાપ હસ્તકૃત હોય એમ સાફ જણાય છે. શબિહારી બાઝનું ઈન્ડિયન એન્ટીઆ મંથન વખતે શ્રવિષ્ણુ ભગવાને કૂર્મ- કવરી, પુત્ર ૧, પ૦ ૪૬ ઉપરને મંદાર વતાર ધારણ કરીને આ પર્વતને ભાગ
પત સંબંધીને લેખ જુઓ ). પર્વ. પિતાની પીઠ ઉપર ધરી રાખ્યો હતો (કૂર્મ !
તની તળેટીએ એક સુંદર તળાવ આવેલું છે. પુરાણ, ખંડ ૧ લે, અ૦ ૧; વામન
એ તળાવને પાપહારિણી કહે છે. પિોષ પુરાણુ, અ૦ ૯૦ ). આ પર્વતના શિખર મહિનાની અમાસ ઉપર દૂરદૂરથી લેકે ત્યાં ઉપર બે બૌદ્ધ દેવળો આવેલાં છે જ્યાં હાલ
સ્નાન કરવા આવે છે. તે દહાડે બંસીથી જૈન લેકે પૂજા કરે છે. આ શિખરની
મધુસૂદનની મૂર્તિને પર્વતની તળેટી ઉપરના પશ્ચિમ બાજુમાં નીચાણ ઉપર આવેલી એક છે
એક દેવળમાં લાવવામાં આવે છે. હર્ષવર્ધ. આગળ પડતી કરાડ ઉપર વિષ્ણુનું મધુસૂદન
નના મરણ પછી કનોજનું રાજ્ય છિન્નભિન્ન નામનું મૂળ દેવળ આવેલું છે (ગરૂડપુરાણ,
થઈ જવાથી આદિત્યસેન સાતમા સૈકામાં મગખં૦ ૧, અ૦ ૮૧ ). આ દેવળ હાલ
ધને સ્વતંત્ર રાજા થયો હતો. તેની રાણી ખંડેરના રૂપમાં છે. એની પશ્ચિમ બાજુએ
કાનાદેવીએ આ તળાવ ખોદાવ્યાનું કહેવાય એક અંધકારવાળી નીચાણની કંદરામાં નૃસિ
છે. (કોર્પસ ઇસ્ક્રીપ્શનમ ઇન્ડિકેરમ, હિની મૂર્તિ છે. આ મૂર્તિ પત્થરમાંથી કાતરી
પુત્ર ૩, પ૦ ૨૧૧). આ ઉપરથી જણાય કાઢેલી છે અને એની પાસે એક કુદરતી
છે કે અંગ અદ્યાપિ મગધને તાબે હતે. ખો આવેલી છે જેમાં નિતર્યા કાચ જેવા
આ ડુંગર મધુસૂદનના નામને લીધે ચોખ્ખા ઝરાના પાણીને મોટો જથ્થો છે.
પવિત્ર મનાય છે છતાં મૂર્તિ
બંસીમાં રાખવામાં આવે છે. બંસીને એ જથ્થાને આકાશગંગા કહે છે. ત્યાં
મંદારમહામ્ય બાલિસ નામે કહ્યું છે. અહીંનું વિષ્ણુના વામન અવતારની અને મધુકૈટભ દત્યની કાતરી કાઢેલી મેટી મૂર્તિઓ આવેલી
દેવળ સને ૧૯૨૦ માં બંધાવેલું છે. આ છે. (આ મૂર્તિઓના વર્ણનને સારું
પર્વતની પવિત્રતાને સારું (વરાહપુરાણુ, જ એ સો બં૦ ૫૦ ૨૦, પા૦ ર૭ર
અ૦ ૧૪૩; યોગિની તંત્ર, ભાવ ૨ જો, જુઓ). આ ડુંગરના પાય પ્રદેશમાં અને
અ૦ ૪ અને નૃસિંહરાણ, અ૦ ૬૫) એની પૂર્વની બાજુએ દેવળો અને બીજાં
જુઓ. મંદાગિંગાની દક્ષિણે અને વિંધ્ય મકાનનાં ઘણું ખંડેરો આવેલાં છે. એ
પર્વતમાળામાં આવ્યાનું વરાહપુરાણ, અ. ખંડેરોમાં પત્થરનું બાંધેલું એક જુનું ખંડેર
૧૪૩ માં કહ્યું છે. છે. એ ખંડેરને નાથથાન કહે છે. નાથથાન ! સંસાર (૨) ગરવાલમાં આવેલા સુમેરૂની પૂર્વે બૌદ્ધવિહાર હેય એમ સાફ જણાય છે છતાં
આવેલા હિમાલયના ભાગ વિશેષને મંદારગિરિ હાલ એ હિંદુઓને કબજે છે. ડુંગરી ઉપર
કહે છે. મહાભારત, અનુશાસન પર્વ, અ૧૯, ઘણાં મકાનનાં ખંડેરે છે અને સરળતાથી
અને વનપર્વ, અ૦ ૧૬૨ માં હિમાલય ઉપર ચઢવાને માટે પત્થરમાં છેક ડુંગરના શિખર
આવેલે મંદાર તે જ ખરે એમ કહે છે સુધી પગથીયાં કરી કાઢેલાં છે. ચોલા રાજા
(કૂર્માચલ શબ્દ જુઓ). કેટલાંક પુરાઅને તેમાં ખાસ છતસંહ રાજાના વખ- ણેમાં નર અને નારાયણના દેવળો જેના તનાં આ ખંડેરે હેય એમ કહેવાય છે. !
ઉપર આવેલાં છે તે બદ્રિકાશ્રમ મંદાર પર્વત
Aho! Shrutgyanam
