________________
૧૬૪
मकुलपर्वत સૂનુત્તુંગ (ર). મહાભારતના સુપ્રસિદ્ધ ટીકા લખનાર નીલકને મતે તુંગનાથનેા ડુંગર તે જ. ( મહાભારત, આદિપર્વ, અ૦ ૨૬, શ્લોક બીજા ઉપર નીલકાની ટીપ્પણી જીઆ ). તુંગનાથ પંચકેદારમાંના એક છે. ( પંચકેદાર શબ્દ જીઆ). મૃક્ષેત્ર. ભકચ્છ તે જ.
म
भृगुआश्रम
રાજ્ય લઈ લીધું હતું. મલીમાં ભૃગુઋષિએ એક કાળે તપ કર્યું હતું. આ સ્થળે ભૃગુ. ઋષિનું દેવળ આવેલું છે. અને એ યાત્રાસ્થળ મનાય છે. ખલીઆ એક કાળે ગગા અને સરયુના સંગમ ઉપર આવેલું હતું. એને ખાગરાસન કહેતા. આ નામ ભૃગુઆશ્રમનું વિકૃત રૂપ છે. ગંગાના કિનારા ઉપર આવેલું. છી યાને દર ભૃગુઋષિનું હતું એમ કહેવાય છે. ત્યાં અગાડી ભૃગુઆશ્રમ યાને ભદ્રાસન ( ગેરાસન, રેન્ડેલ) કહેવાય છે એ સ્થળે ભૃગુઋષિએ ધાર્મિક ક્રિયાઓ કરી હતી. ( માર્ટીનનું ઇસ્ટર્ન ઇન્ડિયા, પુ૦ ૨, પા૦ ૩૪૦ ). એને દ્રિક્ષેત્ર પણ કહેતા. ત્યાં અગાડી પ્રતિવષે ભરાતા મેળાને દ્રિ મેળા કહે છે. ધર્મારણ્ય, ર, જુએ. મૃગુન્નાશ્રમ (ર). ભરૂચ પણ ભૃગુઋષિના આશ્રમ હતું.
સૂનુ છે. ભરુચ્છ તે જ. એ નામ ભૃગુક્ષેત્રનું વિકૃત રૂપ છે. અહીં ભૃગુઋષિનું રહેઠાણુ હતું. ( ભાગવતપુરાણ, સ્કંધ, ર્ જો, અ૦ ૮; સ્કંધપુરાણ, રેવાખંડ, અ૦ ૧૮૨ ). મૃત્યુપટ્ટ7. ગરવાલમાં કેદારનાથની પાસે આવેલું પ્રસિદ્ધ યાત્રાસ્થળ વિશેષ. ભૃગુપુર ભરુકચ્છ તે જ. ( ટાનીનું પ્રશ્નચિ - તામણી, પા૦ ૧૩૬ ). અહી' અગાડી વીસમા જૈન તીર્થંકર સુવ્રતનું દેવળ આવેલું છે. મૃગુતીર્થ. નમ દાને કિનારે ફાટિકના ખડકાની
વચ્ચે જખલપુરથી પશ્ચિમે ખાર માઈલ ઉપર આવેલું ભેરાબ્રાટ તે જ. આ સ્થળે ૬૪ યાગિણીઓનું દેવળ આવેલું છે. આ એક સુપ્રસિદ્ધ યાત્રા સ્થળ ગણાય છે. ( પદ્મપુરાણું, સ્વર્ગ ખ ́ડ, અ૦ ૯; મત્સ્યપુરાણ, અ૦ ૧૯૨).
મૂર્તુળ. તેપાળમાં ગંડકને પૂર્વ કિનારે આવેલા ડુંગર વિશેષ. આ જગાએ ભૃગુના આશ્રમ હતા. (વરાહપુરાણ, અ૦ ૧૪૬).
મરુપર્યંત યુદ્ધગયાથી દક્ષિણમાં આશરે ૨૬
માઈલ ઉપર અને હઝારીમામ જીલ્લામાં આવેલા સત્રથી ઉત્તરે આશરે ૧૬ માઇલ ઉપર આવેલા કન્નુાપહાડ તે. કલુહાપહાડ એ મકુલપતિનું વિકૃત થયેલું રૂપ હેાય એ સ્પષ્ટ છે. ( બીગે ન્યુટનુ ગાતમનું જીવનચરિત્ર જીઆ ). કહેવાય છે કે આ જગાએ મુદ્દે પેાતાનું છઠ્ઠું ચામાસુ ગાળ્યું હતું. મકુલપત લીલજન નદીના પૂર્વ કિનારે આવેલી નિરાળી ખીણની પશ્ચિમ સીમા ઉપર આવેલા છે. આ ખોણમાં કુલેશ્વરી ( કુલ અને ઇશ્વરી ) નામની દુર્ગા સ્વરૂપનું દેવળ આવેલું છે. પરંતુ આ જગાએ ખુદ્દ લેાકાના બાંધકામનાં ધણા અવશેષ! અને બુદ્ધની પ્રતિમા ઠેકાણે ઠેકાણે મળે છે. પતની તરત સમિપ આવેલા ઉચ્ચ પ્રદેશ ઉપર કુલેશ્વરીનું દેવળ આવેલું છે. આ ઉચ્ચભૂમિ અને ૫તની વચ્ચે એક વહેળીયું આવેલું છે. એ વહેળીયાની પૂ બાજુએ એક દેવળ આવેલું છે. એ દેવળમાં ધ્યાનાસ્થિત યુદ્ધની ખંડિત મૂર્તિ છે. આ ખીણની ઉત્તરનો બાજુએ આકાશલાચન નામની સૌથી ઉંચી તૂક ઉપર યુદ્ધનાં ખે પગલાં છે, અને ડુંગરના મધ્યભાગમાંથી કારી કાઢેલી મુદ્ધની મૂતિ છે. એના ઉપરના લેખ કાળ અને વાતાવરણની અસરથી ધણા ખવાઈ ગયેલા છે. આ જગાએ મેાટી ઈંટા મળી આવે છે. જેથી આ જગાની પ્રાચીનતા જણુાય છે. મકુલ શબ્દમાંથી મ ના લેાપ થયે હશે
Aho! Shrutgyanam
