________________
मणिकर्णिका
પાંતી નદીને કાંઠે આવેલું સુપ્રસિદ્ધ મણિકરણ નામનું યાત્રાસ્થળ તેજ, (જ૦ એ સા૦ ૦ ૧૯૦૨, પા૦ ૩૬; બૃહત્ત્વ પુરાણ, ૧, ૦ ૬ ). પાર્વતી અને કુલુત શબ્દ જીએ. અહી આગળ મણિકરણ અથવા મર્માણકર્ણિકા નામે વર્તુલાકાર આઠ, દસ, હાથ પહેાળા ઉના પાણીના ઝરા છે. યાત્રાળુઓ પેાતાના ચાખા અને દાળ આ કુંડમાં રાંધે છે. આ નામ મણિકર્ણિકાનું ટુંકુ રૂપ છે. મળનિષ્ઠા. મણિકર્ણો તે જ. મળજિન્ના (૨). ખનારસને સુપ્રસિદ્ધ ઘાટ વિશેષઃ
૧૬૬
મર્માળચુલા. એક નીચી પ`તમાળા કે જેના છેક પશ્ચિમ કિનારા ઉપર પૂનાથી પૂમાં ૩૦ માઈલ ઉપર જેજુરી નામનું ગામ છે તે. આ સ્થળે મલ્લ અને મલ્ટિ નામના એ અસુર ભાઈએ બ્રાહ્મણાને બહુ દુઃખ દેતા હતા. ખંડાખા (ખંડેરાવ) નામના શિવના એક અવતારે એએને મારી નાખ્યા હતા. [બ્રહ્માંડ પુરાણ, બેત્રખડ; મલારી માહત, આપ
ના ભારતવષ યાને હિંદુસ્તાનના મૂળ વતનીએ નામના પુસ્તકમાં પાન ૧૫૮, ઉપરની ટીપ્પણી ). મક્ષારિલિંગ શબ્દ જુઓ.
મળપુર. મહાભારતમાં કહેલા બબ્રુવાહનના રાજ્ય લિ’ગતી રાજધાની. (મહાભારત, અદ્યમેધ પ, અ૦ ૯૯ ). મનફર અંદર તે જ મણિપુર એમ લાસેન કહે છે. એ ચિકકાલની દક્ષિણે આવેલું હતું. પરંતુ ડૅ. આપ એ ખરૂં નથી એમ કહે છે. (ડા॰ આપનું પ્રાચીન હિન્દુઓના હુથીઆર ”, પા૦ ૧૪૫, ૧૪૮). ડૉ. એપ્પ મદુરાની પાસે આવેલુ' મનલૂરૂ તે મણિપુર એમ કહે છે. ( વળી આપતું ભારતવર્ષ ના મૂળ રહીરા, પા૦ ૧૦૨ જીઆ). મહાભારતમાં આઢિ, અ૦ ૨૧૫ માં અને રઘુવ’શમાં
मत्स्यतीर्थ
સ` ૬, શ્લાક પ૬ માં વધુ વેલુ કલિ - ગની રાજધાનીનું સ્થળ અને નામ મણિકપટ્ટનના વનને મળતાં આવે છે. કિપટ્ટન ચીક સરાવરના મુખ અમાડી આવેલુ દરઆઈ અંદર છે. લિંગનગરી શબ્દ જુએ. મધ્યપ્રાન્તમાં આવેલું. રતનપુર તે મણિપુર એમ મી. રાસનું કહેવું છે. (સારના શિલાલેખા, ઉપાદ્ઘાત્, ૨૯). પણ રતનપુર શબ્દ જુએ.
મળમઢેરા. મણિમહેશ યાને મણુમહેશ મહાદેવનું દેવળ. આ દેવળ પંજાબમાં રાવી નદીના મૂળ પાસે તેના કાંઠા ઉપર આવેલી ચંબાની જુની રાજધાની ભરમવરમાં છે. મહાદેવની સફેદ મૂર્તિને પાંચ મુખાર્વિન્દ હાઈ તે સુપ્રસિદ્ધ યાત્રાસ્થળ છે. ( કનીંગ્ઝામને આક૦ સ૦ રી૦ પુ૦ ૧૪, પા૦ ૧૬૦૯; એ જ્યા, પા૦ ૧૪૧ ). ચાટનના અભિપ્રાય પ્રમાણે મણિમહેશ યાને મુનીમુહિષ એ એક તળાવનું નામ છે. અને એ તળાવમાંથી મુદ્દિલ નદી નિકળે છે. વીતેના અભિપ્રાય પ્રમાણે એ જ રાવી નદીનું
નામ છે.
મહિમતીપુરી, ઇક્ષ્મણપુર તેજ. ( મહાભા વનપ, અ૦ ૯૬).
મત્સ્યતીર્થ. મૈસેારના પ્રાન્તમાં તુંગભદ્રાથી થાડે છેટે તિરૂપાનન કુંડૂમથી આર્દ્ર અગર દસ માઈલ પશ્ચિમે એક ટેકરી ઉપર આવેલું નાનુ` તલાવ વિશેષ. ( ચૈતન્યરિતામૃત, ભાગ ૨, ૦૯). આ તલાવ સવાર સાંજ સુશ્રાવ્ય અવાજ કરતી માછલીએથી ભરેલું છે. આ ચમત્કાર સ્કેાટલેન્ડના કિનારા આગળ મળતી બટરમેન નામની નાદ ઉત્પન્ન કરનારી અથવા લકા અગાડી મળનારી એજ જાતની માછલીએ હાવાને લઈ તે અગર આજુબાજુના ખડકાની સ્થિતિને લઇને જુદે જુદે ઉષ્ણતામાને ઉત્પન્ન થતા સુશ્રાવ્ય નાદને લીધે થાય છે. આવા સુશ્રાવ્ય નાદ ઇજીપ્તમાં ખેલતી
Aho! Shrutgyanam
