________________
पुरी
૧૪૭
ઓરિએન્ટલ સીરીઝમાં છપાયેલું
ભેજનું યુક્તિકલ્પતરૂ, પા૦ ૧૧૧-૧૧૨). પુરો ઓરિસામાં આવેલું જગન્નાથ તે જ.
સુહસ્તિનની પછી થઈ ગયેલા જૈનાચાર્ય | પુ વિજીસ્વામી આ જગ્યાએ આવ્યા હતા તે કાળે અહિ બોદ્ધ રાજાઓનું રાજ્ય હતું
(સ્થવિરાવળી, ૧૨, ૩૩૪). gવા વખતે ગેડોશિઆની રાજધાની પૌરા
તેજ, (મહાભારત, શાંતિપર્વ, પા૧૧૧; મેક્કીંડલની હિંદુસ્થાન પર સિંકદરની
ચઢાઈ, પા. ૧૭૨ ). કુરીવા (૨) નર્મદા કિનારે આવેલ પ્રદેશ વિશેષ
(બૃહત્સંહિતા, અ૦ ૧૪; માર્કય
પુરાણ, અ૦ ૫૭ ). પુરુશ્રી. પરૂની તે જ. પુષg.ગંધારની રાધાની પેશાવર તે જ.(દેવી
પુરાણ, અ૦૪૬). ગાંધાર અને નવ–ગાંધાર શબ્દ જુઓ. મહારાજ કનિષ્કની રાજધાની અહિયાં હતી. કનિષ્ક કોતરકામવાળા લાકડાનો તેર-માળને અવશેષ મુક્તાને સ્તંભ કરાવ્યો હતે. પિશાવરના લાહોર દરવાજાની બહાર “શાહ કી ઢેરી” નામના ટેકરામાં અદ્યાપિ એનાં ખંડિયરે અસ્તિત્વમાં છે. (જ૦ ર૦ એ સેટ, ૧૯૧૨, પા૦ ૧૧૩). આ સ્તંભની બાજુએ કનિષ્કને બાંધેલો એક ભવ્ય આશ્રમ આવી રહ્યો હતે. આ આશ્રમ મહમદ-ગઝની અને એની પછી ગાદીએ આવનારાઓની ચઢાઈઓના કાળમાં નાશ પામ્યો હતે. (વિન્સેન્ટ રિમથને હિન્દુ
સ્થાનને પ્રાચીન ઇતિહાસ, પા૦ ૨૨૭). કનિષ્કના સમકાલીનના અંગે તામસવન શબ્દ જાઓ. ઇસ્વી સનના ૧૧ મા સૈકામાં પુરુષ- | પુરને પુરુષવર કહેતા (અલબરૂનીને હિંદુસ્થાનપુત્ર ૧, પ૦ ૨૦૬). ઇસ્વી સનના ૬ સૈકામાં આ જગ્યાએ બૌદ્ધ-સાધુ |
पुरुषोत्तमक्षेत्र આસંગ રહેતો હતો. આસંગના નહાના ભાઈ વસુબંધુનું પણ આ જન્મસ્થાન હતું. ( જ ૨૦ એ. સે૦ ૧૯૦૫. પા૩૭). ત્તમક્ષેત્ર. ઓરિસામાં આવેલી પુરી તે જ. ( શ્રીક્ષેત્ર અને પુરી શબ્દ જુઓ). માળવાના રાજા ઈન્દ્રદ્યુમ્ન પિતે બાંકીમેહન અગાડી નહાતો હતો ત્યાં તરતા આવેલા લાકડામાંથી જગન્નાથની મૂર્તિ બનાવડાવી હતી આમ કહેવાય છે અને એ મૂર્તિની પતે બંધાવેલા દેવળમાં સ્થાપના કરી હતી (સ્કંદપુરાણ, વિષ્ણુખંડ, પુરૂષોતમ ક્ષેત્ર મહાભ્ય, અ૦ ૧; બ્રહ્મપુરાણ, અ૦ ૫૧). રાજા શિવદેવ યાને સુભાનદેવના વખતમાં જ્યારે રક્તબાહુ નામના યવને ઓરિસા ઉપર હલ્લો કર્યો ત્યારે આ મૂર્તિને એરીસાની પશ્ચિમ સીમા ઉપર આવેલા સેનપુર-ગોપાલી નામના સ્થળે ખસેડી ત્યાં સંતાડવામાં આવી હતી. રક્તબાહુના આક્રમણના વખતમાં એક અસાધારણ રેલ આવી હોવાથી આ દેવળનો નાશ થયો હતો. કેટલાક સૈકા બાદ ઇસ્વી સનના છઠ્ઠા સેકામાં રાજા યયાતિ કેશરીને આ મૂર્તિ પાછી મળી હતી. અનંગ (અનિયાંક ) ભીમદેવની આજ્ઞા ઉપરથી મંત્રી પરમહંસ બાજપાઈએ એક કરોડ રૂપિઆના ખર્ચે નવું દેવળ બંધાવ્યું હતું. મુસલમાન થયેલા રાજુ નામના એક હિંદુએ પાછળથી આ મૂર્તિ બાળી નાખી હતી. આ માણસ બંગાળાના પઠાણ રાજા સુલેમાન શાહનો સેનાપતિ હાઈ કાલાપહાડ કહેવાતો ( કૈલાશ ચંદ્રસેનને દારૂબ્રહ્મ સ્ટલિજગને ઓઢીઆ). પિતાના ભીલસાના સ્તૂપમાં કનિંગહામ કહે છે કે જગન્નાથની મૂર્તિ બૌદ્ધ ત્રિરત્નના આકારની બનાવાઈ હતી. વસ્તુતઃ જગન્નાથ, બલરામ અને સુભદ્રાની મૂર્તિઓ બુદ્ધ, ધર્મ અને સંઘ સૂચક છે. પુરાતન અશોકના મૂળાક્ષરેમાં ય, ર, વ, લ અને
Aho! Shrutgyanam
