________________
૧૪૦
पाटलिपुत्र
पातालपुर છે. એ હકીકત પણ માની લીધી હતા આમ કહેવાય છે. નાગરાજાઓ રોઝીછે કે પાટલીપુત્રને સભામંડપ એ નના મંતવ્ય પ્રમાણે દ્રાવિડ હતા. (ગેમૌર્ય સમય હતો. પાટલીપુત્ર અજાતશત્રુ ઝીનનું વેદિક ઇંડિયા, પા૦ ૩૦૮ ). રાજગૃહમાં રાજ્ય કરતા હતા તે વખતે દ્રાવિડીઅન લેકમાં નાગ-સર્પ–તે પૃથ્વી સૂચક વસાવાયેલું છે. અને અજાતશત્રુની પછી ચિહ્ન છે. આરિયન સિંધુ નદીના મુખ ગાદી ઉપર આવેલા ઉદાઈએ ત્યાં રાજધાની આગળને ત્રિકોણ પ્રદેશ તે પાતાળ એમ આણી હતી. અજાતશત્રુ બુદ્ધને સમકાલીન કહે છે. મિ. સ્ટેફના મંતવ્ય પ્રમાણે હતો. ડેરીસે બુદ્ધના મરણથી ત્રીસ વર્ષ
પાતાળનું અર્વાચીન નામ મનનગર છે. સુધીમાં હિંદુસ્થાન ઉપર ચઢાઈ કરી હતી મિન તે શક લેકેનું સંસ્કૃત નામ છે. ( પ્રોફેસર મેક-ડંકરને પુરાતન (ઇરીશ્રીઅન સમુદ્રને પેરિપ્લસ, પાત્ર ઇતિહાસ, ઍબેટનું ભાષાન્તર, પાત્ર ૧૬૬ )- હાલના ઉબેગ લેકે તુક લોકેાની ૩૮). પાટલીપુત્રમાં શિશુનાગ અને નંદ
મિન જાતીના છે (વેંબરીના મધ્ય વંશ રાજ્ય કરતા હતા તેની પૂર્વે પાટલી. એશિયાના પ્રવાસે ). કહેવાય છે કે પુત્રને સભામંડપ બંધાયો હોય. જે આ
“પાતાળ નામના હિંદુસ્થાનના બંદરમાં સભામંડપ મર્યોએ બંધાવ્યો હોય તે, |
ઈજીપ્તનાં વહાણે આવતાં” (ડેવિડપિતાની પૂર્વે થઈ ગયેલા રાજાઓના સમ- મેકફરસનને વ્યાપાર સંબધી હકીક્ત યની ચાલતી આવેલી ઢબ પ્રમાણે તેમણે
પુ૦ ૧, પા. ૧૩૯. ) વખતે તે ક્ષેમેન્દ્રના આ હેલ બંધાવ્યો હોય ( હેવેલનું પુરા- બેધિસત્વાવદાનકલ્પલતામાં અહ ૫૭માં તન અને અર્વાચીન આર્કિટેકચર
કહેલું પાતાલ-ગ્રામ તે આ હોય. પાતાલપા૦ ૮૩ ). રાજગિર અગાડી દાણ થઈને
ગ્રામ જ્યાં રતૂપ બંધાયેલો હતો તે આ ત્યાં અગાડી હજુ શોધખોળ થઈ
પાતાલ હાય. ઠઠ્ઠાની પાસે સલિલરાજતીર્થ નથી. સભામંડપની આ હકીકત નિર્ણત
યાને વારૂણીતીર્થ આવેલું છે. સલિલરાજ કર્યા પહેલાં ઉપર કહેલી બધી બાબતની
એ વરૂણનું નામ છે. (મહાભારત, છાણુછાણ થવી જોઈએ. તે પણ ડો. જે.
ઉદ્યોગપર્વ, અ૦ ૯૭). જે. મોદીનો બેબે બ્રાન્ચ ર૦ એ સોસાઈટીનું જર્નલ પુ. ૨૪ ( ૧૯૧૬-
૧૭) પાતાર (૨) રસાતલ શબ્દ જુઓ માં છપાયેલો પુરાતન પાટલીપુત્ર નામને
તાઢપુર રામાયણમાં ઉલ્લેખ કરાયેલા અશ્મને વિષય જુઓ.
મૂળ પાતાલપુર કહેતા ( ઉત્તર સગર ૨૩).
સોગડીયાનામાં આવેલા હાલના અક્ષુને ગ્રીક પાતા. સિંધમાં આવેલું ઠઠ્ઠા તે જ. ઈરીશ્રીઅન– લેકે આસિયાના કહેતા. આ સ્થળ બલ્કથી
સમુદ્રના રિપ્લસમાં અને એરીયનના ઈડિકામાં સહેજ ઈશાનમાં આકસસ નદીને ઉત્તર કિનારે એનો ઉલ્લેખ કરાયેલ છે. (જ૮ રોડ એન્ડ સોગડીયાનામાં આવેલું છે. પાછળથી અશ્મથી સેવ પુત્ર ૧, ૧૮૩૪, પ૦ ૨૧૦; મહા- 1 રાજધાની ફેરવીને બેકમાં લઈ ગયા તે વખત ભારત, ઉદ્યોગપર્વ, અ૩૯૭). કનિંગહામ બકને પાતાલપુર કહેતા. (હિંદુસ્થાનના સિંધમાં આવેલું હૈદરાબાદ એ જ પાતાલ એતિહાસિક ત્રિમાસિકના પુ.૧ માં નંદએમ કહે છે (એનશન્ટ ગફી, લાલડે, નો લખેલો રસાતાલ નામને પાત્ર ર૭૯), ત્યાં નાગરાજાઓ રાજ્ય કરતા ! લેખ જુઓ.)
Aho! Shrutgyanam
