________________
पाटलिपुत्र
આંધ્રભૃત્યાએ પરન્તુ ડૉ ભાંડારકરના મંતવ્ય પ્રમાણે આંધ્રભૃત્યાએ ઇસ્વી સન્ પૂર્વે ૫૦ થી ઈસ્વી સન્ ૧૫૪ સુધી રાજ્ય કર્યું હતું. ગાતમીપુત્ર પુલીમાનથી પુલે માચી સુધી ઈસ્વી સન ૪૩૩ થી ૪૨૯ સુધી વાશિષ્ઠ પુત્રાએ રાજ્ય કર્યું હતું એમ - સનનું મંતવ્ય છે. ( ઇંડિયન અને ઇસ્ટન આર્કિટેકચરના ઇતિહાસ, પા૦ ૭૧૮ ). પશુ વાશિષ્ટિપુત્ર અને ગૈાતમીપુત્ર એ માત્ર માના ઉપરથી પડેલાં નામ છે. (વિ૦ એ સ્મિથને હિંદુસ્થાનના પ્રાચીન ઇતિહાસ પા૦ ૧૮૬ જુઓ ). ગુપ્ત— રાજાઓની હકીકત સારૂ અને રાજધાનીના ફેરફાર સારૂ “ મગધ '' શબ્દ જુએ. સિખ લેાકેાના દસમા ગુરૂ ગુરૂગોવિંદની જન્મભૂમિ પટણામાં હતી. જે ધરમાં એમના જન્મ થયા હતા તે અદ્યાપિ અસ્તિત્વમાં છે. એમનું મૃત્યુ દક્ષિણમાં અફજલનગરમાં થયું હતું. ( ગુરૂ નાનકથી તે ગુરૂ ગાવિંદસિંહસિખ-ગુરૂના ટૂંકા અહેવાલ સારૂ જ એ॰ સા૦ મં ૧૮૪૫, પા ૩૩૩ અને ગુરૂ ગાવિ દે લખેલુ પેાતાનુ’ જન્મ ચરિત્ર—વિચિત્ર-નાટક, જ એ૦
સે મ પુ૦ ૧૯, પાપરા, પુ ર૦, પા૦ ૪૮૭ જુઓ ). વિચિત્ર-નાટક સિખના ગ્રન્થ સાહેબના એક ભાગ વિશેષ મનાય છે. ૧૯૧૩ માં કુમરાર અગાડી કરેલા ખાદાણુ વખતે મૈા સભા મંડપનું ખંડેર માલમ પડયું હતું. આ સભા મંડ૫માં અખંડ પત્થરના સાફ કરેલા સ્તંભાની આઠ હારે। હતી. દરેક હારમાં ઓછામાં આછા આવા દસ રત'ભા હતા અને એ સ્તંભે। મનુષ્યના કદ કરતાં મેાટા ભારે પત્થરના કાતરેલાં પૂતળાંથી સુશાભિત કરાયેલા હતા. ડૅા॰ સ્પૂનરે યુક્તિસર કહ્યુ છે કે અમૌર્યાના સભામંડપ ડેરિયસ-હિસ્ટ
૧૩૯
पाटलिपुत्र
સ્પેસના પરસેપેાલિસમાં આવેલા ૧૦૦ સ્તંભવાળા સભામંડપના અનુકરણ તરીકે અનાવાયેા હતા. ( જ૦ ૦ એ સાવ માં ૧૯૧૪ અને ૧૯૧૫ પા૦ ૩ અને ૪૦૫ માં છપાયેલા રોસ્ટ્રીયન સમયના હિં દુસ્થાનના ઇતિહાસ અને ઈસ્ટન સરકલા આફિસવે°રિપોર્ટ ૧૯૧૩, ૧૯૧૪ જીઆ ). પણ આ મા સભામંડપ તે પરસેલિસના એકિમિનિયનના અનુકરણ રૂપે બંધાવાયેલા છે એ નક્કી કરવાને વિશેષ પુરાવાની જરૂર છે. પ્રશ્ન એ છે કે સૈા ને સ’ભામંડપ પરસેાલિસના સભા મંડપનું અનુકરણ છેકે પરસેપે લિસના સભામંડપ હિંદુએના જુના મા` સભામંડપનું અનુકરણ છે. માર્યા સભામંડપ પરસેપોલિસના સભામંડપનું અનુકરણ છે એમ માનવામાં માર્યાના સભામંડપ પરસેલિસના સભામંડપ કરતાં નવા છે આમ માની લેવું પડે છે. એ ખૂલ રાખવામાં આવે છે કે મેગસ્થનીસે ચંદ્રગુપ્ત માના મહેલાના કરેલા વણ્નને ત્રણા જ મળતાં આવે એવાં સ્થાપત્યનાં ઘણાં વર્ણન મહાભારતમાં કરાયેલાં છે અને એ પણ કબૂલ રાખવામાં આવ્યું છે કે ગ્રીક અને સંસ્કૃતગ્રન્થામાં કરેલાં આ વર્ણના એક જ જાતના સ્થાપત્યનાં છે. પણ મહાભારતના જે ભાગમાં યુધિષ્ઠિરના સભામંડપનું વર્ષોંન કરવામાં આવ્યું છે તે ભાગ ( સભાપ અ૦ ૧ F ) અર્કિમેનિયન સમયના કરતા ધણા પુરાતન સમયમાં લખાયેલા છે. માટે જ્યાં સુધી મહાભારતમાં આવેલો આ હકીકત પાછળથી ઉમેરાયેલી છે એમ સાબિત થાય નહીં ત્યાં સુધી આવું જ અનુમાન દેારા કે ઈરાનીએ હિંદુઓના સભા મડપ આંધવાની આ રીતનું અનુકરણ કરીતે પરસેપેાલિસના સભામંડપ માંધ્યા
Aho! Shrutgyanam
