________________
निगमोद्बोध
નિમોોષ જૂની દિલ્લી ( ઇંદ્રપ્રસ્થ ) ના જૂના કલકત્તા દરવાજાની પાસે આવેલે જમનાને નિગ ખાધ નામને ઘાટ વિશેષ. આ સ્થળ યમુના ઉપરનું એક યાત્રા સ્થળ છે એમ પદ્મપુરાણમાં કહ્યું છે (પદ્મપુરાણ, ઉત્તરખંડ, અ૦ ૬૬ ), નિષાક્ષ દેવીપુરાણના ૪૨ મા અધ્યાયમાં જેમા
ઉલ્લેખ કરેલા છે એવી ડુંગરી વિશેષ. વખતે કાલિદાસે કહેલું નિચેરાખ્યએ આ હેય. નિરગિરિ ભાપાળના રાજ્યમાં ભિલસાની દક્ષિણે ભાજપુર સુધી આવેલો નીચી પ`તમાળા તે. ( કાલિદાસનું મેઘદૂત પૂ, શ્લોક ૨૬; કનિષ્ડામનુ ભિલસાના સ્તુપા, પા૦ ૩૨૭ ). આ પર્વતમાળાને ભાજપુરડુંગરા પણ કહે છે.
નિષુહપુર (મદ્રાસ–પ્રાંતમાં આવેલું ત્રિચિનાપાલી તે. અરકાવતાર સ્થળ-વૈભવ દર્પણમ્ ). ત્રિચિનાપોલી નામ ત્રિષિરપલ્લીનું દેખીતું વિકૃત રૂપ છે. (એપિ૦ ઇંડિવ પુ ૧, પા૦ ૫૮ ).
૧૨૩
નિવાર ભીમા નદીને મળનારી નીરા નદી તે જ. (પદ્મપુરાણ, સ્વર્ગ, આદિ, અ૦ ૩) આ નદી પશ્ચિમઘાટમાંથી નિકળે છે.
निषध
નિવિજ્જા માળવામાં વેત્રવતી ( મેટવા ) અને સિંધ નામની નદીએની વચ્ચે ચંબલને મળનારી નદી વિશેષ ( મેઘદૂત, પૂર્વ, શ્લાક ૩૦–૩? ). માળવામાં આવેલી કાલીસિંધ નદી તે જ આ એમ ઠેરવ્યું છે. ( બુદ્ધિસ્ટ ટેકસ સેાસાઇટીનુ જર્નલ, પુ૦ ૫૬ ૫૦ ૪૬—ચૈત ન્યનું જીવન ચરિત્ર; મેઘદૂત, શ્લાક ૨૯). પણ આ ખરૂં જણાતું નથી. કેમકે કાલિદાસની સિંધુ ( મેઘદૂત-પૂ, બ્લેક ૩૦ ) તે કાલીસિંધ હેાય એમ જણાય છે. મેટવા અને કાલીસિંધ નદીઓની વચ્ચે ચાલને મળનારી એક બીજી નાની નદી દૈવજ એ નિર્વિધ્યા હાવી જોઇએ (ચાટનના ગેઝ ટિયરમાં ગ્વાલિયર અને ભેાપાળ શબ્દ જુઓ). તેવજ નદીને જમનરી પણ કહે છે. (ટાડનું રાજસ્થાન, પુ૦ ૧, પા૦ ૧૭). નિવૃત્તિ. પુડ્-દેશના પૂર્વાર્ધ ભાગ જેમાં દિનાજપુર, રંગપુર તે કુબિહારના સમાવેશ થાય છે. આનુ મુખ્ય નગર ખનકૂટિ હાય એમ જણાવ્યું છે. વેસ્ટમેકાટને મતે પુંડ્રવન તે જ બહુ કૂટિ છે.( જ૦ એ સાવ અઁ૦ ૧૮૭૫, પા૦ ૧૮૭ ). ગૌડને પણ નિવૃત્તિ કહેતા. (ત્રિકાંડશેષ).
નિર્જીવી તિભૂતિ તે જ. ( પુરૂષાત્તમદેવનું ત્રિકાંડશેષ, અ૦ ૨ ) નિચ્છવી એ લિચ્છવીનું વિકૃત રૂપ છે એ ખુલ્લું છે. લિચ્છવીએ નામની લડાયક જાતિ યુદ્ધના સમયમાં તિહુતમાં રહેતી અને વૈશાલીમાં એમની રાજધાતી હતી.
નિશ્ચિત. ગયાની પાસે માહના નદીને મળનારી
લીલાજન નદી તે જ. આ બે નદીએ મળીને ઉદ્દભવતી નદી ફલગુ કહેવાય છે. (અગ્નિ પુરાણ, અ૦ ૧૧૬; માર્કણ્ડેય પુરાણ, અ૦ ૫૭). ખુદ્દ લેાકેા એને નિર ંજર કહેતા.
મૈંરંન લગુ નદી તે જ. ( અધાષનુ... | નિષય. (૧) મારવાડ. નળરાજાની રાજધાની
બુદ્ધચરિત). આ નદીની બે શાખાએના નામ નીલાજન અને મેાહના એવાં છે. ખે મળીને થતા સ્રોતને લગુ કહે છે. નીલાજન યાતે નિરંજનની પશ્ચિમે થાડે દૂર ખુદ્દ ગયા આવેલું છે. હજારી ખાગના જીલ્લામાં સુમેરિયા અગાડી આ નદીનું મૂળ આવેલું છે.
તે જ. ( ઢાડનું રાજસ્થાન, પુ૦ ૧, પા૦ ૧૪૦; મહાભારત, વનપ, અ૦ ૫૩). નરવર નામ નલપુર ઉપરથી વિકૃત થઈને બનેલું છે. પુરાણમાં કહેલા નવ નાગાનું આ રાજ્ય હતું. ગ્વાલિયરથી નૈઋત્યમાં ૪૦ મૈલને ઈંટે સિધના જમણા કિનારા ઉપર એ આવેલું
Aho! Shrutgyanam
