________________
धनकटक
૧૧૫
धर्मारण्य
કણું કહ્યા છે. સામાન્ય વર્ગમાં સાતકર્ણી માટે નાલંદા શબ્દ જુઓ). ધનકટક સાતવાહને કહેવાતા. આ સાતવાહન વિકૃત નામ સુધન્યકટક ઉપરથી વિકૃત થયેલું છે. થઈને એમનું નામ શાલિવાહન પડયું હતું. (હાલનું હિંદુસ્તાનનું પ્રાચીન અને હેમચંદ્રનું પ્રાકૃત વ્યાકરણ) આ નામ ! મધ્યકાળનું સ્થાપત્ય, પા૦ ૧૪૦). વ્યક્તિ વિશેષનું ન હોઈ વંશનું સૂચક છે. ધનપુર. ગાઝીપુરથી ૨૪ મૈલ ઉપર આવેલું આ વંશને વંશધર સિમુક હતો. એને સિંધુક, જોહરગંજ તે જ. સિસક અને સિઝક પણ કહેતા. પુરાણમાં | ધનુતીર્થ. પાકની સામુદ્રધુનીમાંના રામેશ્વરમ કહેલા કર્તવંશને ઉથલાવી નાખીને એ ઈ. સ. બેટના પૂર્વ છેડા ઉપર રામેશ્વરના દેવળથી પૂર્વે ૭૩ માં ગાદી ઉપર આવ્યું હતું. જે ૧૦-૧૨ મૈલ દૂર આવેલું સ્થળ વિશેષ. કે આંધ્રભૂત્યની રાજધાની ધનકટક યાને શ્રીરામચંદ્રના ભાઈ લક્ષ્મણે પાણુમાં ગુફામાંના શિલાલેખોમાં કહેલા ધનકચડેકમાં પિતાનું ધનુષ ઘેચવાથી અસ્તીત્વમાં હતી; પણ જે વખતે આ વંશની મોટી આવેલું તીર્થ વિશેષ. સ્કંદપુરાણના શાખા ત્યાં રાજ કરતી હતી તે જ વખતે એ સેતુબંધ ખંડમાં આ તીર્થને ધનુષવંશની નાની શાખા ગોદાવરીને કાંઠે આવેલા કાટિતીર્થ કહ્યું છે. રામેશ્વરને ટાપુ પૈઠાણમાં ઘણી વખત રાજ્ય કરતી હતી. જ્યાં પૂરે જાય છે તે સ્થળને ટોલેમિએ જ્યારે મુખ્ય વંશની ગાદી ખાલી પડતી પકારી કહ્યું છે. કાટિ યાને ધનુકટિને ત્યારે પૈઠાણના રાજકુમારોમાંથી કઈ ગાદી અર્થ ધનુષના છેડા થાય છે. ( મેકિન્ડનસીને થતું. આ પ્રમાણે ગૌતમી પુત્ર સાત- લનું ટોલેમી, પા. ૬૦ ). કેટલાક પાઉં. કણ નામનો ઘણે જ બલવાન રાજા ધન- બેનને ધનુતીર્થ કહે છે એ વાસ્તવિક નથી. કટકમાં ઈસ્વી સન ૧૩૩ થી ૧૫૪ સુધી | ઇત્તપાત્રતીર્થ. ધનુતીર્થ તે જ. રાજ્યારૂઢ હતા. એને છોકરે કુલભાઈ ઇસ્વી ઇમuદન. શ્રાવસ્તી યાને હાલનું સહેતમહેત સન ૧૩૦ થી ૧૫૪ સુધી પઠાણુમાં રાજ્ય ! તે આઃ એ ઉત્તરકેશલની રાજધાની હતું. કરતા હતા અને એના બાપના મરણ પછી ( ત્રિકાંડ-શેષ ) એણે ધનકટકમાં ચાર–વર્ષ રાજ્ય કર્યું હતું. પર્યપન (૨) કાલીકટ તે. (સીવેલનું દક્ષિણ ( કેશલ–દક્ષિણ શબ્દ જુઓ). શૈતમી હિંદુસ્તાનના રાજવશેનું વર્ણન, પુત્ર અને કુલભાઈએ શક-નરેશ નહપાન પાત્ર ૫૭ ). અગર જીર્ણનગરમાં રાજ્ય કરતા તેના ઉત્તરાધિ- ઘર્મઘરથ. બુદ્ધગયાથી ચાર મૈલ દુર આવેલું કારીને પદવુત કર્યો હતો અને ત્યાર પછી તેમણે ધર્મારણ્ય તે જ, શક રાજા ચન્ટનના પુત્ર જયદામનને હરાવ્યા ધર્મપુર. નાસિકની ઉત્તરે આવેલું ધર્મપુર તે જ. હતો. જયદામન પ્રથમ ક્ષત્રપ હોઈ પાછળથી | ઇમરથ. ગયા જીલ્લામાં બુદ્ધગયાથી ચાર મહાક્ષત્રપ બનીને ઉજૈનમાં રાજ્ય કરતો મૈલ ઉપર આવેલું સ્થળ વિશેષ. બૌદ્ધ લખાહતો. (ડૉ૦ ભાંડારકરને દક્ષિણને પ્રાચીન માં એ સ્થાનને ધર્મારણ્ય નામ અપાયેલું ઈતિહાસ). અહિં ઈસ્વીસનની પહેલી છે અને અહિંયાં ઘણું યાત્રાળુઓ આવે છે. અગર બીજી સદીમાં બુદ્ધના મહાયાન દર્શ ( પટના વિભાગના પ્રાચીન મકાનનું નના સ્થાપનાર નાગાર્જુનની સ્થાપેલી વિદ્યા- સૂચિપત્ર, પ૦ ૬૪; ગરુડપુરાણ, અ૦ પીઠ હતી. (બાદ્ધ વિદ્યાપીઠના વર્ણન ૮૩; મહાભારત વનપર્વ, અ૦ ૮૪).
Aho! Shrutgyanam
