Agam Suttani Satikam Part 07 Nayadhammkaha Aadi 5agams

Author(s): Dipratnasagar, Deepratnasagar
Publisher: Agam Shrut Prakashan

Page 393

३९०
प्रश्नव्याकरणदशाङ्गसूत्रम् १/२/११
पाठान्तरेण हासार्थाय 'सक्खि'त्ति साक्षिणः चौराश्चारभटाश्च प्रतीताः 'खंडरक्ख' त्ति शुल्कपालाः 'जियजूइकारा य'त्ति जिताश्च ते द्यूतकाराश्चेति समासः 'गहियगहण 'त्ति गृहीतानि ग्रहणानि - ग्रहणकानि यैस्ते तथा,
'कक्कगुरुगकारग' त्ति कल्कगुरुकं माया तत्कारकाः 'कुलिड्गी 'ति कुलिङ्गिनः कुतीर्थिकाः 'उवहिया वाणियगा य'त्ति औपधिकाः - मायाचारिणः वाणिजका - वणिजः किम्भूताः ? - कूटतुलाकूटमानिनः कूटकार्षापणोपजीविन इति पदद्वयं व्यक्तं, नवरं कार्षापणो- द्रम्मः 'पडकारकलायकारुइज्ज’त्ति पटकारकाः - तन्तुवायाः कलादाः - सुवर्णकाराः कारुकेषु-वरुटच्छिंपकादिषु भवाकारुकीयाः, किंविधा एते अलीकं वदन्तीत्याह - वञ्चनपराः, तथा चारिका - हैरिकाञ्चाटुकराःमुखमङ्गलकरा नगरगुप्तिकाः - कोट्टपालाः परिचारका - ये परिचारणां - मैथुनाभिष्वङ्गं कुर्वन्ति कामुका इत्यर्थः, दुष्टवादिनः
असत्पक्षग्राहिणः शूचकाः - पिशुनाः 'अणबलभणिया य'त्ति ऋणे ग्रहीतव्ये बलं यस्यासौ ऋणबलो बलवानुत्तमर्णस्तेन भणिता- अस्मद्रव्यं देहीत्येवमभिहिता ये अधमर्णास्ते तथा ततश्चारिकादीनां द्वन्द्वः ‘पुव्वकालियवयणदच्छ' त्ति वक्तुकामस्य वचनाद्यत् पूर्वतरमभिधीयते पराभिप्रायं लक्षयित्वा तत्पूर्वकालिकं वचनं तत्र वक्तव्ये ये दक्षास्ते तथा,
अथवा पूर्वकालिकानामर्थानां वचने ये अदक्षा - निरतिशयनिरागमास्ते तथा सहसा - अवितय भाषणे ये वर्त्तन्ते ते साहसिकाः लघुस्वका - लघुकात्मानः असत्याः - सद्भ्योऽहिताः गौरविकाः - ऋद्धयादिगौरवत्रयेण चरन्ति ये असत्यानामर्थानां स्थापनां - प्रतिष्ठामधि चित्तं येषां ते असत्य स्थापनाधिचित्ताः उच्चो - महानात्मोत्कर्षणप्रवणश्छन्दः - अभिप्रायो येषां ते उच्चच्छन्दाः अनिग्रहाः - स्वैराः अनियता - अनियमवन्तोऽनवस्थिता इत्यर्थः अनिजका वा - अविद्यमानस्वजनाः अलीकं वदन्तीति प्रकृतं, तथा छन्देन - स्वाभिप्रायेण मुक्तवाचः - प्रयुक्तवचना अथवा छन्देन मुक्तवादिनः - सिद्धवादिनस्ते भवन्ति, के इत्याह- अवलीकाद् ये अविरताः ।
तथा अपरे - उक्तेभ्योऽन्ये नास्तिकवादिनो - लोकायतिकाः वामं प्रतीपं लोकं वदन्ति ये सतां लोकवस्तूनामसत्त्वस्य प्रतिपादनात्ते वामलोकवादिनो भणन्ति - प्रपूपयन्ति, किं ?, शून्यमिति, जगदिति गम्यते, कथं ?, आत्माद्यभावात्, तदेवाह - नास्ति जीवस्तत्प्रसाधकप्रमाणाभावात्, स हि न प्रत्यक्षग्राह्येोऽतीन्द्रियत्वेन तस्याभ्युपगतत्वात्, नाप्यनुमानग्राह्यः प्रत्यक्षाप्रवृत्तावनुमानस्याप्रवृत्तेः आगमानां च परस्परतो विरुद्धत्वेनाप्रमाणत्वादिति, असत्त्वादेवासौ न याति - न गच्छति 'इहे 'ति मनुष्यापेक्षया मनुष्यलोके परे वाऽस्मिन् तदपेक्षयैव देवादिलोके न च किञ्चिदपि स्पृशति - बध्नाति पुण्यपापं - शुभाशुभं कर्म्म नास्ति फलं सुकृतदुष्कृतानांपुण्यापापकर्मणां जीवासत्त्वेन तयोरप्यसत्त्वात्,
तथा पञ्चमहाभौतिकं शरीरं भाषन्ते हे इति निपातो वाक्यालङ्कारे वातयोगयुक्तं प्राणवायुना सर्वक्रियासु प्रवर्त्तितमित्यर्थः, तत्र पञ्च महाभूतिकमिति महान्ति च तानि लोकव्यापकत्वाद् भूतानि च - सद्भूतवस्तूनि महाभूतानि तानि पृथिवी कठिनरूपा आपो द्रवलक्षणाः तेज उष्णरूपं वायुश्चलनलक्षणः आकाशं शुषिरलक्षणमिति, एतन्मयमेव शरीरं पनापरः शरीरवर्त्ती तन्निष्पादकोऽस्ति जीव इति विवक्षा, तथाहि - भूतान्येव सन्ति, प्रत्यक्षेण तेषामेव प्रतीयमानत्वात्,