Agam 40 Mool 01 Aavashyam Sutra Niryukti Part 02

Author(s): Haribhadrasuri, Bhadrabahuswami,
Publisher: Bherulal Kanhiyalal Kothari Religious Trust

Page 73

64
आवश्यक हारिभद्रीया
इष्टाया इति वर्तते, किम् ? - अवियोगाध्यवसानमिति योगः, अविप्रयोगदृढाध्यवसाय इति भावः अनेन वर्तमानकालग्रहः, तथा संयोगाभिलाषश्चेति, तत्र 'तथेति' धणियमित्यनेनात्यर्थप्रकारोपदर्शनार्थः, संयोगाभिलाषः - कथं ममैभिर्विषयादिभिरायत्यां सम्बन्ध इतीच्छा, अनेन किलानागतकालग्रह इति वृद्धा व्याचक्षते, चशब्दात् पूर्ववदतीतकालग्रह इति, किंविशिष्टस्य सत इदमवियोगाध्यवसानाद्यत आह-रागरक्तस्य जन्तोरिति गम्यते, तत्राभिष्वङ्गलक्षणो रागस्तेन रक्तस्यतद्भावितमूर्तेरिति गाथार्थः ॥ ८ ॥ उक्तस्तृतीयो भेदः, साम्प्रतं चतुर्थमभिधित्सुराह -
देविंदचकवहित्तणाइ गुणरिद्विपस्थणमयं । अहमं नियाणचित्णमण्णाणाणुगयमचं ॥ ९ ॥
व्याख्या - दीव्यन्तीति देवाः - भवनवास्यादयस्तेषामिन्द्राः - प्रभवो देवेन्द्राः - चमरादयः तथा चक्रं - प्रहरणं तेन विजयाधिपत्ये वर्तितुं शीलमेषामिति चक्रवर्तिनो - भरतादयः, आदिशब्दाद्बलदेवादिपरिग्रहः अमीषां गुणऋद्धयः देवेन्द्रचक्रवर्त्यादिगुणर्द्धयः, तत्र गुणाः- सुरूपादयः ऋद्धिस्तु विभूतिः, तत्प्रार्थनात्मकं तथाव्यामयमित्यर्थः, किं तद् ? - ' अधर्म' जघन्यं 'निदान चितनं' निदानाध्यवसायः, अहमनेन तपस्त्यागादिना देवेन्द्रः स्यामित्यादिरूपः, आह- किमितीदमधमम् १, उच्यते, यस्मादज्ञानानुगतमत्यन्तं तथा च नाज्ञानिनो विहाय सांसारिकेषु सुखेष्वन्येषामभिलाष उपजायते, उक्तं च- 'अज्ञानान्धाश्चदुलवनितापाङ्गविक्षेपितास्ते, कामे सक्तिं दधति विभवाभोगङ्गार्जने वा । विद्वच्चित्तं भवति च महत् मोक्षकाद्वैकतानं, नापस्कन्धे विटपिनि कषत्यंसभित्तिं गजेन्द्रः || १ ||' इति गाथार्थः ॥ ९ ॥ उक्तश्चतुर्थो भेदः, साम्प्रतमिदं यथाभूतस्य भवति यद्वर्द्धनं वेदमिति तदेतदभिधातुकाम आह—
एयं चहिं रामदोसमोहंकियस्स जीवस्स । भट्टज्झाणं संसारवद्वणं तिरियगइमूलं ॥ १० ॥
व्याख्या- 'एतद्' अनन्तरोदितं 'चतुर्विधं' चतुष्प्रकारं 'रागद्वेषमोहाङ्कितस्य' रागादिलाञ्छितस्येत्यर्थः, कस्य :'जीवस्य' आत्मनः किम् ? - आर्तध्यानमिति, तथा च इयं चतुष्टयस्यापि क्रिया, किंविशिष्टमित्यत आह- संसारवर्द्धन - मोघतः, तिर्यग्गतिमूलं विशेषत इति गाथार्थः ॥ १० ॥ आह- साधोरपि शूलवेदनाभिभूतस्यासमाधानात् तत्प्रतिकारकरणे च तद्विप्रयोगप्रणिधानापत्तेः तथा तपःसंयमासेवने च नियमतः सांसारिकदुःखवियोगप्रणिधानादार्तध्यानप्राप्तिरिति, अत्रोच्यते, रागादिवशवर्तिनो भवत्येव, न पुनरन्यस्येति, आह च ग्रन्थकारः
मत्स्स उ मुणिणो सकम्मपरिणामजणिय मेयंति । वत्थुस्सभावचिंतणपरस्स समं सहतस्य ॥ ११ ॥
व्याख्या - मध्ये तिष्ठतीति मध्यस्थः, रागद्वेषयोरिति गम्यते, तस्य मध्यस्थस्य, तुशब्द एवकारार्थः, स चावधारणे, मध्यस्थस्यैव नेतरस्य, मन्यते जगतस्त्रिकालावस्थामिति मुनिस्तस्य मुनेः, साधोरित्यर्थः, स्वकर्मपरिणामजनितमेतत्-शूलादि, यच्च प्राक्कर्मविपरिणामिदैवादशुभमापतति न तत्र परितापाय भवन्ति सन्तः, उक्तं च परममुनिभिः - 'पुषिं खलु भो ! कडाणं कम्माणं दुञ्चिण्णाणं दुष्पडिक्कंताणं वेइत्ता मोक्खो, नत्थि अवेदइत्ता, तवसा वा झोसइत्ते 'त्यादि, एवं वस्तुस्वभावचिन्तन परस्य 'सम्यक्' शोभनाध्यवसायेन सहमानस्य सतः कुतोऽसमाधानम् ?, अपि तु धर्म्यमनिदानमिति वक्ष्यतीति गाथार्थः ॥ ११ ॥ परिहृत आशङ्कागतः प्रथमपक्षः, द्वितीयतृतीयावधिकृत्याह
१ पूर्व खलु भोः कृतानां कर्मणां दुश्रीणांनां दुष्प्रतिक्रान्तानां वेदयित्वा मोक्षो नास्त्य वेदयित्वा तपसा वा क्षपयित्वा कुणओ व पसत्थालवणस्स पडियारमध्पसावजं । तवसंजमपढियारं च सेवभो धम्ममणियाणं ॥ १२ ॥
व्याख्या - कुर्वतो वा, कस्य ? - प्रशस्तं - ज्ञानाद्युपकारकम् आलम्ब्यत इत्यालम्बनं प्रवृत्तिनिमित्तं शुभमध्यवसान मित्यर्थः, उक्तं च- 'काहं अछित्तिं अदुवा अहीहं, तवोवहाणेसु य उज्जमिस्सं । गणं च णीती अणुसार वेरसं, सालंब सेवी समुवेइ मोक्खं ॥ १ ॥ इत्यादि, यस्यासौ प्रशस्तालम्बनस्तस्य किं कुर्वत इत्यत आह- 'प्रतीकारं ' चिकित्सालक्षणं, किंविशिष्टम् ? - 'अल्पसावद्यम् ' अवधं - पापं सहावद्येन सावद्यम्, अल्पशब्दोऽभाववचनः स्तोकवचनो वा, अल्पं सावद्यं यस्मिन्नसावल्पसावधस्तं, धर्म्यमनिदानमेवेति योगः, कुतः १ - निर्दोषत्वात्, निर्दोषत्वं च वचनप्रामाण्याद्, उक्तं च- 'गीयत्थो जयणाए कडजोगी कारणंमि निद्दोसो' तीत्याद्यागमस्योत्सर्गापवादरूपत्वाद्, अन्यथा परलोकस्य साधयितुमशक्यत्वात्, साधु चैतदिति, तथा 'तपःसंयमप्रतिकारं च सेवमानस्ये'ति तपःसंयमावेव प्रतिकारस्तपःसंयमप्रतिकारः, सांसारिकदुःखानामिति गम्यते, तं च सेवमानस्य, चशब्दात्पूर्वोक्तप्रतिकारं च किं १ - 'धर्म्य' धर्मध्यानमेव भवति, कथं सेवमानस्य ? - 'अनिदान' मिति क्रियाविशेषणं, देवेन्द्रादिनिदानरहितमित्यर्थः, आह- कृत्स्नकर्मक्षयान्मोक्षो भवत्वितीदमपि निदानमेव, उच्यते, सत्यमेतदपि निश्चयतः प्रतिषिद्धमेव, कथं १- मोक्षे भवे च सर्वत्र, निस्पृहो मुनिसत्तमः । प्रकृत्याऽभ्यासयोगेन, यत उक्तो जिनागमे ॥ १ ॥ इति, तथापि तु भावनायामपरिणतं सत्त्वमङ्गीकृत्य व्यवहारत इदमदुष्टमेव, अनेनैव प्रकारेण तस्य
१ करिष्याम्यच्छित्तिमथवाध्येत्ये तपउपधानयोश्रोचंस्यामि । गणं च नीत्या सारयिष्यामि सालम्ब सेवी समुपैति मोक्षम् ॥ १ ॥ गीतार्थो यतनया कृतयोगी कारणे निर्दोषः.
For Private Personal Use Only