Book Title: Acharangabhasyam
Author(s): Mahapragna Acharya
Publisher: Jain Vishva Bharati

View full book text
Previous | Next

Page 446
________________ ४०२ आचारांगभाष्यम् मरणस्य आचारात प्रग्रहः--विशिष्ट: आचारो विद्यते। इंगिनीमरण अनशन को स्वीकार करनेवाला नियत स्थान में गमनयथा इंगिनीमरणाख्यस्य अनशनस्य स्वीकर्ता नियतप्रदेशे आगमन करता है तथा स्वयं परिकर्म-शुश्रूषा भी करता है। जो गमनागमनं करोति, स्वयं परिकर्म--शुश्रूषामपि करोति। प्रायोपगमन अनशन स्वीकार करता है वह जिस आसन में अनशन यः प्रायोपगमनमनशनं स्वीकरोति स यस्मिन् आसने ग्रहण करता है, उसी आसन में निश्चल रहता है और स्वयं भी अनशनं प्रतिपद्यते तस्मिन्नेव निश्चलो भवति, स्वयमपि परिकर्म नहीं करता। परिकर्म न विधत्ते। स माहनो भिक्षुः अचिरं'-समुचितं स्थानं प्रति- वह अहिंसक भिक्षु अचिर-समुचित स्थान का प्रतिलेखन कर लिख्य तत्र विहरेत्, तिष्ठेत् । विहरण करे, वहां रहे । २१. अचित्तं तु समासज्ज, ठावए तत्थ अप्पगं । वोसिरे सव्वसो कायं, ण मे देहे परीसहा ।। सं०- अचित्तं तु समासाद्य , स्थापयेत् तत्र आत्मकम् । व्युत्सृजेत् सर्वश: कायं, न मे देहे परीषहाः । अचित्त फलक स्तम्भ आदि को प्राप्त कर, वहां अपने आपको स्थापित करे । शरीर को सब प्रकार से विसजित कर दे। परीषह उत्पन्न होने पर, वह यह भावना करे--'यह शरीर ही मेरा नहीं है, तब मुझे परीषह कहां होगा ?' भाष्यम् २१-स प्रायोपगमनकारी भिक्षुः किञ्चिद् वह प्रायोपगमन अनशन स्वीकार करने वाला भिक्षु किसी अचेतनं अवस्तम्भनं-भित्ति काष्ठं स्थण्डिलं वा आसाद्य निर्जीव अवष्टंभन-भित्ति, काष्ठ अथवा स्थान को पाकर वहां अपने तत्र आत्मानं स्थापयेत, सर्वश: कायं व्युत्सृजेत्-न आपको स्थापित करे । शरीर को सब प्रकार से विसर्जित कर दे, कुछ काञ्चिदपि कायिकी प्रवृत्ति कुर्यात् । एवं प्रायोपगमनं भी शारीरिक प्रवृत्ति न करे। इस प्रकार प्रायोपगमन अनशन स्वीकृत प्रतिपन्नं भवति । होता है। स प्रायोपगमनं प्रतिपद्य अन्यत्वानप्रेक्षामालम्बेत, तेन वह मुनि प्रायोपगमन अनशन को स्वीकार कर अन्यत्वानुप्रेक्षा परीषहाः सोढुं शक्या भवन्ति । प्रायोपगमनं तिसष्वपि का आलंबन ले । उससे परिषहों को सहना शक्य हो जाता है। मुद्रासू प्रतिपन्नं भवति-निपण्णकायोत्सर्गे निषण्ण- प्रायोपगमन अनशन तीनों मुद्राओं-अवस्थाओं में स्वीकार किया जा कायोत्सर्गे ऊर्ध्वकायोत्सर्गे च । एतास तिसष्वपि शरीरस्य सकता है-निपन्न-सोए कायोत्सर्ग में, निषण्ण-बैठे कायोत्सर्ग में चिरकालं एकस्मिन्नेव कायोत्सर्गमद्राविशेषे स्थितस्य और ऊर्ध्व-खड़े कायोत्सर्ग में । इन तीनों मुद्राओं में शरीर को लम्बे सन्तापो जायते । तदानीं 'नायं देहो मम, कतः परीषहाः' समय तक एक ही कायोत्सर्ग की मुद्रा-विशेष में स्थिर रखने के कारण अथवा 'अहं सुखदुःखसमत्वावस्थायां विहरन्नस्मि, तेन सन्ताप होता है। तब 'यह शरीर मेरा नहीं है तो परीषह कहां न मे देहे परीषहा विद्यन्ते' इति आलम्ब्य स समागतान होंगे ?' अथवा 'मैं सुख-दुःख को समान मानता हुआ समत्व में परीषहान् सम्यक् सहते। विहरण कर रहा हूं, इसलिए मेरे शरीर में परीषह (उपद्रव) नहीं है।' इस आलंबन-सूत्र से वह अनशनकारी भिक्षु आने वाले परीषहों को सम्यक् रूप से सहन करता है। १. (क) चूर्णी (पृष्ठ २९४) 'अचिरं' स्थानार्थे कालार्थे च व्याख्यातमस्ति-अचिरं णाय ठाणं, अहवा अचिरं कालं । (ख) वृत्तौ (पत्र २६७) स्थानार्थे एव–'अचिर' स्थानम् । यदि एतत् पदमिह स्थानार्थे स्वीक्रियेत तदा 'अइर' (अजिरं) इति पाठस्य सहजं संभावना जायते। २. आगमानां व्याख्यासाहित्ये 'पाओवगमण' पदं प्रायः पादपोपगमनरूपेण व्याख्यातमस्ति । तत्प्रतिरूपशब्ददृष्टया नास्ति एतत् समीचीनं, किन्तु भावार्थरूपे एतद् वरेण्यता माश्लिष्यति, यथा च चूणिः- 'एयस्स पादवेण उवमा कोरति पाओवगमणं, जहा पायवो अच्छिन्नोवि ण चलति, कि छिन्नपातो? सो डरमाणे वा छिण्णमाणे वा विसमपडितो वा मित्तिकाढ ण ततो ठाणाओ चलति, अण्णहा ठाणं ण करेइ, एवं एसोऽवि पातववत् पडितो निच्चलो निप्पंदो चिट्ठति ।' (आचारांग चूणि, पृष्ठ २९४) Jain Education International For Private & Personal Use Only www.jainelibrary.org

Loading...

Page Navigation
1 ... 444 445 446 447 448 449 450 451 452 453 454 455 456 457 458 459 460 461 462 463 464 465 466 467 468 469 470 471 472 473 474 475 476 477 478 479 480 481 482 483 484 485 486 487 488 489 490 491 492 493 494 495 496 497 498 499 500 501 502 503 504 505 506 507 508 509 510 511 512 513 514 515 516 517 518 519 520 521 522 523 524 525 526 527 528 529 530 531 532 533 534 535 536 537 538 539 540 541 542 543 544 545 546 547 548 549 550 551 552 553 554 555 556 557 558 559 560 561 562 563 564 565 566 567 568 569 570 571 572 573 574 575 576 577 578 579 580 581 582 583 584 585 586 587 588 589 590