Page #1
--------------------------------------------------------------------------
________________
આચાર્ય શ્રી જ્ઞાનવિમલસૂરિ રચિત | શ્રીચંદ્ર કેવલીનો રાસ
ભાગ-૨
શ્રી શ્રુતજ્ઞાન પ્રસારક ટ્રસ્ટ,
અમદાવાદ
Page #2
--------------------------------------------------------------------------
________________
આચાર્ય શ્રી જ્ઞાનવિમલસૂરિ રચિત શ્રીચ કેવલીનો રાસ (અપર નામ શ્રી આનંદમંદિર રાસ)
ભાગ: ૨
૦ પ્રકાશક :
5 શ્રી શ્રુતજ્ઞાન પ્રસારક સભા
અમદાવાદ-૧૪
Page #3
--------------------------------------------------------------------------
________________
: LEELI 2 2
• પ્રકાશક/પ્રાપ્તિસ્થાન છે ૧. જિતેન્દ્રભાઈ કાપડિયા
અજંતા પ્રિટર્સ ૧૭/બી, સત્તર તાલુકા સોસાયટી,
પોસ્ટ : નવજીવન
અમદાવાદ-૩૮૦ ૦૧૪ ફોન : (ઓ.) ૨૭૫૪૫૫૫૭ (રહે.) ૨૬૬૦૦૯૨૬
૨. શરદભાઈ શાહ બી/૧, વી. ટી. એપાર્ટમેન્ટ કાળાનાળ, દાદા સાહેબ સામે, ભાવનગર-૩૬૪૦૦૧ (સૌરાષ્ટ્ર)
ફોન : ૨૪૨૬૭૯૭
TOUTOUTILITOOLTITUTION TOUT)
૩. વિજય બચુભાઈ દોશી ૬૦૨, દત્તાણી નગર, બોરિવલી (વેસ્ટ) મુંબઈ – ૯૨
ટાઈપ સેટિંગ : ડીસ્કેન કૉમ્યુ આર્ટ, કાશી એસ્ટેટ, આણંદ
ફોન : (૦૨૬૯૨) ૨૫૫૨૨૧
મુદ્રક ભગવતી ઑફસેટ, અમદાવાદ ફોનઃ (૦૨૬૯૨) ૨૫૫૨૨૧
પ્રથમવૃત્તિ
પ્રત ૩૦૦ વિ.સં. ૨૦૬૬
Page #4
--------------------------------------------------------------------------
________________
પ્રકાશકીયમ્
આ શ્રીચન્દ્ર કેવલીનો રાસ પહેલાં શ્રાવક ભીમશી માણેક દ્વારા બાળબોધ લિપિમાં છપાયો હતો અને તે પછી વાગડ સમુદાયના સાધ્વીજી મહારાજની પ્રેરણાથી કપૂરચંદ રણછોડદાસ વારૈયાએ રાસની કડીની નીચે ગુજરાતી ગદ્યમાં અર્થ લખીને પ્રકાશિત કર્યો હતો.
અત્ર આ રાસ બે ભાગમાં મૂળ માત્ર પ્રકાશિત થાય છે. આમ તો આ રાસના અલગ ભાગ નથી, પણ પુસ્તકનું દળ વધી જવાથી બે ભાગ રૂપે પ્રકાશિત કરીએ છીએ. અમુક અમુક શબ્દ અઘરાં આવે છે પણ તે આગળ પાછળના સંદર્ભથી સમજી જવાય છે; છતાં ન બેસે અથવા ન સમજાય તો તે અમારો દોષ છે. વિદ્વાનો મને ક્ષમા કરે.
શ્રીમદ્ રાજચંદ્ર આશ્રમ, અગાસ સ્થિત અશોકકુમાર જૈને આખો રાસ કડી પ્રમાણે ગોઠવીને કંપોઝ કર્યો છે, અને ઝીણવટથી સુધારી આપ્યો છે. અમુક સ્થળે કઠણ શબ્દોના અર્થો શોધીને પાદટીપમાં ઉમેર્યા છે. પોતાની માતાની સેવા કરીને એક ઉત્તમ ઉદાહરણ પૂરું પાડ્યું છે.
તેમનો પરિચય જસવંત ગિરઘરના સુપુત્રો દ્વારા થયો છે.
—પ્રકાશક
Page #5
--------------------------------------------------------------------------
________________
આવકાર વચન
શ્રીચન્દ્ર કેવલી રાસ એક માણવા જેવી રચના છે. આચાર્ય જ્ઞાનવિમલ સૂરિ મહારાજ ખૂબ નિખાલસતા ધરાવે છે, સાથે સાથે ખૂબ જ અનુકરણીય કક્ષાનો ગુણાનુરાગ છે. તેઓ પ્રારંભમાં જ લખે છે :
બુદ્ધિહીણ છું આળસુ, પણ પ્રેરે મુજ તેહ, તેણે હેતે ઉદ્યમ કરું, ઉત્તમ ગુણસું નેહ. ૧૮ ‘બુદ્ધિહીન’ એ વાક્ય નથ્રૂ વચન કહીએ, તો પણ ઉત્તમ જનોનાં ગુણનો અનુરાગ તેમનામાં દેખાય છે. કદાચ તેઓમાં પણ ગુણો હોય છતાં ગુણોનો નેહ, અનુરાગ જ તેમની પ્રેરયિત્રી છે. તેનાથી પ્રેરિત થઈને જ તેઓ આ રાસ રચવાનો ઉદ્યમ કરે છે.
માણસે જીવનમાં ગુણો કેળવેલા હોય કે નહીં, પણ તેણે ગુણાનુરાગને તો કેળવવો જ જોઈએ.
આખો રાસ વાર્તા કથનની દૃષ્ટિએ સ્વાદુ સ્વાદુ પુરઃ પુરઃ જેમ વાંચતા જાવ, તેમ તેમ પછી શું? પછી શું ? એવી ઉત્તરોત્તર જિજ્ઞાસાની વાર્તારસની ખાણ જેવો છે.
લખવાની બહુ અનુકૂળતા ન હોઈ આ વાતમાં આટલેથી જ અટકુ છું. શ્રાવક ભીમસિંહ માણેકની પ્રસ્તાવના આ સાથે આપી છે એટલે વિશેષ લખવાની જરૂર પણ નથી.
પોષ વદિ પાંચમ, વિ.સં. ૨૦૬૬ સુલસા રો હાઉસ, આંબાવાડી,
અમદાવાદ-૧૫
એ જ લિ.
પ્ર
શ્રુતલાભ
આ શ્રીચંદ્નકેવલી વ્યાસ (ભાગ ૧-૨) ના મુદ્રણનો સંપૂર્ણ લાભ મેમન, અમદાવાદના શ્રી સુમતિનાથ શ્વેતાંબર મૂર્તિપૂજક સંઘે લીધો છે તે ખૂબ અનુક૨ણીય છે.
Page #6
--------------------------------------------------------------------------
________________
૨૮૧ ॥ अथ चतुर्थोऽधिकारः प्रारभ्यते ॥
|| દોહા | ચંદ્રકળા "નિલવટ ઘરે, આદિ શક્તિ ઉદામ; આતમ ભાવે તે થઈ, પ્રગટે અક્ષય ધામ. ૧ તેહ શક્તિ છે શાંભવી, વ્યાપી ત્રિભુવન માંહ; તે વિષ્ણુ પુરુષારથ નહીં, સાઘનને ઉચ્છાહ. ૨ તેહ શક્તિ પ્રભુ પદ રમે, પદ્માવતી પ્રતીત; વૈરોટ્યા ઘરગેંદ્ર બિહુ, સેવા કરે વિનીત. ૩ તે શ્રીપાર્થ પરમેશ્વર, પ્રણમું પ્રેમ મયાલ; કહું ચોથો અધિકાર હવે, મીઠો જેમ સુરસાલ. ૪ દાન શીલ તપ એ ભલાં, પણ ભાવે ભાવિત હોય; તો શિવતરુનું ફળ દીએ, જગમાંહિ એમ જોય. ૫ ઘર્મ અર્થ વળી કામ છે, એહ ત્રિવર્ગ જગ સાર; પણ મોક્ષે જો મેલીએ, તો ચારે વર્ગ ઉદાર. ૬ ઘર્મ વર્ગને સાઘવા, જિમ ચારે પરમંગ; તે માટે ગુરુરાજની, કૃપા થકી કહું ચંગ. ૭ રાજ્ય પ્રાજ્ય સુખ ભોગવે, જિમિયા જે ધૃતપૂર; તિમ સુખ વેદે ખેદમાં, મદના સમરે પૂર. ૮ એક દિન મિત્ર સહિત થઈ, અશ્વયુગલ તિહાં લીઘ; લક્ષ્મણ મંત્રીને દેશની, ભલામણ બહુ દીઘ. ૯ કહે હું આવીશ તુરતમાં, ચિંતિત કામ કરે; એ સવિ જનપદ પ્રમુખની, સારી ખબર કરેય. ૧૦
| | ઢાળ પહેલી II
(રાગ આશાવરી-નાયક મોહ નચાવીઓ-એ દેશી) શીખ ભલામણ દઈને, ચાલ્યા શ્રીચંદ્ર ગુણચંદ્ર રે; મૂક્યો દેશ તે તુરતમાં, ચાલે જેમ અહમેંદ્ર રે; અહો અહો નેહની પ્રબળતા, દુર્બળતા હોયે દેહ રે; નેહ નિવિડ નરનારીને, નેહ તો દુખનું ગેહ રે.અહો- ૧ ૧. કપાળ ૨. અધિક
Page #7
--------------------------------------------------------------------------
________________
૨૮૨
શ્રીચંદ્ર કેવલીનો રાસ વિકટ અટવીમાંહે ગયા, જોતાં તેહના ભાવ રે; તરુતલ સૂતો કાપડી, વૃદ્ધ શરીર પ્રસ્તાવ રે.અહો ૨ અતિસાર રોગે પીડિયો, એકાકી નિરાઘાર રે; કરુણા કરી પડિગણ કરે, બહુ ઔષઘ ઉપચાર રે.અહો ૩ દૂરે ભિલ્લોનાં ગામથી, વિવિઘોષઘ તિહાંથી આણ રે; સ્નાનામ્પંગન સાચવે, દેશ કાલ દ્રવ્ય જાણ રે.અહો ૪ હર્ષિત થઈ અવધૂત ભણે, દીસે છે મુજ ભાગ્ય રે; અંત અવસ્થાએ તુમ સમા, મળીયા આવી લાગ રે.અહો ! જગ નિર્દેતુક ઉપકારીયા, તુમ સમ નર જગમાંહિ રે; રત્નગર્ભા તિણે કારણે, પૃથિવી નામ ઘરાય રે.અહો- ૬ यतः दो पुरिसे धरई धरा, अहवा दोई वि धारिया धरणी
उवयारे जस्स मई, उवयारो जं न विसरई १ याचमानजनमानसवृत्तेः पूरणाय बत जन्म न यस्य
तेन भूमिरतिभारवतीयं, न द्रुमैर्न गिरिभिर्न समुद्रैः २ ભાવાર્થ-(૧) બે પ્રકારના પુરુષો વડે જ ઘરતી ટકી છે-એક તો જેની ઉપકાર કરવાની વૃત્તિ છે અને બીજો જે કરેલ ઉપકારને વીસરતો નથી. આ બે ન હોય તો ઘરતી ટકે નહીં, નષ્ટ થઈ જાય. (૨) યાચના કરનારા માણસની મનોવૃત્તિને પૂરવા માટે જેનો જન્મ નથી, તો ખેદકારક જ છે; કારણ કે તેના જન્મથી ભૂમિને ભાર લાગે છે. ઝાડો થકી, પર્વતો થકી અને સમુદ્ર થકી ભાર લાગતો નથી.
તે ભણી મુજ પાસે અછે, વર પારસ પાષાણ રે; ભુવનમાંહે તે દોહિલો, દઉં હું તેહ ગ્રહાણ રે.અહો ૭. કહે કુમર હવે તેહને, ઉપકાર કરી કુણ હાર રે; ઉપકૃતિથી ઉપગારડો, ઈહે તેહ ગમાર રે.અહો. ૮ વળતું ભાખે કાપડી, લાંપડી વાત મ બોલો રે; ચાપડી માંહે શું અછે, બાપડી તને શું ખોલો રે.અહો ૯ ઉછીનું નથી વાળતો, તુમ સમ અવર ન ઠામ રે; પાત્ર જાણીને આપીએ, લીયો જેમ કરું પ્રણામ રે.અહો૦૧૦ ૧. કાર્પાટિક, સંન્યાસી ૨. પરિચર્યા ૩. ઇચ્છે
Page #8
--------------------------------------------------------------------------
________________
ખંડ ૪ | ઢાળ ૧
૨૮૩
જેહના ફરસ થકી હુવે, લોહાદિક સવિ ઘાત રે; સુવર્ણપણું તે “ઉપલ લહે, દુર્લભ એહની જાત રે.અહો ૧૧ મેદિની અનૃણ કરાવજો, કરજો દીન ઉદ્ધાર રે; મુજ મઠ એક કરાવજો, મહિમા જૈન વિહાર રે.અહો ૧૨ બહુ હઠ કરી પારસ દીએ, નિઝામો તેણે તેહ રે; મૃત ઠામે તસ મઠ કરાવ્યો, પાળ્યું વચન ઘરી નેહ રે.અહો૦૧૩ અનુકમે આઘા ચાલીયા, આવ્યું એક ઉદ્યાન રે; વંશજાલ દીઠી તિહાં, અષ્ટોત્તર શત પર્વ માન રે.અહો ૧૪ પક્વ સરલ ઉન્નત અછે, શાસ્ત્રોક્ત લક્ષણયુત રે; તેહ વિદારીને લીએ, મૌક્તિકર યુગલ પવિત્ત રે.અહો ૧૫ મિત્ર પ્રત્યે નૃપ એમ કહે, વૃદ્ધ મણિ નર જાણી રે; નારી તે છે લઘુ મણિ, નર માદા નામે જાણી રે.અહો૦૧૬ એહનો ગુણ તે જાણીએ, નર રાખીને પાસ રે; નારી ઘન લેઈ આપીએ, પરને કરી વિશ્વાસ રે.અહો૦૧૭ નારી નર પાસે આવે, પણ એ ઘન છે દુષ્ટ રે; પરને છેતરવા ભણી, ન કરે કામ એ શિષ્ટ રે.અહો૦૧૮ તિહાંથી આઘા ચાલીયા, મેહેલી પાલીનો અંત રે; શ્રી પર્વતગિરિ તુંગ છે, કનકાભિઘપતિ તંત રે.અહો ૧૯ ગિરિ દેખીને મોહીયા, જોવે તે ચોપખેર રે; ગિરિ ગહરને વનહ દરી, તરુવન રાજિ સમીર રે.અહો ૨૦ તૃષાક્રાંત થયા જિસ્ય, જોયે જલનાં ઠામ રે; તેણ સમે તરુણી રુદતી સુણી, તસ દુઃખ મેટણ કામ રે.અહો ૨૧ તે જોવાને તે ગયા, વિષમ ઠામે ગિરિશંગ રે; દુઃખણી ભિલ્લડી દેખીને, પૂછે દુઃખનું અંગ રે.અહો ૨૨ વળી જલસ્થાનક પૂછિયું, દેખીને ઉત્તમ દોય રે; જલસૃત લોહનો કુંભ છે, આગળ આણી ઢોય રે.અહો ૨૩ તેણે જળ તે પીધું નહીં, અનુચિત કુલ વ્યવહાર રે; ભિલ્લીએ જલથાનકકહ્યું,તિહાં ગયાદોયકુમાર રે.અહો ૨૪ ૧. પથ્થર ૨. મોતીનું જોડું, બે મોતી ૩. પલ્લી
Page #9
--------------------------------------------------------------------------
________________
૨૮૪
શ્રીચંદ્ર કેવલીનો રાસ સ્નાનપાનકરીસુખ લહ્યાં, આવી બેઠા તરુછાય રે; તવ તેહનું દુઃખ પૂછિયું, કહે કિરાતી તિણ ઠાય રે.અહો ૨૫ એ શ્રીગિરિને આગળ, દૂરે વીણાપુર નયર રે; પદ્મનાભ નર તેહનો,તે નયરને પાસે વળી નયર રે.અહો ૨૬ તેહનો નૃપ તેહને ઘરે, એક છે સોવન-કુંભ રે; ચોરે અપહર્યો અન્યદા,પગ આવ્યો ચોરનો લંભ રે.અહો ૨૭ તસ સુભટે મમ પતિ ઘર્યો, ચોર તે હુંતો અન્ય રે; સમજાવ્યો સમજે નહીં, તેહ નરેશ્વર શુન્ય રે.અહો ૨૮ તે દેવાની છતી નથી, અને વળી જૂઠું આળ રે; તેણે દુઃખે રોઉં હું દુઃખિણી, કડુઓ કર્મ જંજાલ રે.અહો ૨૯ કહે શ્રીચંદ્ર ભદ્રે સુણો, જે અયકુંભ તે આણો રે; તુરત રિક્ત કરી આણીઓ, ફરો પારસ પાષાણો રે.અહો ૩૦ અગ્નિયોગે કંચન ઘટ કરી, દીઘો ભિલ્લડી હાથ રે; તે લઈ રાજાને દીઓ, છોડાવ્યો પ્રાણનાથ રે.અહો૩૧ નિષ્કારણ ઉપગારીયા, ચિરંજીવો એ સંત રે; સવિ વૃત્તાંત પતિને કહ્યો, હર્ગો કિરાત અત્યંત રે.અહો ૩૨ શ્રીચંદ્ર તિહાંથી ચાલીયા, વીણાપુરમાં જાય રે; ગઢ મઢ મંદિર પ્રમુખની, શોભા નિરખી સુખ થાય રે.અહો ૩૩ સૂર્યવતી સુત સુંદર, મિત્ર તે વસૅ વીંઝે રે; “વેદિકાએ બેઠા આવીને, દેખી નયર મન રીઝે રે.અહો ૩૪ હવે તિહાં પૂર્વ સારિકા તણો, જીવ ઇહાં ઉપ્પડ્યો રે; પદ્મનાભ નૃપ અંગજા, પદ્મશ્રી થઈ ઘaો રે.અહો ૩૫ મંત્રિ સુતા કમલશ્રીયા, સાથે પરમ છે નેહ રે; બેહુ ક્રીડા કરી શહેરમાં, આવંતી સસનેહ રે.અહો ૩૬ નિજ ઘરે તે જાતાં અછે, બેઠા શ્રીચંદ્રને દીઠ રે; મોહી પથગિત થઈ રહી, જ્ઞાનવિમલ મતિ ભિટ્ટ રે;
મલિયાં પૂરવ ઇષ્ટ રે.અહો ૩૭ ૧. સુવર્ણકુંભ ૨. શક્તિ ૩. લોઢાનો કુંભ ૪. ઓટલા પર ૫. સ્થગિત, સ્થિર
Page #10
--------------------------------------------------------------------------
________________
ખંડ ૪ | ઢાળ ૧
૨૮૫
|| દોહા || તિણ વેળાયે દાખવે, બાવના ચંદન લેઈ; કચોલું સશિખા ભર્યું, નિજ સખી હાથે દઈ. ૧ લઈ ગઈ રાજા આગળ, કિશું એ કુણ મૂકણહાર; કહે સખી આ પુરનો ઘણી, પદ્મનાભ નૃપ સાર. ૨ પદ્માવતી તેહની પ્રિયા, પુત્રી પદ્મશ્રી નામ; તેણે મૂક્યું છે તુમ ભણી, સફળ કરો કરે પ્રણામ. ૩ તેહ સુણી નૃપ ચિંતવે, નહીં એ ભોગને કાજ; કિંતુ નિજાશય દાખવા, એ સવિ કીઘો સાજ. ૪ અથવા દક્ષ પરીક્ષતા, હેતે મૂક્યું માહે; એમ ચિંતીને કનીનિકા, મુદ્રા મૂકે તે માંહે. ૫ સખી વિસઈ તે ગઈ, કરે કચોલું દીઘ; હરખી કન્યા ચિત્તમાં, જાણ્યું કારજ સિદ્ધ. ૬ વળી છૂટાં કુસુમ મોકલે, કની કુમરને તામ; પાછાં ગૂંથી મોકલ્યાં, નૃપતિ છે મન અભિરામ. ૭ કહે ગુણચંદ્ર એહ શી કલા, નૃપ કહે સુણ પરમાર્થ; ચંદન પરે વર નર ભર્યું, એહ સહરે વર સાર્થ. ૮ મુદ્રા રત્ન પરે મારું, થાનક ભાવી જાણ; એહ સમસ્યા દાખવી, કુમરી આશય જાણ. ૯ છૂટક કુસુમ પરે અછું, નિર્ગુણ ને અસહાય; ગુણયુત નરની સંગતે, માલા શીશ ઘરાય. ૧૦ એહવું સૂચ્યું જાણીને, પ્રાન્ ભવ સ્નેહ નિબંઘ; નૃપ પુત્રીએ વર વર્યો, મંત્રિપુત્રી ઇમ અનુબંધ. ૧૧ તેણે તેહ વિલોકીઓ, તેણે પણ તિહાં તેહ; બેહુ જણ વૃષ્ટિસરાગથી, વાધ્યો પ્રબળ સનેહ. ૧૨ હવે તે પુત્રી બિહુ ગઈ, નિજ નિજ ગેહ મઝાર; પિતરને ભાવ જણાવવા, હર્ષિત હૃદય મઝાર. ૧૩ ૧. કનિષ્ઠિકા, સૌથી નાની આંગલી ૨. પૂર્વ
Page #11
--------------------------------------------------------------------------
________________
૨૮૬
શ્રીચંદ્ર કેવલીનો રાસ એહવે પદ જોતો થકો, પાછળ આયો કિરાત; નિજ સ્ત્રી કેરાં વયણથી, રોમાંચિત થયું ગાત. ૧૪ વેદિકાએ બેઠા દેખીયા, ચરણે કરી પ્રણામ; આ હું તે છું ભિલ્લડો, તુમે દીઘું જીવિત દાન. ૧૫
|| ઢાળ બીજી II
(સકળ સદાફળ આપે એ-એ દેશી) આગ્રહ કરી બહુ ભાવે એ, નિજ ઠામે તે લાવે છે;
જાવે એ, ઉલટ ઘરી ઉદ્યાનમાં એ. ૧ દ્રાખ સહકારની સાખ એ, શુભ ફળ કેરાં લાખ એ;
ચાખે એ, સ્વાદ કરી તે બે જણા એ. ૨ પૂછે નૃપ હવે વાત એ, એ બહુ ફળની જાત એ;
કેમ થાત એ, હેમંત ઋતુએ કહો એવડા એ. ૩ કહે શબર સુણો સ્વામી એ, એ ફળની જાતિ બહુ પામી છે;
નામી એ, શીશ કરી જોડી ભણે એ. ૪ એણી ગિરે શિખર છે પંચ એ, તેહમાં એક અતિ ઊંચ એ;
પ્રપંચ એ, માતર શિખર તણો ઘણો એ. ૫ કોણ ઈશાનતેહની સુરી એ, વિજયાધિષ્ઠાયિની પ્રવરીએ;
અતિ ખરી, એ ગિરિની સહાય કરે છે. ૬
અથ કિરાતકૃત સ્તવના
(ચરણાલી ચામુંડા રણ ચડે–એ દેશી) ચરણાલી પાલી નવિ પુલ, સિંહ યાનાદિ નવ રોલે; વિજયા વિજયાધિક રાતડી, નયને કરી દુશમન ઢોલે. ચ૦૧ મહા માયા આદિ શક્તિ છે, માતંગી ચંગી દેહા; વીસ હચ્છી સચ્છ કરે ગ્રહી, રાખે રાક્ષસ સસનેહા. ચ૦૨ ઘજ બંઘી ઘરતીમાં એણે, ગુણ સંથી ઘનુષ ટંકારે; દુર્જન જન દોષી લબાડ જે, તેહને ઝાડ પર ઉડાડે. ચ૦ ૩ શ્રીગિરિ પર્વત રખવાલિકા, ગોપાલિકા ગાવે ગીત; બલિ બાકુલ ભોગ લેવે ઘણા, મણા કિસિય નહીં બહુ નીત. ચ૦૪
Page #12
--------------------------------------------------------------------------
________________
ખંડ ૪ / ઢાળ ૨
મુક્તાફળ હારની પંતિઓ, મનું તારા ગ્રહગણ જ્યોતિ; સીત વસનાભૂષણભૂષિતા, ટાલતી દુશમન છાતી. ચપ પરમેશ્વરી શંબરી શંકરી, શર્વાણી સુખકર છાય; ભગવતી ભવાની ભાસુરી, જગદંબા અંબા માય. ચ૦૬ રક્ત ચંદન સિંદૂર રંગશું, ચર્ચીજે છાકમ છોલ; બલિ પૂજા પૂજિત પાર્વતી, ત્રિપુરા તારા રંગરોલ. ચ૦૭ તુજ નયન કટાક્ષે નિરખીયા, પરખીયા પોહવી પ્રભુ વાતા; તેજાળા વહાલા જગતના, તે માતા છે સુખશાતા. ૨૦૮ ઇતિ કિરાતકૃત વિજયા ગીત ॥ પૂર્વ ઢાળ |
૭
તે સુરી ચૈત્યને આગળે, તરુઅર એક સદા ફળે; તસ ફળ, સ્વાદુ અમૃતને ધિક્ કરે એ. એ પર્વત અતિ તંગ છે, એક માગનો સંગ છે; તિહાં પ્રસંગ છે, મુજ વિષ્ણુ અવર ન કોઈનો એ. વૃદ્ધ વચનથી હું લઠું, વસ્તુ કોશાદિક છે બહુ; નિર્વઠું, એ ગિરિની સવિ વાતડી એ. પાઉં ઘારો આગળ થાઉં, એહ મનોરથ ચાહું; નિર્વાઠું, તે કહોને તુમો શિર ઘરી એ. ૧૦ મિત્ર સહિત નૃપ ગિરિ ચઢે, સાથે કિરાત ચલ્યો દૃઢે;
૯
અતિ ગૂઢ, ગુહા શૃંગવન અતિ ઘણાં એ. ૧૧ એક અછે તિહાં ૧૫લ્વલ, ભરિયું છે નિર્મલ જલ;
ઉત્પલ્લ, કમલપરિમલે વાસીયું એ. ૧૨ સમિત્ર નૃપતિ સ્નાન આચરે, સરસ સદાફળ વાવરે;
અતિ ખરે, વિજયા સુરીના શિખરથી એ. ૧૩ પક્વ અપક્વ જે ગોસ્તની, આમ્ર કદંબની બહુ બની;
અતિ વણી, કદલી નાલે૨ી તણી એ. ૧૪ ખજ્જુરી રાજાદની, જંબૂ જંબી૨ી પણ ઘણી; પુરઘણી, આગળ આણી ઢોયવા એ. ૧૫
૧. તળાવડું
૨૮૭
૮
૮
Page #13
--------------------------------------------------------------------------
________________
૨૮૮
શ્રીચંદ્ર કેવલીનો રાસ સાધુ માધુર્યે પૂરિયાં, બીજપૂર બહુ ચૂરિયાં;
અંકૂરિયાં, જામ નારિંગ તણાં ફળાં એ. ૧૬ દાડિમ ફનસ ને ચારોલી, ક્ષીરામલક મેવા મળી;
આમિલી, આંબલી પીલૂ પીલડાં એ. ૧૭ કરણાં વાણાં અતિ ઘણાં, ગૂંદાં શૃંગાટક બદરીડાં;
ટીમણીડાં, વાલુંકી ચિર્ભટ તણા એ. ૧૮ મૃદ્ધિકાસવ પાનક, નિર્મલ જલ જિહાંનક;
આનક, પરે ગુંજે નિર્જરણાં તિહાં એ. ૧૯ એલા લવિંગ લવલાદલાં, નાગવલ્લી તણાં દલા;
કોમલાં, જાતિકોશ શુભ કેવડા એ. ૨૦ જાઈ જૂઈ માલતી, કુંદ મચકુંદ સોહાવતી;
ભાવતી, કુસુમ જાતિ આગલ કરે એ. ૨૧ તે સઘળાં સફળાં કર્યા, પ્રસન્ન કરી સવિ તે ઘર્યા;
શિરે ઘર્યા, ચંપક કેતકી માલતી એ. ૨૨ ભૂઘરે ભૂઘર ભાવીઓ, ચિત્તમાંહિ અતિ ઠાવીઓ;
જણાવીઓ, તિણે કિરાત સવિ મહિનો એ. ૨૩ લહી આદેશ સુરી તણો, વાશ્યો નગર સોહામણો;
અતિ ઘણો, મહિમા જાણ્યો ગિરિ તણો એ. ૨૪ સમયે શ્રી જિનવર તણું, અતિ ઉત્તગ સોહામણું;
ચોગુણું, કરાવીશે નિજ ઘર થકી એ. ૨૫ દિન કેતાએક તિહાં રહી, ભિલ્લને શીખ દેઈ સહી;
તુરંગ વહી, ચાલ્યા આગળ બેહુ જણા એ. ૨૬ પંથે આતપ પીડિયા, સરોવર પાળે “સંઠિયા;
કુંઠિયા, મને નહીં બહુ જણા એ. ૨૭ એહવે એક ‘અધ્વગ તિહાં, આવે કુમર અછે જિહાં;
કહે કિહાંથી, આવ્યા તસ પૂછિયું એ. ૨૮ તસ કર પંજર એક છે, કીરયુગલ માંહે રુચે;
કિહાં ગઇ, પૂછે તે પંથી પ્રતે એ. ૨૯ ૧. સ્થિત થયા, બેઠા ૨. મુસાફર ૩. પાંજરું
Page #14
--------------------------------------------------------------------------
________________
ખંડ ૪ / ઢાળ ૨
૨૮૯ કીરયુગલ બોલાવીઓ, શાસ્ત્ર નિપુણ એમ ભાવીઓ;
પામીઓ, ચિત્ત પ્રમોદ પ્રતે ઘણું એ. ૩૦ પૂછે કિહાં એ પાવિયો, અથવા વિક્રયે લાવિયો;
સોંપાવીઓ, કુણહી કોઈને હેજથી એ. ૩૧ તે કહે નંદ નયર ઘણી, હરિષેણ રાજા બહુ ગુણી;
તેહ તણી, તારાલોચના નંદની એ. ૩૨ વિણાપુર નૃપ નંદિની, પદ્મશ્રી છે ગુણઘણી;
• તેહ તણી, સખી છે તિણે તેહને એ. ૩૩ કિરયુગલ એ મોકલ્યું, મુજ હાથેથી અટિકલ્યું;
તિહાં ભવ્યું, ચિત્ત માંહોમાં તેહનું એ. ૩૪ મુજ મુખે તેણીયે કહાવીયો, સ્વયંવરદિને જે નર આવીયો;
લાવીયો, તે કમેં તાહરે વર ગુણનીલો એ. ૩૫ માહરે પણ વર તે વરવો, એ નિશ્ચય મને એમ ઘરવો;
નિસ્તરવો, જમવારો તુજ પ્રીતિશું એ. ૩૬ અધ્વર્ગે એ વાર્તા કહી, કીરયુગલને સંગ્રહી;
ગહ ગહી, ચાલ્યો વીણાપુર ભણી એ. ૩૭ નૃપ અનેક તિહાં આવશે, સ્વયંવર મંડપ શોભાવશે;
પાવશે, અતિ બહુ માન નૃપતિ તણાં એ.૩૮ તે દિન ઉપર જાઈશું, સ્વયંવર ભેલા થાઈશું;
આયશું, એહવો ચિત્તમાં ભાવીયો એ. ૩૯ એહવે કોઈ આવી કહે, સ્વયંવર મંડપ નિર્વહે;
કૃત બહુ, ઉચ્છવ વીણાપુર હોવે એ. ૪૦ સ્વયંવર દેખણને હેતે, મિત્ર સહિત નૃપ બહુ હેત;
સંકેતે, જાએ તિહાં ઉલટ ઘરી એ. ૪૧ નૃપ સામંત મંત્રીસર, બેઠા અનેક રાજેસર;
કેસર, ચર્ચિત અંગ સુગંઘલાં એ. ૪૨ વિસ્મય દેખી પામીયા, એ કુણ આવ્યા ઘામીયા;
કામીયા, સ્વયંવરમંડપ દેખવા એ. ૪
Page #15
--------------------------------------------------------------------------
________________
૨૯૦
શ્રીચંદ્ર કેવલીનો રાસ
ગ્રહગણમાં જિમ ચંદ્રમા, તેજવંતમાં
૧અર્યમા;
નહીં સમા, એહના ગુણથી આગલા એ. ૪૪ જ્ઞાનવિમલ મતિ જેહની, પુણ્ય દિશા હોયે તેહની; મેહની પરે, તે સહુને સોહામણા એ. ૪૫ || દોહા ||
મંડપ માંહિ આવીયા, જબ શ્રીચંદ્ર કુમાર; હરિ વૈતાલિકે ઓલખ્યા, બોલે જયજયકાર. ૧ દાને કીર્તિ વધે ઘણી, દાને દોલત હોય; દાન હિાંયે દીધું હતું, અફળ ન થાયે કોય. ૨ ાવ્યું (શાર્દૂ૦)
पात्रे पुण्यनिबंधनं तदितरे दीने दयाख्यापकं, मित्रे प्रीतिविवर्धनं रिपुजने वैरापहारक्षमं; भट्टादौ च यशस्करं नरपतौ सन्मानसंपादकं,
भृत्ये भक्त्यतिशायि दानमफलं श्रीचंद्र न क्वापि ते. १ ભાવાર્થઃ-પાત્રમાં દીધેલું દાન પુણ્યને બાંઘનારું છે તથા દીન જનને દીઘેલું દાન દયાને દેખાડનારું છે, મિત્રને આપેલું દાન પ્રતિ વઘારનારું છે, વૈરી જનને આપેલું દાન વૈરને નાશ કરનારું છે, પંડિતને દીધેલું દાન યશકારક છે, રાજાને દીધેલું દાન સન્માનને સંપાદન કરનારું છે, ચાકરને દીધેલું દાન આપણી પર ભાવ ઘરનારું છે; માટે હે શ્રીચંદ્ર! તમારું આપેલું દાન કાંઈ નિષ્ફળ નથી. છંદ હાટકી
જે પરનારી સહોદર સુંદર, દુઃસ્થિત જન આધાર; જે કાયર ન૨ શરણાગત વર, વજ્ર પંજર અનુકા૨. ૧
જે નિષ્કારણ મેઘ તણી પરે, કરતા બહુ ઉપગાર; તે શ્રીચંદ્ર સદા જયવંતો, અર્થિત સુરસહકાર. ૨ || પૂર્વ દોહા ||
એમ નિસુણી ગૃપ ઉત્તમે, દીધું તસ બહુ દાન; ઉચિત ન ચૂકે સયણ તે, જેને જેહ પ્રધાન. ૩ કહે મિત્ર પ્રતે રાજવી ઇહાં, જણાવ્યાનું નહીં કામ; એમ ચિંતી ઉત્તર દિશે, ચાલ્યા નિશિ પડી તામ. ૪ ૧. સૂર્ય ૨. હિર નામનો એક ભાટ, ચારણ
Page #16
--------------------------------------------------------------------------
________________
ખંડ ૪ | ઢાળ ૩
૨૯૧ મધ્ય રાત્રિ એક યક્ષઘરે, સૂતા નિર્ભય ચિત્ત; પરભાતે ઊઠ્યા જિસે, નૃપ કહે મિત્ર પવિત્ર. ૫ મેરુગિર સુરત તળે, કોઈ અદ્ભુત સ્ત્રી આવી; લક્ષ્મી વા કુલદેવતા, બ્રાહ્મી અંકે મુજ લાવી. ૬ સાંપ્રતિ દીઠું સ્વપ્ન એ, કોઈ અભુત ફળ થાય; ઇહાં કાંઈ સંશય નહીં, કોઈ મહા સુખ થાય. ૭ એમ કહી પંથે ચાલીયા, અટવીમાંહે જાય; આગળ જાતાં એક સ્ત્રી, દ્રષ્ટિ મેળાપક થાય. ૮ ભયથી ચકિત વરલોચના, ભૂષણભૂષિત દેહ; ભવ્ય અરુણ અંશુક ઘર્યા, ઝરતાં નીર નીરેહ. ૯ વેગ થકી તે આવતી, સઘવ સગર્ભા નાર; શ્રીચંદ્ર નિરખી નયન, અમૃતાંજન અનુકાર. ૧૦ સહસા દેખી ચાલીયા, સામા ઘરી ઉત્સાહ; પદ પ્રણમીને એમ કહે, એણે ઠામે કિમ માય. ૧૧ આવો આવો માતજી, મ કરો દુઃખ લગાર; ભય સઘળા ભાંજી ગયા, ફળ્યા મનોરથ સાર. ૧૨ કેમ એકલડાં કેમ ઇહાં, આવ્યાં એણી વાર; ભાગ્ય અમારાથી મળ્યાં, ભૂખ્યાં અન્ન સંભાર. ૧૩
|ઢાળ ત્રીજી ||
(આજ નિહેજો રે દીસે નાહલો–એ દેશી). તેહ વચન સુણી દેખી કુમરને, હરખી હૃદયે અત્યંતજી; યક્ષને ચૈત્ય રે મંડપ આવીને, બેસે જેહવે સંતજી. ૧ સયણ સખાઈ રે ભાગ્યબળે મળે, રાનમાંહે હોયે લીલાજી; ભાગ્યે વાહલાં રે વહેલાં હળિ મળે, હોયે વયણ વસીલા જી.સ૨ શ્રીચંદ્રાભિઘ દીઠી મુદ્રિકા, દેખી ઓળખી હરખેજી; પૂછે શ્રીચંદ્ર કહો તિહાં, સુરગુરુ સરિખો પરખેજી.સ૦ ૩ લેઈ ઉસંગે રે હર્ષ ૨નયન-જલે, નવરાવી તસ અંગજી; ગાઢ સ્વરશું રુદન કરે ઘણું, લૂવે વસ્ત્ર સુચંગજી;
' રૂપે જીત્યો અનંગપુ.સ. ૪ ૧. રેશમી વસ્ત્ર ૨. આંસુથી
Page #17
--------------------------------------------------------------------------
________________
૨૯ ૨
શ્રીચંદ્ર કેવલીનો રાસ કહે સુણ વહાલા રે સૂર્યવતી અછું, જાણે એ હું માયજી; તું સુત માહરો રે બાર વરસે થયો, મેલો ભાગ્યપસાયજી.સ ૫ પાહાનો છૂટો રે હર્ષ પ્રકર્ષથી, આલિંગ્યો દૃઢ હોયજી; હર્ષે ઘેલી મળી એ માવડી, શ્રીચંદ્ર સન્મુખ જોયજી.સ૦ ૬ કહે શ્રીચંદ્ર એકાકીપણે, અરુણ વસ્ત્રનો ભાવજી; એહ અવસ્થા રે આવી કિણી પરે, વનમાંહિ કુણ લાવેજી.સ. ૭ આપ ચરિત કહે સૂર્યવતી તિહાં, આપ વિવાહથી માંડીજી; ગણક નિમિત્ત શશિ સુહણાદિકે, ઇંદુપાન નૃપ રયવાડીજી.સ. ૮ જનમનામ મુદ્રા સુમવાટિકા, મોચન સુરવચ જાણીજી; જ્ઞાની સાધુ વચને સવિ આગળું, ચરિત કહે સવિ વાણીજી.સ. ૯ અનુક્રમે હમણાં રે ગર્ભપ્રભાવથી, દોહદ વિષમો થાવેજી; રક્ત દીર્ઘિકામાંહિ નાહવું, ક્રીડા કરું ઉચ્છાહેજી.સ૦૧૦ તે દોહલો નૃપે સચિવ જણાવીઓ, લાક્ષારસને પ્રપંચેજી; વાવમાંહે હું બહુ પરે ક્રીડતાં, ભટ રહ્યા પાસે ન ખેચેજી.સ ૧૧ રમી વિરમીને થાકી તટે રહી, આમિષભ્રાંતિ રક્ત વસ્ત્રજી; ભારંડ પંખી રે નભ લેઈ ચલ્યો, સુભટ વિફળ થયાં શસ્ત્રજી.સ૦૧૨ ભ્રમણ કરી અહોરાત્રિ તે પંખીએ, આવી શિલા પર મૂકેજી; નમોડર્હત્ એણી પરે બોલતી, કુલ વ્યવહાર ન ચૂકેજી.સ૦૧૩ શુદ્ધિ ને શાન બેઠું કિહાંયે ગઈ, ખગ બગની પર ઘીઠજી; રાત નિગમી રે એક દરીમાંહે, દુ:ખિયાં નયણ ન નીઠજી.સ ૧૪ ચાલી પ્રભાતે રે દુષ્ટ સ્થાપદ તણા, શબ્દ સુણી ભય પામીજી; કંપતી દોડતી શ્વાસ ભરી ઘણું, આ અટવી મેં પામીજી.સ ૧૫ ભાગ્યબળે સંપ્રતિ સુત તુમે મળ્યા, હર્ષ જલધિ થયો પૂરજી; આજ અભિગ્રહ સવિ પૂરા થયા, દીઠો સુત મુખ નૂરજી.સ૦૧૬ મુજ તુજ વિરહ તણું દુઃખ આકરું, તુજ પિતાને થાશેજી; તે તો જ્ઞાની રે જાણે મન તથા, કેમ તસ કાલ ગમાશેજી.સ૦૧૭
૧. પારસો, સ્તનમાંથી દૂથ છૂટવું ૨. જલાશય ૩.લાખનું પાણી જે લોહી જેવું લાલ હોય ૪. માંસની ભ્રાંતિથી
Page #18
--------------------------------------------------------------------------
________________
ખંડ ૪ | ઢાળ ૩
સુણીયાં માડી કેરાં વયણડાં, સ્તુતિ કરવાને લાગોજી; માડી માહરે રે પુણ્યતરુ ફળ્યો, તુમચો વિરહો ભાગોજી.સ૦૧૮ ધન્ય કૃતપુણ્ય રે કૃતકૃત્ય હું થયો, નયણે દીઠી માડીજી; વાદળ પાખે રે જલધર વૃષ્ટિ થઈ, પુણ્યની વાડી જાડીજી.સ॰૧૯ દ્રાખ સુધારસ નવનીત ને શશી, લેઈ તેહનો સારજી; માતા કેરું હૃદય ઘડ્યું વિષે, એહવું નીતિમાં સારજી.સ૦૨૦ यतः-ऊढा गर्भप्रसवसमये दुःखमत्युग्रशूलं
૨૯૩
पथ्याहारैः स्नपनविधिभिः स्तन्यपानप्रयत्नैः विष्टामूत्रप्रभृतिमलिनैः कष्टमासाध्य माता त्रातः पुत्रः कथमपि यया स्तूयते सैव माता १ ભાવાર્થ: પ્રથમ ગર્ભના પ્રસવમાં દુઃખ ઘારણ કરનારી અને અત્યંત તદનંતર પથ્ય આહાર વડે, સ્નાનવિઘિઓએ, તથા સ્તનપાનાદિક પ્રયત્નોએ, વિશ્વામૂત્રાદિક મલિનતાના સહન કરવા વડે, એમ હરકોઈ પ્રકારનાં દુઃખ સહન કરીને જે માતા દ્વારા પુત્રની રક્ષા કરાય છે તે માતા જગતમાં વખણાય છે તેમાં શી નવાઈ? શ્રીગુણચંદ્રે રે સકળ ચરિત્ર કહ્યું, ચર્યાના અધિકારજી; સૂર્યવતી માતા તવ હરખીયાં, નૃપ કહે શો વિસ્તારજી.સ૦૨૧ એહવે આવ્યો રે જન અવલોકતાં, પગલે પગલે જામજી; અશ્વ સહિત બેઠા બેઠુ નિરખીયા, હરખ્યા કરીય પ્રણામજી.સ૦૨૨ તે બોલ્યા કહે મંત્રી નૃપ અછે, આવો આવો એથજી; મંત્રી ગજ ૨થ તુરગ સહિત સવે, મળીયા હરખી તેથજી.સ૦૨૩ તેજાલે ભાલે કરી દીપતો, દેખી નૃપ કરે પ્રણામજી; દેવ અવધારો રે બુદ્ધિસાગર નામે, સચિવ છું તન મન મામજી; સચિવ અછું ગુણધામજી.સ૦૨૪ વીણાપુરનો ૨ે નૃપતિ પદ્મ નામે, તસ પુત્રી જે તુમે દીઠીજી; તે તુમશું છે અતિ અનુરાગિણી, થઈ તુજ વિરહે અંગીઠીજી.સ૦૨૫ મુજ પુત્રી પણ અનુરાગિણી થઈ, તુમ મંત્રીને દેખેજી; એમ જાણીને ૨ે મુજને મોકલ્યો, શુદ્ધિકરણ સંતોષજી.સ૦૨૬ જોયાં સઘળે પણ નવિ પેખીયા, તેણે મનમાં વિખવાદજી; હમણાં નિરખી રે અતિ આણંદીયા, કરો હવે અમ પ્રસાદજી.સ૦૨૭
શ્રી ૨૦
Page #19
--------------------------------------------------------------------------
________________
૨૯૪
શ્રીચંદ્ર કેવલીનો રાસ
સ્વયંવરે પણ બહુ નૃપ આવીયા, પુત્રી મન નવિ ભાસેજી; કહે રાજા ઓલખીશ કહો કેણી પરે, લક્ષણથી સુપ્રકાશજી.સ ૨૮ કીરયુગલ પણ તિહાં કણે આણીયું, તારાલોચનાએ જહજી; પદ્મશ્રીને મૂક્યું પ્રીતિથી, સગાસયણ સનેહજી.સ૨૯ પદ્મશ્રી નૃપ અંકે છે રહી, કીરયુગલ લીએ હાથેજી; દેખી મૂચ્છ પામી અતિ ઘણું, કીર સારિકા સાથેજી.સ૩૦ ચેતન પામી શીતલ વાયુથી, તાતે પૂછી વાતજી; કેમ એ દેખી રે મૂર્છાને લહી, કહે મુજ સાંભરી જાતજી.સ૩૧ નયર કુશસ્થળ પાછળ હું હતી, સૂર્યવતીને પાસેજી; કાબર હું હતી કોટિ દ્વીપની, જિનઘર્મ કરું ઉલ્લાસેજી.સ૩૨ અઠાઈ મહોત્સવને અવસરે, શ્રી આદિદેવ પ્રસાદેજી; જે દીઠો તે નરવર ઘારીઓ, કરી અણસણ આહ્વાદેજી.સ૩૩ તે બહાં આવ્યો દીઠો મેં સહી, ઘાર્યો વર મેં તેહજી; અવર ન ઘારું મનમાંહે કદા, જો હોયે ગુણનો ગેહજી.સ૩૪ એમ કહીને રે અશન તે નવિ કર્યું, ન પીએ નીર લગારજી; એહવે હરિભટ્ટ આવ્યો એમ કહે, તે દીઠો સ્વયંવર મઝારજી.સ૩૫ રાતે મુજને રે એહ પરઠ કરી, મોકલીયો બળયુતજી; તુમ્હને દીઠા રે ભાગ્યબળે કરી, આવી કરો પવિત્રજી.સ૩૬ સૂર્યવતી રાણી પણ ઓલખી, ચાલ્યાં થઈ સસનેહે; તિહાં આવ્યા તસ પુર ઘણી આવીયો, મલીયાં હર્ષ સનેહેજી.સ૩૭ એહવામાંહે હરિભટ્ટ બોલીયો, ગાઈ તસ ગુણગ્રામજી; જ્ઞાનવિમલ સૂરિ ભાખે એહવું, સુખ લહે પુણ્ય નિદાનજી.સ૩૮
હરિભટ્ટનોક્ત
| (કવિત છપ્પો) પૂર્વે કુશસ્થળ નયર, જિનભવને દેખી, સારિકા કરે નિદાન, ચારુ જિનઘર્મને પેખી; અણસણ કરી થઈ સ્વચ્છ, નયર વીણાપુર રાજા, પદ્મ પદ્માવતી કંત, પદ્મશ્રી પુત્રી તાજા. ૧. ઠરાવ
Page #20
--------------------------------------------------------------------------
________________
૨૯૫
ખંડ ૪ | ઢાળ. ૩
પ્રથમા નિજ બુદ્ધ કરી, પછી જાતિસ્મરણે પેખીઓ, તે શ્રીચંદ્ર જયો ચિરં, આજ નયણે મેં નિરખીઓ. ૧
ગણિત गभ्भेवर वीरसुए, सोणियरई दोहले तया जाये; भारंडेणाणीया, सिरिगिरि पासंमि जा मुक्का. १ सा सूरियवई जणणी, मिलिया वरिसे दुवालसे जस्स; सिरिपवयस्स नियमे, सो निवई जयउ सिरिचंदो. २
અર્થ– વીરસુતાના ગર્ભપ્રભાવથી લોહીમાં સ્નાન કરવાનો દોહદ પૂર્ણ કરતાં, ભારંડ પક્ષીએ ઉઠાવીને શ્રીગિરિ પર્વત પર મૂકી દીઘી, તે સૂર્યવતી માતા બાર વરસે પોતાના પુત્રને મળી, તે શ્રીચંદ્ર જયવંત વર્તો.
कणयपुरे कणयभ्भय, धूया कणगाउ लीई सहरज्जं; पालई सुराई दीणं, नवलख्ख पहुय सिरिचंदो. ३ |
| દોહા | સૂર્યવતી એમ સાંભળી, આપે તસ મહા દાન; કહે જનની મુજ દેખતાં, કરો પાણિગ્રહ માન. ૧ માત તણો આગ્રહ લહી, કીઘો તિહાં વિવાહ; પદ્મશ્રી તારાલોચના, પરણી બહુ ઉત્સાહ. ૨ કમલશ્રી મંત્રીસુતા, પરણી ગુણચંદ્રણ; મંગલ વરત્યાં અતિ ઘણાં, પુણ્યપસાથે તેણ. ૩ કહે ચેટક નૃપ ગણ પ્રત્યે, પદ્મશ્રીને નેત; ભવ પાછળે સારિકા હતી, પદ્મશ્રી વરદેત. ૪ તેણે શ્રીચંદ્ર નૃપતિ વર્યો, તે તો જુગતું સ્વામ; પણ કમલશ્રી ગુણચંદ્રને, કિસ્યું સ્નેહનું ઘામ. ૫ કહે ભગવન ભૂપતિ સુણો, એહનો પણ સંબંઘ; કહે કરુણારસના ઘણી, દુરથી પૂર્વ પ્રબંધ. ૬ ઘરણ ગણક પહેલાં કહ્યો, તે વિમલાચલે જાય; જપ તપ ધ્યાન થકી તિહાં, હત્યા-પાપ મુકાય. ૭ શ્રીદેવી પહેલી પ્રિયા, ઘરણે મારી જેહ; સમાધાન મરણ કરી, નરભવ ફરી લહી તેહ. ૮
Page #21
--------------------------------------------------------------------------
________________
૨૯ ૬
શ્રીચંદ્ર કેવલીનો રાસ
સુંદર શેઠ તણી સુતા, નંદપુરે તસ નામ; જિનદત્તા તે જિનમતે, વાસિત થઈ અભિરામ. ૯ યૌવન પામી પણ પતિ, ઇચ્છા હૃદયે ન થાય; જનક સાથે સંઘ લઈને, શત્રુંજય યાત્રાએ જાય. ૧૦ કરતો તીર્થની સેવના, ઘરણો દીઠો જામ; પૂરવ ભવના યોગથી, પ્રસન્ન થયું મન તામ. ૧૧ જાતિસ્મરણ તિહાં લહે, જાણી ઘરણ નિજ મંત; વિધિપૂર્વક પણ સેવતો, દેખી રાગ અત્યંત. ૧૨ ઘરણે પણ કર્યાં ખામણાં, બંઘાણો વળી પ્રેમ; ઘરણે અણસણ આદર્યું, સંલેખના કરે એમ. ૧૩ તીર્થ ભક્તિ મહિમા થકી, ગુણચંદ્ર થયો નિરાલા; બાળપણે બ્રહ્મચારિણી, ઘરતી ચિત્ત સમાઘ. ૧૪ જિનદત્તા મરીને થઈ, સંપ્રતિ કમલશ્રી એહ; પાણિગ્રહણ થયું એહને, એ પણ પૂર્વ સનેહ. ૧૫
|| ઢાળ ચોથી ..
(તંગીયાગિરિ શિખર સોહે-એ દેશી) એમ સુણી ગણઘર તણાં નયણાં, કહે ચેટક રાય રે; કર્મ કીઘાં સુકૃત દુષ્કત, તે ભોગવે ક્ષય થાય રે. ભાવીએ એમ ભાવ આણી, જાણીએ જિનઘર્મ રે; નેહ આતમભાવથી લહે, પરમ પદનાં શર્મ રે. ભા. ૨ હવે શ્રીચંદ્ર તિહાં રાજા, થયા પ્રૌઢ પ્રતાપ રે; કરે ઘર્મનાં ક્ષેત્ર પુષ્ટાં, ટાળે વ્યસનના વ્યાપ રે. ભા૦ ૩ હવે કુશસ્થળ પુરે મૂકે, કરભીભૂત બહુ ભાર રે; બુદ્ધિસાગર સચિવને સવિ, કહે એમ સમાચાર રે. ભા. ૪ કનકપુરે લખમણ મંત્રીને, કહી ઇહાંની શુદ્ધિ રે; પછી પિતાને ગામ જઈને, સકળ કહેવી શુદ્ધિ રે. ભા. ૫ શ્રીગિરિને ભિલ્લડે તિહાં, કહી સોવન ખાણી રે; ચંદ્રપુર તિહાં નયર વાચ્યું, તુંગ મંદિર શ્રેણિ રે. ભાગ ૬ ૧. ક્ષમાપના
Page #22
--------------------------------------------------------------------------
________________
ખંડ ૪ / ઢાળ ૪
૨૯૭
ગઢ મઢ વિશાલા પોલ તોરણ, વાવિ સર આરામ રે; કૂપ ધૂપ ને ભૂભ બહુલી, શસ્ત્રશાળા ઠામ રે. ભા. ૭ મધ્યશૃંગે ચાર દ્વારે, ચૈત્ય જિનનું કીથ રે; મહોદય પદ હેતે તેહનું, ચંદ્રપતિ નામ દીઘ રે. ભા. ૮ ભીમ અટવી સર્વ વાસી, ગામ ઠામ નિવેશ રે; તે કિરાતને કૃત્યકારી, થાપીયો દીયે દેશ રે. ભા૯ સ્વર્ણખાણીને ફરસ પાહણ, યોગથી સવિ ભૂમિ રે; ઘર્મશાનકે કરે મંડિત, પુણ્યકરણી સીમ રે. ભા૦૧૦ દાનશાલા ઘર્મશાલા, ચૈત્યમાલા શાલ રે; ન્યાયધર્મની ઘંટા બાંધે, તેજે ઝાકઝમાલ રે. ભા.૧૧ હવે એક દિન દાનશાલાએ, પથિક આવ્યો એક રે; રાય પૂછે કિહાંથી આવ્યો, કહે કલ્યાણપુરથી છેક રે. ભા૦૧૨ કનકપુરમાંહે થઈને, આવીઓ હું આજ રે; તે નગરનો સ્વામી કિહાંયે, ગયો છે નિજ કાજ રે. ભા. ૧૩ મંત્રી લખમણ રાજ કાજે, અછે બહુ સાવઘાન રે; પણ છ નૃપનું કટક લેઈ, આવીઓ ઘરી માન રે. ભા.૧૪ ગુણવિભ્રમ નૃપ સબળ થઈને, દેશરોઘ કરે ઈ રે; સૈન્ય ચતુરંગ યુક્ત મંત્રી, થયો સન્મુખ લેઈ રે. ભા૦૧૫ એમ પંથક વયણ નિસુણી, કરી ગૂઢ વિચાર રે; પદ્મનાભ પ્રમુખ ભૂપતિ, સાથે ગુણચંદ્ર સાર રે. ભા૦૧૬ પ્રયાણક ત્રિક સાથે આપે, ચાલીયા લેઈ સૈન્ય રે; ચંદ્રહાસ અસિ તાસ આપ્યું, જસ પ્રભાવ ન દૈન્ય રે. ભા.૧૭ તે વોલાવી વળ્યા પાછા, ફરી શ્રીગિરે જાય રે; ગામ નગર જે આપ વસ્યાં, નિરખી બહુ સુખ થાય રે. ભા.૧૮ અલ્પ સૈન્ય કોઈ ગામે, વસ્યાં રાત્રે આય રે; નષ્ટચર્યાયે શ્રીચંદ્ર નૃપ, પથિકશાલાયે જાય રે. ભા.૧૯ તિહાં અધ્વગ એક બોલ્યો, કરે મળી સવિ વાત રે; ગતદિને હું કુંતલાભિથ, પુરે રહીઓ રાત રે. ભા૨૦
Page #23
--------------------------------------------------------------------------
________________
૨૯૮ .
શ્રીચંદ્ર કેવલીનો રાસ સુઘન શેઠ છે કૃપણ તેહને, ચાર સુત વહુ ચાર રે; મધ્ય રાત્રે તેહ ઉઠી, કરે સ્નાન શૃંગાર રે. ભા૦૨૧ ગઈ વાટમાંહિ શમી તરુ, તેહ ઉપર બેસે રે; ગઈ કિહાં એ પાછી આવી, હું રહ્યો ભયે તે દેશ રે. ભા૨૨ તિહાં થકી હું આજ આવ્યો, જોયણ પંચ તે ગામ રે; તેહ પ્રવૃત્તિ શ્રીચંદ્રની સુણી, કર્યું મન ઉદ્દામ રે. ભા૨૩ સૈન્ય મૂકી તિહાં પહુતા, અદ્રષ્ટ ગુટિકાયોગ રે; સાંજ વેળાએ સુઘનને ઘરે, રજની રહે ગત શોગ રે. ભા.૨૪ મધ્ય રાતે ચાર વહૂયર, ચઢી તરુ કરી યાન રે; માંહો માંહે કહે કિહાં જાવું, કહે એક કરી માન રે. ભા૨૫ ગતદિને જે વાત નિસુણી, તેહ જોવા હેત રે; દ્વિીપ કર્કોટકે અચરિજ, આજ અછે સંકેત રે. ભા૨૬ ચાલવું એમ કહી ચાલી, ભણી યોગિની મંત્ર રે; શ્રીચંદ્ર પણ તરુમૂલ ડ્રઢ થઈ, રહ્યો જોવા તંત્ર રે. ભા૨૭ તતકાલમાં કર્કોટ દ્વીપે, ઊતર્યા ઘરી રંગ રે; તેહ તરુ સુસ્થાને મૂકી, જોઈ પુર નિઃસંગ રે. ભા૦૨૮ ભૂપ પણ તેણે પંથે પુરમાં, ક્રીડવાને જાય રે; વિવિઘ થાનકે પણ તે ગઈ, ભૂપ મન અરિજ થાય રે. ભા૨૯ હવે નૃપતિ સિંહદ્વાર ભાગે, વિવિઘ ચંદ્રની ભાતિ રે; પ્રૌઢ મંડપમાંહે ચિત્રિત, દીપિકા અદ્ભુત કાંતિ રે. ભા. ૩૦ વિવિઘ મુક્તાફળ બિરાજિત, પાદ પીઠ પ્રઘાન રે; સજ્જ સિંહાસન દેખી ચિંતે, વિજય વિમાન જાણે નિદાન રે. ભા.૩૧ નૃપતિ દેખી ચિત્ત ચિંતે, ભોગ્ય વસ્તુને યોગ્ય રે; શૂન્ય સિંહાસન ન શોભે, મહાવીરને ભોગ્ય રે. ભા૦૩૨ શયન આસન યાન વાહન, શસ્ત્ર શાસ્ત્રાશન પાન રે; એમ સાઘારણ સહુને, જેમ પુણ્યવંત નિદાન રે. ભા.૩૩ મુખ થકી ગુટિકા નિકાસી, બેઠો નિર્ભય હોય રે; ખર્ઝા હાથે સત્ત્વ સાથે, ગિરિશિખર હરિ પરે જોય રે. ભા૩૪ ૧ રમવાને ૨. શોભા, કાંતિ
Page #24
--------------------------------------------------------------------------
________________
૨૯૯
ખંડ ૪ / ઢાળ ૪ પાસે તસ એક થાળ ભરીયો, નાગવલ્લીદલેણ રે; તાસ સ્વાદન કરી આદર્શો, જોવે વદન ચિરણ રે. ભા૦૩૫ એહવામાં જવનિકાંતરે, પુરુષ બેઠા દક્ષ રે; આવી જય જય રવે બોલ્યા, ભલે થયા પરતક્ષ રે. ભા૦૩૬ કેઈ નર વાજિત્ર વાજે, કેઈ કરે સંગીત રે; કેઈ કહે મુખ ભાગ્ય અમચાં, જ્ઞાનવિમલ સૂરિ હેત રે;
ફળ્યા સુકૃત સંકેત રે. ભા૦૩૭
|| દોહા . એહવે સુભટે પરિવર્યો, આવ્યો ગ્રામાઘીશ; નિરખી શ્રીચંદ્ર ઊઠિયા, પ્રણમે *નામે શીશ. ૧ ગ્રામાઘીશ કુમરને, લેઈ ઉસંગે ઠાય;
જ્યોતિ ઝગમગ કુમરતનું, દેખી વિસ્મય થાય. ૨ અમ ભાગ્યે તુમો આવીયા, વિણ બાદલ વિણ ગાજ; વરષાની પરે નીપળ્યું, તુમ દર્શન મહારાજ. ૩ કહે હું કર્કોટ દ્વીપનો, રવિપ્રભ નામે રાય;
નવ પુત્રી છે માહરે, તેહનાં એ નામ સુહાય. ૪ અથ નામાનિ
કનકસેના કનકપ્રભા, કનકમંજરી નામ; કનકાભારે "કનકસુંદરી, કનકમાલા ગુણખાણ. ૫ કનકરમા ને મનોરમા, સ્વર્ણાભા ઇતિ નામ;
યૌવન પામી દેખીને, ચિંતાતુર થયો તા. ૬ यतः-जातेति पूर्व महतीव चिंता, कस्मै प्रदेयेति ततः प्रवृद्धा
दत्ता सुखं स्थास्यति वा नवेति, कन्यापितृत्वं किल हंत कष्टम् १ गाहा-जम्मंतीजे सोगो, वटुंति एव वड्डो चिंता;
परणीयाए दंडो, जुवतिपिया निच्चिओ दुखियो. २ निय घर सोसा, पर गेह मंडणी, कुलकलंक कलिभवणं;
जेहि न जाया धूया, ते सुहिया जीवलोगम्मि. ३ ૧. વગાડે ૨. નમાવે ૩. ગર્જના
Page #25
--------------------------------------------------------------------------
________________
શ્રીચંદ્ર કેવલીનો રાસ
ભાવાર્થઃ-(૧) પ્રથમ કન્યાના પિતાને દીકરી ઉત્પન્ન થાય, ત્યારે જ ચિંતા થાય, પછી મોટી થયે કયા વરને દેવી એ ચિંતા થાય. તેને દીઘા પછી વળી સુખથી રહેશે કે નહીં રહે? એમ ચિંતા થાય, માટે કન્યાના પિતાને હા! મોટું કષ્ટ છે. (૨) જે જન્મે છે ત્યારથી શોક આપે છે, જેમ ઉંમરમાં વધે છે તેમ ચિંતા વધે છે, એને પરણાવવી એ પણ એક પ્રકારનો દંડ છે. ખરેખર! યુવાન કન્યાનો પિતા દુઃખી જ છે. (૩) જે પોતાના ઘરને શોષે છે, બીજાના ઘરને મંડિત કરે છે, કુળને કલંકિત કરનારી છે અને પાપનું ઘર છે, એવી કન્યાને જેણે જન્મ નથી આપ્યો તે આ સંસારમાં સુખી છે. || દોહા II
૩૦૦
સભામાંહે નિમિત્તિયો, પૂછ્યો મેં એક વાર; એ સવિનો વર એક હોશે, કિંવા ભિન્ન ભરતાર. ૭ તેણે જોઈને એમ કહ્યું, એ સવિનો વર છે એક; કોઈ પરદ્વીપથી આવશે, મહોટો નરપતિ છેક. ૮ નામ ઠામનું મુજ નહીં, એહવું નિર્મલ જ્ઞાન; પણ અહિનાણ કહું અછું, જાણી નિમિત્ત અનુમાન. ૯ દશમી દિનની મધ્યનિશે, આવી મળશે તેહ; કરો સામગ્રી લગ્નની, વેળા લીઘ સુસનેહ. ૧૦ સજી સામગ્રી તસ કહે, દિન પણ તેહિ જ આજ; એ સિંહાસન અલંકર્યું, સીધાં વંછિત કાજ. ૧૧ સંપ્રતિ સુંદર લગ્ન છે, દોષ અઢાર નિકલંક; કન્યાનો કરગ્રહ કરો, જેમ રોહિણી મૃગાંક. ૧૨ બહુ આગ્રહથી નવ કની, કરપીડન તતકાલ; તે નિરખણને આવીયા, નગરલોક અસરાલ. ૧૩ ચાર વહૂ જે શેઠની, જોવા આવી જામ; તે દેખીને તે કહે, અહો યોગ્ય અભિરામ. ૧૪ ચિંતે કુમર એ જાયશે, તો ઇહાં રહ્યો કેમ કરેશ; એ સાથે જાઉં તો ભલું, શૂનો છે મુજ દેશ. ૧૫ એમ ચિંતી પાનેતરે, વસ્ત્રાંચલે લખે એમ; પ્રતાપસિંહ રૃપસુત અછું, શ્રીચંદ્ર કુશસ્થલે ખેમ. ૧૬
Page #26
--------------------------------------------------------------------------
________________
ખંડ ૪ / ઢાળ ૫
૩૦૧ કુંકુમશું અક્ષર વળી, લખી વિવાહની કેડિ; સૌઘ ઊર્ધ્વ ભૂમે જઈ, ચિંતે ન કરું એડિ. ૧૭ કનકસેના કરમુદ્રિકા, દેઈ લેઈ નિજ વેશ; વપુચિંતાનો મિષ કરી, નિસરીયા ઘરી વેશ. ૧૮
|| ઢાળ પાંચમી II (નવ ગજ ફાટો ઘાઘરો રે, દશ ગજ ફાટો ચીર રે, હઠીલા વયરી,
ઘસમસ પડે ગોરી ઘાઘરે હો લાલ.-એ દેશી) શમી તરુ પાસે આવીયા રે, જે હવે ઘરીય ઉમાહ રે, હઠીલા રાણા.
ભલું તુમ્હારું ભાગ્ય છે હો લાલ. પહેલાં આવી ષટું વર્ણની રે, દીઠો તેણીએ તેહ રે હઠીલા રાણા.
ભલું તુમ્હારું ભાગ્ય છે હો લાલ.૧ યોગિની ખર્પરા ને ઉમા રે, ચારે વહૂઅર તેહ રે.હ ખર્પરા ઉમયાને કહે રે, એ ચારે વહૂ કૃપણને ગેહ રે. ભ૦ ૨ એ દુઃખિણી મનની હુંતી રે, એક દિન ગઈ તસ ઘામ રે.હ૦ ભિક્ષાભોજન બહુ દિયું રે, તૂઠી હું તેણે બહુ મામા રે.હ૦ ભ૦ ૩ એહને વિદ્યા શીખવી રે, તેણે મને ગમતું થાય રે.હ૦ અરે ભદ્રે એ ઉમયા અછે રે, શિક્ષણી માહરી મન ભાય રે.હંભ૦૪ પ્રથમ ઘણી નાઠે હુતે રે, અપર પતિ મુજ બળ કીઘ રે.હ. એ અખ્ત ભગતિ છે ઘણું રે, જાણ્યો એ પણ સિદ્ધ રે.હવે ભાપ અચરિજ જોવા અહીં આવીયા રે, ભલે મળીયાં મોરી માય રે.હ. હવે કિહાં જાશો તે કહો રે, વહૂઅર કહે પડી પાય રે.હં. ભ૦ ૬ યોગિની કહે અમે જાયશું રે, કુશસ્થલ પુરે આજ રે.હ) વહૂઅર પૂછે તિહાં શું અછે રે, કૌતુક મોરી માય રે.હ૦ ભ૦ ૭ ખર્પરા કહે તેહનો ઘણી રે, પ્રતાપસિંહ રાજાન રે.હ. સૂર્યવતી તેહની પ્રિયા રે, છે હમણાં સાઘાન રે.હ૦ ભ૦ ૮ દોહલો તેહને ઉપનો રે, ગર્ભ તણે અનુસાર રે.હ) નાહું રુધિર ભરી વાવડી રે, પૂર્વે બુદ્ધિ પ્રચાર રે. હ૦ ભ૦ ૯ ભરી અવતારસ વારીશું રે, વસન થયા તસ રક્ત રે. હવે
અપહરી ભારંડ પંખી રે. હ૦ તેણે વિયોગે દુઃખી રાજિયો રે, મરવા કરે છે શંખી રે. હ૦ ભ૦૧૦
Page #27
--------------------------------------------------------------------------
________________
૩૦ ૨
શ્રીચંદ્ર કેવલીનો રાસ
ચિતા રચાવીને દાઝતો રે, રાખ્યો છે સચિવ પરિવાર રે.હવે આજ લગે તે જીવતો રે, અછે પ્રભાતે થયે વાર રે.હ૦ ભ૦૧૧ સૂર્યવતીના પુત્રને રે, દેજો એ માહરું રાજ રે.હ. સચિવને કહી ઉદ્યાનમાં રે, ગોત્રદેવી આગે કરી સાજ રે.હભ૦૧૨ કાષ્ઠભક્ષણ કરશે સહી રે, તદા કહેશે કોઈ દેવ રે હવે તે વારે રાજા સ્વસ્થો હુશે રે, સપરિવાર તતખેવ રે.હભ૦૧૩ તેહ વિનોદને જોયા રે, જાશું અમો ઉજમાલ રે.હ. એમ સુણી મૂકી ઉમા ખર્પરા રે, વહુઅર ગઈ તતકાલ રે.હભ૦૧૪ તરુતલે આવી ચિંતવે રે, જઈએ આપણે તે ઠામ રે.હ. પણ થોડી છે યામિની રે, તો હોય જોવા કામ રે.હભ૦૧૫ મુખ ભાગ્યે યોગિની મળી રે, જાણી એ મેં વાત રે.હ૦ વિઘન નિવારું તાતનું રે, તો સહી એહનો જાત રે.રંભ૦૧૬ એમ ચિંતી વૃક્ષે ચઢ્યો રે, ગુટિકાંજનને યોગ રેહ ક્ષણમાં કુશસ્થલ પામીયા રે, દેખે મળ્યાં બહુ લોગ રે.હભ૦૧૭ વનમાંહે સામગ્રી કરી રે, દીઠી તેણી વાર રે.હ અવધૂત વેશે નિમિત્તિયો રે, થઈ આવ્યો વનહ મઝાર રે.હભ૦૧૮ હવે નૃપ સ્નાનમન કરી રે, ગોત્રદેવી પગે લાગ રે.હ. ચિતા પાસે આવ્યો જિસે રે, પરજલતી છે આગ રે.હવભ૦૧૯ એહવે તેહ નિમિત્તિયો રે, કહે કરી ઊંચો હાથ રે.હ ‘પડખ પડખ તું મતિમંત રે, તેહ સુણે ભૂનાથ રે.હળભ૦૨૦ રાજા તેહને વિઘે થકી રે, પૂજી પ્રણમી પાય રે.હ૦ કાંઈ જાણે છે કિંવા મુખરતા રે, દાખો કોઈ ઉપાય રે.હભ૦૨૧ તિથિપત્ર જોઈ સ્વરજ્ઞાનથી રે, જાણું તુજ દુઃખ ભૂપ રે.હવે મન ચિંતવ્યું સવિ જાણીએ રે, અમો છું બ્રહ્મસ્વરૂપ રે.હભ૦રર સૂર્યવતી છે જીવતી રે, શુભ ઠામે પુત્ર સમેત રેહ૦ થોડા દિનમાંહે હવે રે, મળશે તુજને હેત રેહભ૦૨૩ ૧. કાષ્ઠમાં બળી મરવું ૨. રાત ૩. પુત્ર ૪. પ્રતીક્ષા કર
Page #28
--------------------------------------------------------------------------
________________
ખંડ ૪ / ઢાળ ૫
દિન અષ્ટકમાં આવશે રે, સચિવ પ્રમુખ હરખ્યા ઘણું રે,
૩૦૩
કુશલ ખેમ સમાચાર રે.હ તુમ્હ વાણી સુધાથી સાર રે.હ અમ્તને દીઘ આધાર રે.હભ૦ ૨૪
ગોત્રદેવીએ આણીઓ રે, એહ નિમિત્તક રત્ન રે. હ સત્યવચન એ થાયશે રે, કરજો એહના યત્ન રે. હભ૦ ૨૫ ચેટાલી સુરીને સ્તવી રે, પેસારે પુરમાંહિ રે. હ ઉત્સવ સાથે નિમિત્તિયો રે, આવે નૃપતિ ઉત્સાહ રે. હભ૦ ૨૬ હવે છાનો શ્રીચંદ્ર વનમાં ગયો રે, તરુ યોગિની નવિ દીઠ રે. હ મનમાં ચિંતે માહરે રે, કાર્ય થયું મન ઇટ્ટુ રે. હ જનક ઉગરીયો વિશિષ્ટ રે. હ॰ભ૦ ૨૭
મધ્યાહ્ને ભૂખ્યો થયો રે, યોગી યોગનું ધ્યાન રે. હ રાજાએ વિધિશું જમાવીયો રે, પૂછે નૃપ યોગનિદાન રે. હ લઘુવયે શું થયું જ્ઞાન રે. હભ૦ ૨૮ કહે યોગી ધ્યાન સાધવા રે, કરવા પરઉપગાર રે. હ સાધીએ લઘુવયે તો ભલું રે, સંતના એ આચાર રે. હભ૦ ૨૯ પણ જઠર પિઠર કેડે પડ્યું રે, તે પૂરે હોય સમાધિ રે. હ અન્ન તે દેહ આઘાર છે રે, દેહથી બુદ્ધિ અગાધ રે. હભ૦ ૩૦ તેહથી તત્ત્વચિંતા હોવે રે, તેહથી ઉપજે ધ્યાન રે. હ ધ્યાનથી લય ગુણ ઉપજે રે, તેહથી હોય એક તાન રે. હભ૦ ૩૧ ાવ્ય (મવાાંતા)
વેદઃ સ્નેહઃ સ્વરમધુરતા, બુદ્ધિાવવા: प्राणानंगः पवनसमता क्रोधहानिर्विलासाः धर्मः शास्त्रं सुरगुरुनतिः शौचमाचारचिंता भक्तापूर्णे जठरपिठरे प्राणिनां संभवंति १
ભાવાર્થ:-મનુષ્યનું પેટ જો ભોજનથી ભરેલું હોય, તો દેહ, સ્નેહ, સ્વરનું મઘુરપણું, બુદ્ધિ, લાવણ્ય, લજ્જા, પ્રાણ, કામદેવ, વાયુની સમતા, ક્રોઘનો નાશ, અનેક વિલાસ, ઘર્મ, શાસ્ત્ર, દેવગુરુને પ્રણામ, પવિત્રતા, આચારની ચિંતા, એ સર્વ સંભવે છે. ૧
૧. જઠરાગ્નિ
Page #29
--------------------------------------------------------------------------
________________
૩૦ ૪
શ્રીચંદ્ર કેવલીનો રાસ
તેહ ભણી અન્ન જોઈએ રે, અવર તે ભોગવિલાસ રે. હવે યોગીને ભવસુખ ભાસિયા રે, એ તો કર્મના પાશ રે. હવભ૦ ૩૨ તે ભણી યોગને સેવીએ રે, યોગ તે પરમ રસાંગ રે. હવે યોગ તે શુભ પરિણામે મળે રે, સાઘતે અષ્ટાંગ રે. હવભ૦ ૩૩ યમ નિયમ પ્રણિઘાનશું રે, આસન પ્રાણાયામ રે. હ૦ પ્રત્યાહાર ને ઘારણા રે, એ અષ્ટાંગ યોગ નામ રે. હવભ૦ ૩૪ એહના ભેદ અછે ઘણા રે, જાણે જે હોયે જાણ રે. હ૦ જ્ઞાનવિમલ ગુરુ સેવથી રે, લહીએ તસ મંડાણ રે. હવભ૦ ૩૫
|| દોહા | કહે યોગી યુગતે કરી, પવનસાધના ભેદ; નિદ્રા વિકથા હાસ્ય ને, આસન કેરા ભેદ. ૧
એ ચારે જયે સાથીએ, ધ્યાનારંભ વિચાર; બ્રહ્મબીજ સંભારીએ, એહનાં સ્થાન ઉદાર. ૨ આઘાર લિંગ નાભે હૃદયે, કરકમલે કંઠદેશ; એ સ્વરસ્થાનક જાણીએ, પત્ર દોય સુવિશેષ. ૩ સોલ બાર દસ દસ દળે, દ્વાદશ ષ વળી ચાર;
એ સંખ્યાએ વર્ણના, જાણીને આઘાર. ૪ यतः-आधारे लिंगनाभौ हृदि करकमले कंठदेशे ललाटे
द्वेपत्रे षोडशारे द्विदशदश दलेद्वादशाः चतुष्टे नासांते वालमध्ये डफ कठसहिते कंठदेशे स्वराणामित्येवं ब्रह्मबीजं सकलजनहितं ब्रह्मरूपं नमामि १
अस्यार्थः-गुदमूले आधारचक्रं चतुर्दलं। तत्र च शषसः मध्ये हकारः।१॥ लिंगमूले स्वाधिष्ठानचक्रं षट्दलं षट्कोणबलः ॥२॥ नाभौ ग्रणिपूर्वकं चक्रं दशदलं ॥३॥ डफहृदये अनाहतचक्रं द्वादशदलं ४ कंठे ग्रीवायां विशुद्धिचक्रं षोडशदलं । अ आह प्रमुख स्वरस्थापना। ललाटे अज्ञानचक्रं अक्षयं प्रणवः अनादिबीजं । इत्येतत्पुरुषाकारमयं ब्रह्मबीजं शिरसि प्रणवः चतुर्दश स्वराः ललाटे ककारादिव्यंजनपर्यन्तद्वात्रिंशद्दलं द्विरं षोडशदलमित्यर्थः यरलवशषसरूपं षट् चक्रद्वयं द्वादशारं इत्यादि गुरुगम्यं ज्ञेयं ॥
૧. અન્યત્ર યોગના આઠ અંગ આ પ્રમાણે છે–યમ, નિયમ, આસન, પ્રાણાયમ, પ્રત્યાહાર, ધારણા, ધ્યાન અને સમાધિ.
Page #30
--------------------------------------------------------------------------
________________
ખંડ ૪ / ઢાળ ૬
૩૦૫
|| દોહા ||
અહોનિશ એહવી વારતા, વિવિધ ગોષ્ઠિનો મેલ; નૈમિત્તિક સાથે કરે, દિવસ ગમે એમ ગેલ. પ એ અંગજ છે માહરો, મન નવિ જાણે કાંય; લઘુવયથી પણ યોગનો, પૂર્ણ લહે આમ્નાય. ૬ એણે નિજ જન્મનું સાધિયું, ફળ એમ ભાખે ૨ાય; નૈમિત્તિક પણ નય૨માં, મર્મ જોવે સવિ ઠાય. ૭ ક્યારે જાયે નિજ ઘરે, ક્યારે શ્રીપુર જાય; ક્યારે શેઠ નિજ માતના, પૂછે સુખ સમુદાય. ૮ હવે જયાદિક ચિંતવૈ, પ્રિયા દુઃખથી રાય; આપણ હી મરતો હુતો, ટલતી સહેજે બલાય. ૯ પણ એ નૈમિત્તિયા થકી, ચિરંજીવિત થયો ભૂપ; પણ આપણ મન ચિંતવ્યું, કિમ હોશે અર્થરૂપ. ૧૦ ચાર માંહે એક બોલીઓ, આઠ દિવસની સીમ; કુશલ ક્ષેમની વારતા, આવશે એ નીમ. ૧૧ ચાર દિવસમાં કીજિયે, લાખ તણું ઘર એક; પંચમ દિવસે રાયને, પેસારીજે શુભ મુહૂર્ત અપવર્ગમાં, થાપીજે જિહાં ભૂપ; દ્વાર દેઈને જગાવીએ, અનલ મહાચિદ્રુપ. ૧૩ કાર્ય સીઝશે આપણું, રાજ્ય હોશે નિજ હાથ; પણ જાણે નહીં બાપડા, પુણ્ય અછે જસ સાથ. ૧૪ તસ માઠું નવિ નીપજે, જો કરે કોડિ ઉપાય; પરને જેહવું ચિંતીએ, તેહવું નિજ ઘર થાય. ૧૫ II ઢાળ છઠી II
છેક. ૧૨
(કરતાં સેતી પ્રીતિ સહુ હોંશે કરે રે કે સહુ— એ દેશી)
હવે તે મંત્ર પ્રચ્છન્ન, સુણે અદ્રશ્ય થઈ રે કે સુણે અદ્રશ્ય થઈ રે; જોઈ મર્મ રહસ્ય તે, થાનકમાં જઈ રે કે થા તેહ કુમ૨ની કુબુદ્ધિ, જતુગૃહ માંડિયું રે કે જ પૂજ્ય વિનય વ્યવહાર,પણું સવિ છાંડિયું રે કે ૫૦ ૧
૧. લાક્ષાગૃહ
Page #31
--------------------------------------------------------------------------
________________
૩૦૬
શ્રીચંદ્ર કેવલીનો રાસ
અવધૂતે પણ તામ, પ્રતિજ્ઞા કેલવી રે કે પ્ર૦ આવી નિજ ઉતારે, સુરંગ યોગ મેલવી રે કે સુ જિહાં લગે લાખનું ગેહ, તિહાં લગે તે કરે ૨ે કે તિ॰ કોઈ ન જાણે તેમ, બિઠું ઘરને ઘરે ૨ે કે બિ॰ ૨ ચાર દિને થયો પૂર્ણ, આવાસ તે લાખનો રે આ પંચમ દિને શુભ મુહૂર્ત્ત, જોઈ પંચ સાખીનો ૨ે કે જો હવે નૃપ તે ઘરમાંહિ, પેસે અવધૂતશું રે કે પે કુમર જયાદિક જાણે, બેઠુને દ્યૂતશું રે કે બે ૩ દેઈ દ્વાર નિજ ગેહનું, નૃપતિ નિમિત્તિયો રે કે નૃ સુખ દુઃખ કેરી વાત, કરે એક ચિત્તિયો રે કે એહવે પ્રેર્યો અગ્નિ, દાવાનલ સારીખો ૨ે કે દા૦ તે જાણી કહે ભૂપ, અસમંજસ ઓળખ્યો રે કે અ૦ ૪ કહે જ્ઞાની અવધૂત, સુણો નૃપ તાહરા ૨ે કે સુ રાજ્ય લુબ્ધ એ પુત્ર, વૈરી તુજ કાયા રે કે વૈ તેણે એ કીધું કામ, આપણને મારવા રે કે આ કહે રાજા હવે કેમ, આપોપું તારવા ૨ે કે આ ૫ તાતહત્યાના કારક, ધિક્ એ નંદના રે કે ધિ કહે રાજા હવે આપ, ઉગારશું કેમ મના ૨ે કે ઉ કહે યોગી જિમ રાખે, આપ મહાવ્રતી રે કે આ વિષય દાવાનલમાંહે, ખેમ શુભ પરિણતિ રે કે ખે॰ ૬ તેમ આપણે ઉગરશું, કિસી ચિંતા નથી રે કે િ દેખાડી તે સુરંગ, સુરંગે તાનથી રે કે સુ ૫૨જળીયો જવ અનળ, મહાબળે પવનને રે કે મ૦ કહે યોગી પાદપ્રહાર, દીઓ એણે ગમે રે કે દી ૭ જ્ઞાની સહિત તે ભૂપ, સુરંગમાં નીકળ્યા ૨ે કે સુ જીવિત દાનના દાયક, સુધા અટકળ્યા ૨ે કે સુ એહવે લાખનું ગેહ, ભસ્મ થયું પરજલી ૨ે કે ભ તે સાંભળી નૃપ ચિંતે, વિધન ગયું સહુ ટળી રે કે વિ ૮
અહો અહો જ્ઞાનીનું જ્ઞાન, અમાન ગુણે ભર્યું રે કે અ ભૂપ પ્રશંસે વારંવાર, એહિ જ ચિત્તે ઘર્યું રે કે એ ૧. ઠગશું ૨. દિશામાં
Page #32
--------------------------------------------------------------------------
________________
ખંડ ૪ / ઢાળ ૬
૩૦૭ એ યોગીનાં સંગમથી, હું ઊગર્યો રે કે હું થિન્ ધિક્ સુત પરતક્ષ, એ વંશ મેલો કર્યો રે કે એ ૯ એમ ચિંતી નિજ ઘામ, ગયો મન સુખ કરી રે કે ગઇ ભૂપ નિમિત્તિક મૃત્યુ, વાત એ વિસ્તરી રે કે વાવ હાહાકાર અપાર, થયો તે નયરમાં રે કે થ૦ છત્ર ઉપાડે તામ, જયાદિક વયરમાં રે કે જ૦ ૧૦ ચારે ચાર કષાય, કરે અતિ દુર્ગમા રે કે કરે આવી સભામાં તામ, કરે કલી સંભ્રમા રે કે કઇ સચિવ પ્રમુખ પુરલોક, થયા સવિ આકુલા રે કે થ૦ રાજવરગ પણ સુખ, નિસર્ગથી વ્યાકુલા રે કે નિ. ૧૧ શોકાકુલ સવિ લોક, થોકે થોકે મિલ્યા રે કે થોડ ન હોય કામનો મેલ, જેમ છાશ ને બાકુલા રે કે જે કિહાં હાહારવ બુંબ, રુદિત કિહાં પટણાં રે કે રુ કિહાં નહિ ગાન ને તાન, ન ચંદન છાંટણાં રે કે ન૦ ૧૨ દેખી એણી પરે નયર, નિમિત્તિક તવ કહે રે કે નિવ
સ્વામી તુમ છતે લોક, હે એમ નિર્વહે રે કે કઇ હણીયું પુર એ સર્વ, લૂંટારા એ લૂંટશે રે કે લૂંટ ભાંડાગાર અપાર, ક્ષણેકમાં ખૂટશે રે કે ક્ષ૦ ૧૩ નિસુણી એ યોગી વયણ, રાજા તવ ઘસમસ્યો રે કે રાત્રે અંગરક્ષકને તેડીયા, જાણી ચિત્ત હસ્યો રે કે જાવ જીવંતો નિજ સ્વામી, જાણી ભટ ઘાઈયા રે કે જાવ મૂર્છાગત જિમ જંતુ, ફરી જીવિત પાઈયા રે કે ફ૦ ૧૪ થઈ સન્નદ્ધ સુબદ્ધ, કરે રણ ભૂમિયા રે કે કઇ કાષ્ઠપંજરમાં ચાર, જયાદિક ખેપિયા રે કે જ જેમ સંજલણ કષાય, દહે ધ્યાન પંજરે રે કે દo મુનિવર આપ સ્વરૂપ, લહીને સંચરે રે કે લ૦ ૧૫ તિણ પરે ચામર છત્ર, સુશોભિત નૃપ થઈ રે કે સુનૈમિત્તિક યુતતખત, બેઠા તે ગહગઢી રે કે બે સુખ પામ્યા સવિ લોક, ગઈ શોક આપદા રે કે ગઈ. ઘર ઘર મંગલ માલ, થઈ સુખસંપદા રે કે થઈ૧૬ ૧. ખજાનો ૨. પાંજરામાં ૩. પૂર્યા ૪. સંજ્વલન ૫. ઠાઠડીમાં ૬. સિંહાસન
Page #33
--------------------------------------------------------------------------
________________
શ્રીચંદ્ર કેવલીનો રાસ
કંચન કોડિ રતન્ત્ર, યતન કરી દીએ ૨ે કે ય પણ નૈમિત્તિક તેહ, લેશ પણ વિ લીએ ૨ે કે લે કહી મુખ એવી વાણી, કાર્ય થયા પછી રે કે કા૦ લેશે સુણો મહારાજ, નથી અમો લાલચી રે કે ન૦ ૧૭ કરી ઉપકારને ઈહે, તસ ઉપગારડો રે કે ત॰ તે તો ન સંત કહાય, હોય લોભી જડો રે કે હો વળી લઈ યોગના દંભ, હોયે જો લોભિયો રે કે હો તે તો ધર્મ પિશાચ, મોહાદિકે થોભિયો રે કે મો ૧૮ વળી એહવી લૌકિક નીતિ જે, પ્રીતિ હોયે ઘણી રે કે પ્રીતસ ઘન કેરી આથ તે, પરની નવિ ગણી રે કે ૫૦ લેયણ દેયણ રીતિ એ, પ્રીતિ કારમી ૨ે કે પ્રી ભૂપતિ એહવી વાત, અમોને નવિ ગમી ૨ે કે અ॰ ૧૯ તવ કહે ભૂપતિ નિમિત્તિક, એ સાચું કહ્યું રે કે પણ મેં તુમથી જીવિત, બિઠું વારે લહ્યું રે કે બિ અર્થ રાજ્ય લીઓ સ્વામિ, અનૃણ મુજને કરો રે કે અ તુમે છો મોટા સંત, એ વિનતિ ચિત્ત ઘરો ૨ે કે એ ૨૦ વારંવાર કહે ભૂપ, લીએ નવિ યોગિયો રે કે લી પરઉપકારી શિરોમણિ, સુકૃતનો ભોગિયો રે કે સુ એમ કરતાં દિન સાત, વોલ્યા હવે જેટલે ૨ે કે વો કરભી સૈન્ય રાજદ્વારે,–આવ્યું, સુણ્યું તેટલે ૨ે કે આ ૨૧ બુદ્ધિસાગર પરધાન, દૌવારિકે વિનવ્યો રે કે દૌ ભૂપ તણો આદેશ, લહી માંહે ઠવ્યો રે કે લહી ગુપ્તવેષ તે કુમર, દેખી મન હરખીયો રે કે દે બુદ્ધિસાગર એ મંત્રી, આપનો પરખીયો રે કે આ ૨૨
એ
૨
॥ ઢાળ |
૩૦૮
(નદી યમુનાકે તીર, ઉડે દોય પંખીયાં—એ દેશી) રાજા પૂછે તામ, કહાંથી આવીયા; મૂકી આગળ પત્રને, આપ જણાવીયા; તુમ્હે નંદન શ્રીચંદ્ર, નરેશનો હું અછું; બુદ્ધિસાગર નામ, મંત્રિ તેહને બહુ રુઠ્યું. ૨૩
૧. ઋણરહિત ૨. હાથી ૩. દ્વારપાળ
Page #34
--------------------------------------------------------------------------
________________
૩૦૯
ખંડ ૪ / ઢાળ ૬
સૂર્યવતી પુત્રવંતી, કુશળ ખેમે અછે; ભૂપ અછે શ્રીચંદ્ર, તે ગુણચંદ્ર યુક્ત છે; જયવંતું તસ રાજ્ય, પ્રવર્તે છે ઘણું; શોભાનો સમુદાય, કહો કેતો ભણું. ૨૪ કનકપુર છે એક, શ્રીચંદ્ર રાજા તણું; તિહાં છે લખમણ મંત્રિ, લેઉ તસ ભામણું; તેહને મલીને આજ, આવ્યો હું તુમ પદે; વિગ્રહ છે તેણે નયર, ઉદંત તે સવિ વદે. ૨૫ શ્રીચંદ્ર ગુણચંદ્ર દોય, પાણિગ્રહણ કરે; બે કન્યા શ્રીચંદ્રને, ગુણચંદ્ર એક વરે; એણી પરે સઘળી વાત, જણાવી સાદરે; મીઠી જાણે નિવાત, સુણી મનમાં ઠરે. ૨૬ લેખ વાંચીને તામ, દીએ સહુને કરે; શેઠ પ્રઘાન સેનાપતિ, સહુ એ શિર ઘરે; રાણી પુત્રની પ્રાપ્તિ, સુણી આનંદિયા; એહવે બોલ્યા હરિભટ્ટ, પ્રમુખ જે બંદિયા. ૨૭ સવિશેષે જે ચરિત્ર, પવિત્ર કહ્યાં ઘણાં; દીઘાં તિહાં બહુ દાન, રાખી ન કાંઈ મણા; પુત્ર પ્રિયાની શુદ્ધિ, લહી ઉત્સવ કરે; નગરમાંહે આનંદ, ઘનાઘન વિસ્તરે. ૨૮ જેહ ઘનંજય નામ, શ્રીચંદ્રનો સારથી; તેમને મંત્રી એમ, કહે ઘણું પ્રારથી; ચંદ્રકળાને આણવી, પિતાના ઘર થકી; શ્રીગિરિ નયરે તેહ, થાપેવી તુરતથી. ૨૯ નિસુણી એમ આદેશ, ઘનંજય ચાલીઓ; તિહાં જઈ કીઘ આદેશ, તેણે સવિ પાળીઓ; ચંદ્રકળા પરિવાર, સહિત આણી તિહાં;
શ્રીગિરિ વાચ્યું શહેર, મનોહર છે જિહાં. ૩૦ ૧. સમાચાર ૨. વિનંતીપૂર્વક શ્રી. ૨૧
Page #35
--------------------------------------------------------------------------
________________
૩૧૦
શ્રીચંદ્ર કેવલીનો રાસ
એહવામાંહે વિનોદ, થયો તે સાંભળ્યો; જયકલશાભિઘહસ્તી,આલાન થંભ આમળ્યો; ‘આધોરણ સમુદાય, તે દૂર ઉડાડીયા; ગઢ ઘર હાટના ઘાટ, સવે ઉપાડીયા. ૩૧ કરે મદના ગુલલાટ, કપાટ તે ભંજીયા; ભલા ભલા શૂર સુભટ, તે તેણે ગંજીયા; બુબારવ આરાવ, જિસ્યો જેઠ સિંધુનો; નિસુણી કંપે ભૂપ, કહે એ સિંધુર ગંઘનો. ૩૨ ઘર ઉપર ચઢી રાય, ભણે ગજને ગ્રહો; અંકુશ તોમર આદિ જે, શસ્ત્ર ઘરી રહો; પ્રેરે સુભટને એમ, પરં કોઈ તસ મુખે; જાવા ન હોયે સમર્થ, રહે નહીં કો સુખે. ૩૩ રથ તુરગ નર નારી, પશુ પેખે જિસે; દોડે સન્મુખ હોઈ, તે પેખી સવિ નસે; જેમ મંદર મથાન, મચ્યો દરિયો લહરી; તેણી પરે મથિયું શહેર, કહેર કરે કરી. ૩૪ રાજદ્વારે આવિયો, કુંજર મદ ભર્યો નૃપ પરિવારે જીવિત, સંશય ચિત્ત ઘર્યો; એહવે તે અવધૂત, ગયો ગજ “અંતિકે; મા મા વારે ભૂપ, એ ગજ છે અંતિક. ૩૫ ગજશિક્ષાનો દક્ષ, પોતાને ચીવરે; સહુ દેખતાં તુરત, કરી તે વશ કરે; બેઠો ગજને ખંઘ, તે સંથી સુખ લહી; જ્ઞાનવિમલ મતિ જેહની, જીતે તે સહી. ૩૬
|| દોહા | ગજ ઉલ્લળીયો તેહને, પાતન કાજ તુરંત; પણ તે થિર થઈને રહ્યો, યદ્યપિ છે ઉન્મત્ત. ૧ કળ બળથી પુર બાહિરે, કાઢ્યો તે ગજરાજ; તરુ ઉમૂલે લોકને, બીવરાવે કરી ગાજ. ૨ ૧. મહાવત ૨. ગંઘહસ્તી ૩. વિષ્ણુએ ૪. હાથી પ. પાસે
Page #36
--------------------------------------------------------------------------
________________
ખંડ ૪ | ઢાળ ૭
૩૧ ૧ પેઠો મહા અટવી મધ્યે, ત્રણ દિવસ થયા જામ; નિર્મદ થઈ ગિરિ સન્નિધે, આવ્યો તિહાં ઉદ્દામ. ૩ સરોવર મોટું દેખીયું, કમલ ભ્રમરના વાસ; ઊતરિયો ગજલ્ડંઘથી, શ્રીચંદ્ર ઘરી ઉલ્લાસ. ૪ ‘નાઈ જલ પીએ ગલી, ઘરી સ્વાભાવિક વેશ; નામે ગજ બોલાવીયો, પદથી ચઢ્યો શમ્યો દ્વેષ. ૫ હવે રાજા નિજ બળ લઈ, પાછળ આવે જામ; રાત્રે જોયો ભટે મળી, નવિ લાવું તસ નામ. ૬ પરભાતે નૃપને કહ્યું, કિહાંય ન લાવી શુદ્ધિ; રાજા મનમાં દુઃખ ઘરે, સંભારી તસ બુદ્ધિ. ૭ ગજરત્ન ગયું તે દુઃખ નથી, વળી ચિત્તે નહીં ખેદ; પણ જ્ઞાની ઉપગારીયો, નર ગયો તે બહુ ખેદ. ૮ ત્રણ વાર જીવિત દિયું, કર્યો નગર ઉપગાર; મેં કાંઈ વિનય ન સાચવ્યો, ધિક્ માહરો જમવાર. ૯ નિર્લોભીને શું હોય, ઉપગારે કરી માન; જાવ જીવ લગે તેહનો, વિનય કરીને ઠામ. ૧૦ એમ રાજા સ્તવના કરે, નિંદે અવિનય આપ; ચિંતામણિ ગયો હાથથી, કેમ ટળે સબળ સંતાપ. ૧૧ એ દુઃખ કેહને દાખીએ, પશ્ચાત્તાપ વિલાપ; કરતો ઘરતો તસ ગુણા, ચિત્તમાં ધ્યાવે જાપ. ૧૨
I ઢાળ સાતમી | (કંકણની દેશી–આવટકે કંકણ લીયો રે નણદી કંકણનું નહીં મૂલ,
કંકણ મોલ લીયો–એ દેશી) હવે ગજ ખંઘે તે ચઢ્યો રે, રાઉજી, જાય રે વનમાં જામ,
ગજને વશ કિયો. તિહાં પલ્લીપતિ આવીયો રે, રાશબર મળ્યા ઉદ્દામ. ગજ. ૧ તેહવો કુમર તેહવો કરી રે, રાનિરખી અલ્કત વેશ. ગo તે હાથી લેવા ભણી રે, રાહ શબર આવ્યો તે દેશ. ગ. ૨ ૧. પાસે ૨. નાદીને ૩. જન્મારો
Page #37
--------------------------------------------------------------------------
________________
શ્રીચંદ્ર કેવલીનો રાસ
હકા૨ી જાયે કિહાં રે, રા॰ મૂકીએ સિંધુ-તત્ર. ગ બાણ વ૨સે તે ભિલ્લડા રે, રા॰ કરતા અતિહી પ્રયત્ન. ગ૦ ૩ દેખી કુમર સામો થયો રે, રા॰ વંચે તેહનાં બાણ. ગ૦ સંજ્ઞા કરી ગજરાજને રે, રા॰ ગજ છે ચતુર સુજાણ. ગજને લારિ લીયો. ૪ તરુ ઉન્મૂલી શાખા ગ્રહી રે, રા॰ લેઈ ઉપલના ખંડ. ગ૦ ભાજે તટ પરે ભિલ્લડા રે, રા॰ તાડ્યા તેહ પ્રચંડ. ગ આપે રહ્યો અખંડ. ગ
શબર શસ્ત્ર શત ખંડ. ગ૦૫
૩૧૨
એકલે આપ બળે બળી રે, રા॰ જીત્યા સઘળા ભિલ્લ. ગ હરિ આગળ જિમ જંબુકા રે, રા નાઠા મેલી મીલ. ગ૦ ૬ નિર્ઘાટી સવિ શંબરા રે, રા॰ બેઠો તરુએ સચ્છાય. ગ શોભે તરણિ તેજાલુઓ રે, રા॰ શબરીઓ આવી થાય. ગ॰ કોણે અમારા ભિલ્લડા રે, ૨ા॰ જીત્યા લીલામાંહે. ગ તે દેખીજે કેહવો રે, રા॰ ધરતી એમ મનમાંહે. ગ૦ ૮ એહવે ભિલ્લપતિ TMસુતા રે, રા॰ મોહિની નામે જેહ, ગ દેખી મોહી કહે તાતને રે, રા॰ આ ભવે પતિ મુજ એહ. ગ૦ ૯ અપર ઘણી ઇચ્છું નહીં રે, રા॰ તે સુણી તેહનો તાત. ગ આવી કુમ૨ને પય નમી રે, રા॰ કર જોડી કહે વાત. ગ૦૧૦ તુમે મોટા છો ભૂપતિ રે, રા॰ ખમજો અમ અપરાધ. ગ તુમને વરે એ મુજ સુતા રે, રા॰ અંગીકરો નિરાબાધ રે. ગ૦૧૧ ભૂપ કહે ભિલ્લ૨ાજીયા રે, ૨ા॰ સુણ એક વયણ એ સાચ. ગ હું ક્ષત્રિય તુમો ભિલ્લડા રે, રા॰ કિહાં “મરકત ને કાચ. ગ૦૧૨ રાજકનીને મૂકીને રે, રા॰ કેમ પરણીશ હું એહ. ગ એહ વિવાહ કરતડાં રે, રા॰ કુળ હોયે કલંકનું ગેહ. ગ૦૧૩ મોહિની તવ વળતું કહે રે, રા॰ તુમે કહ્યું તે સર્વ પ્રમાણ. ગ
વસ્ત્ર તુમા૨ાને વરું રે, રા॰ તે આપો ગુણખાણ. ગ૦૧૪ ૧.ગજરત્ન, શ્રેષ્ઠ હાથી ૨.શિયાલ ૩.ભીલડીઓ ૪. પુત્રી ૫. એક જાતનું મણિ ૬.કરતાં
Page #38
--------------------------------------------------------------------------
________________
૩૧૩
ખંડ ૪ | ઢાળ ૭ શ્રીચંદ્ર તવ આપિયું રે, રા. વસ્ત્ર પોતાનું તાસ. ગo તવ પાદુકા હૃદયે ઘરી રે, રા૦ પૂરીશ મનની આશ. ગ૦૧૫ તુમ્હ ઘર બાહેર નિવેશમાં રે, રા. તિહાં રહી કરું બહિ કામ. ગ. કિંકરી હું થઈને રહું રે, રા૦ એમ રાખીશ મન ઠામ. ગ૦૧૬ જો એમ વિનતિ ન માનશો રે, રાવ તો કરું અગ્નિપ્રવેશ. ગo મોહનીનાં એમ વયણડાં રે, રાવ સુણીને થયો નેહ લેશ. ગ૦૧૭ નિજ પાદુકા આપી તિસે રે, રા. ભિલ્લ કરે વિવાહ. ગo
એ અર્થે જે મેળવ્યું રે, રા. જે ઘન તે ગ્રહો નાહ. ગ૦૧૮ ગજ રથ અશ્વ ને પાયકા રે, રાગ રત્ન મૌક્તિક પટકૂલ. ગ૦ આણી આગળ ઢોઈયાં રે, રા૦ કુમર કર્યો અનુકૂળ. ગ૦૧૯ તિહાં સુવેગ રથ તુરગણું રે, રાવ દેખી હરખ્યો ચિત્ત. ગઇ તે હય પ્રભુ દેખી કરી રે, રા હરખ્યા નિર્ધન જિમ વિત્ત. ગ૨૦ હર્ષારવ કરે હર્ષશું રે, રાત્રે ફરશ્યા આપ કરેણ. ગo અંગીકાર્યા રથ તુરગને રે, રા. સંપ્રતિ સર્યું અનેણ. ગ૦૨૧ પૂછે એ કિહાંથી લહ્યા રે, રાહ એ તો અદ્ભૂત વાત. ગo ભિલ્લ કહે એ સાંભળોરે, રા એ પાળી છે જગવિખ્યાત. ગ૦૨૨ કુંડળપુર પતિની અછે રે, રા તેહના છું અમો ભિલ્લ. ગઇ ચોર તણી આજીવિકા રે, રાઇ ઘાડ કરું કરી લીલ. ગ૨૩ એક દિન માર્ગે જાયતાં રે, રા. ગાયન કેરાં વૃદ. ગઇ તે પાસે રથ એ હતો રે, રા. હય સંયુક્ત રાજેંદ્ર. ગ.૨૪ તે ગાયન નાશી ગયા રે, રા રથ આપ્યો અમ પાસ. ગo તે દિનથી હય દુબલા રે, રાત્રે દુઃખીયા મૂકે નિઃશ્વાસ. ગ૦૨૫ અહોરાત્રિ નયણે ઝરે રે, રાત્રે નીર તણા પરવાહ. ગઇ એ સવિ મોહનીના અછે રે, રાવ દ્રવ્ય ને સુભટ અથાહ. ગ૦૨૬ મેં સવિ એ કહ્યું અછે રે, રાઇ કરમોચનને કાજ. ગઇ પણ એ હય કેમ દુઃખીયા રે, રાત્રે તે કહો અમને રાજ. ગ૨૭
૧. પ્રવાહ ૨. રહસ્ય
Page #39
--------------------------------------------------------------------------
________________
૩૧૪
શ્રીચંદ્ર કેવલીનો રાસ કહે કુમર શબરેશને રે, રાહ એ માહરે હતી આથ. ગઇ વાયુવેગ મહાવેગ એ રે, રાત્રે સુવેગ નામે રથ સાથ. ગ૨૮ હમણાં પણ એ લેશે રે, રાક જેમ એ સુખીયા થાય. ગઇ બીજું તો પાછળ જાણશે રે, રા. એમ ભાખે નરરાય. ગ.૨૯ વળી એ સુભટમાંહિ ઉછેરે, રાત્રે ક્ષત્રિય જયકુંજર નામ. ગઢ તેહને તિહાં સારથિ કર્યો રે, રા. હાથીને ભલાવે તામ. ગ૯૩૦ કહે એહને લેઈ થાપજો રે, રા. કુશસ્થલને દેશ. ગo અથવા વળી કુંડળપુરે રે, રા થાપજો કહી સંદેશ. ગ૦૩૧ સંપ્રતિ માહરે જાયવું રે, રા૦ કનકપુરે છે કામ. ગ મુદ્રાનામ જણાવીયું રે, રા૦ જ્ઞાનવિમલ ગુણઘામ. ગ૦૩૨
| | દોહા || હવે હિતશિક્ષા તેહને, હિત જાણી કહે સાર; ઉત્તમ સંગતિ ગુણ કરે, લહીએ શુભ આચાર. ૧ કેતાએક નર એહવા, સ્વારથના સવિ યાર; પણ ઉત્તમ નિસ્વારથે, કરતા છે ઉપકાર. ૨ ઘર્મ સમાન ન કો અછે, હિતકારી જગમાંહ; ભવસમુદ્ર તરવા ભણી, ઘર્મ તે પોત અથાહ. ૩ માનવ ભવ પામી કરી, નવિ જાણે જે ઘર્મ; તે દુઃખીયા ભવ ભવ લે, નવિ પામે શિવશર્મ. ૪ પાપમૂલ હિંસા અછે, તે તજતાં સુખ થાય; હિંસા નરક દુઃખદાયિની, હિંસા ભવ દુઃખદાય. ૫
|| ઢાળ આઠમી ||
| (ચોપાઈની દેશી) હિંસા મૂલ અછે આરંભ, આરંભે વાઘે બહુ દંભ; પરપ્રાણી નિજ પરે દેખીએ, તો સંસારને ઉવેખીએ. ૧ તેમાં વળી ચઉ પર્વ વિશેષ, જાણી આરંભ કીજે રેખ; ઘારીજે જિનનાં કલ્યાણ, વળી પંચ પર્વ તણાં અહિઠાણ. ૨ ૧. ભીલપતિ ૨. પૂંજી ૩. જહાજ
Page #40
--------------------------------------------------------------------------
________________
૩૧૫
ખંડ ૪ | ઢાળ ૮
___ यदुक्तं श्राद्धदिनकृत्ये छण्हं तिही मा मज्जे, का तिहि अज्जवासरो; किंवा कल्लाणगं अज्ज, लोगनाहाण संतियं. १
सिद्धांतेप्युक्तमस्ति अट्ठमी चउदसी पुण्णिमाय, तह अमावासा हवई पव्वं; मासंमि पव्वछक्कं, तिन्निय पव्वाईं पख्खंमि. १ बीया दुविहे धम्मे, पंचमी पंचणाणणाणटुं; अट्ठमी अट्ठकम्म महणी, चउद्दसी चउद्द पुव्वाइं. २
विष्णुपुराणे चतुर्दशाष्टमी चैव, अमावास्या च पूर्णिमा; पर्वाण्येतानि राजेंद्र, रविसंक्रांतिरेव च. १ तैलस्त्रीमांससंभोगी पर्वस्वेतेषु यः पुमान्; विण्मूत्रभोजनं नाम, प्रयाति नरकं मृतः. २
सोडार्थ३५ योगा (અહીં દરેક ચોપાઈ પૂરી થઈને જે અંક આવે, તે અંક ચોપાઈની સંખ્યાના જાણવા,
તથા તે પછી આડી લીટી કરીને જે અંક આપ્યા છે
તે શ્લોકનો અર્થ જ્યાં પૂરો થાય તેના જાણવા.) વિષ્ણુ પુરાણે પણ ભાખીયાં, પર્વ ચાર એહી જ દાખીયાં; જિણ દિવસે સૂરજ સંક્રમે, તિણ દિન હિંસાથી તે નરકે ભમે. ૩/૧ પર્વદિને તેલ માંસ સ્ત્રીભોગ, જેહ કરે તે દુર્જન લોક; તસ ભોજન વિ મૂત્ર સમાન, નરકે જાયે તેહ નિદાન. ૪/૨
यदुक्तं महाभारतेघातकश्चानुमंता च, भक्षकः क्रयविक्रयी लिख्यते प्राणिघातेन, पंचाप्येते युधिष्ठिर ३ यावंति पशुरोमाणि, पशुगात्रेषु भारत
तावद्वर्षसहस्राणि, पच्यते पशुघातकाः ४ મહાભારત માંહે હિંસા તણી, સઘળે દિવસે નિષેઘ જ ભણી; ઘાતક આજ્ઞાદાયક વળી, અનુમંતા ને ભક્ષક ઘણી. ૫ ક્રયવિક્રયના કારક જેહ, એ સઘળાએ ઘાતક તેહ; હિંસાને પાપે પચાય, નરકમાંહે સુણ યુધિષ્ઠિર રાય. ૬/૩
Page #41
--------------------------------------------------------------------------
________________
૩૧ ૬.
શ્રી ચંદ્ર કેવલીનો રાસ
જેટલા પશુતનુએ રોમરાય, તેટલા હજાર વરસ સમુદાય; પશુઘાતક તે નરકે જાય, તેહમાંહે તે દુઃખે પચાય. ૭/૪ મનુસ્મૃતિમાં એ કહિયાં પર્વ, હિંસા ટાળો ઇહાં કને સર્વ; બ્રહ્મચારી એહ વાસરે હોય, તે દ્વિજ બ્રહ્મ લહે હિત હોય. ૮
___ उक्तं च-महाभारते शांतिपर्वणि यूपं छित्वा पशून् हत्वा, कृत्वा रुधिरकर्दमं; यद्येवं गम्यते स्वर्गे, नरके केन गम्यते. ५
मार्कण्डेयपुराणे जीवानां रक्षणं श्रेष्ठं, जीवा जीवितकांक्षिणः तस्मात् समस्तदानेभ्यो,-ऽभयदानं प्रशस्यते ६ ___ तत्रैव मार्कण्डेयपुराणे-पुष्पाण्युक्तान्यष्टौ अहिंसा प्रथमं पुष्पं, पुष्पमंद्रियनिग्रहः सर्वभूतदयापुष्पं, क्षमापुष्पं विशेषतः ७ ध्यानपुष्पं तपःपुष्पं ज्ञानपुष्पं तु सप्तमं सत्यं चैवाष्टमं पुष्पं, तेन तुष्यंति देवताः ८
यदुक्तं महाभारते यूकामुत्कुणदंशादन्, ये सदा ज्ञानिनस्तथा पुत्रवत्परिरक्षंति, ते नराः स्वर्गगामिनः ९ आतपादौ च ये ध्रुति, ते वै नरकगामिनः जीवानां सर्वथा कार्या, रक्षा चैवापराधिनां १०
यदुक्तं उत्तरमीमांसा मध्ये विंशत्यंगुलमानं तु, त्रिंशदंगुलमायतौ तद्वस्त्रं द्विगुणीकृत्य, गालयित्वा पिबेज्जलं ११ तस्मिन्वस्त्रस्थितान् जीवान्, स्थापयेज्जलमध्यतः एवं कृत्वा पिबेत्तोयं, स याति परमां गतिं १२ दृष्टिपूतं न्यसेत्पादं, वस्त्रपूतं पिबेज्जलं सत्यपूतं वदेद्वाक्यं, मनःपूतं समाचरेत् १३ सप्तग्रामेषु यत्पापं, अग्निना भस्मसात्कृते तदेतत् जायते पापं, मधुबिंदुप्रभक्षणात् १४
Page #42
--------------------------------------------------------------------------
________________
vis ४ | an८
૩૧૭
विष्णुपुराणे ग्रामाणां सप्तके दग्धे, यत्पापं जायते किल तत्पापं जायते 'पार्थ, जलस्यागलिते सति १५ संवत्सरेण यत्पापं, कैवर्त्तस्येव जायते एकाहेन तदाप्नोति, अपूतजलसंग्रही १६ यः कुर्यात्सर्वकर्माणि, वस्त्रपूतेन वारिणा स मुनिः स महासाधुः, स योगी स महाव्रती १७
यदुक्तमितिहासपुराणे अहिंसा परमं ध्यानं, अहिंसा परमं तपः अहिंसा परमं ज्ञानं, अहिंसा परमं सुखं १८ अहिंसा परमं दानं, अहिंसा परमो दमः अहिंसा परमो यज्ञो, अहिंसा परमं शुभं १९ तमेव ह्युत्तमं धर्म, अहिंसा धर्मलक्षणं ये चरितं महात्मानो, विष्णुलोकं व्रजंति ते २०
यदुक्तं कूर्मपुराणे-नगपडलग्रंथे अभक्ष्याणि ह्यभक्ष्याणि, कंदमूलं विशेषतः नूतनोदयपत्राणि, वर्जनीयानि सर्वतः २१ मद्यपाने मतिभ्रंशो, नराणां जायते खलु न धर्मो न दया तेषां, न ध्यानं न च सत्क्रिया २२ मद्यपाने कृते क्रोधो, मानं लोभश्च जायते मोहश्च मत्सरश्चैव, दुष्टभाषणमेव च २३ वारुणीपानतो यांति, कीर्त्तिकांतिमतिश्रियः विचित्रा चित्ररचना, वाञ्छंति कज्जलादिव २४ भूतार्त्तवन्नरीनर्त्ति, रारटीति सशोकवत् दाहज्वरातवद्भूमौ, सुरापो लोलुठीति च २५ ૧. કુંતીનું બીજું નામ પૃથા હતું તેના પુત્ર તે પાર્થ. યુધિષ્ઠિર, અર્જુન અને ભીમ એ ત્રણે પાર્થ કહેવાય છે.
Page #43
--------------------------------------------------------------------------
________________
૩૧૮
શ્રીચંદ્ર કેવલીનો રાસ
इत्यादियोगग्रंथे मद्यं पीत्वा ततः कश्चित्, मांसं च स्पृहयेन्नरः कश्चिद्वधं करोत्युक्त, जंतुसंघातघातकः २६ मद्ये मांसे मधुनि, नवनीते तक्रतो बहिः उत्पद्यते विपद्यते, सुसूक्ष्मा जंतुराशयः २७ पुत्रमांसं वरं भुक्तं, न तु मूलकभक्षणं भक्षणान्नरकं याति, वर्जनात्स्वर्गमाप्नुयात् २८
आगमेप्येवमेव मज्ज मिय मसंमिय, णवनीयंमिं चउथ्थए उपजंति असंखेया, तवन्नातच्छ जंतुणो २९
मार्कण्डेयपुराणे यो ददाति मधु श्राद्धे, मोहितो धर्मलिप्सयो स याति नरकं घोरं, खादकैः सह लंपटैः ३०
तत्रैव इतिहासपुराणे यस्तु वृंताककालिंग, मूलकानां च भक्षणं अंतकाले स मूढात्मा न स्मरिष्यति मां प्रिये ३१ यस्मिन् गृहे सदनार्थी, मूलकं पच्यते जनैः । स्मशानतुल्यं तद्वेश्म, पितृभिः परिवर्जितं ३२
पद्मपुराणे गोरसं माषमध्ये तु, मुद्गादिकं तथैव च भक्ष्यमाणं भवेन्नूनं, मांसतुल्यं युधिष्ठिर ३३ अस्तंगते दिवानाथे, आपो रुधिरमुच्यते अन्नं मांससमं प्रोक्तं, मार्कण्डेन महर्षिणा ३४ चत्वारो नरकद्वाराः, प्रथमं रात्रिभोजनं परस्त्रीगमनं चैव, संधानानंतकायिके ३५ हृन्नाभिपद्मसंकोच, - चंडरोचिरया यतः न शुद्धयंति तथा रात्रौ, भोजनं तु विशेषतः ३६
Page #44
--------------------------------------------------------------------------
________________
ખંડ ૪ / ઢાળ ૮
૩૧૯
अथाभक्ष्यनामानि (गाथा)
महु मज्ज मंस णवणीय, पंचुंबरी रयणभुत्त संधाणं विस हिम करगा मट्टी, कच्चगोरस विदल णंताई ३७ पुप्पिय चोली फणसो, अणाय फलफुल्ल तुच्छ बहुबीई इय बावीस अभक्खे, वज्जेवज्जियस्स पत्तफले ३८ पंपोट बिल्लपिकाई, मरीगण फणस गुंदाई खसपसपिल्लु सेलर, गंगेट्टय पक्कगोल्हेय ३९ पण मउर कुठंबइ, जंबु टिंबरु अपक्ककरम छेटे वाल्होलिमहुय धामणी, गुरुबेट्टारे भुलूणतिले ४० नविलेमिउधारे, जलगलिय मख्खयपील चमूहे दुदिणुट्टदहियफागुण, उधंभ एमिनेव उधंभ एमिनेव तिले ४१ अमरिमियं मन्न यं, नह भुंजै कालवेलई दईआ गममणो न हु भख्खे, देव गुरुदिट्ठि गयने व ४२ अथानंतकाय (गाथा )
सव्वाओ कंदजाई, सुरणकंदो य वज्रकंदो य आलू तह पिंडालु, अल्ल हलिद्दाल कच्चूरो ४३ सतावरी विराली, कुमारी तह थोहरी गलोईआ विरुहा लसणं वंस करिल्ला, गज्जर तह लोयणं लोढा ४४ मूयर सूयरवल्ली, मठमा ढक विच्छुलाय भूमिरुहा मलयकोमल विल्ली, वज्जति अणंताई ४५ यदुक्तं मनुस्मृति मध्ये सायंप्रातर्द्विजातीनां नाशनं स्मृतिनोदितं प्रातराभोजनं कुर्या, दग्निहोत्रमोविधिः पृथिव्यामप्यहं पार्थ, वायावग्नौ जलेऽप्यहं वनस्पतिगतश्चाहं, सर्वमात्ममयं जगत् ४६ तन्मां सर्वगतं ज्ञात्वा न हिंस्येत कदाचन अहं सर्वस्य तुल्यत्वं, भजामि कल्पप्रोज्जितः ४७ इति परमते श्लोका उक्ताः
-
Page #45
--------------------------------------------------------------------------
________________
૩૨૦
શ્રીચંદ્ર કેવલીનો રાસ
ચોપાઈ શાંતિપર્વમાં પહેલે પાદ, હિંસા બોલી મહાવિષાદ; પ્રાણીઘાતે જો ઘર્મ ને સ્વર્ગ, તો અઘર્મનો કુણ અન્ય વર્ગ. ૯ યજ્ઞથંભ ઉપાડી પશુ હણી, રુધિર કર્દમ કરી ભૂમિકા ઘણી; એમ કીધે જો સ્વર્ગે જાય, તો નરકનો કોણ ઉપાય.૧૦/૫ વળી માર્કડેય પુરાણે કહ્યું, સર્વોત્કૃષ્ટ જીવ રક્ષણ કહ્યું, સર્વ જીવને જીવિત ચાહ, મરણ નામથી દુઃખ અથાહ.૧૧ સર્વ દાનમાં અભય પ્રઘાન, જેહથી લઈએ સ્વર્ગવિમાન; વયરવિરોઘ તે વાધે નહીં, એક અહિંસા ઉત્તમ લહી.૧૨/૬ અષ્ટ પુષ્પ વળી બોલ્યાં તિહાં, પ્રથમ અહિંસા ઇંદ્રિયદમ જિહાં; સંભૂત દયા ને ક્ષમા/૭ ધ્યાન જ્ઞાન સત્ય તપ છે આઠમા.૧૩ એહ ફૂલ જે વરત સદા, તેહને અમર તુસે થઈ મુદા.૧૪/૮ વળી મહાભારતે બોલ્યું અછે, તે તો યુધિષ્ઠિરને મન રુચે; જૂ માકડ લીખ દંશ ને મસા, જે તનુને પીડે જીવ વસ્યા.૧૫ પુત્ર પેરે તે પાળે જેહ, સ્વર્ગે જાયે માનવ તેહ; | દેઈ આતપ તસ પીડા કરે, તે પ્રાણી નરકે સંચરે.૧૬ પાણી ગળતાં જયણા કહી, ઉત્તર મીમાંસામાંહે લહી; /૧૦ વીશ અંગુળ માને ને ત્રીશ, લાંબું પહોળું ગળણું જગીશ.૧૭ પટવસ્ત્ર તે બેવડ કરી, ગળે નીર જતનાએ ઘરી; સંખારો જુજુઓ ઘરો, ખારાં મીઠાં ભેલ મત કરો.૧૮/૧૧ જે જે જળનાં હોયે ઠામ, તે તેહમાં મૂકીએ અભિરામ; જે વારે પીજે પાણી ભલું, તે તિવારે ગળવું નિર્મલું.૧૯/૧૨ ભંયે પગ જોઈ મૂકીએ, વસ્ત્રપૂત જળ પીવું ન ચૂકીએ; સત્યપૂત વાણી બોલીએ, મન પાવન કારજ ખોલીએ.૨૦/૧૩ મધુબિંદુ ન ખાઈએ આપ, એહના બોલ્યાં મહોટાં પાપ; સાત ગામ બાળે જે હોય, એક મઘુબિંદુ ભક્ષણે જોય.૨૧/૧૪ અણગળ ઘટ પાણી વાવરે, સાત ગામ તે જ્વાલણ કરે; તેહ પાપથી પરભવે થાય, નારક કૂતર બગલ 'બિલાય.૨૨/૧૫
૧. તુષ્ટમાન થાય. ૨. બાળે, જલાવે ૩. બિલાડી
Page #46
--------------------------------------------------------------------------
________________
ખંડ ૪ | ઢાળ ૮
૩ ૨૧
માછી વરસ લગે માંડે જાલ, પાડે મચ્છ કચ્છ સુકુમાલ; એક દિન અણગલ નીર પીઘ, એટલું પાપ બોલ્યું પરસિદ્ધ.૨૩/૧૬ સર્વ કાર્ય ગળ્યા જલશું કરે, તે નિશ્ચ સ્વર્ગે સંચરે; તે યોગી મુનિ સાધુ સુજાણ, એહવું બોલ્યું વિષ્ણુ પુરાણ.૨૪/૧૭ જીવ-અહિંસા પરમ છે ધ્યાન, પરમ તપ ઉત્કૃણું દાન; જ્ઞાન પરમપદ પરમ છે યજ્ઞ, ભવિપ્રાણી રહો તેહમાં મગ્ન.૨૫/૧૯ જેઠ અહિંસા પાળે ઘર્મ, નવિ બાંધે તે વૈરનું કર્મ; જેઠ અહિંસાને આચરે, વિષ્ણુલોકમાં તે સંચરે.૨૬/૨૦ વળી અભક્ષ્ય ભક્ષવાં ન કિમે, અભક્ષ ભખંતો નરકે ભમે; કંદમૂલનાં મોટાં પાપ, પાર્થને કહે હરિ આપો આપ.૨૭/૨૧ મદ્યપી લોક અકારજ કરે, ભલાં કામ તે નવિ આચરે; જ્ઞાન શૌચ તપ બળ ને બુદ્ધિ, ન રહે તેમની કાંહી શુદ્ધિ.૨૮/૨૨ મતિભ્રંશ થાવે અતિ ઘણો, ક્રોઘ માન મદ મત્સર તણો; મોહ દુષ્ટ ભાષણતા ઘણી, ન ગણે નારી પરની આપણી.૨૯/૨૩ કાંતિ કીર્તિમતિશ્રીનો નાશ, જિમચિત્રામનો કાજલે નાશ; /ર૪ ભૂત પરે તે નાચે મુદા, આરાટ આક્રંદ પાડે સદા.૩૦ જે મદ્યપીને માંસને મુણે, માંસાહારી પરને હણે; ૨૫ અરે પાર્થ હરિ ભણે જે જન્ન, તે મુજને ન સંભારે અઘa.૩૧/૨૬ મદ્ય માંસ મધુ ને નવનીત, કડાહ રુધિર પુટ તક્ર પ્રતીત; એહથી બાહેર જવ નીસરે, અનંત જંતુ ઉપજે ને મરે.૩૨/૨૭ હિંસાવÁન માંસ કહાય, માંસ થકી ઘર્મશ્રદ્ધા જાય; દુઃખાગાર કહ્યું કે માંસ, તેહ ભણી ન કરો આશંસ.૩૩
|૨૮-૨૯ 'તિલ સર્ષપ માને ભક્ષે જેહ, નિશ્ચ નરકગામી હોય તેહ; થાવત્ ચંદ્ર દિવાકર હોય, તિહાં લગે પાપ ન છૂટે સોય.૩૪ જે શ્રાદ્ધ મઘુબિંદુ દિયે, ચિંતે ઘર્મ તણી મતિ હિયે; તે ખાદકશું નરગે જાય, સાત વાર વળી અંત્યજ માંય.૩૫
૧. દારુ પીનારો ૨. તલ અને સરસવ જેટલું માંસ જે ખાય તે અવશ્ય નરકે
જાય. ૩. ચાંડાલ
Page #47
--------------------------------------------------------------------------
________________
૩૨૨
શ્રીચંદ્ર કેવલીનો રાસ
પ્રાયે વ્યસન સઘળાં તેહને, માંસસુરા ભક્ષણ જેહને. (૩ વળી ઇતિહાસ પુરાણે કહ્યું, હરિએ તે તે પાર્થે સદ્દસ્.૩૬ વળી વૃતાક કાલિંગ મૂલકા, કંદછંદ તણા ભક્ષકા; અંતકાલ તસ હું વેગલો, ગૌરીને કહે ઈશ્વર ગુણનલો.૩૭/૩૧ મૂલો જેહને ઘરે પકાય, તે સમશાન સમ ઘર કહેવાય; પિતર તેહથી અલગ રહે, એમ માર્કંડ ઋષીશ્વર કહે. ૩૮/૩૨ પદ્મપુરાણે વિદલના દોષ, તે ટાલી કરો પુણ્યનો પોષ; ગોરસ કાચા માષ ને મુગ, પ્રમુખ વિદલ જો ભખેનિસૂગ.૩૯ માંસ સમાન તે થાયે સહી, પાર્થ આગે હરિએ વાચ કહી; તે જાણીને જો વર્જીએ, તો ભવિ ભવ દુઃખને તરજીએ.૪૦/૩૩ રયણીભોજને લાગે પાપ, લહીએ મહોટા અતિ સંતાપ; તે માર્કડ પુરાણે સાખ, પૂછે પાર્થ હરિ કહે મુખ આપ.૪૧ રવિ અસ્ત પામે જિણે સમે, અન્ન માંસ જળ રુધિર હોય તિમે; /૩૪ ચાર નરક કેરાં છે દ્વાર, રયણીભોજન ને પરનાર.૪૨ અથાણાં જેહમાં બહુ કાલ, જેહમાં જીવ તણી હોયે જાલ; એહનાં બોલ્યાં છે બહુ પાપ, તેહ ખાવાના ન કરો વ્યાપ.૪૩
| |૩૫-૩૬ હવે અભક્ષ્યનાં બોલું નામ, અનંતકાય તિમ લહો નિદાન; વડ પીંપલ ઉબરનાં ફળાં, કઠુંબર ને વળી પીપરા.૪૪ મદ્ય માંસ મધુ માખણ હીમ, કરહા તુચ્છ ફળાં વિષનીમ; માટી સર્વ કરાઈભોયણાં, બહુબીજાં અને વળી રીંગણાં.૪૫/૩૭ અનંતકાય અથાણાં લાગ, ચલિત રસ ઘોલવડાં ત્યાગ; અજાણ્યાં ફળ ફૂલ સવાદ, જાણી નર ન કરે આસ્વાદ.૪૬/૩૮ અનંતકાય બોલ્યાં બત્રીશ, ન ભખે તેહ નર લહે જગીશ; વજકંદ સૂરણનો કંદ, આર્દ્ર હલદ્ર વિરહાલી કંદ.૪૭/૪૩
આલુ કસૂરો ને કુંઆર, લોઢાં લસણ અને થોહાર; 'ગિરિમર્ણા ને વંશ કરેલ, લુણી કંદ સતાવરી મેલ.૪૮/૪૪
૧. રીંગણાં ૨. રાત્રિભોજન
Page #48
--------------------------------------------------------------------------
________________
ખંડ ૪ / ઢાળ ૮
આર્દ્ર મોથ આદુ ગાજરી, ૨તાલુ પિંડાલુ ખરી; મૂલા વિરુહા અમૃતવલ્લિ, લૂણા તરુની અંતરછલિ.૪૯ થંગ વથુલો સુર આંબલી, ખિલ્લોડા ને સૂયર મલી; આલુ ને કોમલ સિવ પત્ર, ગલો પથંક ભૂમિકા છત્ર.૫૦ એ સઘળાને જે પરિહરે, તે નિશ્ચે ભવસાય૨ તરે; |૪૫ અદત્તાદાન નવિ લીજે સહી, ચોરી વ્યસન નરકગતિ કહી.૫૧ સ્મૃતિમાં કહ્યા છે સર્વ નિષેધ, એહનો વિવેક રાખીજે વેધ; સાંજે પ્રભાતે અતિ ન કરે અશન, મધ્યાહ્ને પણ તેહિજ જતન.૫૨
ન
૩૨૩
મધ્ય ટાલી જે ભોજન કરે, તે દ્વિજ અગ્નિહોત્ર વિઘિ ધરે; મિત્રદ્રોહ સ્વામીનો દ્રોહ, તેમ વિશ્વાસઘાત સંદોહ.૫૩ કીધા ગુણનો જે કરે ઘાત, તેહને નરક તણો ઉતપાત; ઠામ ઠામ છે જીવસમુદાય, વ્યાપક વિષ્ણુ છે સઘલે ઠાય.૫૪/૪૬ તે મારે દુહવાયે હરિ, એહ વાત સ્મૃતિમાંહે ખરી; તે જાણીને ક૨વી દયા, જેમ લઈએ ઠાકુરની મયા.૫૫/૪૭ અરે શબ૨ેસર સુણો સંઘાત, રસોયે વાતે એક જ વાત; જો એહનાં વિરમણ કીજીએ, જ્ઞાનવિમલ મતિ ગુરુવચ પીજીએ.૫૬
|| દોહા II
એમ ઉપદેશ દેઈ ઘણો, શબર કર્યા અનુકૂલ; ધર્મ તણે ૨સ રંગિયા, જેમ પાશીત પટકૂલ. ૧ ચિંતામણિ સમ તુમ તણો, દર્શન વચન વિલાસ; ભલે પધાર્યા ભાગ્યથી, પહોતી અમ મન આશ. ૨ કહે કુશસ્થલ સ્થાનકે, જાઉં જેવા૨ે વેગ; તિવારે એ કની સુભટ ૪મુખ, અંગીકરશું પનેગ. ૩ એમ કહી બહુ શિક્ષા દઈ, લેઈ સુવેગ રથ તામ; સાથે કુંજર સારથી, ચાલ્યા નિજ પુર ઠામ. ૪ વાટે સંધ્યાને સમે, કુંડલપુર ઉદ્યાન; ઉદ્યાને રથ મૂકી ગયા, નગરવિલોકન કામ. ૫
૧.કૃપા ૨.સો વાતોના સારરૂપ આ એક જ વાત છે. ૩.કન્યા ૪. પ્રમુખ, વગેરે ૫. ભેટ
Page #49
--------------------------------------------------------------------------
________________
૩૨૪
શ્રીચંદ્ર કેવલીનો રાસ
જોતાં જોતાં બાહિરે, યક્ષ તણો છે ઠામ; તિહાં જઈ સૂતો સ્થિર મને, કુમર લઈ પ્રભુનામ. ૬ એહવે આવી નૃપસુતા, સરસ્વતી ઇતિ નામ; સામગરી વિવાહની, તે લેઈ અભિરામ. ૭ સુનામિકા સુરૂપિણી, બેહુ સખી છે સાથ; સૂતો દેખીને કહે, ઊઠ ઊઠ પ્રાણનાથ. ૮ શ્રીદત્ત સુત સોહામણા, વરીએ કની સુજાણ; ઊઠ્યો આળસ છોડીને, કની પરણી તિણ ઠાણ. ૯ જેહને સાથે સુકૃત છે, તે જાણો તિહાં જાય;
કરતલ દીપકની પરે, લક્ષ્મી હોય સહાય. ૧૦ यतः यद्यपि कृतसुकृतलवः प्रयाति गिरिकंदरांतरेषु नरः ___ करकलितदीपकलिकां, विलोक्यं लक्ष्मीस्तमनुयाति १
ભાવાર્થ-જો સુકૃતનો લેશ પણ કરનાર પ્રાણી, ગિરિગુફામાં જાય છે તો ત્યાં પણ તેના હસ્તમાં રહેલી દીપકલિકા સમાન રેખા જોઈને લક્ષ્મી તેની પછવાડે જાય છે.
પરણીને પાછાં ફરી, સુતા થઈ નિશ્ચિત; તે પતિ પ્રત્યે કહે એહવું, સુણ ગુણ વચન એકત. ૧૧
| ઢાળ નવમી ||
(કરેલણાં ઘડ દેને-એ દેશી) પ્રભો! બાહિર કરભી અછે, ચાલો તેણે બેસી; કોઈક દેશે જાઈએ, જિહાં ન લહે કોઈ નિવેશ;
વચન અમ સુણ લે રે. નહીં ઇહાં રહેવા લાગ, ચિંતો એમ મહાભાગ. વ. ૧ કહે કુમર સંપ્રતિ અછે, રયણી અંઘારી ઘોર; પાલા પણ ન ચલી શકું, શો એવડો કરો સોર. વ૦ ૨ કરભી હાંકી ન જાણીએ, એ તો પંથ નીશલ; ઝોકાર્યો ઝુકે નહીં, એ સુખનો પ્રતિકૂલ. વ. ૩ થઈ પ્રભાતે જાણશે, સઘળી દિશિનો મર્મ; સઘળાં સાથે આવશે, કીઘાં શુભાશુભ કર્મ. વ. ૪ ૧. હથેલી ૨. હથિની
Page #50
--------------------------------------------------------------------------
________________
૩૨ ૫
ખંડ ૪ / ઢાળ ૯
વચન સુણીને એહવું, ચિંતે મનમાં બાલ જાણ્યો હતો તે એ નહીં, એ કોઈ અવર જંજાલ. વ૫ રતનપ્રદીપે જોઈને, કહેવા લાગી તેહ; ચંદનાલિસ ભાલસ્તલે, કોણ છો તુમો ગુણગેહ. વ. ૬ કુશસ્થલથી આવીયો, છું અધ્વગ પાદવિહાર; તુમો કોણ કિયાંથી આવ્યા, શો ભય છે કહો સાર. વ૭ એક સખી કહે સાંભળો, અરિમર્દન પુરરાય; સુતા તેહની એ યક્ષની, અર્ચા કરે સદાય. વ. ૮ એક દિન જનક ઉત્સંગમાં, બેઠી દેખી જામ; મંત્રીને કહે એ સમો, વર જુઓ પુરુષ પ્રઘાન. વ૦ ૯ એહવે એક યાચક તિહાં, બોલ્યો કરી ગુણગ્રામ; કુશસ્થલ પુર રાજીયો, પ્રતાપસિંહ જસ નામ. વ૦૧૦ તસ સુત શેઠ ઘરે વસ્યો, શ્રી શ્રીચંદ્રકુમાર; દાતા ભોક્તા સાહસી, ગુણમણિ રયણ ભંડાર. વ૦૧૧ સંપ્રતિ રિસાવી ગયો, તે નરરત્ન અમૂલ; તે સુણી નૃપ મૌન રહ્યો, પણ મનમાં અનુકૂલ. વ૦૧૨ તેહવે રયણીએ અન્યદા, યક્ષ સુપનમાં આવી; કન્યાને કહે એહવું, ચિંતા કાંઈ ન લાવી. વ૦૧૩ આજ થકી દિન પાંચમે, લગ્નવેળાયે જાણી; વર આણીને મેળવું, મ કરીશ મનમાં કાણિ. વ૦૧૪ તેહ સ્વપ્ન અમ આગળે, કહ્યું એણે ઘરી પ્રેમ; તે નિસુણીને અમે કહ્યું, તે સુણજો ઘરી એમ. વ૦૧૫ એહ જ પુરમાંહે સચિવનો, પુત્ર અછે શ્રીદત્ત; તે કુમરીનો રાગીઓ, પણ કુમરીને ન ચિત્ત. વ૦૧૬ તેણે અમને લોભાવીયાં, લોભે લક્ષણ જાય;
કૂટ બુદ્ધિ કરીને કહ્યું, કુમરી આગળ આય. વ૦૧૭ ૧. રત્નદીપકથી ૨. મુસાફર શ્રી. ૨૨]
Page #51
--------------------------------------------------------------------------
________________
૩૨ ૬
શ્રીચંદ્ર કેવલીનો રાસ શ્રીદત્તે પણ એહવું, સ્વપ્ન લહ્યું છે દેવ; તે નિસુણી કન્યા કહે, યક્ષવાણી થઈ હેવ. વ૦૧૮ તે વાણી સાચી હયો, ઇમ કહી સઘળો સાજ; નિશે મેલીને આવીયા, પણ નવિ સીધું કાજ;
વિતથ સરઘનગાજ. વ૦૧૯ કાંઈક સંભ્રમ જાણીને, રાખ્યો પિતાએ ગેહ; આપણને દીઘો નહીં, તસ કર્મે દીઘો છે;
કપટનું કેતુ દેહ. વ૦૨૦ એમ સુણી ભૂપસુતા કહે, હું વંચી તુમને તેણ; તે અનિષ્ટ વર નવિ થયો, વંચી નવિ કમૅણ. વ૦૨૧ ભાગ્ય અછે હજી મારું, તુમને દીઘા યક્ષ; તુમ્હી જ વર મન માનીયા, રૂપ કામ પ્રત્યક્ષ. ૧૦૨૨ પણ આપણ ઇહાં રહેતાં થકાં, કરશે પિતા અનર્થ; તેહ ભયથી ક્યાંય જાઈએ, સીઝે આપણો અર્થ. ૧૦૨૩ તે નિસુણી કુંવર હે, તે પણ માનવ રૂપ; હું પણ માનવ રૂપ અછું, શો ભય કરો મન ભૂપ. વ.૨૪ જોઈએ તે કેહવો અછે, બળ કેહવું છે તાસ; ભાવી હોય તે નીપજે, શું હોય ભયથી નાશ. વ૨પ થયું પ્રભાત સજળે કરી, ઘોવે નિજ મુખ જામ; ભાનુ પરે ભાલ દેખીને, હરખી કન્યા થયું મન ઠામ. ૧૦૨૬ એહવે યક્ષ અર્થક તિહાં, આવી દીઠું સર્વ; તુરત જઈ ભૂપ વીનવ્યો, ચઢીયો નૃપતિને ગર્વ. વ૨૭ નૃપ આદેશે આવીઓ, ચતુરંગ બળ તેણે ઠામ; તે દેખી કંપે કની, કહે પતિ કર મન ઠામ. વ૨૮ ભદ્ર! મન બીએ રમતી, એ વરાક કુણ “માત; શું જાઉં એ ઉપરે, એ ભટ કાયર ગાત. વ૨૯ પાછળ મંત્રી આવીયો, કહે રે કોણ તુજ સ્થાન;
ન કહે કાંઈ નામાદિકે, ગણે ન કિણને જ્ઞાન. વ.૩૦ ૧. કેવું ૨. મત, ના ૩. બિચારો ૪. માત્ર
Page #52
--------------------------------------------------------------------------
________________
ખંડ ૪ / ઢાળ ૯
૩૨૭
નાઠા જંબુકિનાશ; લેઈ સૈન્ય પ્રકાશ. વ૦૩૧
તામ. વ૦૩૩
હક્કા કરીને હાંકીયા, એહવે ભૂપતિ આવીયા, કની કહે એ તાત છે, શું કરશે મુજ એ; ન જાણીએ એ ભીતિ છે, કોણશું કીધો નેહ. વ૦૩૨ પ્રિયાને હર્ષ કરવા ભણી, દેખાડે નિજ નામ; મુદ્રામાંહે દેખીને, હરખી પરખી રત્નસાર લેઈ કરી, કાંઈક પ્રિયાને હાથ; દેઈ અંજન કરી વાનરી, લીઘી તેહની આથ. વ૦૩૪ સખી તે સાહમું જોઈ, કિમ જીતશે એ સાથ; જન સવિને ઠેકી ગયો, સાહમો થઈ ભૂનાથ. ૨૦૩૫ આગળ તે પાછળ કરે, પાછળ કરે તે પાસ; કેઈ હાથે કેઈ પાયશું, કેઈ નાખે નિઃસાસ. ૧૦૩૬ મંથાણે દધિને મથે, તેમ ચમૂ દધિ તામ; ભૂપતિને આવી અડ્યો, જાણે કોઈ હરિ ઉદ્દામ. ૧૦૩૭ આરોહી ગજ ઉપરે, પાડ્યો નૃપને જોર; લેઈ ખડ્ગને બાંઘીઓ, કરતા બહુ જન સોર. વ૦૩૮ નીસરીઓ તે રણ થકી, પસર્યો તસ જસવાદ; જ્ઞાનવિમલ ગુરુ સાન્નિધ્યે, ટલે સઘળો વિખવાદ. વ૦૩૯ || દોહા II
૧
૨
એહવે એક બંદીજને, ઓલખીયો શ્રીચંદ; બોલે કર ઊંચા કરી, જય જય તું જિમ ઇંદ. ૧ ગાહામાંહે ગુણ કહે, જેહનાં સત્ય ચરિત્ર; ગુણીના ગુણ પઢતાં થકાં, રસના હોય પવિત્ર. ૨ तथाहि - चोर गिहाओ जेणं, बंभपिया बालपुत्त विरह हया;
बहिया नियपिय रहिया, सो धीरो जयउ सिरिचंदो. १
?
कुंडलपुरस्स रज्जं चंदमुहराय कनि परिणयणं; जक्खवयणओ विहिय, चंदपुर वासियं जेण. २
૧. દહીં ૨. સેના ૩. ભયંકર સિંહ
Page #53
--------------------------------------------------------------------------
________________
૩૨૮
શ્રીચંદ્ર કેવલીનો રાસ सो कुंडलपुर 'अहिवई, सिरिचंदो जयउ पयावसिंह सुयो; संफुसई जस्स तईया, जक्खो भत्तीई पायतले. ३ युगलं जेणय महिंदणयरे, खाय खणंमिजए; ઇત્યાદિક ગુણ કીર્તના, સુણીને દે બહુમાન; પૂર્ણ કર્યો તે બંદીને, કુમર સમયનો જાણ. ૩ જઈ વનમાં રથ બેસીને, વેગે વળ્યા તેણીવાર; ઠામ ઠામ લીલા કરે, અહો સુકૃત સંભાર. ૪ સચિવે બંઘન છોડિયાં, હવે અરિમર્દન રાય; બંદીથી શ્રીચંદ્ર લહ્યો, આનંદ અધિક ન માય. ૫ ઘીર વીર માની અહો, કન્યાનો પતિ જાય; તેડી આવે તે ઇહાં, જિમ મુજને સુખ થાય. ૬ ચોપખર તે નીસર્યા, તેડવાને યોદ્ધાર; પણ કિહાંએ પામ્યો નહીં, જેમ ચાતક મુખ વારિ. ૭ દેખી પુત્રી વાનરી, ઝરતી નયણે નીર; સખી મુખથી સવિ સાંભળ્યાં, તાસ પરાક્રમ ઘીર. ૮ રાજા તસ ગુણ સ્તવી કહે, વત્સ! મ ઘર તું દુઃખ; સેનાયુત કોશસ્થલે, મૂકી તુજ કરું સુખ. ૯ એમ કહી ભટને ઉચિત દઈ, આવ્યા નયર મઝાર; વિવાહ ઉત્સવ અધિકશું, વિસ્તારશું તેણી વાર. ૧૦
|ઢાળ દશમી II (હંસલો ભલો/અથવા રાજુલ બેઠી માલીએ—એ દેશી) હવે તિણ દિન જાતાં થકાં, શુભ શકુને હો શ્રીચંદ્ર નરિંદ તો; કોઈ અટવી આવી વચે, વડ હેઠે હો નિશિ રહે આનંદ તો; પુણ્યવંત સોભાગીઓ, સુખકારી હો છે જાસ દીદાર તો; પગ પગ નવનિધિ સંપજે, નવિ પામે હો તે દુઃખ લગાર તો. ૫૦ ૧ પહેલો આપ સૂએ સાથરે, તિહાં જાગે હો કુંજર છે સહાય તો; પછે તે સૂતો સારથી, આપ જાગે હો કરી ખઞ સચ્છાય તો. ૫૦ ૨ ... ૧. અધિપતિ ૨. દેખાવ, દર્શન ૩. સારથીનું નામ
Page #54
--------------------------------------------------------------------------
________________
ખંડ ૪ / ઢાળ ૧૦
એહવે મૃદુ માદલ ધ્વનિ, સુણિ ઉઠ્યો હો તે દિશિ ઉદ્દેશ તો; સુરત જણાવીને ચલ્યો, તે સ્વરને હો થાપી હિંદ દેશ તો. પુ॰ ૩ આગળ એક ગિરિને વને, તે માંહે હો છે યક્ષનું ચૈત્ય તો; મંડપદ્વાર દીધાં અછે, માંહે ગાયે હો શ્રીચંદ્રચરિત્ર તો. પુ॰ ૪ તે નિસુણી મન ચિંતવે, એ અચરજ હો દીસે છે કાંઈ તો; કુણ શ્રીચંદ્ર કુણ ગાયના, સુણવાને હો રહ્યો દ્વાર છિપાય તો. પુ૦ ૫ કપાટછિદ્રે તે જુવે, તવ દેખે હો મદનસુંદરી ત્યાંહિ તો; કન્યા આઠ સમેત છે, હઈએ હરખ્યો હો તપ્યો પામી છાહ તો. પુ॰ ૬ સંગીત કનીને શીખવે, તાલ મૂર્ચ્છના હો લયનો સ્વર દાન તો; મદના કન્યાને તિહાં, નૃત્યાદિકે હો હસ્તકનાં માન તો. પુ॰ ૭ તેહ પ્રભાતે નીસરી, આઠ કન્યા હો લેઈ પરિવાર તો; ભલું થયું જે પ્રિયા મળી, એમ ચિંતી હો થયો પૂઠે કુમાર તો; ગુટિકાનો હો કરી વદન પ્રચાર તો. પુ૦ ૮ ગિરિદુરી વિવરમાં પેશીઓ, મણિદીપે હો જ્યોતિ ઝાકઝમાલ તો; નયર પાતાળમાં પેખીઓ, જોવાને હો થયો તે ઉજમાલ તો. પુ૦ ૯ સૌથક ઉપર મદના રહી, સુણો સહીયો હો એક માહરી વાચ તો; વામ નયન ફૂરકે ઘણું, પતિમેળો હો થાય તો એ સાચ તો. પુ॰૧૦ અથવા સંદેશો તેહનો, ઇહાં આવે હો એહનો નિરધાર તો; રત્નચૂલા સખી મુખ્ય છે, તે કહેવા હો લાગી તેણી વાર તો. પુ૦૧૧ મુજને પણ વામ નેત્રની, થાયે ચેષ્ટા હો મનને સુખદાય તો; જે દિનથી ઇહાં આવ્યા તુમો, તપ કીધાં હો આંબિલ સમુદાય તો. પુ૦૧૨ તપથી મન ઇચ્છિત હુવે, જે દુર્ગમ હો તે સહેલું થાય તો; તુમ તપના પ્રભાવથી, જાણીજે હો હવે મન સુખ થાય તો. પુ૦૧૩ એહવે કોઈ સખી આવીને, રત્નવેગા હો તુમ માતા જેહ તો; તેડે છે ભોજન ભણી, સહુ આવો હો કહ્યું જામે નેહ તો. પુ૦૧૪ કહે મદના ભૂખી નથી, તુમે જાઓ હો બહેન કરો ભુક્તિ તો; તે કહે તુમ વિના નવિ જમું, એહવે માતા હો આવી કરે ઉક્તિ તો. પુ૦૧પ
૧.દરવાજાના કાણામાંથી ૨.હૃદયમાં ૩.મહેલ ૪.સખીઓ ૫.જામે=માતા ૬.ભોજન
૩૨૯
Page #55
--------------------------------------------------------------------------
________________
શ્રીચંદ્ર કેવલીનો રાસ
હે પુત્રી ! કેમ જિમતી નથી, આ શું આલી હો કહે મદના તામ તો; અંબે ! રતિ કિહાંય ન ઉપજે, તિણ હેતે હો નહીં ભોજન કામ તો. પુ૦૧૬ ખગી` કહે મુજ પુત્રી એ સવિ, તુજ ભર્તા હો વર્યો એણીએ તેહતો; નૈમિત્તિકનાં વયણથી, રાજ્ય લહીશે હો તેહથી ગુણગેહ તો. પુ૦૧૭ હું દુ:ખિણી દોભાગણી, અટવીમાંહે હો મૃત્યુ લહ્યો ભરતાર તો; સ્થાનભ્રષ્ટતા નિપની, દુઃખ લહીએ હો જે લખ્યું કિરતાર તો. પુ૦૧૮ વિદ્યાસાધનને ગયા, દેવરસુત હો તસ ખબર ન કાંય તો; કુશસ્થલની પણ શુદ્ધિ નહીં, ઇંહાં આવ્યા હો દિનકટણી થાય તો. પુ॰૧૯ તું તો ડાહી જાણતી, કેમ થાયે હો હઠ કરી દુ:ખ કાજ તો; જેહથી ટાઢક ચાહીએ, તેહથી હો હોયે તાપનું કાજ તો. પુ૦૨૦ તેહ ભણી ભોજન કીજીએ, વિ કીજે હો કોઈને અંતરાય તો; તોયે હઠ મૂકે નહીં, ખગી તેહને હો ઉત્સંગે લાય તો. પુ૦૨૧ રોવે તસ દુઃખે દુઃખિણી, પ્રીતડલી હો જગે એહવી હોય તો; પ્રીતિ તે પરમ બંઘન અછે, એણે બંધને હો બાંધ્યા સહુ કોય તો. પુ૦૨૨ તે જાણી કુમર મન ચિંતવે, જે હણીઓ હો ખગને અણજાણ તો; તેહની એ પત્ની અછે, પણ રાગિણી હો માહરે વિષે જાણ તો. પુ૦૨૩ વૈર તો મુજશું વિ વહે, એમ જાણી હો પુર બાહેર તામ તો; રૂપ પ્રગટ કરી આપણું, પેસરાવ્યો હો વેત્રીએ તેણી ઠામ તો. પુ૦૨૪ મુદ્રિકા દીએ તે વેત્રીને, માંહે મૂક્યો હો હરખ્યો તે કુમાર તો; સુવેગા આવી તિહાં, અતિ સુંદર હો દેખીને આકાર તો. પુ૦૨૫ કોણ તુમો કિહાંથી આવીયા, એમ પૂછે હો જન કહે શ્રીચંદ્ર તો; તેટલે મદના સખીયુતા, આવીને હો ઓળખીઓ અમંદ તો. પુ૦૨૬ હર્ષે ઘાઈને કહે, અરે અંબે હો તું વધામણી દેય તો; તુજ જામાતા આવીઓ, જસ ઇચ્છા હો કરતા નિત્યમેવ તો. પુ૦૨૭ હરખી તે વિદ્યાઘરી, માંહે તેડી હો થુણે શ્રીચંદ્ર ૨ાય તો; ભાગ્યબળે ઇહાં આવીયા, એ મદના હો રતી અહોરાય તો. પુ૦૨૮ સખી આદેશે પુત્રિકા, આઠે ઠવે હો તસ ગળે વરમાલ તો; હવે નૃપ પૂછે વિદ્યાધરી, કેંઆસ્થિત હો કેમ દુઃખ વિકરાલ તો. પુ૦૨૯
૧. વિદ્યાધરી ૨. દ્વારપાલ ૩. દિનરાત ૪. ફેલાયેલું
૩૩૦.
Page #56
--------------------------------------------------------------------------
________________
૩૩૧
ખંડ ૪ | ઢાળ ૧૦ હે હે વીર શિરોમણિ, વિદ્યાઘરી હો કહે સુણો એક વાત તો; વૈતાઢ્ય એક નગર છે, મણિભૂષણ હો નામે વિખ્યાત તો. પુ૩૦ રત્નચૂડ રાજા તિહાં, યુવરાજા હો મણિચૂડ ઇતિ નામ તો; રત્નરેગા મહાવેગા બેહુ, અમો તેહની હો તરુણી ઉદ્દામ તો. પુ૩૧ રત્નચૂલા ને મણિચૂલિકા, પુત્ર એહના હો પુત્રી છે ચાર તો; રત્નકાંતાદિક જાણીએ, ભાણેજી હો એ સુંદરાકાર તો. પુ૦૩૨ એકદા ગોત્ર વિદ્યાઘરે, સુગ્રીવે તો ઉત્તરને નાથ તો; ફૂડ કરીને કાઢીયા, તે બિહુ જીતી હો રાજ્ય કીધું હાથ તો. ૫૦૩૩ સર્વ લેઈ ઘન આપણું, સકુટુંબે હો એ નગર પાતાલ તો; રહીએ કહીએ કેહને, દુઃખ સહીએ હો માનવ સુકમાલ તો. પુ૩૪ હવે રત્નચૂડ નિજ દેશ વાળવા, તસ હેતે હો અટવીમાં જાય તો; ચંદ્રહાસ વિદ્યા સાઘવા, વિધિપૂર્વક હો રહી અઘોમુખી થાય તો. પુ૩૫ કુણહીકે જે તિહાં મારીઓ, તે દેખી હો અમે થયાં વિચ્છાય તો; તેહની પ્રક્રિયા કરી, ફરી આવ્યાં હો રહીયાં ઇણ થાય તો પુછ૩૬ રત્નચૂડ પિતૃસુ દુઃખથી, રત્નધ્વજ હો અટવીમાં ફીરંત તો; રત્નચૂલા ભાઈ વડો, તિહાં દીઠો હો મદનાનો કંત તો. પુ૩૭ અજુઆલાનો ભ્રમ કરી, ઇહાં આણી હો મદના તેણી વાર તો; થાપી મેં પુત્રી કરી, શીલવંતી હો રહે શુભ આચાર તો. પુ૩૮ પતિ ચરિત્ર નિત્યે કહે, અનુરાગિણી હો કીથી એ બાળ તો; તિહાં નિશ્ચય એહવો કર્યો, પતિ કરવો હો એહી અવર તે આળ તો. પુ૩૯ કાયરમસાગત બહુ કરે, પણ સુકૃતીને હો આવે સવિ કાજ તો; ચાવે દાંત રસ જીભ લે, તેમ એ તાહરે હો થઈ ભોગને સાજ તો;
જ્ઞાનવિમલથી હો હવે લાઘશે કાજ તો. પુ૦૪૦
|| દોહા II. હવે એક દિન મણિચૂડ ખગ, પૂછે નિમિત્તક જાણ; ગયું રાજ્ય કેમ આવશે, કિમ અમને ગુણખાણ. ૧ આઠ કન્યાનો કોણ હશે, વર કેવો મહારાય; કહે નિમિત્તિક આઠ કની તણો, એક વર હોશે ઇણ થાય. ૧. મરણોત્તર ક્રિયા ૨.મશાગત=મહેનત ૩. પુણ્યશાળીને ૪.વિદ્યાઘર
Page #57
--------------------------------------------------------------------------
________________
૩૩૨
શ્રીચંદ્ર કેવલીનો રાસ તે મહા સત્ત્વ ગુણી બલી, વાલશે તે તુમ રાજ; અપ્રતિચક્રીને સાઘને, હુયે યોગી સુખ કાજ. ૩ તે નિસુણી બેહુ ગયા, રત્નચૂલ મણિચૂલ; વિદ્યાસાઘન ઉમલ્યા, "માસી તસ મૂલ. ૪ વચન પવિત્ર સાઘન બહુ, જાણી સુરગિરિએ જાય; નંદન વનમાંહે અછે, ચાર માસ તસ ઠાય. ૫ શેષ બે માસી થાકતી, અછે અવઘિ સંકેત; ભાગ્ય થકી તુમે આવીયા, પરણો કની ઘરી હેત. ૬ આગ્રહથી શ્રીચંદ્ર નૃપ, વરે કન્યાને તામ; તેહ સહિત ભોજન કરે, ભોજન પછી લહે નામ. ૭ ખગી કહે, કેમ એકલા આવ્યા બહાં સે યોગ; નિજ ચરિત્ર તેહને કહે, જેહવો ઉચિતને યોગ. ૮ રત્નવેગા કહે ઇહાં રહો, સુખે કરી મન ઠામ; મણિચૂલાગમ જિહાં લગે, ભાવી હિતને કામ. ૯ કહે શ્રીચંદ્ર માતા તમે, કહ્યું તે સર્વ પ્રમાણ; પણ માહરે બહુ કાર્ય છે, એ અવિલંબ પ્રમાણ. ૧૦ છું ઉત્સુક ઉતાવળો, કાર્યનો અપરવાર; કનકપુરે જાવા અછું, દિયો આજ્ઞા કાર્ય વિચાર. ૧૧ વિદ્યા સાથી આવે યદા, તદા જણાવજો તેહ; ભાવભાવ હોશે સહી, મન ઘરજો નિઃસંદેહ. ૧૨ ભલું થયું આજ માહરે, જે તુમ સંગતિ મેલ; થયું જેમાય ને સિતા, એ કોઈ પૂર્વ શુભ ખેલ. ૧૩ ખગી કહે મદના તણો, વિરહ મ પડજો સ્વામ; તે ભણી એ અંગીકરી, જાઓ પછે નિજ ઠામ. ૧૪ તે કહે માતા એ સહી, સર્વ અછે સ્વાધીન; પણ તુમ રાજ્ય સ્થિતિ પછી, હોશે સર્વ અદીન. ૧૫ હમણાં સવિ ઇહાં રહો, કહેવું ન ઘટે કાંય; મદનાને સાથે રહી, ચાલે શ્રીચંદ્ર રાય. ૧૬ ૧. મણિચૂલનું આગમન ૨. દૂઘ અને સાકર
Page #58
--------------------------------------------------------------------------
________________
ખંડ ૪ / ઢાળ ૧૧
૩૩૩ રત્નચૂલા રોતી કહે, પિયુનો પાલવ ઝાલી; મદનાને વળી તુમ તણો, વિરુઈ વેદન ટાળી. ૧૭ અમને રહેવું નવિ ઘટે, આવીશું તુમ સાથ; પતિવ્રતાને પતિ સમી, અવર ન બોલી “આથ. ૧૮ કહે શ્રીચંદ્ર સવિ તે ખરું, પતિ કહ્યું કરે તે પ્રમાણ; અવધિ કહી જેમ તેમ કરી, તિહાં રાખી દેઈ પાણિ. ૧૯ દીધું મન લીધું વયણ, સીધું જાણી કાજ; કીધું નિજ મનમાનીયું, પીધું જેમ મધુ ગજરાજ. ૨૦
!! ઢાળ અગિયારમી II
(આસણરા યોગી-એ દેશી) શીખ લેઈને શ્રીચંદ્ર ચાલ્યા, ખગી પ્રમુખ પાછા વાળ્યા હો;
હોજો તમને વારુ. આવ્યા તેહ વડે જિહાં સૂતા, સજ્જિત રથ સંયુત્તા હો. હો. ૧ ચાલે કનકપુર નગર ઉદ્દેશી, શુભદેશી વળી શુભવેશી હો; હોડ પથી વાત કરે માંહોમાંહે, ગહી ગહી નિજ ભુજ માંહોમાંહે હો. હો. ૨ જાતાં જાતાં અટવી આવી, દીઠી રુદ્રપુરી ચિત્ત ભાવી હો; હોય તિહાં ઉપવનમાં જઈ બેઠા, તિહાં બહુ જનને દીઠા હો. હોટ ૩ તેહ નગરનો નાયક પેખ્યો, ગજ રથ તરંગે લેખ્યો હો; હો એક પાસે ચય અનલ વિહૂણી, તસ પાસે એક કની દૂણી હો. હોટ ૪ દુઃખે પડી હૃદયમાં ભીડી, જેમ વ્યંજન માથે મીંડી હો; હો. એક પાસે અદ્ભત નર બાંધ્યો, તલારે તેને સાંધ્યો હો. હો૫ તે દેખી રથ શ્રીચંદ્ર રાખે, તરુતલે એ શું મુખ ભાખે હો; હો વનપાલકને શ્રીચંદ્ર પૂછે, એ પ્રબંઘ કહો શું છે હો. હો. ૬ તે કહે સંત શિરોમણિ નિસુણો, રુદ્રપલ્લી નગરી એ પભણો હો હો. વજસિંહ છે તેહનો રાજા, ક્ષેમવતી પ્રિયા તસ તાજા હો. હો૭ પુત્રી હંસાવલી છે એહવે, શેષ સંબંઘ કહે જેહવે હો હો. તેહવે કુમર રથ અદ્ભૂત જાણી, મૂક્યો સચિવ કહે વાણી હો. હો. ૮ એહવે હરિબંદુ અંગદ આવ્યો, દેખી શ્રીચંદ્રને સુખ પાવ્યો હો; હો. ઓળખીને તેહનો યશ બોલે, કોઈ નહીં શ્રીચંદ્ર તોલે હો. હો. ૯
૧ પૂંજી, ઘન ૨. વડ નીચે ૩. અગ્નિ વગરની ચિતા ૪. દુઃખી
Page #59
--------------------------------------------------------------------------
________________
શ્રીચંદ્ર કેવલીનો રાસ
यतः–कणगज्जयस्स रज्जं, पुत्ती कणगावली य कणगपुरे विलसई सुण दिणंदो, नवलख्ख वई सुसिरिचंदो १ वीणाउरम्मि वरिओ, सुयजीव पउमसिरि निवसुएहिं जाईसर उवलख्खिय, सिरिचंदो जयउ जिण चंदो २ છપ્પો
૩૩૪
શ્રીગિરિ પર્વત ફૂટ, પંચ છે અતિહિ ઉતંગા, ગિરિસુરી વિજયા નામે, પ્રથમ છે શિખર સુચંગા; સદાફળ સહકાર, સાર છે તેહને પાસે, અગ્નિકોણે અગ્નિકુંડ, કનકની ખાણ વિભાસે. મધ્ય કૂટે છે જિનગેહ ફૂટ દુગ કેલીનું ઠામ છે; ભિલ્લ રાય રક્ષક કર્યો, તે શ્રીચંદ્ર મનમાં રુચે. ૧
વળી શ્રીપર્વત શૃંગ, ચંદપુર પટ્ટણ વાસ્તું, વિજયદેવિ આણંદ, જેહ સુહઠાણ વિલાસ્યું; પુર મધ્યે એક ચૈત્ય, પ્રથમ જિનનું મણિ કેરું, ચોબારું અતિ ચારુ, જોયતાં જાણે મેરુ. ધર્મ કર્મ કરતા ઘણા જમવારો સલો કરે; તે શ્રીચંદ્ર નરિંદની, કીર્ત્તિ જગમાં વિસ્તરે. ૨ ॥ પૂર્વ ઢાલ II
બંદીમુખથી શ્રીચંદ્ર જાણ્યો, સચિવ જઈ તેડી આણ્યો હો; હો પુત્રીયુત નૃપ સન્મુખ જાવે, નૃપ જાણી શ્રીચંદ્ર ` આવે હો. હો॰૧૦ નતિ થુતિ કરી માંહોમાંહે જે, શ્રીચંદ્ર પણ બહુ તેજે હો; હો ઉચિત સ્થાન મદનાને મૂકે, બેઠો વિનય ન ચૂકે હો. હો૰૧૧ કન્યાને દુઃખ કારણ પૂછે, વજ્રસિંહ ગૃપ સવિ સૂચે હો; હો નવલખ દેશનો કનકસેન ભૂપ, કનકાવતી સુતારૂપ હો. હો॰૧૨ મુજ પુત્રી હંસાવલી નામ, તેહ સાથે સખીપણું અભિરામ હો; હો તે દેશના સ્વામી તુમે હુઆ, વર કનકાવલીના હુવા હો. હો॰૧૩ તે નિસુણી મુજ પુત્રી ભાખે, કહે એહવું સહુની સાખે હો; હો જે કનકાવલીએ પતિ ઘાર્યો, મેં પણ તે અંગીકાર્યો હો. હો૦૧૪ તે જાણી હવે વિશ્રુત મંત્રી, મોકલ્યો એમ આમંત્રી હો; હો લખમણ મંત્રીથી વાત તુમારી, પરદેશ ગયાની અવધારી હો. હો૦૧૫
Page #60
--------------------------------------------------------------------------
________________
ખંડ ૪ | ઢાળ ૧૧
૩૩૫
આવી સચિવે તે વાત જણાવી, સુણી કની બહુ દુઃખ પાવી હો; હો અહોનિશ તુમચું નામ સંભારે, મળવું તે ભાગ્ય અનુસારે હો. હો૦૧૬ હવે કુંડલપુર નૃપનો બેટો, કપટ કુવિદ્યાનો ઘેટો હો; હોડ હંસાવલીનો તે થયો રાગી, ચંદ્રસેનને કુમતિ તે જાગી હો. હો.૧૭ પુત્રીની એ પ્રતિજ્ઞા જાણી, તુમ વિદેશે એમ ચિત્ત આણી હો; હો વિણ પૂછે ત્યાંથી નીસરીઓ, નિશિ કનકપુરે સંચરીઓ હો. હો૧૮ ખબર લઈ તુમચી સવિ તેણે, કૂટ બુદ્ધ કરી એણે હો હો એક ભૃત્યશું એકલો આવ્યો, શ્રીચંદ્ર નામ ઘરાવ્યો હો હો ૧૯ વેશ ઘર્યો તુમચો રહી છાનો, દીએ દાન અને બહુમાનો હો; હોય તેહ કપટ તો અમે નવિ લહિયું, શ્રીચંદ્ર એ સવિ કહિયું હો. હો ૨૦ કન્યા પણ મનમાં હરખાણી, જુઓ કર્મ તણી સહિ નાણી હો; હો કર્યો વિવાહ છલને યોગે, પણ સુખ તો કર્મને ભોગે હો. હો ૨૧ એહવે કોઈક વણિજ ઇહાં આવ્યો, તેણે ઉદંત જણાવ્યો હો; હો તે વારે એહને કૂટ્યો ને બાંધ્યો, મનવંછિત તસ નવિ સાધ્યો હો હો ૨૨ સર્વ યથાસ્થિત ચરિત્ર તે ભાખ્યું, હું શ્રીચંદ્ર નહીં તે આપ્યું હો; હો. હું કુંડલેશ તણો સુત નામે, ચંદ્રસેન છઉં અભિરામે હો. હો ૨૩ તે જાણી પુત્રી થઈ દુઃખિણી, વિવાહ થયો વિષમી કરણી હો, હો મંત્રી પ્રમુખ સચિવ સવિ દુઃખીયા, હવે કેમ થાયે તે સુખીયા હો. હો ૨૪ એહવે સત્સંગદ ભટ આવ્યો, તેણે તુમ ગુણરાશિ સુણાવ્યો હો; હો. દુઃખવિઘુરા બાલા જડસંજ્ઞા, થઈ હતી તે બહુવિજ્ઞા હો. હો ૨૫ કાષ્ઠભક્ષણ કરવા થઈ સામી, તે પણ ઇહાં છે હરામી હો હો. ચોર પરે તે બાંધ્યો દીસે, ખોઈ એણે જનમ જગશે હો. હો.૨૬ અહો વિશ્વાસઘાતીની છલતા, અહો ક્રૂરતા કામની જલતા હો; હો. અહો દીર્ઘ અદર્શિતા એહની, અહો અજ્ઞાનતા અમની હો હો ૨૭ यतः-अति उत्सुक उतावला, ते विणसाडे कज्ज
दूध थकी जो नीपजे, तो न विलोवे अज्ज અર્થ-જે અતિ ઉત્સુક અને ઉતાવલા હોય તે પોતાનું કાર્ય બગાડે છે. ઉતાવલથી કાર્યસિદ્ધિ થતી નથી. દૂઘથી જો સીઘું ઘી મળતું હોય
૧ સમાચાર ૨. કહ્યું
Page #61
--------------------------------------------------------------------------
________________
૩૩૬
શ્રીચંદ્ર કેવલીનો રાસ તો માખણ વલોવવાની મહેનત આર્યલોકો શા માટે કરે? અર્થાત ઉતાવળ કરીને દૂચ વલોવે તો દૂઘ બગડી જાય અને ઘી ન મળે. काव्यं-सहसा विदधीत न क्रिया,-मविवेकः परमापदां पदं
वृणुते हि विमृश्यकारिणं, गुणलुब्धाः स्वयमेव संपदः १ અર્થ –વિવેક વિના સહસા કાંઈ કામ કરવું નહીં, કારણકે અવિવેક છે, તે પરમ આપત્તિનું સ્થાનક છે; વળી વિચારીને કામ કરનાર મનુષ્યને તેના ગુણોએ કરી લોભ પામેલી એવી સર્વ સંપત્તિઓ પોતે જ આવી વરે છે. તે નિસુણી કહે શ્રીચંદ્ર રાજા, વજસિંહ નૃપ પ્રત્યે તાજા હો; હો. એહ તુમારો દોષ ન કોઈ, વિષમ કર્મગતિ હોઈ હો. હો ૨૮ જીવ ને કર્મ અનાદિ સંબંઘ, સમયે સમયે નવો બંઘ હો; હો. કિહાંએક બળિયું કર્મ કિહાંએ, જીવ તે બળિયો કિહાંએ હો. હો ૨૯ यतः-कत्तवि जीवो बलीयो, कत्तवि कम्माई हुंति बलियाई
जीवस्सय कम्मस्सय, पुव्व निबद्धाई वईराई १ તેહવી બુદ્ધિ તેહવી સહાય, જેહવી ભવિતવ્યતા થાય હો; હો. પરમ દુઃખ અસહન તે જાણી, કરુણા તે ઉપર આણી હો. હો૩૦ બંઘનથી છોડાવી તે પાસે, થાપ્યો ભૂપ ભુજાની ઉલ્લાસે હો હો. અરે! સ્ત્રીને કાજે એ શું છળ કીધું, કુળને મહેણું દીધું હો. હો૩૧ સુકુલ જન્મને એહવું ઘટે, જે કીજે તે ભોગવ્યા વિણનમિટે હો; હો. એમ ઉપદેશ દેઈને વાર્યો, બંઘન દુઃખથી ઉગાર્યો હો હો ૩૨ સંત તણી કરુણા સવિ જગમાં, વિસ્તરતાં છે વગમાં હો; હો લિખિત લેખ જે હોયે લલાટે, તે લહી બહાં કોય ન પાડે હો. હો ૩૩ કહે કન્યાને હવે પ્રતિબોઘહ, ભદ્ર મ મ કર દુઃખ પ્રબંઘહ હો; હો. માનવ જન્મ એ દુર્લભ લહીએ, હત્યા કલંક ન વહીએ હો. હો.૩૪ મન ચિંતવ્યો નવિ હોવે ભરતા, વચન અંગીકૃત પણ નિરતા હો; હો પાણિગ્રહણે જેહ આદરિયો, તે ભર્તા નારીએ વરિયો હો. હો૩૫ એક વાર ચઢે કાષ્ઠની હાંડી, પછે ચઢે થાયે ભાંડી હો; હો પણ કાયે જલ સજ્જનની વાણી, જિમ એક વાર કહેવરાણી હો. હો ૩૬
૧. કલંક
Page #62
--------------------------------------------------------------------------
________________
ખંડ ૪ | ઢાળ૧૧
૩૩૭
તેમ કુલસ્ત્રી એક વાર વિવાહી, ફરીને તે અવર ન થાઈ હો; હોય એહ પણ ભૂપતિ પુત્ર છે તાજો, ફરી વાત કરે હવે લાજો હો. હો૦૩૭ यतः-सकृज्जल्पंति राजानः सकृज्जल्पंति साधवः
सकृत्कन्या प्रदीयंते त्रिण्येतानि सकृत् सकृत् १ ભાવાર્થ-રાજા એક જ વાર હુકમ કરે છે, સાઘુ પણ એક જ વાર બોલે છે, કન્યા પણ એક જ વાર અપાય છે; અર્થાત્ એ ત્રણ વાનાં એક જ વાર થાય છે, ફરી ફરીને થતાં નથી. તેહ ભણી આપઘાત ન કરવો, બાલ મરણે નવિ મરવો હો; હો જ્ઞાનવિમલ ગુરુ વયણ સંભાળે, હોયે તસ ઘર મંગલ માલે હો. હો ૩૮
| | દોહા | કહે હંસાવલી સાંભળો, જે તમે કહ્યું તે સત્ય; પણ કુલવંતી મન ઘર્યો, તેહિ જ કંત પ્રશસ્ત. ૧ તે ભણી મન વચને વર્યો, તેહિ જ હોય પ્રમાણ; કાયાએ પણ મને નહીં, જેહ નીપજ્યું અજાણ. ૨ ગીત નૃત્ય આચારમાં, નવિ ગાયું તસ નામ; તો પણ અંગીકૃત હુયે, જો પશ્ચિમ ઊગે ભાણ. ૩ વિપર્યાયબુદ્ધિએ ગ્રહ્યું, સાચ જાણીને જેહ; તે વિપર્યાસ ટળ્યા થકી, શું ન મૂકીને એહ? ૪ મણિ ભ્રાંતે કાચ સંગ્રહ્યો, અપરીક્ષકથી કેણ; તે કાચ છોડી પાચ લે, શું તસ કહો અણ. ૫ તુમ બ્રાંતે મેં કર ગ્રહ્યો, બુદ્ધિ તમારી લાજ; તે અપર જબ જાણિયો, તવ મૂકતાં શી લાજ? ૬ મનમાં વર્યો તે છોડીએ, કેવલ બ્રાંતે કોય; ફરસ્યો નવિ લેખે હુયે, હૃદય વિમાસી જોય. ૭ વળી સાહિબ તમે જે કહ્યું, એહવી જગતની રૂઢિ; ચોથે મંગલ વરતીએ, તેહિ જ વર હોયે ગૂઢ. ૮ તે તો અવરને જાણજો, કુલ તરુણી નહીં એમ; વચન મને જે આદર્યો, તે પતિ અવરનો “નેમ. ૯ ૧. રત્ન ૨. નિયમ, ત્યાગ
Page #63
--------------------------------------------------------------------------
________________
૩૩૮
શ્રીચંદ્ર કેવલીનો રાસ
જે મનમાંહિ ધ્યાઈયો, ફળ પણ તેહવું થાય; દેવ આગે જે બલિ કર્યું, તે ભોજન નહિ થાય. ૧૦ બંઘ મોક્ષનું હેતુ છે, માનવને મન એવ; આલિંગને સરખી હુયે, બહેન ને સ્ત્રી સ્વયમેવ. ૧૧ દુર્બર મન વ્યાપાર છે, મનને હાથે બંઘ; ક્ષણ ઇક માંહે સાતમી, ક્ષણમાં મોક્ષ પ્રબંધ. ૧૨
यतः-आगमेऽपि मण वावारो गुरुओ, मण वावारो जिणेहि पन्नत्तो अहणेई सत्तमीओ, अहवा सिद्धि पराणेई १ मन एव मनुष्याणां, कारणं बंधमोक्षयो
यथैवालिंग्यते भार्या, तथैवालिंग्यते स्वसा २ ભાવાર્થ – ૧. મનનો વ્યાપાર મોટો છે. જિનેન્ટે એ પ્રકારે મનનો વ્યાપાર વર્ણવ્યો છે. મન એક ક્ષણમાં સાતમી નરકે લઈ જાય છે અને એક ક્ષણમાં સિદ્ધિ પમાડે છે. ૨. મન છે તે મનુષ્યને બંઘનું અને મોક્ષનું કારણ છે, જેમ ભાર્યાનું આલિંગન થાય છે, તેમ જ બહેનનું પણ આલિંગન કરાય છે; પણ બન્નેનું ફળ જુદું છે.
કહે શ્રીચંદ્ર હવે તે પ્રતે, વસ્તુ તણો પરાવર્ત; હોયે પણ વિવાહિયો, નરનો ન હોયે આવર્ત. ૧૩ સાકર ભ્રાતે દૂધમાં, ખેપવીયું હોયે લૂણ; તે જાણે પણ અન્યથા, કરવાને કહો કૂણ. ૧૪ મીઠા પાણીને ભ્રમે, કણિકા ખારે નીર; મેલી પણ મીઠી ન હુયે, તેમ વિવાહિત વીર. ૧૫ કરમેલાપક જેહનો, થયો ભ્રાંતે અથ જાણ; તે તેહનો ભર્તા થયો, અપરને પરસ્ત્રી વાણ. ૧૬
|| ઢાળ બારમી II
(મરુદેવી માતા એમ ભણે–એ દેશી) એમ નિસુણી કન્યા કહે, સુણો સાહિબ મોરી વાતજી; 'ચિત્ત વાચાએ તુમ વર્યો, અવર સવે નર તાતજી. એ૧
૧ નાખ્યું ૨. કોણ ૩. ચોખા (સાકરના બદલે ચોખા ખારા પાણીમાં નાખે તેમ) ૪. મન અને વચનથી
Page #64
--------------------------------------------------------------------------
________________
૩૩૯
ખંડ ૪ | ઢાળ ૧૨ જો પરણી એણે છલ કરી, પણ મુખે ન કહું એ કંતજી; સતી અથવા અસતી અછું, તે જાણે શ્રી ભગવંતજી. એ. ૨ એમ કરતાં જો તમો ગણો, મુજને પરતરુણી ભાવેજી; તો મુજ શરણ એ ચય'હજો, અથવા તપસ્યા અનુભાવેજી. એ. ૩ અપર કાર્ય માહરે નહીં, કૃત કર્મ ન છૂટે કિમહીજી; જે અંતરાય મેં બાંઘીઓ, ઉદયે આવ્યું તે ઇમહીજી. એ. ૪ તિહાં શ્રીચંદ્ર એમ સાંભળી, શીલ દ્રઢતા તાસ પ્રશંસેજી; નિગ્રહ યોગ્ય તે કુમર છે, પણ અનુકંપા મન હીમેજી. એ. ૫ મૂકાવી નૃપને કહે, એ મોહ તણી રાજઘાનીજી; વિષયે પ્રાણી રોલવ્યા, કુણ રાજા રંક ને માનીજી. એ. ૬ ઘન જીવિત ભોગ અશનના, અણતૃપતા સઘલા પ્રાણીજી; ગયા જાશે અને જાય છે, ફરતા છે ચઉ ગતિ ખાણિજી. એ. ૭ મદન પિશાચ છલે સદા, મધ્યત્રિવલી પંથ વિચાલેજી; પીવર કુચ યુગ ચોતરે, તરુણીનાં નયણ નિહાલેજી. એ. ૮ यदुक्तं-धनेषु जीवितव्येषु स्त्रीषु चाहारकर्मसु
अतृप्ताः प्राणिनः सर्वे, याता यास्यंति यांति च १ मध्यत्रिवलित्रिपथि, पीवरकुचचत्वरे च चपलदृशां छलयति मदनपिशाचः पुरुषस्य मनोपि च स्खलितं २ ભાવાર્થ-૧. ઘનમાં, જીવિતવ્યમાં, સ્ત્રીઓમાં, આહાર કર્મોમાં, સર્વે પ્રાણીઓ અતૃકા ગયા છે, જશે અને જાય છે. ૨. ચપલ દ્રિષ્ટિવાલી સ્ત્રીઓના મધ્ય ત્રિવલી રૂપ ત્રણ માર્ગને વિષે જાડા અને મોટા એવા કુચ પર્વતરૂપ ચોતરામાં બેઠો એવો કામદેવરૂપ પિશાચ પુરુષના મનને અલિત કરે છે. પિષ્ટની મધુની ગુડ તણી, મદિરા કહી તન પ્રકારજી; . ચોથી સુરા છે કામિની, જેણે મોહ્યું જગત એ સારજી. એ. ૯ મદિરા તો પીઘી મદ કરે, સ્ત્રી મદિરા તો દીઠે મોહેજી; દ્રષ્ટિ મદિરા જાણીએ, તે માટે તેહ ન જોવેજી. એ૦૧૦ પંથ ચાર બોલ્યા અછે, નારીના વિષય પ્રસંગેજી; સુ સંકટ ને વિષમ વળી, મહાપંથ સમપંથ રંગેજી. એ૧૧
-
-
-
-
-
-
- -
- -> .. -ળ
Page #65
--------------------------------------------------------------------------
________________
૩૪ o
શ્રીચંદ્ર કેવલીનો રસ ત્રણ પંથે જાવું નહીં, સમપંથે જાવું બોલ્યુંજી; તે જાણીને આપણું, શીલરત્ન તે કંચન તોલ્યુજી. એ૦૧૨ પરસ્ત્રી છે સંકટપથા, વિઘવા તે વિષમપંથ કહીએજી; મહાપંથ તે વેશ્યા કહી, સમપંથ તે નિજ સ્ત્રી લહીએજી. એ-૧૩ મંદરૂપ પરસ્ત્રી હોય, તોહે પણ વિકૃતિ કરાવેજી; જેમ આતુરને અપથ્ય તે, મનમાં સુખકારક થાવેજી. એ૦૧૪ વાર્યો પણ તે નવિ રહે, હિત શીખ ન મનમાં આવેજી; લાજ મર્યાદા કુલ તણી, તે લોપી જિહાં તિહાં જાવેજી. એ૦૧૫ ઇંદ્રિયમાં જીહ મોહની, કર્મમાં વ્રત બંભ જાણોજી; ગુતિમાંહિ મનોગુપ્તિ જે, એ ચારે દુઃખે જિતાણોજી. એ૧૬ यतः-अख्खाणसणी कम्माण, मोहिनी तहव्वयाण बंभव्वयं
गुत्तिणय मणगुत्ती, चउरो दुखेण जिप्पंति १
અર્થ-ઇંદ્રિયોમાં રસના (જીભ), કર્મમાં મોહનીય કર્મ, વ્રતોમાં બ્રહ્મચર્ય, ત્રણ ગુણિમાં મનોગતિએ ચારે દુઃખે કરીને જિતાય છે. પુષ્પ ફળ સુરા માંસના, મહિલાના રસ જે છોડેજી; મલતાને વળી જાણતા, જે વિરમે તે ભવ મોડેજી. એ૧૭ તે દુષ્કર કારક કહ્યા, જનમાં વંદન યોગ્ય તેજી; રત્નગર્ભા પૃથિવી કહી, તે કારણે ઘરો ઘર્મ નેહજી. એ.૧૮ यतः-पुप्फफलाणं च रसं, सुराई मंसाण महिलियाणं च
जाणंता जे विरया, ते दुक्करकारयं वंदे १ અર્થ–પુષ્પ, ફળ, સ્વાદ, સુરા, માંસ, સ્ત્રી અને પરિચિતથી વિરમવું, નિર્મોહી થવું તે દુષ્કર છે, તે કરનાર વંદનીય છે. વિમાનવાસ છે સોહિલો, એકછત્રઘરા રાજ્ય સોહિલુંજી; પણ સંસારમાં જીવને, બોધિ રત્ન અછે ઘણું દોહિલુંજી. એ.૧૯ પંચ વિષય મણિ ગેહ છે, એ તરુણી તરુણ વય સોગેજી; એહવામાં જે થિર રહ્યા, મન વચ તનુ ત્રિક યોગેજી. એ૨૦ यतः-सुलहो विमाणवासो, एगच्छत्ता विमेइणी सुलहा
दुलहा पुण जीवाणं, जिणंदवर सासणे बोही १ ૧ અલ્પ રૂપ, થોડું રૂ૫ ૨. દુઃખી, રોગી
Page #66
--------------------------------------------------------------------------
________________
૩૪૧
ખંડ ૪ / ઢાળ ૧૨ એમ જિનધર્મનાં વયણડાં, નિસુણી આયતિ હિતકારીજી; નૃપ મંત્રી પ્રમુખા સવે, ચમકાર્યા ડહાપણ ભારીજી. એ-૨૧ શ્રીચંદ્રને ચરણે નમી, ચંદ્રસેન કહે મુખ વાણીજી; તું મુજ જીવિત દાયકુ, હું કિંકર દિયો શિર પાણિજી. એ૨૨ હંસાવલી પણ એમ કહે, પહેલાં તમે મુજ મન હરિયુંજી; હવણાં વળી ઘર્મદેશના, દેઈ સુણી મન ઉલ્લસિયુંજી. એ. ૨૩ જીવદ ઘર્મદ તુમે થયા, તુમ વાણીને અનુભાવેજી; દેવ તો શ્રીઅરિહંત છે, દયા મૂળ ઘર્મ ગુરુ તુમો ભાવેજી. એ.૨૪ હવે મુજને હોજો નિર્મલું, શીલરત્ન સદા ગુણ ભરિયુંજી; શીલ પરમ તનુભૂષણ, શીલ નિવૃત્તિકર ભવ તરિયુંજી. એ૨પ શીલની લીલા જે અછે, તે ત્રિભુવનમાં ન સમાયેજી; શીલે સુર નર કિંકરા, વળી ભવ ભય ભાવઠ જાવેજી. એ૨૬ यतः-सीलं चिय आभरणं, सीलं रूवं च परम सोहग्गं
सीलं चिय पंडितत्तं, सीलं चिय निरुवमं धम्मं १ ભાવાર્થ-શીલ છે તે જ આભરણ છે, શીલ છે તે જ રૂપ છે, શીલ છે તે પરમ સૌભાગ્ય છે, શીલ છે તે જ પંડિતપણું અર્થાત્ શ્રેષ્ઠ બુદ્ધિ છે અને શાલ છે તે જ નિરુપમ ઘર્મ છે. વજસિંહ નૃપ હવે કહે, રૂપ લાવણ્ય ગુણ બહુ દેખીજી; ઘીર વીર કોટીરનો, મન વચન સુણો મુખ પેખીજી. એ૦૨૭ હંસાવલી વિવાહનો, અમ મનોરથ મનમાં રહીઓજી; કૃપણ ઘન વિઘવા યૌવન, પરે એહલે થાયે વહીઓજી. એ.૨૮ ચંદ્રાવલી લઘુ બહેન છે, એહની તેહને તુમો પરણી; અમ મનના મનોરથ ફળે, તુમથી છે સોભાગિણી ઘરણીજી. એ.૨૯ હંસાવલી મદના તણે, આગ્રહથી નૃપ વચ માનીજી; પરણી કની તે તિહાંકણે, થઈ આનંદમાં રાજઘાનીજી. એ.૩૦ બહુ સંપદ લેઈ ચઢ્યા, બિહંશું શ્રીચંદ્ર રાજાજી; જેમ રતિપ્રીતિશું સ્મર રહે,વળી નયનશું નાસિકા તાજાજી. એ.૩૧
૧. જીવિત દેનારા ૨. ઘર્મ દેનારા ૩. એળે જાય, ફોગટ જાય ૪. જેમ કામદેવ રતિ અને પ્રીતિ નામની બે સ્ત્રીઓ સાથે રહે છે તેમ
શ્રી. ૨૩
Page #67
--------------------------------------------------------------------------
________________
શ્રીચંદ્ર કેવલીનો રાસ
ચમૂ ને પૂરજી; ચઢતું છે નૂરજી. એ૩૨
૩૪૨
તેમ શોભે ધ્વનિ પૂરિયું, દિગચક્ર તરણિ પરે તેજાલ છે, દિન દિન નવલખ જનપદ સીમાયે, તારા આવી કીઘાજી; પદ્મનાભ ગુણચંદ્રજી લખમણ, સાહમા આવ્યા સીઘાજી. એ॰૩૩ નિજ પતિ દેખી હરખીયા, થુણે પ્રણમે તેહના પાયજી; માંહોમાંહિ તે કહે, સુખ દુઃખના જે સમુદાયજી. એ૩૪ ચરિત્ર વળી શ્રીચંદ્રનું, નૃપરાજે સઘળું દાપ્યુંજી; તે સુણી સવિ મન ચિંતવે, એ પુણ્ય તણું ફળ ભાખ્યુંજી. એ૩૫ હવે ગુણચંદ્ર પ્રણમી કહે, દેવ દુર્જયે અરિયણ ઘીઠોજી; ગુણવિભ્રમ નામે મેવાસી, એહ સરિખો અવર ન દીઠોજી. એ૩૬ એહને ઉપાય ઘણા દાખવ્યા, સામ દામ ભેદના જેહજી; તે કીધા પણ વશ નવિ હુયે, જેમ થલમાં જલની રેહજી. એ॰૩૭ હવે સ્વામી તુમો આવીયા, સવિ વાતે જયજયકારજી; થાશે એ નિશ્ચય અછે, જ્ઞાનવિમલ ગુણ આધારજી. એ૩૮ II દોહા ॥
કહે સ્વામી એ અમ પ્રતે, જે પહેલાં મુજ દેય; તેહથી હવણાં દશ ગુણો, દંડ લેઉં એમ કહેય. ૧ વળી તુમ રાજ્યનું અર્થ દ્યો, નહીંતર જાઓ વિદેશ; એમ જુલમ કરતો અછે, કહેવરાવે સંદેશ. ૨ હવે અમ, ભાગ્યે આવીયા, પૂજ્ય તુમારા પાય; હવે અમો નિશ્ચિંત છું, હૌં સવિ સમુદાય. ૩ શ્રીચંદ્ર નૃપ સવિતા ઘણું, શોભે સૈન્ય આકાશ; ચંદ્રહાસ કરમાં ગ્રહ્યું, દીપે તેજ પ્રકાશ. ૪ નાયક માથે સૈન્યને, તેહ ન ગુંજ્યો જાય; દિન દિન હોયે દીપતું, જેમ દીવાલી કાય. પ ગુણવિભ્રમે પણ સાંભળ્યું, આવ્યો શ્રીચંદ્ર રાય; કંપ્યા મનમાં અતિ ઘણું, ચિંતે હવે કેમ રહાય. ૬ ૧. સેના ૨. લૂંટારો ૩. સૂર્ય
Page #68
--------------------------------------------------------------------------
________________
૩૪૩
ખંડ ૪ / ઢાળ ૧૩
એ પ્રતાપસિંહ નૃપ તણો, નંદન બલ ઉદ્દામ; કેઈક મનમાં ચિંતવે, હવે કેમ રહેશે કામ. ૭ ચતુરાનન દૂત મોકલી, કહેવરાવે ઉપરઘાન; પહેલાં તો જેમ નિપવું, તેહનું કિશું નિદાન. ૮
જ્યારે જેવું દેખીએ, ત્યારે તેમ વરતાય; વેળા દેખી આપણી, રહીએ ભોલે ભાવ. ૯ એમ નિસુણી પાછું કહો, તે સામાન્યને હોય; પણ સિંહાને કોઈ સમે, હીનાધિક નવિ જોય. ૧૦ તે નિસુણી રાજા કહે, થાયે રણ સાવઘાન; સિંહ શીયાલ પટંતરો, લાભે શે તિણ થાન. ૧૧
|| ઢાળ તેરમી |
(રાજા નહીં મિલે–એ દેશી) હવે શ્રીચંદ્ર નૃપ લેઈ આદેશ, ચાલ્યા સબળ દલ લેતા દેશ;
મોટા રાજવી; અહો અહો મેરે સબલ દિવાજ, જેમ ઘન આવ્યો કરતા ગાજ; મો. શ્વાપદ પરે કેતા લહે કંપ, કેતા રે મનમાં ઘરે અજંપ. મો. ૧ ચિત્રક પરે કઈ કરે ચિતકાર, શશક પરે કઈ કરે સિતકાર; મો. સૂકર પરે કઈ મૂકે નિસાસ, મૃગ પરે કેઈફ પામે ત્રાસ. મો. કોલાહલ થયો ઉઠ્યો રણપ્લાન, જેમ જલનિધિ જેઠી ઉદ્ધાન; મો. કેઈ જુવે ઝાડ ખાડ ને તાડ, કેઈ શરણાં ગ્રહે કરતા પાડ. મો. કેઈ સંભારે જનક ને માત, સરખો રખો મુખે દાખે હે ભ્રાત; મો. દૂત મુખે શ્રીચંદ્ર કહાય, સુણો ગુણવિભ્રમ અનાડી રાય. મો. પૂર્વે કનકપુરના નૃપ પાસ, દંડ લીઘા છે કરી ખોટા પાસ; મો. તે હમણાં શત ગુણ કરી ભલેશ, સરલ વક્ર થઈને તે ઉદેશ. મો. ૫ નહિ આપે તો થાયે સજ્જ, જો તુજને હોય જીવિત કર્જા; મો હું આવ્યો સૂર્યવતીનો પુત્ર, હું છું તુજશું યમનો દૂત. મો. તે નિસુણી ગુણવિભ્રમ ભૂપ, અંતર કાયર પણ બહિ દૃઢ રૂપ; મો. સજ્જ થઈ આવ્યો રણખેત, શ્રીચંદ્ર પણ આવ્યા કરવાને નેત. મો. ૭ ૧. ઉગ્ર ૨. લાજ ૩. પ્રથાન, મંત્રી ૪. રક્ષો, રક્ષા કરો ૫. લઈશ ૬. દઈશ ૭. કાર્ય
Page #69
--------------------------------------------------------------------------
________________
૩૪૪
શ્રીચંદ્ર કેવલીનો રાસ બહુ દલમાં થાવે સંગ્રામ, સુરજ પણ સાખી તિણ ઠામ; મો. કોઈ સંભારે સ્ત્રીનાં રે નયન, બાણે હણાતો પણ રહેતો ચયન. મો. ૮ બહાં તો કોઈ ન સાથી સયણ, જીતું તો કહેવાયે વયણ; મો કોઈ કહે માહરી મહોટી જાત, તેણે બહાં ભાગું તો કહે રે ત્રિજાત. મો. ૯ એમ લાજે કંઈ કરે રે સંગ્રામ, ગજ ગજે તુરગી તુરગે રથી રથમાન; મો. સુર નર કિન્નર કેરા થાય, ઊભા રહી જોવે તે ઠાઠ. મો૧૦ ઘંટા લાલા પરે જયશ્રી જાણ, ન વરે કોઈને કોઈ અહિઠાણ; મો ગુણવિભ્રમે ગજ ચઢી 'કોદંડ, હાથે લેઈ ઘસે થઈ પરચંડ. મો૦૧૧ પદ્મનાભ નૃપ વજસિંહ ભૂપ, હરિષણ લખમણ મંત્રી અનૂપ; મો. એ સવિને વેધ્યાં નિજ બાણ, ગુણવિભ્રમે ઇમ દાખ્યું પરાણ. મો.૧૨ તે દેખી શ્રીચંદ્ર ભૂપાલ, કોપ્યો કાલ કૃતાંત વિક્રાલ; મો. કુંજરે ચઢી ચંદ્રહાસ કરે લીઘ, ઘાયો જાણે મનુ મદિરા પીઘ. મો૧૩ હીલોલ સેનાનો સિંધુ, કોણ તારે તે સમયે બંઘુ; મો. જોવે અસુર સવિ એ શું નરસિંહ, એકલો નાનો અચલ અબીહ. મો. ૧૪ નવિ લહીએ એ કિહાંયે દોટ, કરશે હરશે એ કિહાં ચોટ; મો લઘુ કલશું વરસે જે બાણ, તે કલ ન પડે થાયે હેરાણ. મો-૧૫ એમ કરતાં રિપુ કિષની પાસ, આવી પમાડે સુભટને ત્રાસ; મો. ગુણવિભ્રમ કહે તું છે બાલ, કરે ભરે તું મુઘા હવે આલ. મો-૧૬ કહે શ્રીચંદ્ર શૂલ વપુએ શું થાય, કિહાં શૃંગાલ કિહાં મૃગનો રાય; મો. ભૂલ કુશનું મહત્વ હેતુ ન કોય, સત્ત્વ હોયે તે સાહમું જોય. મો૦૧૭ ઘણા દિવસ થયા કરતાં અન્યાય, કાટું રે શલ્ય દીયું શીખ પસાય; મો. મુજ વિણ કુણ દેવે હિત શીખ, ચરણે નમી કે માગીશ ભીખ. મો. ૧૮ તો મૂકું, નહીંતર તુજ પ્રાણ, ઘરવાનો તાહરે સંશય જાણ; મો. એમ નિસુણી ગુણવિભ્રમ રાય, મૂકે ખઞ શ્રીચંદ્ર શિર ઘાય. મો-૧૯ શસ્ત્ર આવતું દેખી રાય, ચંદ્રહાસથી ત: કીઘો ઘાય; મો. તેહ પડ્યું શતઘા થઈ ખંડ, પણ શ્રીચંદ્ર તનુ રહ્યું રે અખંડ. મો૨૦ ઘારબંઘ મહિમા એ જાણ, શસ્ત્ર ન લાગે પુણ્ય પ્રમાણ; મો. ચંદ્રહ્મસથી કરનો છેદ, કીઘો ન કીઘો શિરનો છેદ. મો૨૧
૧ ઘનુષ ૨ વ્યર્થ ૩. ઘા કર્યો
Page #70
--------------------------------------------------------------------------
________________
ખંડ ૪ / ઢાળ ૧૩
ઉત્તમ ચિત્તથી દયા ન જાય, કીજે જો વળી કોડિ ઉપાય; મો॰ ઘનુષ્યપણચ્છશું કંઠ આકર્ષ, કરીને ગજથી પાડ્યો નિઃકર્ષ, મો૦૨૨ શ્રીચંદ્ર સુભટે મળીને ૨ે તામ, ગુણવિભ્રમ નૃપ બાંધ્યો અનામ; મો॰ કાષ્ઠપંજરમાં દીઘો વેગ, ગુણવિભ્રમને કરી ઉદ્વેગ. મો૦૨૩ શ્રીચંદ્ર નૃપ દલે જય જય શબ્દ, ઉચ્છલીઓ જાણે ભાદ્રથી અબ્દ; મો કહે ઇહાં કોઈનો છે નહીં વંક, કર્મે રાજા કર્મે ટ્રંક. મો૦૨૪ જે જેહવું કરે તેહવું તેહ, પામે ઇહાં નહીં કોઈ સંદેહ; મો જ્ઞાનવિમલ સૂરિની એ વાણ, સઘળે સુખ લહે પુણ્ય પ્રમાણ. મો૨૫ || દોહા ||
૩૪૫
તાસ સૈન્ય સવિ લૂંટિયું, સાર સાર ઘન જાણ; જિમ વ્રજમાં મહી લૂંટિયું, “કાન્હડ લોકા વાણ. ૧
ખટ નૃપ જે એહવા હતા, આવી લાગ્યા પાય; સેવે કર જોડી સદા, થુણે તું મહોટો રાય. સાત દેશ કલ્યાણપુરે, નિજ આજ્ઞા વર્તાય; મંત્રી પ્રમુખ સવિ થાપિયા, પોતાના જે કહાય. ત્યાંથી આઘા સંચર્યા, નવ નૃપ લેઈ સાથ; નવ નિધિ પતિ પરે શોભતો, લેઈ બહુ બહુ આથ. શ્રીચંદ્ર ચંદ્રકલાવિશદ, જયશ્રી કંઠ શૃંગાર; પેસારો પુરમાં કિયો, ઉત્સવ અનેક પ્રકાર. હવે જનનીપદ પ્રણમવા, ઉત્કંઠિત થયો રાય; બે તરુણી સાથે ગ્રહી, ભૂપે પ્રણમિત પાય. G મારગમાંહે આવતાં, શ્રીગિરિ પર્વત પાસ; ચંદ્રપત્તનમાં સાંભળ્યું, સુણતાં થયો ઉલ્લાસ. સૂર્યવતીએ સુત જણ્યો, વર્ષાપનિકા દીઘ; ઉત્સવ કીઘો દેશમાં, સાહમીવાત્સલ્ય કીઘ. ગીત નૃત્ય મંગલ ધવલ, તરિયાં તોરણ બાર; બંદીજન મૂકાવિયા, સઘલે શત્રુકાર.
૧. કૃષ્ણ ૨. વધામણી
૩
૪
૫
૮
૯
Page #71
--------------------------------------------------------------------------
________________
૩૪૬
શ્રીચંદ્ર કેવલીનો રાસ
•
ગુણવિભ્રમ નૃપ બંદીથી, મૂકી દીએ સન્માન; શ્રીચંદ્ર પદ પ્રણમી કહે, હું તુમ કિંકર માન. ૧૦ ખમજ્યો મુજ અપરાધ એ, જે તુમ સામો થયો હેવ; તું ગુણરાગી તું ગુણી, તું સાક્ષાત્ નરદેવ. ૧૧ એમ સુણીને પાસે ઠવી, ચંદ્રપુરે જઈ તામ; જનની પદકજ સિંચતો, હર્ષ જલે અભિરામ. ૧૨ મંત્રી ભૂપ સામંત સવિ, વળી વહૂઅર અભિરામ; તેણે સઘળે જનની નમી, રત્નગર્ભા ગુણ ગ્રામ. ૧૩ શ્રીચંદ્ર કેરું ચરિત્ર સવિ, સંભળાવ્યું કરી હર્ષ; માતા પણ લીએ ભામણાં, શ્રીચંદ્ર ગુણ ઉત્કર્ષ. ૧૪ લઘુ ભ્રાતા ઉત્કંગ લેઈ, નેહ નયણે નિરખેવ; નામ ઠવે વરવી૨ ઇતિ, વિધિપૂર્વક તતખેવ. ૧૫ નૃપ અવર લેખ મોકલી, તેડ્યા હતા જેહ; પ્રીતિદાન ગજ તુરંગ રથ, દીએ તેહને ઘરી નેહ. ૧૬ II ઢાળ ચૌદમી II
(સાહિબ બાહુ જિનેસર વીનવું—એ દેશી)
હવે એક દિન આનંદણું, લેઈ ચતુરંગ દૈન્ય હો; સાજન; ચંદ્રકલા પદ્મિની પ્રિયા, વામાંગ વચંદ્ર સૈન્ય હો; સાજન.૧
શ્રી શ્રીચંદ્ર ન૨પતિ જયો, અતિ અદ્ભુત શુભ કર્મ હો; સા ઠામ ઠામ સંપદ લહે, ટાલે અશુભના મર્મ હો. સાશ્રી૨ સુધા રાજ ઘનંજય વળી, આવ્યા લેઈ ઋદ્ધિ હો; સા માંહોમાંહે હરખીયા, દેખી બહુ બલ સિદ્ધિ હો. સાશ્રી૩ માતા પણ આનંદીયાં, દેખી સુત સોભાગ હો; સા॰ તિહાં સહુને રહેવા હેતે, આપે વહેંચી ૨ાજ હો. સાશ્રી૪ વામાંગ માતુલને કરે, સઘળે ઠામ અધિકાર હો; સા ધનંજય સેનાપતિ કરે, અવર અંગરક્ષક પરિવાર હો. સાશ્રીપ
પટ્ટદેવી રાણી ચંદ્રકલા, મલ્લ નામે જે ભિલ્લ હો; સા॰ કુંજરનો અધિપતિ કરી, શિક્ષા દીએ નિઃશલ્ય હો. સાશ્રી૦૬
Page #72
--------------------------------------------------------------------------
________________
૩૪૭
ખંડ ૪ | ઢાળ ૧૪ શ્રીગિરિ પર્વતે થાપીયા, હવે શ્રીચંદ્ર ભૂપાલ હો; સાવ નૃપ સવિને સાથે લઈ, ઋદ્ધિ ઝાકઝમાલ હો. સાશ્રી ૭ શ્રી જિનચૈત્યે આવીયા, પ્રણમે પ્રથમ નિણંદ હો; સા. રોમાંચિત કંચુક ઘણે, જેમ પુષ્કિત મકરંદ હો. સાશ્રી ૮
II અથ જિનસ્તુતિઃ || (રાગ ઘન્યાશ્રી–આજ મારા પ્રભુજી, સામું જોવો, સેવક કહીને બોલાવો–એ દેશી)
આજ મારા સાહિબ સુનજર કરીને, સેવકસામુનિહાળો; જન્મ તારથ જેણિ પરે થાવ, જાવે કલિમલ કાલો રે. આ૦૧ ભવભવ સંચિત દુઃકૃત દુર્ગતિ, પાતક પંક પખાલો; જેહ અનાદિ અશુદ્ધ અફલતા, ગહન ગ્રથિલતા ગાલો રે. આ૦ ૨ પ્રભુ તુમ નામ ધ્યાન થિરતાયે, ન હોવે અરતિ ઉચાલો; પર આશા પાશા વિષવેલી, સમ ભાવે પરજાલો રે. આ૦૩ ભક્ત વત્સલ શરણાગત પંજર, પ્રમુખ બિરુદ સંભાળો; મૈત્રીભાવે ત્રિભુવન રાખો પણ, સેવકને પ્રતિપાળો રે. આ૦૪ આજથી પ્રભુદર્શને કરી જાણું, દીઘો દુર્ગતિ તાળો; બાહ્ય અત્યંતર દુશમન જોરો, જન્મ મરણ ભય ટાળો રે. આ૦૫ પ્રભુ તુમ પદકજરજને તિલકે, શોભિત ભાલ સુહાલો; જ્ઞાનવિમલ ગુણ ઉદય અધિક હોય, સમકિત સૂથ સુગાલો રે,
વૃદ્ધિતણો વરસાલો રે. આ૦૬
!! ઢાળ પૂર્વની || જિન પ્રણમીને ચાલીયા, કુશસ્થલ નયર ઉદ્દેશ હો;સા માત ભ્રાત પ્રિયા મિત્રશું, મોટી ઋદ્ધિ બલ દેશ હો.સાશ્રી ૯ ગજ રથ તુરગ ને પાલખી,કરભવેસર મહિષ ગોણ હો સાવ સુભટ પ્રમુખ બહુ સૈન્યશું, અવર કહો એ સમ કોણ હો.સાશ્રી ૧૦
સૈન્યવર્ણન શેષ સદાયે કચ્છપ નમે, ક્રોડ છીપે ઘરા માંહિ હો;સાવ અંબુધિ ક્ષોભે ગિરિ ગરે, દિગ્ગજ કંદે પ્રાહિ હો.સાશ્રી ૧૧ ભુરાક્ષોદિત થલે જલ કરે, અગાઘ સિંધુ રજે થાય હો સાવ ગહન તે પ્રાંગણ પરે કરે, રવિ પણ રજશું છાય હો.સા શ્રી ૧૨
૧. કરભ=ઊંટ ૨. વેસરઃખચ્ચર
Page #73
--------------------------------------------------------------------------
________________
૩૪૮
શ્રીચંદ્ર કેવલીનો રાસ यतः-शेषः सीदति कूर्मराट् विलखति क्षोणीतलं मज्जति
क्षुभ्यंत्यंबुधयः पतंति गिरयः क्रंदंति दिग्दतिनः लुप्तं व्योमतलं दिशः कवलिता, रुद्धो रविः पांशुना चक्रे तस्य चमूस्थले जलमहो त्रैलोक्यमप्याकुलं १ અર્થ:-તે સૈન્યના જોરે કરી શેષનાગ ભાર ન નમવાથી સિદાય છે, પૃથ્વીની નીચે રહેલા શેષની હેઠે કચ્છપ દુઃખ પામે છે, પૃથ્વીતલ જલમાં ડૂબે છે, સમુદ્રો ક્ષોભ પામે છે, પર્વતો પડે છે, દિગ્ગજો આજંદ કરે છે, આકાશતલ લુપ્ત થઈ ગયું છે, દિશાઓ ભૂખરી થઈ ગઈ છે, રવિ પણ ઘૂળથી આચ્છાદિત થઈ ગયો છે, અને તુરગાદિકની. ખરીઓથી ખોદાયેલું પૃથિવીસ્થલ જળરૂપ થઈ ગયું છે. ઝાઝું શું કહીએ? તે સૈન્ચ કરી ત્રણે લોક આકુલ વ્યાકુલ થઈ ગયેલા જણાય છે. કિહાં શાલા કિહાં મઠ પ્રપા, કિહાં વળી શત્રુકાર હો સાવ પૌષધશાલા સહજથી, કિહાં વળી જૈન વિહાર હો.સા શ્રી ૧૩ પગ પગ તીરથ થાપતા, આવ્યા કનકપુરમાંહિ હો;સા કેઈક દિન કિહાં કણે રહી, આવ્યા કલ્યાણપુર બાહિ હો.સાશ્રી ૧૪ ગુણવિભ્રમ નરપતિ તિહાં, ઉત્સવ કરે અપાર હો;સા ગુણવતી પુત્રી તેહની, પરણે શ્રીચંદ્ર કુમાર હો.સાશ્રી ૧૫ મદના વયણથી જાણીઓ, સ્વર્ણ પુરુષ વૃત્તત હો;સા સુણી સહુ અચરજ પામીયા, ઘન ઘન એ ભૂકંત હો.સા.શ્રી ૧૬ તે નૃપ તે કની સ્વર્ણ નર, લેઈ સઘલો સાથ હો સાવ પામ્યા અટવીમાં તે વડે, જિહાં અંતર્મણિ ગૃહ આથ હો.સાશ્રી ૧૭ સાર રત્ન તિહાંથી ગ્રહી, ચાલ્યા આગે આવે તો સાવ રત્નચૂડ મૃત્યુથાનકે, અરિહંત ચૈત્ય કરાવે હો.સાશ્રી૧૮ તિહાંથી કાંતિપુરે આવીયા, તિહાં નરસિંહ રાજાન હો સાવ પુર પ્રવેશ મહોત્સવ કરે, સજ્જ થઈ સાવઘાન હો.સાશ્રી ૧૯ કાંતિ પાસે વડગામ છે, વસે ત્યાં ગુણઘર નામ હો;સારા પાઠક પંડિત પ્રણમવા, જાયે શ્રીચંદ્ર સપ્રિય નામ હો.સા.શ્રી ૨૦ ગુરુ ગુરુપત્ની પદ નમી, કરે ભેટશું અતિ ચંગ હો સાવ તસ સુત તસ બાંધવ હતા, સત્કાર્યા મનરંગ હો.સા શ્રી.૨૧
૧ પરબ ૨. બહાર
Page #74
--------------------------------------------------------------------------
________________
૩૪૯
ખંડ ૪ | ઢાળ ૧૪ નૃસિંહ નૃપ પ્રિયંગુમંજરી, રાણી સાથે થાય હો;સા તિહાંથી આઘા સંચર્યા, હવે હેમપુરે જાય હો.સાશ્રી ૨૨ તિહાં મકરધ્વજ ભૂપ છે, મદનપાલનો બાપ હોસાવાત મદનસુંદરીની લહી, હરખ્યા ત્યાં બેહુ આપ હો.સાશ્રી ૨૩ તેણે પણ બહુ ઉત્સવ કીયો, સાથે લઈ ચાલ્યો રાય હો;સા કાપિલપુરવરે આવિયા, તિહાં જિતશત્રુ રાય હો.સા.શ્રી૨૪ તેણે પ્રવેશ ઉત્સવ ઘણો, કીધો સીધો કાજ હો;સા માતાના આગ્રહ થકી, પરણે શ્રીચંદ્ર રાજ હો.સાશ્રી ૨૫ કનકવતી મુખ ચાર જે, કન્યા છે જુદી જુદી જેહ હો;સા તે પરણીને ચાલીયા, વચ્ચે વણારવ ગાયને, સ્તવે આવી સસનેહ હો.સાશ્રી ૨૬
વર્ણનનું કવિત્ત (છપ્પો) તુંગ તુરંગ ખુર લુણ, પુહવી તલ થાણે થાપે; કુંતપ્રોત દ્વિપ કુંભ, મૌક્તિકણ બીજને વાપે; ઘરે શ્રીચંદ્ર નરેંદ્ર, તુજ કર ખગ કુટુંબી; લોકત્રય જય મંડપ, માંડવે આપ વિલંબી; કીર્તિલતા જે તાહરી, અસતી થઈ ત્રિભુવન ફરે; તે કહો કિણ પરે દાખીએ, એમ જ યશ તુજ વિસ્તરે. ૧
વ્યં (શાર્દૂ૦) वल्गत्तुंगतुरंगनिष्ठुरखुरक्षुणे रणक्ष्मातले निर्भिन्नद्विपकुंभमौक्तिककणव्याजेन बीजावली खड्गस्ते वपति स्म कुंडलपते लोकत्रये मंडपान् प्राप्ता प्रौढमसत्यकीर्तिलतिका गुल्मस्य निष्पत्तये १ ભાવાર્થ-હે રાજનું, દોડતા અને ઊંચા એવા જે ઘોડા તેની નિષ્ફર ખરીઓથી ખોદેલી એવી જે પૃથ્વી તેને વિષે વાવવા માટે મદોન્મત્ત હાથીના કુંભસ્થલને ભેદવા થકી નીકળેલાં મોતીઓને બીજરૂપ કર્યા છે તેવી રીતે હે કુંડલપુરપતિ, તમારું ખગ ત્રણ લોકમાં વ્યાપ્ત થયેલા જયમંડપમાં તમારી સત્કીર્તિરૂપ લતાઓ ફળને માટે ફેલાયેલી છે. ૧
૧ પ્રમુખ, વગેરે
Page #75
--------------------------------------------------------------------------
________________
૩૫૦
શ્રીચંદ્ર કેવલીનો રાસ દોહા-તુમ કૃપાણ કરતે હુએ, જેહ પડ્યું રજ રેત; તેહનો યમ તસ ઉગટણે, સર્પ તે ક્રૂર સંકેત. ૧
સાર્થ સ્કોલ: त्वत्कृपाणविनिर्माण शेषद्रव्येण वेधसा
कृताः कृतांतसर्पास्तु तदुद्वर्तनवर्तिभिः १ ભાવાર્થ-હે શ્રીચંદ્ર! તમારું બગ બનતાં બનતાં જે ભૂકો પડ્યો તેનો વિઘાતાએ યમરાજા બનાવ્યો હોય એમ લાગે છે, તથા તે ખગના ઉગટણનો મેલ પડ્યો, તેના વિઘાતાએ સર્પો બનાવ્યા. આ ઠેકાણે આ સર્વ ઉભેક્ષા કરી છે.
I પૂર્વ ઢાળ છે. ઇત્યાદિક સ્તવના કરી, શ્રીચંદ્ર દીએ પ્રીતિદાન હો;સા. પંચ લક્ષ સોવન દીએ, વસ્ત્રાભરણ અમાન હો.સાશ્રી ૨૭ ગાયને રથ તે ઓળખ્યો, કહ્યો સઘલો સમાચાર હો સાવ તેહ વિસર્યો ઘન ગ્રહી, ગયો ઉતારે તિણ વાર હો.સાશ્રી ૨૮ રાતે તસ્કરે આવીને, લીઘો ગાયન માલ હોસા પ્રભાતે આવી પોકારીઓ, કહ્યો યથાસ્થિત ન આલ હો.સાશ્રી ૨૯ તે નિસુણી શ્રીચંદ્ર નૃપ, જિતશત્રુ નૃપ સામું ભાલે હો,સા ચોરે ઘન લીધું તે કિશું, કહે કર જોડી ભાલે હો.સાશ્રી ૩૦
સ્વામિનું ચોર ઇહાં કણે ત્રણ છે, તે નવિ આવે ગ્રાહ હો સાવ તેણે નગર સવિ‘મુસીઉં, ચરિત્ર છે તાસ અથાહ હો.સા શ્રી૩૧ એમ સુણી વળી બમણું દીએ, ગાયનને ઘન રાય હો સાવ તે ઉતારે ફરી ગયા, દાને યાચક ખુશી થાય હો.સા.શ્રી.૩૨ નિશે શ્રીચંદ્રગુટિયોગથી, અદ્રેશ થઈ પુર માંહ હો;સા ભમતાં ભમતાં પેખીયા, ત્રણ નર કેરી છાંટ હો.સાશ્રી૩૩ જેમ મુનિ એકાગ્રતા ગુટિ થકી, વશ કરવા ત્રણ યોગ હો;સા. સંયમ નયરમાંહિ ફરે, જ્ઞાનવિમલ ગુણ ભોગ હો.સા શ્રી૩૪
|| દોહા || નીરખી જોતાં તેહમાં, ઓળખિયા બિહુ ચોર; રત્નખુરો ને લોહખુરો, ત્રીજો તો છે ઓર. ૧ ૧. પકડમાં ૨. લૂંટ્ય ૩. ગુટિકાના યોગથી
Page #76
--------------------------------------------------------------------------
________________
ખંડ ૪ / ઢાળ ૧૪
૩૫૧
મન માને તે ઇહાં હુઓ, જોઈએ હવે શું કાજ; ક૨શે તેહને જોયવું, આળસ ન કરવું આજ. એહવે લોહખુરો લવે, રાજાએ દુગણો માલ; દીઘો છે તે લીજીએ, આપણ થઈ ઉજમાલ. વજ્રજંગ હવે બોલીઓ, શું ભિક્ષુક લૂંટે થાય; સાંભળીએ છે એહવું, જે આવ્યો છે રાય. તસ રકોશે સોવન પુરુષ છે, તે લીજે જો આજ; તો બીજી ચોરી કિસી, સીઝે આપણું કાજ. તુજમાં છે અવસ્વાપિની, વિદ્યા હું ઘન ગંથ; તુજ ભત્રિજમાં એકલો, એક વાર સંબંધ. દીઠું નયણે ન વીસરે, શબ્દવેધ પણ એમ; તોશું આપણથી અછે, કાંઈ અગમ્ય કહો કેમ. લોહખુરો કહે તે ખરું, પણ એ મહોટા રાય; ન્યાયી ધર્મી ને ભાગ્યઘણી, ૪દાતા-મુકુટ કહાય. ૮ તે માટે એ નૃપ તણું, લેઈ ન શકે કોઈ ધન્ન; ઉદ્યમને અફળો હોયે, માનો મુજ વચન્ન. ૯ એમ પમંતરણું તે કરી, લોઠે મંત્રી ઘૂલ; લેઈને તે સંચર્યા, ગાયનગૃહ પ્રતિકૂલ. ૧૦ ચાલ્યા ત્રણ તે ઉદ્યમી, દેઈ યામિકને ઊંઘ; ગાયનને ઘર તે ગયા, દ્રવ્ય લીએ ઘન શુદ્ધ. ૧૧ મર્મ જાણ રાજા પ્રથમ, ગયો ગાયન ઘર તામ; દીઠું સઘળું તેહનું, કરણી ચોરી કામ. ૧૨ તે ઘન લેઈને વળ્યા, વિદ્યા લેઈ તતકાલ; ભૂમિગૃહે ધન પેખીયું, ઉપર શિલા વિશાલ. ૧૩
૨
૩
૬
દૃઢ કરી ઘન પુર બાહિરે, સૂતા મઠમાં આવી; યોગીનો વેશ લેઈને, મુખ તંબોળને ન્યાવ. ૧૪
૧. બોલે, કહે ૨.ભંડારમાં ૩. ભાગ્યશાળી ૪. દાનવીરશિરોમણિ ૫. મંત્રણા ૬. લોહખુરે ધૂળ મંતરીને સાથે લીધી ૭. પહેરેગીર, ચોકીદાર, સંત્રી
Page #77
--------------------------------------------------------------------------
________________
૩૫૨
શ્રી ચંદ્ર કેવલીનો રાસ
રાજા પણ સવિ તે જોઈ, ગયો ઘર તેણી વાર; પ્રભાતે તે ગાયને, આવી કર્યો પોકાર. ૧૫ સ્વામી! ઘન મારું , બમણું દીધું જેહ; મુજ અભાગ્યના યોગથી, નાવ્યો દારિદ્ર છે. ૧૬ દોષ કિશો દાતારનો, જો કર્મે નવિ હોય; રત્ન સવે સુરે સંગ્રહ્યાં, શંકર કાલકૂટ જોય. ૧૭
I ઢાળ પંદરમી |
(કોઈલો પર્વત ઘૂંઘલો રે લો–એ દેશી) હવે આસ્થાન સભા સજી રે લો, કરી રોષાલાં નયણ રે;
કુશસ્થલ રાય; જિતશત્રુ નૃપ સન્મુખે રે લો, જોઈ કહે કડુવાં વયણ રે.કુ. ૧ રઢિયાલા હોયે રાજવી રે લો, ન સહે પરનું તેજ રે;કુળ તેજી ન ખમે તાજણો રે લો, ન સહે રવિ શશિ હેજ રે;કુલ
| રઢિયાલા હોયે રાજવી રે લો. ૨ અરે તાહરી પ્રતિષ્ઠા કિસી રે લો, જે એમ પુર મુસાય રે;કુળ જિહાં જન સુખ પામે નહીં રે લો, તે શો નૃપતિ કહાય રે.કુ. ૨૦ ૩ નિશિ રાજા પંઘ રાજા અછે રે લો, હોલીનો રાજા જેમ રે કુ. તેહથી પણ હીણો જિહાં રે લો, પરજા ન પામે ખેમ રે.કુલ ૨૦૪ જિતશત્રુ નૃપ નીચું જોઈ રે લો, જો ઘરતી દિયે માગ રે;કુ તો પેલું એમ ચિંતવે રે લો, જોવે ચિહું દિશિ લાગ રે.કુલ ૨૦ ૫ આપ કરે બીડું ગ્રહી રે લો, કહે કોઈ ઝાલો જેહ રે કુ. સભા સકલ સુણીને રહ્યા રે લો, નવિ ઝાલે કોઈ તેહ રે.કુ૨૦ ૬ દાય ઉપાય કરી ગ્રહે રે લો, એ ચોરીની આથ રે;કુ તસ વિવાહ પહેરામણી રે લો, દિયે એમ ભણે ભૂનાથ રે.કુલ ૨૦ ૭ સભાજન કહે રાયજી રે લો, એમ બીડાં બહુ વાર રે;કુળ દીઘાં લીઘાં અફળાં થયાં રે લો, જેમ ખલને ઉપગાર રે કુલ ૨૦ ૮ હવણાં તુમ આગળ ગ્રહે રે લો, એવો કોઈ ન વીર રે;કુળ સર્વ સચિંતા થઈ રહ્યા રે લો, નૃપ મંત્રી સુભટ જે ઘીર રે.કુલ ર૦ ૯
૧. અંત ૨. પ્રજા ૩. લક્ષ્મી
Page #78
--------------------------------------------------------------------------
________________
ખંડ ૪ | ઢાળ ૧૫
૩૫૩ એમ મધ્યાહ્ન થયા જિસે રે લો, માતા કહેવરાવે સંદેશ રે;કુળ દેવપૂજન ને ભોજને રે લો, હોયે “અસૂર નિવેશ રે.કુ ૨૦૧૦ સહુ ભૂખ્યું બેસી રહ્યું રે લો, તે ભણી આવો વેગ રે;કુળ સુઘા સમ નહીં વેદના રે લો, ક્ષુઘાથી હોયે ઉદ્વેગ રે.કુ૨૦૧૧
વ્યં (શાર્દૂ૦) या सद्रूपविनाशिनी श्रुतहरी पंचेंद्रियोत्कर्षिणी चक्षुःश्रोत्रललाटदैन्यकरणी वैराग्यमुत्पाटिनी बन्धूनां त्यजनी विदेशगमनी चारित्रविध्वंसिनी
सेयं बाधति पंचभूतदमनी प्राणापहारी क्षुधा १ ભાવાર્થ-સારા રૂપને નાશ કરનારી, સાંભળેલાના સ્મરણને નાશકારક, પંચેંદ્રિયોને ખેંચનારી, આંખ, કાન અને લલાટને દાન કરનારી, વૈરાગ્યને ઉત્પન્ન કરનારી, સગાનો ત્યાગ કરાવનારી, પરદેશ મોકલનારી, ચારિત્રને નાશ કરનારી, પંચ મહાભૂતને દમન કરનારી, પ્રાણને હરનારી, એવી જે સુઘા, તે હાલ મને બાદ કરે છે.
કવિત્ત (૭પો) જવ અસશન તવ રંગ, તામ તપ સંયમ તપીએ, જવ અસશન તવ રંગ, જાપ ગાયિત્રી જપીએ; જવ અસશન તવ રંગ, તામ હસી નારી બોલાવે, જવ અસશન તવ રંગ, તાસ ઘર ઘર્મ સુહાવે. અન્ન દેવ સવિ આગલો, અન્ન વિણ કાંઈ ન સાંભરે; કવિરાજ એણી પરે ઉચ્ચરે, અન્નૌષધિ સવિહુ શિરે. ૧ દુહો-અન્ન વિણ પહિન પરહુણો, અન્ન વિણ કાય ન પોષ; અત્રવિણ ઘડીયનજીવિયે, અત્રવિણ મુઆન મોક્ષ. ૧
| | પૂર્વ ઢાળ | મંત્રી મુખે તે જણાવીઓ રે લો, માહરે અભિગ્રહ એહ રે;કુળ બીડું ગ્રહ્યા વિણ નવિ જમું રે લો, નિશ્ચય જાણો એહ રે.કુ૨૦૧૨ તે ભણી મા તુમો સહઅને રે લો, જમાડજો એ મુજ આણ રે;કુળ પૂર્ણ પ્રતિજ્ઞા એ થયે રે લો, જમશું એ મંડાણ રે.કુ૨૦૧૩ કહે ગુણચંદ્રસ્વામી એહવું રેલો, સહસા ન કહીએ એમ રે;કુળ ચોરી પ્રગટ કિહાંરે હુશે રે લો, નવિ લહીએ તે તેમ રે.કુ ૨૦૧૪
૧ મોડું ૨. અશન, ભોજન ૩. ઉપર, મોટી ૪. ક્યારે
Page #79
--------------------------------------------------------------------------
________________
શ્રીચંદ્ર કેવલીનો રાસ
૩૫૪
તે સુણી વેગે ઊઠિયા રે લો, સાથે સવિ રાજાન રે;કુ વન ક્રીડાને કારણે ૨ે લો, આવ્યા જિહાં ઉદ્યાન રે.કુ૦૨૦૧૫ તિણ પાસે મઠ મોટકો રે લો, તિહાં બેઠા યોગીચઉપંચ રે;કુ તેહમાં ત્રણ તે દેખીયા રે લો, તાંબૂલે રક્ત મુખ સંચ રે.કુ૨૦૧૬
રાજા બેઠા મઠ વેદિકા રે લો, તેડાવ્યા યોગી સર્વ રે;કુ આશીર્વાદ દેઈને રહ્યા રે લો, ઉભા આગળ કરી ગર્વ રે.કુ૨૦૧૭
૧
કહો તુમમાં યોગી કેહા રે લો, ભોગી કુણ કહેવાય રે;કુ મરકલડું કરી હેજશું રે લો, પૂછે તેહુને ૨ાય રે.કુ૦૨૦૧૮ તે કહે અમો યોગી અછું રે લો, ભોગી તુમો મહારાય રે;કુ કહે રાજા તાંબૂલની રે લો, શોભા કેમ મુખ થાય રે.કુ૦૨૦૧૯ તે ત્રણે શામમુખા થયા રે લો, અપરના મુખ સિતા હોય રે;કુ પાપી શંકાયે સદા ૨ે લો, આપે મુદ્રિત જોય રે.કુ૨૦૨૦
ભૂસંજ્ઞાથી બાંધીયા રે લો, તે ગુણચંદ્ર કુમાર રે;કુ નમો અર્હતાણં કહીને ગયા રે લો, રાજા તે મઠહ મઝાર રે.કુ૦૨૦૨૧
કહે રાજા એ મઠમાં ઘણા રે લો, આવે બહુલા પંથિ રે;કુ તે ભણી ધર્મશાલા કરો રે લો, મઠ પાસે મહોટી ઉમંથ રે.કુ૨૦૨૨ નૃપ આદેશ થકી ખણે રે લો, પૃથિવિ મલીય સુભટ્ટ રે;કુ શિલા ઉપાડી હેઠે ખણે રે લો, ભૂમિગૃહ દેખે સુઘટ્ટ રે.કુ૨૦૨૩ હેમ માણિક રત્નાદિકે રે લો, કાઢી કીઘા ઢગ્ગ રે;કુ ઓળખીને લીઓ આપણું રે લો, જે જેહનું ધન વર્ગી રે.કુ૨૦૨૪ સ્વામી એ ધન ચોરીતણું રે લો, પહેલાં પછે સર્વ રે;કુ એહનો કોણે ટાળ્યો નહીં રે લો, પ્રભુ વિણ ચોરનો ગર્વ રે.કુ૦૨૦૨૫ અહો અહોભાગ્ય ૫ડૂરતા ૨ે લો, અહો અહો બુદ્ધિનો જોર રે;કુ અહો પ્રતિજ્ઞા ઘીરતા ૨ે લો, વશ કીઘા જેણે ચોર રે.કુ૨૦૨૬ એમ બહુ જન પ્રણમે થુણે રે લો, લોકોત્તર ગુણ દેખ રે;કુ વીણા૨વાદિક જે ના રે લો, કહે લીઓ ઘન સંપેખ રે.કુ૦૨૦૨૭ જિતશત્રુ રૃપને વશ કર્યા રે લો, તેણે સમે ત્રણે ચોર રે;કુ વિવિધ પ્રહા૨ે તાડિયા ૨ે લો, પાટુ પ્રમુખે જોર રે.કુ૨૦૨૮
૪
૧. મંદ હાસ્ય ૨. સફેદ, ૩.ખોદે ૪.સોંપી દીધા
•
Page #80
--------------------------------------------------------------------------
________________
૩૫૫
ખંડ ૪ / ઢાળ ૧૫ પણ તસ પાસે ન નીકળ્યું રે લો, ચોર તણું અહિનાણ રે;કુળ તલાર સુભટે તે આણીયારેલો, શુલિ દેવણ અહિઠાણ રે.કુર૦૨૯ કૃપાવંત શ્રીચંદ્રજી રે લો, આવી તેહને પાસ રે;કુળ પૂછે તુમો કુણ કુણ અછો રે લો, કહો સત્ય જો જીવિત આસ રેકુ ૨૦૩૦ પણ તોહે સાચું નવિ ભણે રેલો, તવ કહે ભૂઘવ વાત રે;કુળ અહો લોહખુરા કેમ નોલખે રે લો, મુજને તું કેમ ઘાત રે.કુ૨૦૩૧ પુત્રી સહિત તુને મૂકી રે લો, જીવતો મહેંદ્રપુર સીમ રે;કુ. તુજમાં છે અવસ્થાપિની રે લો, નિદ્રા વિદ્યા સીમ રે.કુ૨૦૩૨ રત્નાકર પ્રતે નૃપ ભણે રે લો, આમ્ર તણાં ફળ ખાત રે;કુળ તે સવિ તુજને વીસર્યું રે લો, કહે ત્રીજો કુણ એ જાત રે.કુ૨૦૩૩ કિશું સ્વરૂપ છે તુમ તણું રે લો, તે દાખો થઈ વેગ રે;કુળ નૃપ પદ પ્રણમીને કહે રે લો, ટાળી મન ઉદ્વેગ રે.કુર૦૩૪ માતા પિતા ગુરુ દેવતા રે લો, રાજા આગે સાચા રે કુલ ઇહાં જૂઠું નવિ ભાખવું રે લો, એહવી નીતિની વાચ રે.કુ૨૦૩૫ જ્ઞાનવિમલસૂરિ એમ ભણેરેલો, જે બુદ્ધિથી થાયે કામ રે;કુ તે બળથી નવિ સંપજે રે લો, બુદ્ધ વાઘે મામ રે.કુ૨૦૩૬
| | દોહા II ખમો અપરાઘ એ અમ તણો, લોહખુરો કહે વાણ; તુમો ઉપગારી પરગડા, તુમ આધારે પ્રાણ. ૧ હે નૃપ! લોહજંઘો હતો, તેહના સુત એ ત્રણ; વજપુર લોહખુર રત્નખુર, ચોકલાયે પ્રવીણ. ૨ કુંડલ ટોલક પર્વત, વલી મહેંદ્રપુર સીમ; તિહઅવસ્થિતિ અમતણી, કુલથિતિ લોપેનનીમ. ૩ તેહમાં પહેલાને હતી, વિદ્યા દોય વિશાલ; તાલોદ્ઘાટણી અવસ્થાપિની, તે તો પામ્યો કાલ. ૪ તેહનો સુત એ તેહવો, વજજંઘ ઇતિ નામ; પિતાએ અદ્ગશ ગુટિકા તણો, દીઘો યોગ અભિરામ. ૫ ૧. ભૂપતિ ૨. ન ઓલખે ૩. બુદ્ધિએ ૪. રહેઠાણ
Page #81
--------------------------------------------------------------------------
________________
૩૫૬
શ્રીચંદ્ર કેવલીનો રાસ
તે ગુટિયોગ એ પાસથી, ગયો દીસે છે જેણ; લોહખુરો હું જાણજો, એહ સ્વરૂપ એમ તેણ. ૬ આજ થકી હવે અમ તણા, સ્વામી છો નિરધાર; જેમ ઉચિત હુયે તિમ કરો, ઉપગારી શિરદાર. ૭ એમ સુણી તે સનમાનીયા, પ્રતિબોધ્યા કહી ધર્મ; આપ તણે પાસે ઠવ્યા, છંડાવી દુષ્કર્મ. ૮ હવે મહેંદ્રપુરે ગયા, કરતા હર્ષ અપાર; ઉઠત બેસત ચલત સવિ, ઠામે મુખ નવકાર. ૯ ચતુર્વી પોસહ કરે, પંચ પર્વ ભણે જ્ઞાન; ખટપર્વી તપ આદરે, સસ ક્ષેત્રે ઘન માન. ૧૦ દેવાર્યાદિ ક્રિયા કરે, શ્રીચંદ્ર નૃપને સંગ; મહેંદ્રપુર નૃપ તે થયો, આસ્તિક ધર્મે સુરંગ. ૧૧ તે દરી મધ્યે ઘન હતું, કાઢી કરે કૃતાર્થ; સુલોચના કરગ્રહ કર્યો, વિસ્તરે શ્રીચંદ્ર નાથ. ૧૨ હવે ચૌદ રૃપ સાથશું, ગુણચંદ્રને કહે એમ; કુંડળપુરથી આણવું, સૈન્ય સલ ઘરી પ્રેમ. ૧૩ વળી મંત્રી છે ચાર જે, લખમણ અને સુધીર; રાજસુંદર બુદ્ધિસાગરુ, બુદ્ધિ યુક્ત વડવીર. ૧૪ મૂકે તેહને વધામણી, દેવા કાજ ઉદાર; પ્રતાપસિંહ રૃપ જનકને, પૂજ્ય ભક્તિ ચિત્ત ઘાર. ૧૫ II ઢાળ સોળમી ||
(મન મધુકર મોહી રહ્યો—એ દેશી)
ચાર પ્રઘાન પરિવારશું, કુશસ્થલ પુરે આવે રે; પ્રતાપસિંહ રાજા પ્રતે, વધામણી વયણ સુણાવે રે; ભાગ્ય તુમારું રે રાજીયા, વધતું દિન દિન થાય રે; ગુરુ ગોત્રજ મહિમા થકી, હોવે સુજસ સુવાય રે.ભા॰ ૨ તુમ સુત શ્રીચંદ્ર રાજીયો, માતા ભાઈ સંજુત્ત રે; મહેંદ્રપુરે આવ્યા અછે, બહુ નૃપ પ્રણમિત યુત્ત રે.ભા॰ ૩
૧. ગુફા
Page #82
--------------------------------------------------------------------------
________________
૩૫૭
ખંડ ૪ | ઢાળ ૧૬ તિહાંથી તિલકપુરમાં થઈ, રત્નપુર સિંહપુરમાંહે રે; આવી તુમ પદકજ પ્રણમશે, અચરિજકારી ઉચ્છાહે રે.ભા. ૪ એમ સુણી નૃપ હરખ્યો ઘણું, દીઘાં તસ બહુ માન રે; ઉચિતકારી સંતોષિયા, વાધ્યા વળીયા વાન રે.ભા. ૫ હવે ગુણચંદ્રની વિનતિ, કુંડળપુરથી આવે રે; દેવ તમારા પ્રસાદથી, સહુ કુશલ એમ પાવે રે.ભા. ૬ ગંધહસ્તી તુમો મૂકીઓ, ભિલ્લે રાખ્યો જેહ રે; કુંડળપુરે આવ્યો નથી, આજ લગે ગુણગેહ રે.ભા. ૭ કુશસ્થલે પણ નવિ ગયો, શે તસ કરો આદેશ રે; એહ ઉદંતને સાંભળી, આણી મન આવેશ રે.ભા. ૮ સપરિવાર નિજ સૈન્યશું, ચાલ્યા કુંડળપુર પંથે રે; સુવેગ રથે આપે બેસી, જનની યુત સારથિ સાથે રે.ભા. ૯ તે તો તુરતમાંહે આવીયા, પાછળ સૈન્ય પ્રવાહ રે; હળવે હળવે આવીઓ, કુંડળપુરે ઉચ્છાહ રે.ભા.૧૦ ચમત્કાર ચિત્ત પામીયા, માતા ને વહુ બેહુ રે; તાસ ચરિત્ર અતિ સાંભળી, હરખ્યા નૃપ તિહાં સહુ રે.ભા.૧૧ પાલિ પાસે ગિરિ મધ્ય રહ્યો, દીઠો ગંઘગજરાજ રે; બોલાવી ઉપર ચઢ્યા, મને ઇંદ્ર એરાવણરાજ રે.ભા.૧૨ ચંદ્રમુખી ચંદ્રલેખા અછે, વળી વિરવર્મ કુટંબ રે; વિશારદાદિક સવિ લેઈ, ચાલ્યા તે અવિલંબ રે.ભા.૧૩ વળી મહેંદ્રપુરે આવીયા, તિહાંથી તિલકપુર જાય રે; ત્રિલોચન નૃપ સાથે થયા, એમ અનેક નૃપ સમુદાય રે.ભા.૧૪ તિહાંથી વસંતપુરે જઈ, વીરવર્મને દેઈ રાજ્ય રે; થાપ્યા તિહાં નરવર્મ નૃપે, ઉત્સવ કીધો પ્રાજ્ય રે.ભા.૧૫ તિહાં કેતાએક દિન રહ્યા, કેઈ નૃપ તેડાં આવે રે; કેઈ નૃપ નિજ પુત્રી લઈ, ભેંટણાં બહુલાં લાવે રે.ભા.૧૬ કેઈ રસાલ દેઈ રંજીયા, કેઈના લેવે દંડ રે; *
સૌમ્યને સોમ સમાન છે, ક્રૂરને રવિ પરચંડ રે.ભા૧૭ . શ્રી ૨૪૧. ચંદ્ર ૨. પ્રચંડ
Page #83
--------------------------------------------------------------------------
________________
૩૫૮
શ્રીચંદ્ર કેવલીનો રાસ એમ અનેક નૃપ એવીતો, ગંઘગજે આરૂઢ રે; કુંડળ મુગટે શોભીએ, જેહનું મંત્રણ ગૂઢ રે.ભા૦૧૮ ઋદ્ધ શોભે અતિ ઘણું, અભિનવ જાણે ઇંદ્ર રે; તેજ પ્રતાપે શોભીએ, મનું એહિ જ રવિ ચંદ્ર રે.ભા.૧૯ અનુક્રમે ધ્વજ ધ્વજે દીપતું, નયર તિલકપુર નામ રે; જે પામ્યા નૃપ તેહને, ઉત્સવ કીઘ ઉદ્દામ રે.ભા.૨૦ હવે પ્રતાપસિંહ ભૂપતિ, નંદન મળવા હેતે રે; સામગ્રી સઘળી સજી, સુત આગમન પ્રતીતે રે.ભા૨૧ કુશસ્થલપુર બાહરે, ગુહરાં ગાજે નિસાણ રે; પુરલોક અંતઃપુરે, સહિત નૃપતિ મંડાણ રે.ભા.૨૨ તિલકપુરે સુત મિલણ, તુરત પ્રમાણે જાય રે; પંથે પથિકને પ્રણતા, દાને દોલત થાય રે.ભા.૨૩ નૃપ આદેશે વ્યવહારીઓ, લક્ષ્મીદત્ત સકુટંબ રે; કરી સામગ્રી એકઠી, ગયો રત્નપુરે અવિલંબ રે.ભા.૨૪ જનકનું આગમન સાંભળી, શ્રીચંદ્ર પણ લેઈ ઋદ્ધ રે; તિલકપુરેથી ચાલીયા, સન્મુખ જાવે બુદ્ધ રે.ભા.૨૫ પંથે બેહ દલ મળ્યાં, વાજે વાજિત્ર નાદ રે; હર્ષ પ્રકર્ષ તિહાં વધ્યા, જેમ શિખી ઘનને નાદ રે.ભા.૨૬ શ્રીચંદ્ર ગજથી ઊતરી, પ્રણમે પિતાના પાય રે; જનક તે ગજથી ઊતર્યા, બહુ દલ રહ્યા તિણ હાય રે.ભા.૨૭ સિંહાસન મંડાવીયું, બેઠા પ્રતાપસિંહ રાય રે; નિજ ઉત્સગે થાપીયા, હર્ષે શ્રીચંદ્ર રાય રે.ભા.૨૮ હૃદય સ્થલે આલિંગીયો, શિરદેશે વળી ચુંબે રે; ચિરકાલીન વિરહ તણું, દુઃખ સઘળું ગયું તુંબે રે.ભા૨૯ વિયોગ વહ્નિને સમાવવા, વરસે હર્ષાસુનું નીર રે; સૂર્યવતી પણ તિહાં મિલ્યાં, ભેલી હૈડા હાર રે.ભા.૩૦ ચંદ્રકલાદિક વહુઅરો, નિજ નિજ સખી પરિવાર રે; શ્વસર તણા પદકજ નમે, દીએ આશિષ ઉદાર રે.ભા.૩૧ ૧. મયૂર વાદળાંના ગર્જને ૨. ચુંબન કરે છે ૩. શાંત કરવા
Page #84
--------------------------------------------------------------------------
________________
૩૫૯
ખંડ ૪ / ઢાળ ૧૬ પદ્મનાભાદિક ભૂપતિ, લેઈ લેઈ ભેટણ હાથ રે; ગુણચંદ્રાદિક મંત્રવી, સવિ પ્રણમે ભૂનાથ રે.ભા૦૩૨ કનક કુંડળ રાજ્યના, સચિવ જે છે અધિકારી રે; લક્ષ્મણ ને વિશારદા, તે પ્રણમે મનોહારી રે.ભા૦૩૩ વામાંગ ને વરચંદ્ર ને, સેનાની ઘનંજય નામે રે; મદનપાલાદિક જે હતા, પ્રણમે સવિ શિર નામે રે.ભા.૩૪ રત્નકોશ કંચનનરો, પારસ ઉપલ જે સાર રે; નરમાદા મુક્તાફળા, તે આગળ કીધ ઉદાર રે.ભા.૩૫ રથ સુવેગ ગંઘગજ અછે, પિતા આગળ સવિ મૂકે રે; સર્વ સાખે ભક્ત કરી, વિનયી વિનય ન ચૂકે રે.ભા.૩૬ મતિરાજાદિ પ્રઘાન છે, પ્રતાપસિંહના જેહ રે; તેણે સવિ કુમારના પદ નમ્યા, ઝાઝો આણી નેહ રે.ભા.૩૭ વહૂઅર સાસુને પાય નમે, સેંદ્રાદિક સખી સર્વ રે; માંહોમાં સવિ વિનતિ કરે, મૂકી મનના ગર્વ રે.ભા.૩૮ સહુને આનંદ ઊપજે, સહુના મનોરથ સિદ્ધા રે; જ્ઞાનવિમલ સુરિ એમ કહે, ઘનના લાહા લીઘા રે.ભા.૩૯
|| દોહા | હવે ગુણચંદ્રના મુખ થકી, સકલ શ્રીચંદ્ર ચરિત્ર; રાજા મનમાં રીઝિયો, કથા કાન પવિત્ર. ૧ નિજ બંઘવ વરવીરને, માતા પાસથી આણી; શ્રીચંદ્ર જનકને પદ ઠવ્યો, બોલે મધુરી વાણી. ૨
સ્વામી!એ મુજ લઘુ બંઘવો, કહી બેસારે ઉત્સંગ; દેખી તરુણી કિરણ જિશ્યો, વાધ્યો રાજા રંગ. ૩ રાજા પણ સુત આગળ, કહે આપ વૃત્તાંત; પ્રિયા વિયોગે દુઃખ છે, તે જાણે ભગવંત. ૪ આજ તે સવિ નાશી ગયું, વધ્યો સંયોગનો હર્ષ;
જેમ દાવાનલ ઉપશામે, પુષ્કર જલધર વર્ષ. ૫ ૧. પથ્થર ૨. સ્ત્રી અને પુરુષ
Page #85
--------------------------------------------------------------------------
________________
૩૬૦
શ્રીચંદ્ર કેવલીનો રાસ
નિમિત્તિક અવધૂતની, વાત કહી સવિ તેહ; ચિતાજતુગૃહ કષ્ટથી, રાખ્યો તેણે કરી નેહ. ૬ નિષ્કારણ ઉપગારીઓ, નિઃસ્પૃહમાં શિરદાર; તેહને કાંઈ ન કરી શક્યો, પ્રીતિ ભક્તિ ઉપગાર. ૭ 'સાસ પહેલાં સાંભરે, તે નૈમિત્તિક રાય; એહવો હું નિભંગીઓ, જે રત્ન તે અમથી જાય. ૮ એ સઘળાં સુખ પામીયાં, પ્રિયા સુત મેલણ રૂપ; એ સવિ તસ ઉપગારડો, કહ્યું કેતા ગુણ રૂપ. ૯ એમ આત્માને નિંદતો, પ્રતાપસિંહ ભૂપાલ; તવ શ્રીચંદ્ર કાંઈક હસી, બોલે વચન રસાલ. ૧૦ રાજાની ઘરતીએ રહે, સાથે તપ જપ યોગ; તેહને જે ઉપગારડો, કરવો તે શું લોગ. ૧૧ કહે રાજા તે સાચું છે, પણ તે બેપરવાહ; એહવાના ગુણ સમરતાં, પસરે પુદ્દવિ ઉત્સાહ. ૧૨ પણ આપણી શક્તિ ભક્તિમાં, તે ખામી કહેવાય; ઉપકૃતિ જે ન કરી શકે, તસ ગુણ અહિલે જાય. ૧૩ જેમ લૌકિકમાં દેખીએ, તંતુ ગ્રહી ઇંદુ નમંત; તેમ આપાતણી શક્તિથી, ભક્તિ કરે તે સંત. ૧૪ એમ કહી નસાસો કરે, કિહાં તે દુર્લભ રત્ન; આવી મળવો ભાગ્યથી, જેમ દુર્ગતિ મણિરત્ન. ૧૫ કહી અહિનાણ જણાવીઓ, આપોપું તેણી વાર; તાતજી તુજ પ્રસાદથી, હર્ષો ભૂપ અપાર. ૧૬
|| ઢાળ સત્તરમી .
(ઘન ઘન શ્રી ઋષિરાય અનાથી–એ દેશી) હવે તે વાત મૂકીને આપે, સારી વસ્તુ ને રયણાંજી; યથાઉચિત જાણીને શ્રીચંદ્ર, પહેરાવે સવિ સયણાજી. ૧ સજ્જનનો મેળાવો હોવે, પૂરવ પુણ્ય સંયોગેજી; તરસ્યાને જેમ શીત સુધારસ, પાન પરે મન રંગેજી. સ. ૨
૧. ચિતા અને લાક્ષાગૃહ ૨. શ્વાસ ૩. એળે
Page #86
--------------------------------------------------------------------------
________________
ખંડ ૪ / ઢાળ ૧૭
તિલકપુરેશ આગ્રહે તિહાં જાવે, પ્રતાપસિંહ મહિપાલજી; પુત્ર સહિત ઉત્સવે પેસારે, કરે ભેટણ સુવિશાલજી. સ૦ ૩ હવે રતનપુરથી અતિ વેગે, લક્ષ્મીદત્ત ઘની આવેજી; તે જાણીને શ્રીચંદ્ર સનમુખ, સપરિવાર તે જાવેજી. સ૦ ૪ પિતુ પદકજ મધુકર પરે લાગે, માય તણે વળી પાયજી; સાથે ભૂપ તેણે પણ પ્રણમ્યો, વિધિ વંદન સુપસાયજી. સ૦ ૫ શ્રીચંદ્ર સહિત પ્રતાપસિંહ પાસે, બેઠા આવી શેઠજી; સૂર્યવતી પાસે લક્ષ્મીવતી, સવહુઅર પદ હેઠજી. સ૦ ૬ માંહોમાં જે હર્ષ જલધિ તિહાં, ઉલસ્યો ભુવને ન માયજી; હૃદયમાં હિસે શ્રીચંદ્ર દેખી, તે જાણે જિનરાયજી. સ૦ ૭ સિંહપુર દીપશિખાપુરી રાજા, શુભગાંગ ને દીપચંદ્રજી; આવ્યા તે સહુને ઘણું ભાવ્યા, મળે બાંહે શ્રીચંદ્રજી. સ૦ ૮ અગણ્ય પુણ્યઘન તિલકમંજરી, તેહનો કીથ વિવાહજી; પ્રતાપસિંહ રાજાએ કીઘો, શ્રીચંદ્ર મન ઉત્સાહજી. સ૦૯ સકલ મનોરથ થયા સંપૂરા, તે શુભ યોગની સ્તવનાજી; પૂર્વ સુકૃત ફળ ઉદય સંયોગે, હુયે એઠવી પરિણમનાજી. સ૦૧૦ શ્રીચંદ્ર કંઠે ઠવી વરમાલા, દિન દિન પસરી તેહજી; યશ સૌરભ સમૂહ મહકંતી, કુસુમ કુસુમ ફળ ગેહજી. સ૦૧૧ અનુક્રમે સર્વ લેઈ સંઘાતે, આવે રત્નપુર પાસજી; તિહાં લવિંગ એલાહાર સ્ફુરા, મંડપ બહુલ વિલાસજી. સ૦૧૨ અંબુઘિ તટ નાના તરુછાયા, તિહાં પટ મંડપ ગેહજી; માતપિતા મેલો થયો તિહાં કણ, વાસે મેલકપુર તેહજી. સ૦૧૩ પ્રતાપનગર અંબુધ્ધિ તટ વાસ્તું, જનક રાજાને નામેજી; પ્રતાપ નામે નાણું તિહાં થાપ્યું, સ્વર્ણ રૂપ્યનું તામજી. સ૦૧૪ હવે કર્કોટક દ્વીપથી આવે, પંચ શર્ત પોત મહંતજી; રવિપ્રભ ૨ાય તણી જે તનયા, કનકસેનાદિ નવ તંતજી. સ૦૧૫ બંધુર સિંધુર સહસ દશકશું, ત્રિગુણા હય રથ જાણજી; કોટિ સુભટ સંયુત બલવત્તર, જલધિ તટે મંડાણજી. સા૦૧૬
૧. શેઠ ૨. પિતા
૩૬૧
Page #87
--------------------------------------------------------------------------
________________
૩૬૨
શ્રીચંદ્ર કેવલીનો રાસ
તેણે સમયે પ્રતાપસિંહ રાજા, ઉદ્યાને કરે કેલજી; કર્કોટ દ્વીપથી આવ્યા જાણી, ગજ રથ હય ભટ વેલજી. સ૦૧૭ તે જોવાનું સવિ નર આવ્યા, પૂછે તેહની વાતજી; કિહાંથી આવ્યા કિહાં લગે જાશો, શી છે તુમચી જાતજી. સ૦૧૮ રવિપ્રભ નૃપસુત બોલ્યો તિહાંકણ, આભાસથી ઇહાં આવ્યા; નયર કુશસ્થલે જાવા મન છે, પ્રતાપસિંહ નૃપ પાસેજી. સ૦૧૯ તસ સુત શ્રીચંદ્ર છે ગુણે ગિરુઓ, તસ નવપત્ની એહજી; માતુલ સાથે કરમોચનનું, ઘન તેહનું છે તે હજી. સ૨૦ તે એકાકી તિહાં કણે આવી, પરણીને ગયા તામજી; આપ જણાવી અક્ષરશું લખી, દેઈ મુદ્રાંકિત નામજી. સ૨૧ પિતા આદેશ લહીને આવ્યો, બહેનને મૂકવા હેતેજી; એહવો કોણ પ્રભુ છે તે તોલે, ઘીર વીર છે ચેતેજી. સ૨૨ તે નિસુણી હર્ષો સવિ રાજા, કહે શ્રીચંદ્ર ભૂપાલજી; આ પ્રત્યક્ષે ઇદ્ર સરીખો, પ્રતાપસિંહ ચુત સુકુમાલજી. સ૨૩ અમારો પણ તેહિજ છે સ્વામી, તેહનો જનપદ ગામજી; એહવું ભાગ્ય સૌભાગ્ય અપરનું, નવિ દીસે બહુ મામજી. સ૦૨૪ તે નિસુણી કનકપ્રભ હરખ્યો, લાગ્યો પ્રતાપસિંહ પાયજી; સ્વામી એ સવિ –ઋદ્ધિ તુમારી, સુત ઉપાર્જિત આયજી. સ૨૫ તે સમૃદ્ધિ તે કન્યા દેખી, તે સુત ચરિત્ર વિશેષજી; નિસુણીને સવિ અદૂભુત પામ્યા, ફલિઉં ભાગ્ય નિરખજી. સ૨૬ તિહાંકણિ રાયે સભા મંડાવી, સિંહાસન સજ્જ કીઘજી; સપરિવાર સુતને તેડીને, સામંત પ્રમુખ પરે લીઘજી. સ૨૭ ગુણચંદ્રાદિ સચિવને તેડી, કહે પ્રતાપસિંહ રાયજી; તેડી આવો ઇહાં શ્રીચંદ્રને, કલહંસ પરે તે આયજી. સ૨૮ આવી નમે તે ઉસંગે બેસારે, આવે સૂર્યવતી માયજી; વધૂ પ્રમુખ પરિવાર સંઘાતે, દેખીને સુખ થાયજી. સ૨૯ કનકસેન શ્રીચંદ્ર નમીને, નૃપપુત્રી નવ જેહજી; આગળ આણી ઊભી રાખી, પતિ દેખી ઘરે નેહજી. સ૩૦
૧ રાજહંસ
Page #88
--------------------------------------------------------------------------
________________
ખંડ ૪ | ઢાળ ૧૭
૩૬૩
સસુર સાસુ માશુક સવિ દેખી, હરખી મનમાં તામજી; તસ “માતુલ આકુલતા ઠંડી, જાણે એ સાક્ષાત્ કામજી. સ૦૩૧ કનકસેને સવિ વાત જણાવી, ગજ રથ હય ભટ સારજી; આપી મુહ આગળ ઢોઈને, કરે પ્રણામ ઉદારજી. સ૩૨ કેમ ગયા તિહાં કેણિ પરે પરણ્યા, એ અચરિજની કોઠીજી; કેમ આવ્યા એ આપ બલે વા, દેવ તણી કોઈ જોડીજી. સ૩૩ શેઠ તણી વહૂઅર તરુ કેરી, યોગિનીની સવિ વાતજી; ખર્પરા ઉમીયા મુખથી જાણ્યો, કુશસ્થલ નૃપ અવદાતજી. સ૩૪ નૈમિત્તિક અવધૂતને ગંઘગજ, વશ કીધા ગુણવૃંદજી; તેહ ચરિત્ર તે સર્વ પ્રકાશ્ય, સુણી હુવા પરમાનંદજી. સ૦૩૫ ચરિત્ર સુણી લોકોત્તર સરિખું, વિસ્મય લહેમાય તાયજી; ગમનાગમન કર્યું કહો કેવારે, સુરવિદ્યાનું સહાયજી. સ૩૬ ભલો પ્રવેશ મહોત્સવ કીધો, રાજાએ તેણી વારજી; તે નવ કન્યા સાથે મહોત્સવ, કીધો બહુ વિસ્તાંરજી. સ૩૭ હવે તૂઠો નૃપ કહે સુતરત્નને, તેં મુજ દુઃખ ઉદ્ધરિયુંજી; એ તાહરા ઉપગારની આગળ, માહરું મનડું હરિયુંજી. સ૩૮ તેહ ભણી એ સકળ રાજ્ય તું, ગ્રહી કર મુજ મન તોષજી; તેં તારે ગુણે એહ ઉપાવ્યું, નહીં મુજ હિતનો પોષજી. સ૩૯ જ્ઞાનવિમલ મતિ તાહરી ઉત્તમ, તસ ગુણભાખ્યાન જાવેજી; એ ઉપકૃતિને સંભારતાં, વિકસિત હિયર્ડ થાવેજી. સ૦૪૦
II દોહા / સોરઠા || સોરઠા-કુમર કહે કર જોડી, દાસ અછું હું તુમ તણો;
તુમ પદ પ્રસાદની હોડિ, કવણ કરે કહો તે ભણો. ૧ જે શોભા મુજ હોય, તુમ આગળ પાલાં પુલે; તે છત્ર ઘરે નવિ હોય, રાજ્ય વિનયબિરુદ ટલે. ૨ તિહાં કેટલીએક કાલ, રહીને આગે સંચરે; કીઘા બહુ સકાર, દેશ દીએ વાસંતિકા. ૩ ૧. મામા ૨. માતા અને પિતા
Page #89
--------------------------------------------------------------------------
________________
૩૬૪
શ્રીચંદ્ર કેવલીનો રાસ દોહા-હવે સૂર્યવતીની વાણીથી, આવે સિંહપુરમાંહિ;
ચંદ્રકલા હરખી ઘણું, માતુલ લહી મનમાંહી. ૪ પાછલા ભવની ભૂમિકા, ગુણચંદ્ર દેખે જામ; જાતિસમરણ ઉપવું, પહેલા જન્મનું ઠામ. ૫ શ્રીચંદ્ર તિહાં પૂછીઉં, મૂર્ણાલંભ નિદાન; ગુણચંદ્ર સહુ દેખતાં, સઘળું કહ્યું પ્રઘાન. ૬ તાસ પત્ની કમલપ્રિયા, જાતિસમરણ લહ્યું તેણ; બિહુ જણે ભવ સંભારીઓ, સર્વે જાણ્યું જેણ. ૭ એ ઘરણો નિમિત્તિઓ, તીર્થારાઘન પુણ્ય; બે હત્યાથી છૂટીઓ, થયો ગુણચંદ્ર એ ઘન્ય. ૮ શ્રીદેવી એ સ્ત્રી હતી, ઘરણે મારી જેહ; જિનદત્તા બીજે ભવે, થઈ શ્રાવિકા તેહ. ૯ જન્મ થકી બ્રહ્મચારિણી, નમસ્કાર પ્રભાવ; કમલશ્રી એ સ્ત્રી થઈ, આવ્યો બેહુને સમભાવ. ૧૦ સોમદેવાદિક જે હતા, અપર તે સવિ પ્રતિબુદ્ધ; ઉમા ખર્પરા કિહાં ગઈ, ન લહી તેહની શુદ્ધિ. ૧૧ સર્વ પ્રશંસા તિહાં કરે, કહે નમસ્કાર પ્રભાવ; તીર્થારાઘન ગુણ ઘણા, લોક સમક્ષ નિસુણાવ. ૧૨ તિહાં શુભગાંગ રાજા દીએ, જામાતાને પ્રેમ; ચતુરંગ બલ વિવાહનું, જે બોલ્યું તે તેમ. ૧૩ ચંદ્રવતીના પાય નમી, ચાલ્યા સવિ લેઈ સાથ; દીપશિખાપુરે આવીયા, પ્રતાપસિંહ નરનાથ. ૧૪ જિહાં પહેલા પરણ્યા હતા, સૂર્યવતીને રાય; તિહાં માતામહ પદ નમે, શ્રી શ્રીચંદ્ર નૃપ આય. ૧૫ શિર ચુંબી આલિંગિયો, બેસાર્યો ઉત્સંગ;
જેમ ગૌ ચાટે વાછડો, અધિક અધિક ઘરી રંગ.૧૬ ૧. મૂર્શિત થવાનું કારણ
Page #90
--------------------------------------------------------------------------
________________
ખંડ ૪ | ઢાળ ૧૮
૩ ૬૫
|| ઢાળ અઢારમી ||
(તોરે કોડડે વિદર્ભ પરણું કુંવરી રે–એ દેશી) માતામહ એણી પરે ભણે રે, પહેલાં અજાણે કીઘો રે; વિવાહ ઉત્સવ આડંબરે રે, ચંદ્રકલાનો પ્રસિદ્ધો રે; હવે મનની રુલી રે, પહોતી આજ જગીશો રે; રૂડે રંગે રુલી રે; શી આપું બગશીસો રે. હ૦ ૧ મેં કહ્યું તે તુમ સાંભરે રે, કર ફરસ્યો તુમે એહનો રે; એહથી બહુ નૃપની કની રે, કર ગ્રહશો એ ગુણ એહનો રે. હ૦ ૨ તે ભણી હવે ફરી દાયજો રે, બમણો દેઈ હરખું રે; અતુલી બળ તુમ ભાગ્ય છે રે, હરિ ને ચક્રીના સરખું રે. હ૦ ૩ તિહાં કનકદત્તની સુતા રે, રૂપવતી છે નામ રે; જેણે કાગળ નાખી ગોખથી રે, આપ જણાવ્યું હતું તામ રે. હૃ૦ ૪ અતિ ઉત્સવશું આદરે રે, પરણે શ્રીચંદ્ર તેહને રે; આગળથી સવિ ચિંતિત હુવે રે, પુણ્ય સખાઈ છે જેહને રે. હ૦ ૫ કેતાએક દિન તિહાં રહ્યા રે, લીએ નવ નવીય રસાલો રે; જેમ ભાદ્રવડે નીરનો રે, પુહવી વહે પરનાલો રે. હ૦ ૬ માગે આજ્ઞા ચલવા તણી રે, કુશસ્થલ પુરે જાવા રે; ઘર આપણને ઉમલ્યા રે, પંથે પ્રયાણ મનાવા રે. હ૦ ૭ વઘાઉ આગે વધ્યા રે, લાખ પસાય લહેવા રે; ઘસમસતા ઘીરા ઘસે રે, આગળ જાયે કહેવા રે. હ૦ ૮ જંગલમાં મંગલ કરે રે, લોકોને સુખદાયી રે; કનકની કોડી વરસતા રે, ઘરતા ઘર્મ વડાઈ રે. હ૦ ૯ દીન દુઃખી સાઘારતા રે, વારે વ્યસન વળી સાત રે; વિઘન વલય જાયે દેશનાં રે, ન કરે તો કેહની તાંત રે. હ૦૧૦ કુશસ્થલમાં વાજીયાં રે, જાંગી ઢોલ નિશાણ રે; આવ્યા અમ નયરી ઘણી રે, આજ નજીક પ્રયાણ રે. હ૦૧૧ સોહવ આવે સામણી રે, ઘવલ મંગલ બહુ ગાવે રે; ગુડી નેજા ફરહરે રે, વાજાં તાજાં વજાવે રે. હ૦૧૨
૧. સોહાગણ સ્ત્રીઓ સામૈયું કરે
Page #91
--------------------------------------------------------------------------
________________
૩૬૬
શ્રીચંદ્ર કેવલીનો રાસ ભેરી ભેગલ નફરીયાં રે, સરણાઈ ગહગાટ રે; માદલ તાલ કંસાલડાં રે, બંદીજનના ઠાઠ રે. હ૦૧૩ હાટ સવે શણગારીયાં રે, ગલીએ ફુલ બીછાયાં રે; ધૂપ ઘટી પ્રગટી કરે રે, ચાડ ચૂગલ સવિ વાલ્યાં રે. હ૦૧૪ સિંદૂરે શણગારીયા રે, માતા મયગલ મદ પૂર્યા રે; સાંબેલાં સવિ સજ્જ કર્યા રે, દાલિદ્ર દોહગ ચૂર્યા રે. હ૦૧૫ મુખકમલ અવલ અલંકર્યા રે, છાયારથ ચકડોલ રે; ચોકે ચોકે ચંદ્રુઆ રે, બાંધ્યા કરી રંગ રોલ રે. હ૦૧૬ પોલ પોલ જે નર તણી રે, નારીની વળી શ્રેણી રે; તેમનું નયરી મળવા ભણી રે, ભુજાલિંગન તેણે રે. હ૦૧૭ જે વાતાયન વિકસ્યાં રે, તે જાણે પુરી નિજ નાથ રે; આવંતાને તે જોઈને રે, સ્ત્રીમુખ દર્પણ લેઈ હાથ રે. હ૦૧૮ જે ઘરશ્રેણી ઘજા ફરે રે, તે જાણે નૃપને તેડે રે; આવો સ્વામી ઉતાવળા રે, દ્વારે આલિંગન ભીડે રે. હ૦૧૯ એમ બહુવિઘ આડંબરે રે, પેસે નયરી મઝાર રે; વધાવે મુક્તાફળે રે, કંચન કુસુમશું સાર રે. હ૦૨૦ છત્ર ચામર એમ વીંજવે રે, શેઠ સેનાપતિ મંત્રી રે; ચતુર ચાર વર્ણ આવીયા રે, વર્ણ અઢારની પંતિ રે. હ૦૨૧ ચિરં નંદ જય જીવજો રે, સહસ લાખ કોડી વરસાં રે; દીએ આશિષ માતા ધૂયા રે, પૂરજો અમ જગીશા રે. હ૨૨ આજ ભલાં સુવિહાણલાં રે, આજ મનોરથ ફળિયા રે; આજ રંગરેલ આવી ઘરે રે, પુત્ર તાત બિહુ મલિયા રે; દુરિત ઉપદ્રવ ટાલિયા રે, ભાગ્ય તણા એ બલિયા રે;
દુઃખ દોહગ નિર્દેલિયાં રે. હ૦૨૩ મુજરો લેવે સહુ તણો રે, નેહ નજરશું નિહાલે રે; પ્રજાલોક ચકોર જે રે, શ્રીચંદ્ર ચંદ્રને ભાલે રે;
કરે કરે પ્રણામ નિભાડે રે. હ૦૨૪ સહુ સુખીયા તે શહેરમાં રે, મહેર થકી રાજ તેજે રે; ઉત્સવ રંગ વળામણાં રે, તખતે બેઠા હેજે રે. હ૦૨૫
Page #92
--------------------------------------------------------------------------
________________
ખંડ ૪ | ઢાળ ૧૮
૩૬૭ તવ શ્રીચંદ્ર એમ ચિંતવે રે, વિનતડી અવઘારો રે; ગુતિ થકી હવે મૂકીએ રે, જય વિજયાદિ કુમારો રે. હ૦૨૬ જો બોલણાં તોહે બાંઘવા રે, ચિંતે એ અમ બાંહિ રે; કડુઈ લિંબડી મીઠી છાંહડી રે, એ ઉખાણો પ્રાહિ રે. હ૦૨૭ સજ્જન અતિહિ પરાભવ્યો રે, મનમાં ન વહે ડંસો રે; છેદ્યો ભેદ્યો હૃદયમાં રે, તોહિ મધુર ધ્વનિ *વંસો રે. હ૦૨૮ જો ચંદનને છેદિયું રે, કરે સુગંઘ મુખ કુહાડે રે; અગર અગ્નિમાંહે ખેપીયો રે, ગંઘે પ્રીતિ પમાડે રે. હ૦૨૯ તેમ ઉત્તમ ઉત્તમપણું રે, મૂકે મન નવિ કબહી રે; એમ જાણી પ્રભુ મૂકીએ રે, ગુનો બગસ કરો સબહી રે. હ૦૩૦ એમ શ્રીચંદ્રની વિનતી રે, માની મૂક્યા ચાર રે; જયાદિક નિજ બાંઘવા રે, પહેરાવ્યા અલંકાર રે. હ૦૩૧ આત્મનિંદા કરતાં થકા રે, જનકને પાયે લાગે રે; અમ સરખા અપરાધીયા રે, એ કીધો દો ભાગે રે. હ૦૩૨ જનક કહે સવિ કર્મનો રે, એ ઉન્માદ વિનોદ રે; તે ભણી વિખવાદ મત કરો રે, રાખો મનમાં પ્રમોદ રે. હ૦૩૩ રાજ કાજ મેલાં અછે રે, આર્ત રૌદ્રનાં બીજો રે; ઘન્ય જે એહથી ઓસર્યા રે, પસર્યા જસ બોધિબીજો રે. હ૦૩૪ પાસે થાપ્યા તે સહુ રે, પસરી મંગલમાલા રે; જ્ઞાનવિમલ ગુરુ તેજથી રે, સુખ પસરે સુકુમાલા રે. હ૦૩૫
| | દોહા || હવે મણિચૂડ રત્નધ્વજા, વિદ્યાઘર બિહુ જેહ; મેરુગિરે પહોતા હતા, વિદ્યા સાથી તેહ. ૧ આવ્યા નયર પાતાલમાં, માય થકી સવિ વાત; કન્યાના વિવાહથી, શ્રીચંદ્રના અવદાત. ૨ ઇહાં આવી પરણી ગયા, નિસુણી તે સંબંધ; હષ્ય મનમાં અતિ ઘણું, જેમ ઘનથી ઘન બંધુ. ૩ ૧. જેલ, ૨. બાંહ્ય ૩. ડંખ, ઝેર ૪. વાંસલી ૫. માફ
Page #93
--------------------------------------------------------------------------
________________
૩ ૬૮
શ્રીચંદ્ર કેવલીનો રાસ
કરી વિમાનને આવીયા, કુશસ્થલે ઉદ્યાન; ઊતરતાં તે દેખીને, દ્યોતિત દશ દિશિમાન. ૪ પરષદા માંહે બેહુ મળ્યા, શ્રીચંદ્રને દીએ માન; માંહોમાંહે તુતિ નતિ કરે, કહે નિવાત નિદાન. પ અરિજય કરવા પ્રારચ્યો, શ્રી શ્રી ચંદ્રકુમાર; માતા પિતા શેઠ શેઠાણી, જાયાનો પરિવાર. ૬ વળી કેટલાએક ભૂપશું, ચાલે વિમાને બેસી; આકાશે અતિ હર્ષશું, ટાલે વા અરિ મેસિ. ૭ પાતાલહ નગરે જઈ, સામગ્રી સવિ લેઈ; સવિ વૈતાઢ્યગિરિ ગયા, નિસાણે ઠોર દેઈ. ૮ વાજિત્રને નાદે કરી, બધિર કરે દિશિભાગ; તે પુરિ મણિભૂષણ વને, ઉતરે નૃપ મહાભાગ. ૯ એહવે તે વનમાં વિશદ, પટડેરા સમુદાય; શોભાલંકૃત ભૂમિકા, દેખે શ્રીચંદ્ર રાય. ૧૦ પૂછે પ્રત્યયી નર પ્રત્યે, ચર મુખે લહી વૃદંત; એ વનમાંહે ઊતર્યા, એક મહાજન સંત. ૧૧ શ્રી ઘર્મઘોષ મુનીશ્વર, સુઘા શમદમયંત; આચારિજ આચારના, ગુણમણિ યતનાવંત. ૧૨ તે નિસુણી મન ચિંતવે, મુનિ-દર્શનનો યોગ; પૂરણ ભાગ્યબલે હુયે, થાયે પાપવિયોગ. ૧૩
| ઢાળ ઓગણીશમી ||
| (હો મતવાલે સાજનાં—એ દેશી) સુગ્રીવાદિ વિદ્યાઘરા, એ સુણે મુનિની વાણીજી; આવ્યા છે ઊલટ ઘરી, ભલા ભલા ભવિ પ્રાણીજી. ૧ પૂછ્યો નર એમ વીનવે, સુણો તુમો મહારાજાજી; તુમો પણ સૂરિના પદ નમી, થાઓ તેજે તાજાજી. પૂ૦ ૨ તે સુણી શ્રીચંદ્ર નરપતિ, યતિ નાયકને વંદેજી; સકલ ઋદ્ધિ પરિવારશું, આણી મન આણંદજી. પૂ. ૩ ૧. પત્નીનો ૨. વિશ્વાસુ
Page #94
--------------------------------------------------------------------------
________________
૩૬૯
ખંડ ૪ | ઢાળ ૧૯ પંચાભિગમ સાચવી, સચિત્ત દ્રવ્યનો ત્યાગજી; અચિત્તનો અભિગ્રહ લીએ, મન એકાગ્રતા લાગજી. પૂ. ૪ ગુરુ દીઠે ઘરે અંજલી, એકપટ ઉત્તરાસંગેજી; ખગ છત્ર ને મુકુટ વાહન, ચામર તજે “નૃપ-લિંગજી. પૂ૦ ૫ દેઈ તીન પ્રદક્ષિણા, ખમાસમણ દુગ દેઈજી; ઇચ્છાકાર નિમંત્રણા, પાઠ મુખે પભણે ઈજી. પૂ. ૬ ગુરુ નમી યથોચિત થાનકે, બેઠા તિહાં સકુટુંબજી;
બુદ્ધિ આઠ ગુણ સંયુતે, સુણે દેશના અવિલંબજી. પૂ. ૭ તથા;શુશ્રુષા ગુરુસેવના, અથવા સુણવા ઇચ્છાજી; શ્રવણ ગ્રહણ ને ઘારણા, ઉહા વિચાર વિવિઠ્ઠાજી. પૂ. ૮ અપોહ તે નયની ચાલના, અર્થવિજ્ઞાન નિરઘારજી; તત્ત્વજ્ઞાન તે સ્વરૂપનું, જાણવું એ “અડ સારજી. પૂ૦ ૯ એ આઠે ગુણ મેળવી, ગુરુમુખ પંકજ પેખેજી; અતિ તૃષિતા જિમ અમૃત મલે, હર્ષે તિમ જનુ લેખેજી. પૂ૦૧૦ તેણે સમયે તે સૂરીશ્વરુ, તપનો મહિમા ભાણેજી; સભા આગળ સાચી ગિરા, સમગ્ર શાસ્ત્રની સામેજી. પૂ૦૧૧ દરિદ્ર અજ્ઞાન પરાભવ્યો, નીચ કુલે અવતારજી; દાસપણું રોગીપણું, એ તપથી ન હોયે લગારજી. પૂ૦૧૨ यतः-न नीचर्जन्म स्यात् प्रभवति न रोगव्यतिकरो
न चाप्यज्ञानत्वं विलसति न दारिद्रलसितं पराभूतिर्न स्यात् किमपि न दुरापं किल यतस्तदेवेष्टप्राप्तौ कुरुत निजशक्त्यापि सुतपः १ ભાવાર્થ-હે ભવ્ય જીવો! સ્વશલ્યનુસાર તપ કરે; કારણકે તે તપથી નીચ કુલમાં જન્મ નથી થતો, રોગ નથી થતો, અજ્ઞાનપણું આવતું નથી, દારિક્ય નથી આવતું, તથા કોઈ ઠેકાણે પરાભવ થતો નથી. વળી તે તપથી કાંઈ પણ પદાર્થ પ્રાપ્ત થયા વિના રહેતા નથી; માટે તે જ તપ ઈષ્ટપ્રાપ્તિ માટે કરો.
૧. નૃપલિંગ=રાજ્યચિહ્ન ૨. આઠ
Page #95
--------------------------------------------------------------------------
________________
૩૭૦
શ્રીચંદ્ર કેવલીનો રાસ તપ પ્રભાવથી સંપદા, સઘળી સહેજે આવેજી; નિઃશ્રેયસ સંપદ પામીએ, શ્રીચંદ્ર પરે સુખ થાવેજી. પૂ૦૧૩ આવ્યા જાણી શ્રીચંદ્રને, દેશના દીએ વિશેષજી; સિંઘુલહરી છે ભટકતી, પણ વઘતી ચંદની રેખજી. પૂ૦૧૪
તથા (ગાથા) भरहखित्तंमि नयरे, कुसथ्थले निप पयावसिंह पिया सूरियवईय कुच्छी, सरहंसो जयउ सिरिचंदो १ जस्स य गप्भवयारे, जणणी सुमिणमि पासई मयंकं सिरिच्छत्तं करकमलं, मणिमय जिणभवण कारवणं २ जोहि मुक्को जणणी, सवत्ती सुय सज्जासाउसाहरणो गिहुव वणपुष्फ पूजो, यणियणि हरखियो तइया ३ सुरदिण सुमिण जोगा, लच्छी दत्तेण लच्छीवइ पइणा गहिउण तओ स गिहे, णिओ सो कुमर सिरिचंदो ४ सूरियवईओ पभणई, रज्ज सुरीपुत्त विरह समयंमि भट्ट सिरिचय सुओ, बारस वासम्मि तुह मिलही ५ वर पउमगभगोरा, वयरुज्जलदंतपंति रमणिज्जो
भाणुव्वभाल भाणु, वडई चउदं सिरिचंदो ६ એમ ચરિત્ર યથાયોગ્યતા, ભાખ્યું શ્રીમુનિરાજેજી; વચમાં તેમજ પૂછિયું, તિહાં વિદ્યાઘર રાજેજી. પૂ૦૧૫ કહે સૂરિ સુગ્રીવ નૃપો, તે એ અછે શ્રીચંદ્રજી; જેહનું ચરિત્ર અમો ભાખિયું, સુણિયું તમો નિસ્તંદ્રજી. પૂ૦૧૬ એ પ્રતાપસિંહ ભૂપતિ, એ સુર્યવતી માયજી; ચંદ્રકલાદિક એ વહૂ, એ ગુણચંદ્ર સહાયજી. પૂ૦૧૭ તે નિસુણી ખગ સવિ મળે, હર્ષિત હોય પ્રશંસજી; બીજા પણ આવી મળ્યા, જેમ માનસ સર હંસજી. પૂ૦૧૮ હવે શ્રીચંદ્ર નૃપ વિનવે, વંદી સૂરિના પાયાજી; પાછળ પુણ્ય કીધું કિશું, દાખો કરી સુપસાયાજી. પૂ૦૧૯
Page #96
--------------------------------------------------------------------------
________________
ખંડ ૪/ ઢાળ ૧૯
૩૭૧ તવ ભાખે મુનિપતિ તિહાં, આજ થકી ભવ ત્રીજેજી; ઐરાવત ક્ષેત્રમાંહે તુમો, નરભ પામ્યા બોઘબીજજી. પૂ૦૨૦ તિહાં આંબિલ વર્ધમાનનું, તપ કીધું ભલે ભાવેજી; તિહાંથી અશ્રુતેંદ્રહ થઈ, ઇહાં શ્રીચંદ્ર નૃપ થાવેજી. પૂ૦૨૧ यतः-एरवयखित्तं चंदण, भवंमिणुद्दिय तवस्स माहप्पा
अच्चुय इंदो जाओ, तह रायाहिराय सिरिचंदो १ કહે તે વિસ્તરથી કહો, કરી કૃપા ભગવાનજી; કહે વિસ્તરથી દાખવું, સુણજો સહુ સાવઘાનજી. પૂ૦૨૨ જંબુદ્વીપ ઐરવતે ક્ષેત્રે, બૃહણી નામે નયરીજી; રાજા જયદેવ નામે અછે, જેણે વશ કીધા વૈરીજી. પૂ૦૨૩ જયાદેવી તેહની પ્રિયા, તસ સુત છે નરદેવજી; પંડિત પાસે મોકલ્યો, ભણવાને તતખેવજી. પૂ૨૪ વર્ધન નામે સચિવ છે, નૃપનો મિત્ર ગુણઘામીજી; વલ્લભાદેવી તસ પ્રિયા, ચંદન સુત સુખકામીજી. પૂ૦૨૫ તે પણ નિશાળે ભણે, માંહોમાંહે અતિ નહોજી; સકલ કલા કુશલી થયા, તુલ્ય ક્રિયા ગુણગેહોજી. પૂ૨૬ યૌવન વય તે પામિયા, બેહુ સહુને મન ભાવેજી; અથ ક્ષિતિપ્રતિષ્ઠિત નયરનો, પ્રજાપાલ ભૂપ સોહાવેજી. પૂ૦૨૭ દેવી રાણી તસ સુતા, અશોક શ્રી ચતુરાજી; તે પણ યૌવન કુસુમને, પામી જેમ સુમે ભમરાજી. પૂ૦૨૮ સ્વયંવરમંડપ માંડિયો, કંકમપત્રી પેખીજી; ભૂપ અનેક તેડાવિયા, દૂતથી કાગળ લેખીજી. પૂ૨૯ નરદેવ નૃપસુત આવીઓ, ચંદન મિત્ર લેઈ સાથજી; અનુક્રમે કર્મના યોગથી, છોડી સકલ નરનાથજી. પૂ૦૩૦ પૂરવ જન્મ સનેહથી, ચંદન વરીઓ જાણીજી; નરદેવ મનમાં હરખીઓ, મિત્રની એ સહી નાણાજી. પૂ૦૩૧ પ્રજાપાલ નૃપે આપણી, ભાણેજી શ્રીકાંતાજી; નરદેવે પરણાવીયો, ઉત્સવ કરીય મહાતાજી. પૂ૦૩૨
Page #97
--------------------------------------------------------------------------
________________
૩૭૨
શ્રીચંદ્ર કેવલીનો રાસ આવ્યા તે આપણ પુરે, સુખિયા બિહુ રહે લીણાજી; અવર ભૂપ નિજસ્થાનકે, પહોતા અતિ ઘણું પ્રાણાજી. પૂ૦૩૩ સ્વયંવરની રીતિ છે, સંબંધ હોય તે પરણેજી; જ્ઞાનવિમલ સૂરિ એમ કહે, બીજા નૃપ ભક્તિ કરણેજી. પૂ૦૩૪
| | દોહા | ચંદનને પરણ્યા પછી, હવે થયા ખટ માસ; પ્રાચ્ય કર્મના ઉદયથી, ગયો દેશાંતરે વાસ. ૧ પંચ પોત યુત ઘન ભણી, રત્નદીપે ગયો જામ; લાભ થયો તિહાં અતિ ઘણો, વણિજ કર્યા ઉદ્દામ. ૨ કોણપપુરમાં આવતાં, જલધિ થયું તોફાન; વીજ વાદળના યોગથી, ભગ્ન થયું એક યાન. ૩ કર્મસંયોગે પામિયું, ચંદને પાટિયું એક; તસ સંયોગે નીકળ્યો, જલધિ માંહેથી છેક. ૪ ચાર પોત દેવયોગથી, શબર બંદિરે જાય; તિહાં મુક્તાફળ નીપજે, તેણે તેહ પુરાય. ૫ બારે વરસે આવીઓ, કોણપપુર તટ કંઠ; ભમતાં ભમતાં બહુ દિને, જિમ ગજ મદિયો મેઠ. ૬ નિજ પુર પાસે આવીઓ, કર્મથી ચંદન શેઠ; પહેલાં આવ્યો તેહથી, ભગ્ન પોતનો શેઠ. ૭ ફલક યોગથી તેણે કહી, ભગ્ન પોતની વાત; તે નિસુણી દુઃખીયા થયા, શેઠ મિત્ર નિજ જાતિ. ૮ અશોક8ી તેહની પ્રિયા, તે પણ દુઃખિણી થાય; જલધિતીર જોવરાવીયું, પણ ચંદનકિહાં ન લહાય. ૯ તે ભણી સાત વરસાં પછી, પલટી વિઘવા વેષ; પહેર્યો જન અનુવાદથી, કૃશતા તનુની પેખી. ૧૦ હવે દ્વાદશ વર્ષાતિરે, ચંદન આવ્યો દેશ; હર્ષિત શેઠ સુસર વહુ, પૌરલોક સુવિશેષ. ૧૧ હર્ષજલે ન્હવરાવતો, દેતો યથોચિત દાન; ચંદન નિજ ઘર પામીઓ, જેમ મુનિ સંયમ ધ્યાન. ૧૨
Page #98
--------------------------------------------------------------------------
________________
૩૭૩
ખંડ ૪ / ઢાળ ૨૦
અશોકગ્રી કૃત ઘર્મ તરુ, ફળિયો એહ નિદાન; સહુ પ્રશંસા એમ કરે, વાઘે હર્ષ પ્રધાન. ૧૩ કાળે નરદેવ નૃપ થયા, ચંદન થયા પ્રઘાન; શેઠ મુખ્યપણે એહ છે, રાજ્ય મેઢી સમાન. ૧૪
|| ઢાળ વીશમી II (રાગ મારુ/ભાવન પવાડાની જાતિ–લજ્જા તું રાખે હો લંઘડા હો, પૂરવ તણા પઠાણ—એ દેશી) હવે તિણ પુર તિણ સમે હો, આવ્યા જ્ઞાનસૂરીંદ; જે છે શ્રત અતિશય ઘણા હો, વનમાં મહિમ દિણંદ; હવે તિણ સમયે તિણ પુરવરે હો, મૂર્તિમંત ઘર્મ ગિરીંદ; દેઈ દર્શનને ભવિને તારતા હો, જેમ ચકોરાને ચંદ. હ૦ ૧ નૃપ શેઠ ને નાગર નાગરી હો, શ્રીકાંતા નૃપ નારી; અશોકગ્રી સાથે આવીયા હો, કરે વિથિ વંદન સાર. હ૦ ૨ નમીને સવિ બેઠા યથોચિત થાનકે હો, સૂરિ દીએ ઘર્મશીષ; તિહાં પ્રારંભે ગુરુ ઘર્મદેશના હો, નિરુપકાર બનશીશ. હ૦ ૩ જિમ તક્રથી નવનીત ઉદ્ધરીએ હો, પંકેથી જિમ પદ્મ; જિમ અમૃત ઉર્જરીએ જલધિથી હો, જિમ મુક્તા વંશ સા. હ૦ ૪ તેમ નરભવથી ઘર્મ ઉદ્ધરીએ હો, ઘર્મ તે પરમ છે સાર; દુર્ગતિ પડતાં રડતાં ચિહું ગતિ હો, ઘર્મ તે કરેય ઉદ્ધાર. હ૦ ૫ यथा-तक्रादिव नवनीतं, पंकादिव पद्मममृतं जलधेः
मुक्ताफलमिव वंशात्, धर्मः सारं मनुष्यभवात् १ संसारे मानुष्यं सारं, मानुष्यके च कौलिन्यं कौलिन्ये धर्मित्वं, धर्मित्वे चापि सदयत्वं २
ભાવાર્થ-(૧) છાશ થકી જેમ માખણ ઉત્પન્ન થાય છે તે સાર છે, કાદવમાંથી જેમ કમલ ઉત્પન્ન થાય છે તે સાર છે, સમુદ્ર થકી જેમ અમૃત ઉત્પન્ન થાય છે તે સાર છે અને વાંસડા થકી જેમ મોતી ઉત્પન્ન થાય છે તે સાર છે તેમ મનુષ્યભવ થકી જે ઘર્મ થાય તે સાર છે. (૨) સંસારમાં મનુષ્યપણું છે તે સાર છે, મનુષ્યપણામાં કુલીનપણું તે સાર છે, કુલીનપણામાં ઘર્મીપણું છે, તે સાર છે અને ઘર્મિત્વમાં સદયપણું તે સાર છે.
શ્રી. ૨૫
Page #99
--------------------------------------------------------------------------
________________
३७४
શ્રીચંદ્ર કેવલીનો રાસ દેશના અંતે નૃપ પૂછે સૂરિને હો, કોણ કર્મે થયો વિયોગ; અશોકાદિક તે પણ પુનરપિ હો, કોણ કમેં હોય સંયોગ. હ૦ ૬ ગુરુ કહે સુખ સવિ નિજ કર્મથી હો, નાવે પર કૃત કર્મ; ફળ શુભાશુભ સ્વકૃત ભોગવે હો, એહી જ ઘર્મનો મર્મ. હ૦ ૭ કબહી મેરુ ચલે અનલ શીતલો હો, પશ્ચિમ ઊગે ભાણ; પર્વત શિલા ઉપર ઉગે પદ્મિણી હો, પણ ન ચલે કર્મ વિજ્ઞાણ. હ૦ ૮ मालिनी-उदयति यदि भानुः पश्चिमायां दिशायां
प्रचलति यदि मेरुः शीततां याति वह्निः विकसति यदि पद्मं पर्वताग्रे शिलायां
तदपि न चलतीयं भाविनी कर्मरेखा १ आर्या-आरोहतु गिरिशिखरं, समुद्रमुल्लंघ्य यातु पातालं
विधिलिखिताक्षरमालं, फलति कपालं न भूपालः २ सुखदुःखानां करणे, न कोपि कर्ता स्वयं विना कश्चित् तस्मात् सुकृतदुष्कृत,-मुभयं स्वात्मा परमहेतुः ३ श्लोक-कृतकर्मक्षयो नास्ति, कल्पकोटिशतैरपि
अवश्यमेव भोक्तव्यं, कृतं कर्म शुभाशुभं ४ कर्मणो हि प्रधानत्वं, किं कुर्वन्ति शुभा ग्रहाः
वशिष्ठदत्तलग्नेऽपि, रामः प्रव्रजितो वने ५ आर्या-संपदि यस्य न हर्षो, विपदि विषादो रणे च धीरत्वं
तं त्रिभुवनस्य तिलकं, जनयेज्जननी सुतं विरलं ६ शार्दूल-ब्रह्मा येन कुलालवन्नियमितो ब्रह्मांडभांडोदरे
विष्णुर्येन दशावतारगहने क्षिप्तः पुनः संकटे रुद्रो येन कपालपाणिपुटके भिक्षाटनं कारितः सूर्यो भ्राम्यति नित्यमेव गगने तस्मै नमः कर्मणे ७
ભાવાર્થ –(૧) જો કદાચિત્ સૂર્ય પશ્ચિમ દિશામાં ઊગે, મેરુ ચલાયમાન થાય, અગ્નિ શીતલતાને પામે, પર્વતાને વિષે શિલામાં કમલ ઊગે, તોપણ ભવિષ્યરૂપ કર્મના છે તે ચલાયમાન થતી નથી.
૧. કમલિની ૨. કર્મનું વિજ્ઞાન ચળે નહીં, જૂઠું ન થાય.
Page #100
--------------------------------------------------------------------------
________________
ખંડ ૪ | ઢાળ ૨૦
૩૭૫
(૨) કદાચિત્ પર્વત શિખરનું આરોહણ કરો, સમુદ્ર ઉલ્લંઘન કરીને પાતાળમાં જાઓ, તોપણ વિધિએ લિખિત અક્ષરવાળું કપાલ ફળે છે. પરંતુ રાજા ફળતો નથી. (૩) સુખ દુઃખના કરવામાં પોતા સિવાય કોઈ પણ બીજો કર્તા નથી. માટે સુકૃત અથવા દુષ્કૃત કરવામાં આત્મા જ કારણ છે, બીજો કારણ કોઈ નથી. (૪) સેંકડો કરોડો કલ્પો સુધી પણ કરેલાં કર્મનો ભોગવ્યા સિવાય છૂટકો થતો નથી. માટે કરેલું શુભાશુભ કર્મ જ અવશ્ય ભોગવવું પડે છે. (૫) કર્મ જ પ્રઘાન છે, તેમાં શુભ ગ્રહો શું કરશે? જુઓ, વસિષ્ઠ દીઘેલા રાજ્યસનના મુહૂર્તમાં પણ શ્રી રામચંદ્રજીને વનવાસમાં જવું પડ્યું. (૬) સંપત્તિમાં જેને હર્ષ નથી, વિપત્તિમાં જેને શોક નથી, રણને વિષે જેને ઘીરપણું છે, તે ત્રિભુવનના તિલકરૂપ પુત્રને કોઈક માતા જ જણે છે. (૭) જે કર્મે બ્રહ્માને બ્રહ્માંડમાં પ્રાણીરૂપ પાત્રો ઘડવામાં કુંભાર સમાન નિર્માણ કરેલા છે, જે કર્મે વિષ્ણુને દશાવતાર ગ્રહણ કરવારૂપ સંકટમાં નાખ્યા, વળી જે કર્મે શિવજીને કપાલ(ખોપરી)રૂપ પાત્ર હાથમાં ગ્રહણ કરાવી ભિક્ષા મગાવી; વળી જે કર્મે સૂર્યને આકાશને વિષે ભ્રમણ કરાવ્યું એવા કર્મને હું નમસ્કાર કરું છું. ૭
| ઢાળ પૂર્વ II એહવી તિહાં કીઘી કરુણી દેશના હો, તે ભણી શો વિખવાદ; ઘર્મ કરીને ધીંગા ઘસમસી હો, મૂકો સકળ પ્રમાદ. હ૦ ૯ ઇહાંથી ત્રીજે ભવ પાછલે હો, તુલસ નામે શેઠ; કુલપુત્ર કહો તું હુતો હવો હો, રાખી તો ઘરસૂત્ર. હ૦૧૦ તે ભવે એ અશોકા વલ્લભા હો, કુલપુત્રક કની જાણ;
નામે ભદ્રા વખાણ, સુલસ ને ભદ્રા એ બે તિહાં હો, પરણ્યા પુણ્યપ્રમાણ; તે ભવ હોંશે કર્મ બાંધીયું હો, વિયોગનિમિત્તનું હાણ. હ૦૧૧ સુલભવે પણ એ ભદ્રા પ્રિયા હો, ચોવીશ વરસ વિયોગ; તિહારે પણ એ કર્મના ઉદયથી હો, ઇહાં નવિ કરવો શોગ,
કમેં જીત્યો સવિલોગ. હ૦૧૨ વળી સુલસે ફિરતાં એક સમે હો, નર બૂડ્યો રસકૂપ; તેહને કાઢ્યો રજુપ્રયોગથી હો, તે પુણ્ય અતુલ અનુપ. ૨૦૧૩ પાંચસેં આંબિલ તે સુલસે કર્યા હો, ભદ્ર પ્રિયા પણ તેહ; પાંચસેં બમણાં તિણ આંબિલ કર્યા હો, અંતર રહિત અછેહ. હ૦૧૪
Page #101
--------------------------------------------------------------------------
________________
શ્રીચંદ્ર કેવલીનો રાસ
૩૭૬
તેણે તે તપના મહિમા થકી હો, પામ્યા બિહુ સુરલોગ; તિહાંથી ચવી ભદ્રા રૃપસુતા થઈ હો, સુલસ તે ચંદનયોગ. હ૦૧૫ પૂરવ નેહે ચંદનને વર્ષોં હો, તે અવશેષિત કર્મ; તસ અનુભાવે ઇહાં વિયોગ થયો હો, એ કૃતકર્મના મર્મ. હ૦૧૬ જે રસકૂપથી નરને કાઢીઓ હો, તેણે તપસ્યા કીઘ; સ્વર્ગ લહીને તું હવે નૃપ થયો હો, મિત્રપણે સુપ્રસિદ્ધ. હ૦૧૭ એમ સુણી વીતક ચંદન બોલીઓ હો, કહે ભગવન્ હજી કર્મ; છે કોઈ મારે સુરિ કહે અચ્છે હો, એહી જ અપર કે કર્મ; તે દાખો મુજ મર્મ. ૨૦૧૮ કર્મ અમારાં પ્રભુ કેમ જાયશે હો, દાખો તેહ ઉપાય; સૂરિ કહે જો સકલ કર્મ નાશનો હો, ક્ષય વાંછો મનમાંય. હ૦૧૯ તો તપ કરો તુમ આગમ વયણનો હો, શ્રી આંબિલ વર્લ્ડમાન; તેહથી નિકાચિત કર્મના મર્મનો હો, નાશ હોશે અસમાન. હ૦૨૦ ઓલી ઓલી ઉપવાસ સંપૂરણે હો, આંબિલ ચઢતે જાત; શત ઓલીને માને એ તપ સંપજે હો, અવિલંબે લહે નિર્વાણ. હ૦૨૧ ગુરુવાણી હિયે આણી આદરે હો, ચંદન પ્રિયા સમેત; તે તપ માંડ્યો બેઠુ નિરાશંસથી હો, સજ્જને પણ હિત હેત. હ૦૨૨ ઘાવમાતા અને પાલક માવડી હો, હિર નામે શેઠ દાસ; પાડોસણની નારી સોળ જે હો, માંડે તપ ઉલ્લાસ. હ૦૨૩ કોણહિક સ્નેહે કોઈક લાજથી હો, કોઈ પ્રીતે કોઈ ભાવ; બહુ જણે પ્રારંભ્યો પણ થયો હો, અલ્પ ને પૂરો પૂર્ણ સ્વભાવ. ૭૦૨૪ એ તપ મહોટું શમતાને મળ્યું હો, તુરત દીએ શિવસુખ; જો કદાપિ તે ભવે શિવસુખ નવિ લહે હો, તો નિયમા સુરસુખ. ૦૨૫
.
દૂધ દધિ ધૃત તક્ર વઘાર ને સુખડી હો, ખાદ્ય સ્વાદ્ય ૨સ સર્વ; ભૃત ગૃહે પણ જસ ઇચ્છા નહીં હો, પારણાદિકને પર્વ. હ૦૨૬
દંપતીએ તે તપ વિધિશું આરાઘિયું હો, નરદેવ મિત્ર છે જેહ; તેણે પણ તસ શ્લાઘા બહુ કરી હો, કહે શુદ્ધ ન મુખ સુગ એહ. હ૦૨૭
૧. માપથી ૨. ઘરે ભરેલું હોય (ભૃત=ભરેલું)
Page #102
--------------------------------------------------------------------------
________________
ખંડ ૪ / ઢાળ ૨૦
તપ સંપૂર્ણ વિધિશું ઉજમે હો, સાત ક્ષેત્રે વિસ્તાર; પુણ્યની પોષણા અશુભની શોષણા હો, કીધી તેણે બહુ વાર. હ૦૨૮ સંયમ અંતે લેઈ કાલ કરી હો, થયા તે અચ્યુતેંદ્ર; અશોક્ની પણ તસ સામાનિક સુર થઈ હો, જાણે જેમ ઉપેંદ્ર. હ૦૨૯ અચ્યુતેંદ્ર ચવી શ્રીચંદ્ર તું થયો હો, તારો મિત્ર સુર જેહ; ચંદ્રકલા જે તરુણી તાહરી હો, થઈ પૂરવલે નરદેવ તે પણ ભવમાંહે ભમી હો, સિંહપુરે થયો વિપ્ર; ઘરણ નામે તે શત્રુંજય સેવતો હો, થયો ગુણચંદ્ર અતિ દીપ્ર. હ૦૩૧ દાસ અને ધાવમાતા જે પાછળી હો, તે થયા પુણ્યને યોગ; લક્ષ્મીદત્ત લક્ષ્મીવતી જેણે તું પાલીઓ હો, પૂર્વ સ્નેહને યોગ. હ૦૩૨ સોળ નારી તે સુર થઈને થઈ હો, રાજસુતા તુજ નારી; સુલસ ભવે જે વેશ્યા ભોગિની હો, ભીલી મોહિની અવતાર. હ૦૩૩ એહ ચરિત્ર સવિ પૂરવ ભવ તણું હો, દાખ્ખું ઘરી બહુ હેજ; જ્ઞાનવિમલ મતિ સૂરીશ્વર થકી હો, વઘિયું ઘર્મનું તેજ. હ૦૩૪ II દોહા I
મેહ
૩૭૭
હ૩૦
તે સુણી કુમ૨ને ઊપજ્યું, જાતિસમરણ વેગ; સૂરિએ કહ્યું તેમ પરગટે, દીઠા ભવના નેગ. ચંદ્રકલાદિક જે પ્રિયા, તેણે પણ નિજ ભવ દીઠ; મિત્રે પણ તેમ દીઠડા, ગુરુવચ લાગાં મીઠ. ૨ સુગ્રીવ ખગની જે સુતા, જાતિસમરણ યોગ; રત્નવતીએ સ્નેહથી, શ્રીચંદ્ર વર્ષો ગતશોક. ૩ શ્રીચંદ્રે પણ ૐખામીયા, વિદ્યાધર તે સર્વ; રત્નચૂડ વઘ અપરાધ જે, ગુરુસાખે તજી ગર્વ. ૪ તિહાં મણિચૂડ રત્નજું, ખમતા માંહોમાંહ; સહુ સંઘાતે આવીને, પૈસાવે પુરમાંહ. ૫
દક્ષિણ ઉત્તર શ્રેણિના, વિદ્યાધરના રાય; લેઈ નિજ ઘન ને સુતા, આવી શ્રીચંદ્ર પરણાય. ૧. તુરત ૨. સંબંધ ૩. ક્ષમાપના કરી
૧
S
Page #103
--------------------------------------------------------------------------
________________
૩૭૮
શ્રીચંદ્ર કેવલીનો રાસ રત્નચૂડા ને રત્નાવતી, મણિચૂલા મણિમાલ; રત્નકંતાદિક અવર જે, ખગપુત્રી સુકુમાલ. ૭ બહુ પરણે બહુ ઉત્સવે, કરમોચન બહુ દીઘ; વિદ્યા ગગન તે ગામિની, કામરૂપિણી સિદ્ધ. ૮ એક શત દશ અધિકા અછે, જે વિદ્યાઘર ભૂપ; સુગ્રીવાદિક તે મળી, ઉત્સવ કરે અનૂપ. ૯ વિધિશું શ્રીચંદ્ર ભૂપને, સિદ્ધિશૃંગ શુભ ઠામ; વિદ્યાધર ચક્રીપણું, વિસ્તરથી દીએ નામ. ૧૦ યાત્રા શાશ્વત ચૈત્યની, વિવિઘ પ્રકાર કરેઈ; માતપિતા પરિવાર યુત, મનમાં હર્ષ ઘરેઈ. ૧૧ નગરી વિદ્યાઘર તણી, જોઈ સક્લ ઘરી પ્રેમ; વિદ્યાઘરશું પરિવર્યો, શોભે મણિ જિમ હેમ. ૧૨ વિદ્યાઘર વર સૈન્યશું, કરે વિચિત્ર આકાશ; રત્નકાંતિ સૌદામિની, ચમકે ભૂષણ ભાસ. ૧૩ નિશાણધ્વનિ ગીતશું, ગંજે અરિજન તાસ; મદ ઝરતા માતંગશું, સિંચે ભૂતલ વાસ. ૧૪ શુક્લધ્વજ બગલી ફરે, દારિદ્રતાપ વિલાસ; સઘળે સસ્ય વઘારતો, શોષે કુમતિ-જવાસ. ૧૫ સજ્જન મોર ઉલ્લાસતો, શ્રીચંદ્ર નૃપ જલઘાર; અપર રાજગૃહ તેજનો, સંઘે સર્વ પ્રચાર. ૧૬
All ઢાળ એકવીસમી II (અંબરીયોને ગાજે હો, ભટિયાણી રાણી અંબ ચૂએ—એ દેશી) આવે કુશસ્થલ નયર, સાજ સામહીને હો;
ચંદ્રકલાના વહાલા રાયજી; રંભાથંભ ઉભાવી, તોરણ બંધાવે હો;
ગોરીના વહાલા રાયજી. ૧ ૧. ઇચ્છિત રૂપ કરનારી વિદ્યા ૨. વીજલી ૩ અન્ન ૪ કુમતિરૂપ જવાસાને શોષે અર્થાત્ બાળી નાખે
Page #104
--------------------------------------------------------------------------
________________
ખંડ ૪ | ઢાળ ૨૧
૩૭૯ મંચોનમંચ મંડાવે, સ્વસ્તિક પુરાવે હો; ચં. શ્રીખંડ કુંકુમ વારિ, શેરી છટકાવે હો. ગો૦ ૨ સાર શૃંગાર સફાર, સજ્જન પહિરાવે હો; ચંદ્ર મુક્તાફલની માલ, કંઠે ઠવરાવે હો. ગો૦ ૩ અક્ષત પાત્ર અપાત્ર, કર ગ્રહી વધારે હો; ચં. બંદીજનના ઘાટ, ભાટ કવિતાયે ગાવે હો. ગો૦ ૪ ભાવે ગાવે નવ નવ ગીત, દાન અવારિત પાવે હો; ચં. ખેચર ભૂચર વૃંદ, પરવરીયો પરિવારે હો. ગો. પ ગોખે જોખે બેસી, નાગર જન નિરખે હો; ચંદ્ર એવીતો સવિલોક, કોકદિવાકર દેખી જેમ હરખે હો. ગો. ૬ એમ પેસે પુરમાંહિ, બાંહી ગ્રહીને હો; ચંદ્ર આવી બેઠા તખત, વખત આઘીને હો. ગો ૭ હવે કુંડળપુર રાય, પોલે પેસારે હો; ચંદ્ર કરી પ્રણામ સુખદાય, આગળ બેસારે હો. ગો. ૮ મહોટાં ભેટણ મૂકે, આગળ વાનરી મૂકે હો; ચંદ્ર સભ્યને થયું અચરિજ, જોવાને ટૂકે હો. ગો. ૯ કરી પ્રણામ કહે તામ, અપરાધ ખમજો હો; ચંદ્ર જે કીઘો અણજાણ, તે સવિ સહેજો હો. ગો.૧૦ કોણ એ કશ્યો અપરાઘ, પૂછે સભાજન હો; ચં. તે કહે આપ ચરિત્ર, કરી નિજ કોમલ મન હો. ગો.૧૧ હવે જનકનો લહી આદેશ, કૃષ્ણાંજન ખેપે હો; ચંદ્ર નયનાંજનથી તેણિ વાર, સુરસુંદરી સમસહુ દેખે હો.ગો. ૧૨ સહુ સાખે શ્રીચંદ્ર, વિનતડીને માને હો; ચંદ્ર લજ્જાએ નીચે વદન, નમતી ને મનગમતી હો. ગો૦૧૩ સસરા સાસુ પાય, નમીને અંતઃપુરે હો; ચં. જાવે સખીઓ સાથ, સુખ પૂરે દુઃખ ચૂરે હો. ગો૦૧૪
અરિમર્દન ભૂપાલ, નિજ સુતને તે નિંદે હો; ચંદ્ર લાજ્યો તે મદનપાલ, શ્રીચંદ્રના પદ વંદે હો. ગો૦૧૫ ૧. ચંદન ૨. ચક્રવાક, ચકવો ૩. પાસે
Page #105
--------------------------------------------------------------------------
________________
૩૮૦
શ્રીચંદ્ર કેવલીનો રાસ હવે આવે ભિલ્લ સાથ, મોહની ભિલ્લી હો; ચંદ્ર લઈ રતન અંબાર, સુભટ બહુ ભેલી હો. ગો૦૧૬ શ્રીચંદ્ર નૃપ પ્રસ્તાર, ગેટ બનાવીને રહે હો; ચંદ્ર શ્રીજિન ધર્મ પ્રઘાન, બાલ બ્રહ્મચારિણી વહે હો. ગો.૧૭ પાદુકાને પ્રણામ, કરતી નિગમતી હો; ચંદ્ર સફળ જનમ કરે એમ, ભવભય ઉતરતી હો. ગો૦૧૮ શિવમતી બ્રાહ્મણી જેહ, તસ પતિને આપે હો; ચંદ્ર નાયકપુરનો દેશ, દરી ઘન થાપે હો. ગો.૧૯ તે ઘન સઘળે ઠામ, ખરચે ને અર્થે હો; ચં. ઘણી થયા તસ દેઈ, અવર તે કોશે વિરચે હો. ગો૦૨૦ વિદ્યાબલે સવિ દેશ, સાઘુ ને વળી વાઘે હો; ચંદ્ર વિદ્યાઘરને સહાય, ત્રણે ખંડે સાથે હો. ગો૨૧ ચતુરંગી દલ બલ બુદ્ધિ, અભિનવ શચીપતિ હો; ચંદ્ર પૂરે પ્રજાની આશ, રાસને ગાતી હો. ગો૨૨ જે જે ઇચ્છે ચિત્ત, તે તે સવિ થાવે હો; ચં. હેલા લીલામાંહે, કીર્તિ જગાવે હો. ગો૨૩ કંચન નરને યોગ, પારસપાષાણે હો; ચંદ્ર દુભગ દરિદ્રતા નાશ, જગ કીધો નિજ પાણે હો. ગો૨૪ પઋતુ ભોગવિલાસ, વિવિઘ રસ માણે હો; ચંદ્ર જાણે જિણિ પરે દાસ, ષ ઋતુના સુર આણે હો. ગો૨૫ હવે ચિંતે મનમાંહિ, પ્રતાપસિંહ ભૂપતિ હો; ચં. કરીએ રાજ્યાભિષેક, કરીએ અધિપતિ હો. ગો૨૬ સઘળું વંછિત થાય, પુણ્ય સહાઈ હો; ચંદ્ર જ્ઞાનવિમલ સૂરિરાય, કહે સુખદાઈ હો. ગો૨૭
| દોહા | સોલ સહસ જનપદ ઘણી, ગજ રથ તુરગ સુભટ્ટ; હરિ પરે પ્રભુતા ભોગવે, ગિરુઓ ગુણગહ ગટ્ટ. ૧ ૧. ચોગાનમાં ૨. હાથે
Page #106
--------------------------------------------------------------------------
________________
૩૮૧
ખંડ ૪ | ઢાળ ૨૧
શુભદિન શુભવેલા "લગન, વિદિશાસ્ત્રોક્ત પ્રમાણ; તે ખગ નગપતિ સાખશું, કરે અભિષેક મંડાણ. ૨ વર્ષ પ્રમાણે પૂર્ણ હુએ, મહોટો રાજ્યાભિષેક; નિપજાવે બહુ મેલવી, છેક પુરુષ સવિવેક. ૩ શ્રીરાજાધિરાજ કર્યા, શ્રી શ્રીચંદ્ર નરેશ; એક છત્ર મહિ ભોગવે, ટાલે સકલ લેશે. ૪ પટદેવી ચંદ્રકલાવિધિ, સર્વ અધિક તે થાપી; પટ્ટરાણી તેહથી અઘો, સોલ અવર તિહાં છાપી. ૫
પરાજ્ઞીનામાનિ– કનકાવલી ને પદ્મસિરી, મદનસુંદરી જાણ; રત્નચૂલા ને રત્નાવતી, પ્રિયંગુમંજરી જાણ. ૬ મણિચૂલા તારાલોચના, ગુણવતી ચંદ્રમુખી જેહ; ચંદ્રલેહા તિલકમંજરી, કનકા કનકાવતી નેહ. ૭ સુલોચના ને સરસ્વતી, વલી તસ હેઠે સોલ; એમ છત્રીશ પટ્ટરાણીઓ, સાથે કરે કલ્લોલ. ૮ તેહથી હેઠે સોલસય, રાણીનો પરિવાર; ચંદ્રાવલી રત્નાવલી રત્ન,-કાંતા ઘનવતી સાર. ૯ લાવણ્યરૂપ સૌભાગ્યની, કેલિ નિકેતન તેહ; તેહ સાથે પણ અતિ ઘણો, રાખે ભાખે નેહ. ૧૦ ચતુરા કોવિદા આદે દેઈ, ભોગ તરુણી પાંચ હજાર; 'પ્રાચ્ય ભોગકર્મે મલી, ભોગવે તેહ ઉદાર. ૧૧
ચક્રવર્તી પરે નવનવાં, કરી વિદ્યાબલે રૂપ; નિજ ઇચ્છાએ વિલસતા, તિમ તિમ શ્રીચંદ્ર ભૂપ. ૧૨ હવે સુગ્રીવ ખગને દીએ, ઉત્તર શ્રેણિનું રાજ્ય; રત્નધ્વજ મણિચૂડને, દક્ષિણ શ્રેણિનું રાજ્ય. ૧૩ જય વિજયાદિક બંઘુને, દીઘા કેતા દેશ; ચારેને સુખીયા કર્યા, ટાલ્યા સર્વ કલેશ. ૧૪ ૧. મુહૂર્ત ૨. પૂર્વ
Page #107
--------------------------------------------------------------------------
________________
૩૮ ૨
શ્રીચંદ્ર કેવલીનો રાસ || ઢાળ બાવીસમી ||
(અઢીયાની દેશી) મહિમંડલમાં પ્રાજ્ય, ઘર્મ તણું સામ્રાજ્ય,
પસરાવ્યું તેણે એ, હર્ષ ઘરી ઘણો એ. ૧ જિનના ઘવલ વિહાર, માનું ભૂભામિની ઉરહાર,
તુંગ તોરણ કર્યા એ, જિનબિંબ ભર્યા એ. ૨ શતગમે શત્રુકાર, નહીં કોઈ મુખ નાકાર,
પુષ્કર જલઘરુ એ, કે દાને સુરત એ. ૩ હવે શ્રીચંદ્ર વિદ્યાઘર ચક્રવર્તીના પરિવારની સંખ્યા લખીએ છીએમંત્રી સોળ હજાર, દેશ તણા અધિકાર,
સોંપ્યા તેહને એ, ઘર્મરુચિ જેહને એ. ૪. સોળ સય મુખ્ય પ્રધાન, જે વળી બુદ્ધિનિશાન,
સુવ્રત ઘારકુ એ, પાપ નિવારકુ એ. ૫ મહામંત્રીશ્વર સોળ, લખમણ પ્રમુખ અમોલ,
શ્રાવકગુણ ભર્યો એ, સવિ શિર તે કર્યો એ. ૬ એક શ્રી ગુણચંદ્ર મિત્ર, સહુ શિરે તેહ પવિત્ર,
સુખ દુઃખ એકઠા એ, સહિયાં સામટાં એ. ૭ આપ ઊતરતો તેહ, રાખે બહુ જે નેહ, સવિ સચિવાદિકા એ, રહે તેહના થકા એ. ૮
અથ ચતુરંગ દલસંખ્યાલાખ બેંતાલીશ નાગ, દશકોડિતુરંગમ લાગ,
રથ શકટ કરહલા એ, *વેસર તેટલા એ. ૯ સુભટ અડતાલીશ કોડિ, ઘનુર્ધરની કરે હોર્ડિ,
કર જોડી રહે એ, આણા શિર વહે છે. ૧૦ સેનાની સમુદાય, ધનંજય મુખ્ય કહાય,
તે પાસે રહે એ, સેનાધિપતિ વહે એ. ૧૧ બેંતાલીશ હજાર, તુંગ મહાધ્વજ સાર,
ચાટે ગગનને એ, હસે મનુ ઇંદ્રને એ. ૧૨ ૧. હાથી ૨. ઘોડા ૩. ઊંટ ૪. ખચ્ચર
Page #108
--------------------------------------------------------------------------
________________
ખંડ ૪ | ઢાળ ૨૨
૩૮૩
નરવાહન જે યાન, તે ધ્વજ સંખ્યામાન,
શિબિકાદિક ગણે એ, પરિકર એમ ઘણે એ. ૧૩ વાજિત્ર તે પરમાણ, નહિ સંખ્યા નીશાણ,
ભાણથી અધિક છે એ, તેજનો પૂંજ છે એ. ૧૪ અમર છત્રના ઘાર, અંગરક્ષક સુખકાર,
પાર ન પામતા એ, નિત્ય શિર નામના એ. ૧૫ કુંજરાદિક જે ખવાસ, પાસે રહે ઉલ્લાસ,
સેવા સારતા એ, રિપુભય વારતા એ. ૧૬ હરિતારક જે ભટ્ટ, કવિજન કેરા ઘટ્ટ,
સ્તવતા અહોનિશ એ, દાન તણે વશે એ. ૧૭ વીણારવાદિક સાર, ગાયનના પરિવાર,
નિત્ય નિત્ય ઓલગે એ, ઘન દેઈ કર્યા વગે એ. ૧૮ ગાઈતા તસ રાસ, ભોલી ભામિની વ્યાસ,
ભાખે પ્રીતિથી એ, રાજાની નીતિથી એ. ૧૯ વરતાવે અમારી, નહીં કાંઈ મરકી મારી,
ઈતિ ઉપદ્રવા એ, નાઠા કરી રવા એ. ૨૦ વ્યસન નિવારે દૂર, સજ્જન વંછિત પૂર,
ઘર્મની નીક છે એ, દયા સઘળે રુચે એ. ૨૧ છલ બલ કરી ઘન દેય, વરતાવે ભલે ભેય,
વર્ણ અઢારમાં એ, જિનઘર્મ સારમાં એ. ૨૨ પોઢી પૌષધશાલ, તેમ મઠ પર્વ વિશાલ,
વન વાડી સમાં એ, ચૈત્ય યક્ષ નિલયમાં એ. ૨૩ એકેક સોળ હજાર, એ સવિ સંખ્યા સાર,
કહીએ કેટલા એ, જીર્ણ સમારે તેટલા એ. ૨૪ માત પિતા પરિવાર, જિહાં વિધિપૂર્વક આચાર,
તીર્થની યાતરા એ, સત્તરની માતરા એ. ૨૫ બોઘબીજની વૃદ્ધિ, દર્શન જ્ઞાનની ઋદ્ધિ, જિહાં કણે નીપજે એ, જે યાત્રાપદ ભજે એ. ૨૬
૧. દાસ, ચાકર
Page #109
--------------------------------------------------------------------------
________________
૩૮૪
શ્રીચંદ્ર કેવલીનો રાસ સાઘર્મિક વાત્સલ્ય, નિત્યે હોયે નિઃશલ્ય,
ગુણી આચારીયા એ, શાસ્ત્ર સંસ્કારીયા એ. ૨૭ વાજે અમારીનો ઢોલ, જિહાં ન દેવાયે પોલ,
ભય ભાંજી ગયા એ, ભયને ભય થયા એ. ૨૮ ચાડ ચૂગલ ને ચોર, ન રહ્યાં તેહનાં જોર,
ભોરે તસ્કરા એ, નાસે નિર્ભય ઘરા એ. ૨૯ નિત્યે વિવિઘ પ્રકાર, પૂજા સત્તર પ્રકાર, - જિનઘરે થાવતે એ, ગુણિજન ગાવત એ. ૩૦ ગિરિ ગિરિ ગામો ગામ, કોઈ ન એહવું ઠામ,
જિહાં જિનમંદિર એ, ન હોયે સુંદર એ. ૩૧ અનૃણ કરી સવિ ભૂમિ, દેઈ દાન નિસીમ,
પટું આવશ્યક છે, કરે ઉદ્યમ થકા એ. ૩૨ જ્ઞાન તણા ભંડાર, કીઘા તેહવા પાર,
કોણ સંખ્યા કરે છે, સઘલે વિસ્તરે છે. ૩૩ પાલે જિનની આણ, દુઃસ્થિત મોજ મેરાણ,
પૂજ્ય પૂજે સદા એ, પિતર પ્રણમે મુદા એ. ૩૪ વાવે ઘન શુભ ખેત, સજ્જનશું બહુ હેત,
રાખે સર્વદા એ, વિહડે નવિ કદા એ. ૩૫ કુવ્યાપાર નિષેઘ, ટાલી પાપનો વઘ,
ચઉપર્વે કરે એનું ધ્યાન ભલું ઘરે એ. ૩૬ જે કરે ઘર્મનાં કામ, શ્રદ્ધા ગુણે અભિરામ,
જિન આણા થકી એ, ભક્તિની રુચિ છકી એ. ૩૭ ઇત્યાદિક આચાર, કરતા શુભ વ્યવહાર, જિનશાસન લહી એ, જ્ઞાનવિમલ સૂરે કહી એ. ૩૮
|| દોહા / સોરઠા છે. સોરઠા–એમ કરતાં બહુ કાલ, જાતો પણ જાણ્યો નહીં;
ઘર્મ અર્થ ઉજમાલ, કામ અર્થ ત્રય સાઘતા. ૧ ૧. ઋણ રહિત
Page #110
--------------------------------------------------------------------------
________________
૩૮૫
ખંડ ૪ | ઢાળ ૨૨
ચંદ્રકલાની કૂખ, ચંદ્રસ્વપ્ન સૂચિત થયાં; અંગજ ગત જસ દુઃખ, પૂર્ણચંદ્ર નામે કહ્યો. ૨ તસ જન્મોત્સવ તુંગ, કીઘા દેશમાં અતિ ઘણા; અવર રાણીને ચંગ, પુર અનેક સોહામણાં. ૩ શોભે નૃપ તે સાથ, શ્રીચંદ્ર ચંદ્ર પરે સદા; પણ નિકલંકી આથ, માણે બહુ પરે સર્વદા. ૪ હવે નૃપતિ મહામત્સ, પત્ની શશીકલા તણી; પ્રેમકલા ઇતિ નામ, લાવણ્યરૂપ કલા ઘણી. ૫ બંધુ એકાંગ વરવીર, તેહને પરણાવે તિહાં; અતિ ઉત્સવ નરઘીર, મન મોજે માણે બહુ. ૬ એમ કરતાં સકુટુંબ, નવાસર જાયે સુખમાં; કરે ઘર્મ અવિલંબ, શ્રાવકનો અતિ હર્ષમાં. ૭ ઘર્મ નવેસર રાજ્ય, દીપાવ્યું અતિ નિર્મલું; રાજઋષિ પરે ઝૂઝ, ન્યાય રીતે પાલે ભલું. ૮ હવે તેણે સમયે ઉદ્યાન, મુનિને વૃંદે પરિવર્યા; આવે સુરી પ્રથાન, સુવૃત સુરિ અલંકર્યા. ૯ જાણે ઘર્મના પુંજ, મૂર્તિમંત સોભાગિયા; ઊતરીયા વનકુંજ, ચરણકરણ ગુણરાગિયા. ૧૦
તસ્વોપજ્ઞપ્રક્ષેપ
I ઢાલ II (હું તુજ સાથે નહીં બોલું મહારા વાહલા રે–એ દેશી) પંચ મહાવ્રત દશવિઘ યતિધર્મ, સત્તર સંયમ ભેદ પાળેજી; વૈચ્યાવચ્ચ દશ નવવિઘ બ્રહ્મહ, વાડી ભલી અજુવાલેજી. ૧ જ્ઞાનાદિ ત્રય બારે ભેદે, તપ કરે જે અનિદાનજી; ક્રોધાદિક ચારેનો નિગ્રહ, એ ચરણસિત્તરી માનજી. ૨
ઇતિ ચરણસિત્તરી ચઉવિઘ પિંડ વસતિ વસ્ત્રાપાત્ર, આહાર નિર્દૂષણ તે લેવેજી; સુમતિ પંચ વલી પડિમા બારહ, ભાવન બારહ સેવેજી. ૩ ૧. દિવસ ૨. સમિતિ
Page #111
--------------------------------------------------------------------------
________________
૩૮૬
શ્રીચંદ્ર કેવલીનો રાસ
પંચવીસ પડિલેહણા પણ ઇંદ્રિય, વિષય વિકારથી પારેજી; ત્રણ ગુતિ ને ચાર અભિગ્રહ, દ્રવ્યાદિક સંભારેજી. ૪ કરણસિત્તરી એવી સેવે, ગુણ અનેક વળી ઘારેજી; સંયમી સાધુ તે તેહને કહિયે, બીજા સવિ નામ ઘારેજી. ૫ એ ગુણ વિણ પ્રવ્રજ્યા બોલી, આજીવિકાને તોલેજી; તે ષટ્ કાય અસંયમી જાણો, ઘર્મદાસ ગણિ બોલેજી. ૬ જ્ઞાનવિમલ ગુરુ આણ ઘરીને, સંયમ શુભ આરાઘોજી; જેમ અનોપમ શિવ સુખ સાથો, જનમી સુજસ વાઘોજી. ૭
| ઇતિ ચરણકરણ સિત્તરી સોરઠા–આવી ભાવે દીઘ, વનપાલકે વઘામણી;
પ્રભુ તુમ વંછિત સિદ્ધ, આવ્યા સૂરિ મહાગુણી. ૧૧ દીએ વઘાઈ તાસ, મન ઇચ્છિત ઘનભત્તિ ઘણી; જન્મ લગે જો સાસ, ભોગવતાં ખૂટે નહીં. ૧૨ પ્રતાપસિંહ નૃપ તામ, હરખ્યા ગુરુ આગમ સુણી;
ન્યું કેકી ઘનનામ, આવે તવ વંદન ભણી. ૧૩ સાંતઃપુર શ્રીચંદ્ર, મિત્રાદિક સાથે કરી; શેઠ શેઠાણી ભદ્ર, આવે તે ઊલટ ઘરી. ૧૪ નમી સામીશ્વર પાય, બેસે યથોચિત સ્થાનકે; વિધિપૂર્વક નર રાય, “પાયક પરે પદ સંચરી. ૧૫
| | ઢાળ ત્રેવીસમી . (હાથ કચોલી શરવટે નાડું, માથું ગુંથાવણ ચાલ્યાં રે મારી સહી રે સમાણી–એ દેશી) ઘર્મલાભ દીએ આચારિજ, માંડે દેશના મહોટી રે,
સુણો ભાવી રાજા;
થાઓ ઘર્મે હવે તાજા રે. સુ જે સંસારમાં સુખ કરી જાણે, તેહની મતિ તો ખોટી રે. સુ૧ એહ સંસારમાં ઘર્મ સાર છે, ઘર્મ તે જે નિરાશસે રે. સુ જે કરતાં શિવ સુખ પામીજે, નાસે કર્મના અંશ રે. સુ
૧ બરાબર ૨ આગમન ૩ મયૂર ૪ અંતઃપુર સહિત ૫ પાયદલ ૬. ઇચ્છારહિત
Page #112
--------------------------------------------------------------------------
________________
ņ To
ખંડ ૪ | ઢાળ ૨૩
૩૮૭ તેહ ઘર્મ જિને દુવિધ પ્રકારે, ભાખ્યો ભવિહિતકાર રે. સુ સર્વવિરતિ દેશવિરતિન નામે, અણગાર ને સાગાર રે. સુ૦ ૩ ત્રિવિઘ કરણ યોગે પચ્ચકખાણે, પંચ મહાવ્રત જાણે રે. સુ દશવિઘ ખંતિ પ્રમુખ ઘર્મહ, પંચાચાર પ્રમાણે રે. પંચ સમિતિ ત્રણ ગુમિ પરખો, સરખો ન એહથી બીજો રે. સુત્ર શીઘ્રમેવ શિવગતિને આપે, વીતરાગ ભાવે નિરખજો રે. સુo આ સંસારમાંહે એ આવે, ઉત્કૃષ્ટો આઠ વારે રે. સુત્ર ગુણી સંયમની એ રીત જાણો, અગુણી અનંતી વારો રે. સુ અવર ઘર્મ શ્રાવકનો કહીએ, સમકિત ને દેશવિરતિ રે. વિરતિરુચિ પણ વિરતિ ન આવે, વિષય કષાયની સરતી રે. સુ નિઃશંકાદિક નિરતિચારે, સમકિત ગુણને ઘારે રે. સુત્ર જિનપૂજા બહુવિઘ વિઘસેંતી, કરતો નિજ ભવ સારે રે. સુલ ૮ પૂજાથી હોયે ચિત્ત સમાધિ, ચિત્ત પ્રસન્ને શુભ ધ્યાન રે. સુત્ર ધ્યાનથી હોયે મોક્ષ અનોપમ, મોક્ષે સુખ અસમાન રે. સુલ ૯ यतः-पूयाण मणसंती, मणसंतीए सुहावहं झाणं
सुहझाणाओ मुक्खो, मुक्खे सुक्खं अवाबाहं १ ભાવાર્થ-પૂજાથી મનની શાંતિ થાય, મનની શાંતિથી શુભ ધ્યાન થાય, શુભ ધ્યાનથી મોક્ષ થાય કે જે મોક્ષમાં અવ્યાબાઘ સુખ હોય છે. તે પૂજા છે દુવિઘ પ્રકારે, દ્રવ્ય ભાવ સુવિચારે રે. સુત્ર દ્રવ્ય તણા છે ભેદ અનેકહ, પણ અડ સત્તર પ્રકારે રે. સુ૦૧૦ સાર સાર જે દ્રવ્ય જગતમાં, તે પૂજામાં ત્યારે રે. સુત્ર તે દ્રવ્યપૂજા પૂરણ કરતો, અશ્રુત કલ્પ લગે જાવે રે. સુ-૧૧ અંગ અગ્રપૂજામાં તે સવે, ભાવપૂજામાં ભેલી રે. સુત્ર ઉત્કૃષ્ટી ભાવપૂજામાં સંયમ, સાઘતાં હોય શિવલી રે. સુ૦૧૨ यतः-उक्कोसं दव्वपुए, आराहिय जाई अच्चुयं जाव ।
भावच्छवेण पावई, अंतर मुहुत्तेण निव्वाणं । ૧. અતુલ્ય ૨. પાંચ, આઠ અને સત્તર ભેદ છે. ૩. દેવલોક
Page #113
--------------------------------------------------------------------------
________________
૩૮૮
શ્રીચંદ્ર કેવલીનો રાસ અર્થ-ઉત્કૃષ્ટ દ્રવ્યપૂજાની આરાઘના કરતાં અય્યત દેવલોક સુઘી જીવ જાય છે, અને ભાવસ્તવથી અર્થાત્ ભાવપૂજાથી અંતર્મુહૂર્તમાં નિર્વાણ પ્રાપ્ત કરે છે. જિન નમન ચિત્તન ને ધ્યાને, ફળના પાર ન લહીએ રે. સુત્ર તોહી પણ જનને સમજાવા, એ ગાથાથી કહીએ રે. સુ૦૧૩
मणसा होइ चउच्छं, छटुं फलं उद्दियंमि संभवइ गमणस्स य आरंभे, होइ फलं अट्ठमो वासो १ गमणे दसमं तु भवे, तह चेव दुवालसंमि किंचि गए मग्गो पक्खोवासो, मासो वांस च दिह्रण २ संपत्ते जिणभवणे, पावई छम्मासीयं फलं जीवो संवच्छरियं च फलं, दारपए संठियो लहई ३ पायाहिणेण पावइ, वरिससय फलं तओ जिणे महिए पावइ वरिस सहस्सं, अणंतपुणं जिणे थुणिए ४ सयं पमज्जेण पुण्णं, सहस्सं च विलेवणे सहस्सं अप्पिया माला, अणंत गीय वाइअं ५
એ ગાથા પ્રાકૃતબદ્ધ પૂર્વાચાર્યકૃત દશસહસ્ત્ર પાચરિત્રને વિષે છે. તે ભણી જિનપૂજાથી લહીએ, તીર્થંકર પદ રૂડાં રે. સુત્ર સમકિત ને દેશવિરતિની શોભા, એ કૃતવચન ન કૂડાં રે. સુ૧૪ વલી દેશવિરતિ બાર વ્રત ઘારી, તે શ્રાવકગણ ભારી રે. સુત્ર શ્રાવકની કરણી શુદ્ધ કરતો, લહે શિવગતિની નારી રે. સુ૦૧૫ દ્રવ્યપૂજાથી વધતી જાણો, ભાવપૂજા સંવર રૂપા રે. સુ તે તો સાઘુઘર્મને યોગ્યા, આગલ કરે અરૂપા રે. સુ૦૧૬ મણિમય જિનઘર સ્વર્ણની પ્રતિમા, કરાવે યદ્યપિ ભાવે રે. સુત્ર તે પણ તપ સંયમને તોલે, દ્રવ્યપૂજા તે નાવે રે. સુ૦૧૭ यत:-कंचण मणिसोवाणं, थंभ सहस्स सयं सुवण्ण तलं
जो कारिज्जई जिणहर, तओवि तव संजमो अहिओ १
અર્થ- કંચન અને ચંદ્રકાંતાદિક મણિઓના પગથિયાવાળું હજાર થાંભલાઓથી ઊંસ્કૃત એટલે વિસ્તારવાળું અને સુવર્ણના તલવાળું
Page #114
--------------------------------------------------------------------------
________________
ખંડ ૪ / ઢાળ ૨૩
૩૮૯ જિનમંદિર કોઈ કરાવે, તેના કરતાં તપ અને સંયમનું પાલન કરવાનું ફળ અઘિક છે, અર્થાત્ ભાવપૂજા અઘિક છે. પિંડી પદસ્થ અને રૂપ0, રૂપાતીત ચઉભેદ રે. સુ જન્મરાજ્ય ગ્રામપ્યાવસ્થા, એ પિંડસ્થના ભેદ રે. સુ૦૧૮ પદસ્થ તે કેવલજ્ઞાનાવસ્થા, રૂપસ્થ મરણ કે પ્રતિમા રે. સુત્ર રૂપાતીતતે સિદ્ધાવસ્થા, એ સવિઘર્મધ્યાનનો મહિમા રે. સુ૦૧૯ તેહ ભણી જે દિલમાં આવે, તેહ ઘર્મ ચિત્ત ઘારો રે. સુત્ર જે ગ્રહિયે તે નિર્મલ ચિત્તે, ઘરતાં ભવ નિસ્તારો રે. સુ૨૦ એમ શ્રી જ્ઞાનવિમલ ગુરુવાણી, સુણી હરખ્યા સવિ પ્રાણી રે. સુત્ર હવે ઘર્મ હોયે ઉજમાલા, પ્રતાપસિંહ ભૂપાલા રે. સુ૦૨૧
|| દોહા || પ્રતાપસિંહ રાજા હવે, વ્રત લેવાની ખંત; સૂર્યવતી આદિ થઈ, રાણી અવર સામંત. ૧ લક્ષ્મીદત્ત લક્ષ્મીવતી, મતિરાજાદિ પ્રદાન; હિયડા હેજે ઉમ્મહ્યાં, સંયમને સાવધાન. ૨ ઘર આવી ભાવી મને, એ સંસાર અસાર; જીવિતનું ફળ એહ છે, જે લીજે સંયમ ભાર. ૩ અઢાઈ મહોત્સવ કરે, પૂજા વિવિઘ પ્રકાર; દીએ દાન અઢલકપણે, જિમ પુષ્કર જલધાર. ૪ શ્રી શ્રીચંદ્ર નરપતિ તણી, માગે અનુમતિ તેહ; સહસ પુરુષશું વાહિયે, કરે શિબિકા નેહ. ૫ પ્રત્યેકે એણી પેરે કરે, ઉત્સવશું મંડાણ; દીક્ષા લઈ ગુરુપદ કજે, શુભ દિન લગ્ન પ્રમાણ. ૬ ગુરુ પણ સંયમ તસ દીએ, વિનયી દક્ષ સુશિષ્ય; ગ્રહણા ને આસેવના, શિક્ષા ઘારે દક્ષ. ૭ કેઈ તિહાં સમકિત આદરે, દેશવિરતિ લે કેઈ; એણી પરે શ્રીસૂરીશ્વરે, લાભ બહુલ તિહાં લેઈ. ૮ પત્ની સહિત શ્રીચંદ્ર નૃપ, લીએ સમકિત અનુકૂલ; બાર વ્રત શ્રાવક તણાં, તે પણ શિવતરુ મૂલ. ૯ શ્રી. ૨૬
Page #115
--------------------------------------------------------------------------
________________
૩૯ ૦
શ્રીચંદ્ર કેવલીનો રાસ નિત્ય પ્રત્યે અભિગ્રહલીએ, નિયમ તણા પરિમાણ; તે કેતાઈક દાખવું, નામ થકી તલ ઠાણ. ૧૦
|| ઢાળ ચોવીશમી II (રાણીજી હો જાતિરો કારણ મારે કો નહીંજી, વીર વખાણી રાણી ચેલણા-એ દેશી) હવે સમકિતને આદરેજી, આઠ આચાર સમેત; નિઃશંક નિકંખ પ્રમુખથીજી, ચાર આગાર ઉપેત. ૧ સાધુજી તરણ તારણ તુમોજી, અમ સરિખાને ઉદ્ધાર; કાજે કરુણારસ પૂરિયાજી, પ્રભો તુમારો અવતાર. સા. ૨ દેવ અરિહંત નિર્દોષિયાજી, સુગુરુ રત્નત્રય ઘાર; ઘર્મ તે તસ કહ્યો આદર્યોજી, એહ મુજ સમકિત સાર. સા. ૩" એહ મુજ માવજીવ હજોજી, તત્ત્વરૂપે ગ્રહ્યું એમ; ભક્તિ તો ગુણિપદ વિહુ નહીંજી, ભવ ફળે તો નહીં નેમ. સા. ૪ હું કરું શ્રી જિન સેવનાજી, પૂજન કરું ત્રણ કાલ; ઉભય ટંકે કરું નિયમનાજી, ગ્રહણ સંક્ષેપ ઉદાર. સા. ૫ તેમ ષવિઘ આવશ્યક કરુંજી, દુવિઘ ત્રિવિધ પ્રકાર; ત્રણસય સક્ઝાય કાઉસ્સગ્નનોજી, એક સહસ ગણું નોકાર. સા. ૬ લાખ પ્રતાપ દિન દિન પ્રતેજી, સાત ક્ષેત્રે મલી થાય; વાવરું નિત્યનું ઘન સદાજી, ઘર્મે ન કરું અન્યાય. સા૭ તંબોલ પાન ભોજન વલીજી, વાહણ શયન દુગની તિદ; મૈથુન થુંક ને વટુંજી, દશ આશાતન નહીં નીતિ. સા. ૮ ચુલસીર આશાતન જે કહીજી, ટાળવા ખપ કરું તાસ; સમકિત બોલ સગસદ્દી છેજી, અંગે આણેવા ઉલ્લાસ. સા. ૯
વતુરશોત્સાશાતનાનાં પ્રાકૃત વ્યાનિ (શાર્દૂલ્હ૦) खेलं केलि सकलाकला कललयं तंबोल मुग्णालयं गाली कंगुलिया सरीर धुवणं केसं नहे लोहियं भत्तोसं तय वित्तवंत दमणं विस्सामणं दामणं अग्गिसेवण रंधणं परिक्खणं निस्सिहिया जंभणं
| ઇત્યાદિ શ્રાદ્ધવિધિથી જાણવું. ૧. રાજાનો કોષ, ઉપલક્ષણથી ઘન ૨. ચોર્યાસી ૩. સમકિતના ૬૭ બોલ
Page #116
--------------------------------------------------------------------------
________________
૩૯ ૧
ખંડ ૪ | ઢાળ. ૨૪
હવે સમકિતના સડસઠ બોલની ગાથા લખે છે– यतः-चउसद्दहणा तिलिंगं, दसविणय तिसुद्धि पंचगयदोसं
अट्ठपभावण भूसण, लक्खणपंचविहसंजुत्तं १ छव्विहजयणागारं, छभावणभावियं च छट्ठाणं
इय सत्तसट्ठी लक्खण, भेय विसुद्धं च सम्मत्तं २ અવર પાખંડી ને લિંગીયાજી, જે લૌકિક કહે દેવ; તેહની સેવના નહિ કરુંજી, દાન દેવા તણી ટેવ. સા.૧૦ એણી પેરે સમકિત હું સદાજી, પાળવા ખપ કરું સ્વામ; અવિધિ આશાતના ટાળવાજી, વઘતો કરું પરિણામ. સા.૧૧ यतः-अरिहंतो मह देवो, जावज्जीवं सुसाहुणो गुरुणो
जिणपन्नत्तं तत्तं, इय सम्मत्तं मए गहियं અર્થ-માવજજીવ સુઘી અરિહંત મારા દેવ છે, સુસાઘુઓ મારા ગુરુ છે, વીતરાગદેવ પ્રણીત તત્ત્વ અને માન્ય છે- એ પ્રમાણે સમકિતને મેં ગ્રહણ કર્યું છે. વળી દેવ જ્ઞાન ગુરુ દ્રવ્યનોજી, જ્યાં થયો હોય પરિભોગ; તાસ સંગતિ નવિ આદસંજી, નવિ તસ અર્થનો યોગ. સા૦૧૨ પ્રથમ અણુવ્રત હવે આદરેજી, સ્થૂલ પ્રાણાતિપાત; વિરમણ જે ત્રસ જીવનુંજી, નિરપરાધ નવિ કરું ઘાત,
રાજનીતે તથા પાત. સા.૧૩ સ્કૂલમૃષાવાદ વિરમણ ઘરુંજી, જિનમત જેમ ન ફેલાય; તેણી પરે બોલવા ખપ કરુંજી, સામ દામ ભેદ દંડ થાય; રાજનીતિના ચાર ઉપાય, તિહાં પણ જૂઠ બોલાય. સા.૧૪ ચઉ અદત્તમાંહે એકનુજી, સ્થૂલ વિરમણ કરું સ્વામ; તે પણ નિરપરાધી તણુંજી, જેહથી સમકિત ન હોયે વામ. સા.૧૫ ચોથે સ્વદારસંતોષનોજી, પરિણીત સ્ત્રીપરિમાણ; અવરનું શીલ કાયા થકીજી, જાવજીવ એમ મંડાણ,
પર્વદિને તાસ પચ્ચક્ખાણ. સા.૧૬ પંચમે વ્રત પરિગ્રહ તણું જી, નવવિઘનો રે વિશેષ; ત્રણ ખંડ મંડણ જે થયોજી, નિયમ જે અપર અશેષ. સા.૧૭
Page #117
--------------------------------------------------------------------------
________________
૩૯૨
શ્રીચંદ્ર કેવલીનો રાસ દિશિવિરમણ અઘ એક ગાઉનુંજી, ઊર્ધ્વ વૈતાઢ્ય પર્યત; તિછું ત્રણ ખંડની ભૂમિકાજી, તીર્થયાત્રાદિ અઘિકાંત. સા૦૧૮ ભોગ ઉવભોગમાંહે સદાજી, તેહનું એમ પરિમાણ; અભક્ષ્ય અનંતકાય સર્વનુંજી, જાવજીવ પચ્ચક્ખાણ. સા.૧૯ तद्यथा-सव्वाओ कंद जाई, सूरणकंदो य वज्जकंदो य
अद्दहलिदाय तहा, अइं तह अल्ल कच्चूरो १ सत्तावरी विराली, कुआरी तह थोहरी गीलोई य विरुहिलंसणं वंस करिल्ला, गज्जर तह लूयणं लोढी २ गिरिकण्णि किसल पत्ता, खीरसूय थेग अल्लमुच्छाय तह लोण रुक्खछल्ली, खिल्लहडा अमयवल्लीय ३ महु मज्ज मंस नवणीय, पंचुंबरी रयणीभुज्ज संधाणं विस हिम करग्ग मट्टी, कच्च गोरस विदल्लणंताई ४ तुच्छफलं चलियरसं, अणंत फल फुल्ल तुच्छ बहुबीए इअ बावीस अभक्खे, वज्ज वज्जियस्स पत्त फले ५ पंपोट बिल पिकाइम, रिंगण य फणस गुंदाइ खसखस पिल्लू सेलर, गंगेटय पक्क गोल्होय ६ रायण मउर कुठिंबड, जांबु टिंबरु अपक्क करमद्दे वाल्होली महुय धामणी, गुरु बोरे कच्चलूण तिले ७ नविलेमि उट्ठ धारे, जल गलिये मखण्यं फलं च चमुहे कुदिणुदय हिय फागुण, उटुंभ खेमि नेव तिले ८ अपरिमिय मन्नायं, नहु भुंजे काल वेल एकइआ गममाणो नहु भक्खे, देवगुरु दिट्ठि गयने च ९ अंगाल वणह साडिय, भाड्य फोडेइ कम्मजीवणयं तह दंत लक्ख रस विस, केसह सावज्ज वणिज्जं १० कम्मं च जंतपिल्लण, निल्लंछण सर दहाइ सोसणयं दवदाणमसइपोसं, पणरस एयाइ वज्जेमि ११
इत्थं पूर्वकथितमस्ति
Page #118
--------------------------------------------------------------------------
________________
ખંડ ૪ / ઢાળ ૨૪
એમ ગાથા પ્રમાણે ઘર્યાંજી, ભોગ ઉપભોગ વ્રત જેહ; વસ્ત્ર આભરણ પરિમાણનુંજી, પ્રતિદિને જે જિહાં તેહ. સા૦૨૦ આઠમે અનર્થ ચિહ્ન વિષેજી, પ્રથમ વ્રતનો એ ભંગ; તેણિ પરે ચઉવિધ વર્જનાજી, ગુણ કરે પંચથૂલ સંગ. સા૦૨૧ આર્ત્ત રૌદ્ર અપધ્યાન બિહુજી, પાપોપદેશનું દાન; વળી પ્રમાદે જિકે આચરણજી, તેમ વળી હિંસ્રપ્રદાન, અઘિકરણ હોયે નિદાન. સા૦૨૨
૩૯૩
શસ્ત્ર મુશલ અગ્નિયંત્રનુંજી, ઔષધ મંત્ર મૂલ તંત્ર; ભૈષજ્ય કાષ્ઠ તૃણ જુવટુંજી, જીવનાં યુદ્ઘનર તંત્ર. સા૦૨૩ કાભક્ષણ ચોરને સતીજી, જોયવું તાસ નિષેધ; જેહથી કામના ગુણ વધેજી, તેહ મેલણ પ્રતિષેઘ. સા૦૨૪ સર્વથી એ ભારી અધેજી, એહ ટલ્લે મોહની જાય; દુષ્કર એહને ટાલતાંજી, જે અનાભોગમાં જાય. સા૦૨૫ નિત્યે ટાળું એહવી ભાવનાજી, પણ તે દોહલું સચવાય; તે ભણી પૂજનાવશ્યકેજી, પડિક્કમણે પોસહ ઠાય. સા૦૨૬ ધર્મના કાર્યમાંહે મનેજી, નાણવો અનરથ દંડ; નવમ સામાયિકને કરુંજી, અહોતિ ચાર અખંડ. સા૦૨૭ દશમે દેશાવગાશિક વ્રતેજી, વ્રત છઠાને પરિમાણ; પણ વર્ષાઋતુને ૨યણીએજી, ગમન કેરું પચ્ચક્ખાણ. સા૦૨૮ ચઉદશ નિયમ નિત્ય સાચવેજી, સચિત ઇગસાગ બે જાણી; વિગયતિન ફુલ ફલ ચારનાંજી, શયણ આસણ અડ જાણી. સા૦૨૯ દ્રવ્ય દસ દિવસમાં મોકલાંજી, રાત્રિનો હોય ચોવિહાર; કા૨ણે દ્રવ્ય તિગ અચિત્તનાંજી, લેવા તે અણાહાર. સા॰૩૦ પોષઘવ્રત ચઉ પર્વનાજી, નવિ કરું પાપવ્યાપાર; નિત્ય સંવિભાગ વ્રત આદરુંજી, શ્રાદ્ધ જે અણુવ્રત ધાર; અતિથિ તે વર અણગાર. સા૦૩૧ ન્યાયગ કલ્પનીય જે હુયેજી, તેમ શ્રદ્ધાએ સત્કાર; ચવિધ એણી પેરે સાચવુંજી, બારમું વ્રત સદચાર. સા॰૩૨
૧. અહોરાત્રી ૨. છૂટ
Page #119
--------------------------------------------------------------------------
________________
૩૯૪
શ્રીચંદ્ર કેવલીનો રાસ એણી પેરે બાર વ્રત શક્તિશુંજી, આદરું તાસ અતિચાર; હોયે પંચોત્તરિ સમકિત તણાજી, પાંચ છે જે અતિચાર. સા૦૩૩ પંચ વલી ઘર્મ સંલેષનાજી, સર્વ ઠામે હોયે તેહ; એમ પંચાશી અતિચાર છેજી, જાણવા પણ ન આચરેહ. સા૦૩૪ જ્ઞાન દર્શન ચારિત્ર તપ તણાજી, આઠ આઠ ને બાર; તેમ વીર્ય આચારનાજી, શત એક ચોવીશ સાર. સા૦૩૫ એહ અતિચારની વર્જનાજી, ખપ કરું પાલું આચાર; એમ દુગ તિગ કરણ યોગથીજી, એહવાં વ્રત હજો બાર. સા૦૩૬
હવે છ છીંડી કહે છેરાય ગુરુ ગણ બલ સુર તણાજી, અભિયોગ નેરેનિયોગ; વૃત્તિ કાંતાર આજીવિકાજી, એ ષટુ ઇંડીના યોગ. સા૦૩૭ શેષ આરંભ સઘલે વળીજી, ત્રસ અને થાવર જીવ; શક્તિથી તસ યતના કરુંજી, પ્રતિદિન સહિજે લહી જીવ. સા૦૩૮ અરિહંત સિદ્ધ મુનિ આપિનીજી, દેવ સમકિત ગુરુ સાખ; ચાર આગારના યત્નથી જી, ઉચ્ચરે ગુરુમુખે ભાખ;
જ્ઞાનવિમલ સૂરિ સાખ. સા૦૩૯
|| દોહા || સુવ્રતાચારજ ગુરુ કને, શ્રી શ્રીચંદ્ર ભૂપાલ; બાર વ્રત એમ પડિવજે, મેલી અવર જંજાલ. ૧ હવે સમ્યક્ત્વરૂપ કલ્પતરુને વખાણે છેસમકિત મૂલ શીલ પલ્લવા, ગુણવ્રત જિહાંકેદાર; વ્રત સમુદાય શાખા બહુલ, એ ગૃહીઘર્મ સુરસાલ. ૨ ફળીયો તે મુજ બહુ પરે, અનુભવ રસ ઉક્કિટ્ટ;
શાશ્વત સુખ તે મોક્ષફળ, ફલિત હુએ એ જિટ્ટ. ૩ यतः-सम्मत्तमूलो गुणआलवालो, सिलप्पवालो वयसंघसालो गिहच्छधम्मो वरकप्परुक्खो, फलेउ मे सासय मुक्खसुक्खो १
એમ ગૃહી ઘર્મને આદરી, પ્રણમી શ્રીગુરુ પાય; પ્રતાપસિંહ રાજા પ્રમુખ, નવદીક્ષિત સમુદાય. ૪ ૧. ક્યારી ૨. કલ્પવૃક્ષ
Page #120
--------------------------------------------------------------------------
________________
ખંડ ૪ / ઢાળ ૨૫
૩૯૫
સાધુ સકલ વલી સૂર્યવતી, પ્રમુખ સાધવી જેહ; પ્રત્યેકે મુનિ શ્રુતિ કરી, ઝરે આંસુ ઘણ નેહ. પ ચિત્તે ગુણ સંભારતો, ઘર પહોતો શ્રીચંદ્ર રાય; ચંદ્રકલા રાણી પ્રમુખ, નાગર જન સમુદાય. ૬ સંભારે જે ગુણ ઘણા, પ્રજાપાલાદિક જેહ; વળી તે મુનિગણ પરિવર્યા, દેખી વધ્યો સનેહ. ૭ લેઈ શ્રીચંદ્ર રૃપ અનુમતિ, ગુરુ પણ કરે વિહાર; સાધુ સાધવી પરિવર્યો, ઉપકૃત જિમ દિનકાર. ભૂતલને પાવન કરે, વર્ષી દેશના ઘાર; વિવિધ સસ્ય નિપજાવતાં, બોધબીજ દાતાર. નવદીક્ષિત અણગારને, શિક્ષા અનેક પ્રકાર; સારણ વારણ ચોયણા, પડિચોયણા પ્રકાર. ૧૦ કેઈક પૂરવ શ્રુત ભણે, કેઈક અંગ અગ્યાર; સાંગોપાંગે અભ્યાસે, વિનય તણા ભંડાર. ૧૧ સુમતિ ગુપ્તિ નિત્ય સાચવે, ચરણ કરણ ગુણધામ; વિષય કષાય નિવારતા, સાથે સંયમ કામ. ૧૨ માત પિતા ઘન્ય તેહનાં, ઘન્ય તેહના અવતાર; દ્રવ્ય ભાવ સંયમ તણા, ગુણ સાથે નિર્ધાર. ૧૩ છઠ અઠ્ઠમ તપ આદરે, કેઈ કરે ઉગ્ર વિહાર; આતાપનાદિકને સહી, કેઈ વહે પ્રતિમા ચાર. ૧૪ કેઈક અભિગ્રહ અતિ કરે, કેઈ તપ બાર પ્રકાર; ગુણપદવીને પદે ચઢ્યા, એણી પરે તે અણગાર. ૧૫ II ઢાળ પચ્ચીશમી |
૯
(વીર સુણો મોરી વિનતિ—એ દેશી)
ઉપગારી અણગારજી, નહીં જેહને હો મદ મોહ વિકાર; શમ દમવંતા સાધુજી, ક્રોધ માન ને હો નહીં લોભ પ્રચાર. ઉપગારી અણગારજી, જસ દર્શને હો હોયે કોડિ કલ્યાણ, નામે નવનિધિ સંપજે, ગયાં જેહનાં હો દુષિત અહિઠાણ. ઉ૦૧
Page #121
--------------------------------------------------------------------------
________________
૩૯ ૬
શ્રીચંદ્ર કેવલીનો રાસ ગુરુ કહે શિષ્યને હિતકરી, તુમો યતના હો કરજો નિરઘાર; જયણા ઘર્મની માવડી, વળી જયણા હો ઘર્મ પાલણહાર. ઉ. ૨ તપ જપની વૃદ્ધિ નીપજે, જયણાથી હો હોયે મોક્ષ સુરત; જયણા તે જીવ તણી દયા, હોયે દર્શન હો વળી જ્ઞાન સંયુત. ઉ૦ ૩ દર્શન જ્ઞાન ચારિત્રનો, જિહાં એકઠો હો હોયે સંયોગ; જ્ઞાન ક્રિયા શિવ સાઘને, એક મોટો હો જયણાનો લોગ. ઉ૦ ૪ તપ જપ કરે બહુ આકરા, પણ જયણા હો ન હોયે ઘટમાંય; તો તિલ તુસ પરે તે હોયે, સુસઢ પર હો જેમ ચારિત્રની છાંય. ઉ. ૫ એમ નિસુણી ચેટકનૃપ કહે, પ્રભુ કોણ થયો હો જેહનું સુસઢ નામ; કૃપા કરી તે દાખવો, પ્રસ્તુતનું હો પછે કહેજો નામ. ઉ૦ ૬ કહે ગૌતમ ગણિ હિતકરી, કથા તેહની હો સુણો ચેટક રાય; શ્રેણિક આગળ જેમ કહી, શ્રીવીરે હો જે દેશનામાંય. ઉ૦ ૭ મૂકી વિકથા વાતડી, પર તાંતડી હો ઠંડો હિત જાણી; નિદ્રા આળસ પરિહરી, કાન દઈને હો સુણજો રે સુજાણ. ઉ૦ ૮ गाहा-सुटु पि तवं कुणतो, जयण विहुणो न पावए सिद्धिं
सुसहव लहई दुःखं, किपुण जीवो तवविहुणो १ તપ કરતો પણ તે લહ્યો, વિણ યતના હો ભવ કેરું દુષ્પ; તપ કરે ને યતના નહીં, શું કહેવું હો તે કિમ લહે સુખ;
વળી તેહને હો દોહ્યલો હોયે મુક્ત. ઉ૦ ૯
છે અથ સુસ કથા પ્રારંભ દોહા–સિદ્ધારથ ગુણ જેહને, સિદ્ધારથ નૃપ જાત; શાસન નાયક વીરને, નમી કહ્યું સુસદ્ઘ અવદાત.
| ઢાલ પૂર્વની II રાજગ્રહી ચૈત્ય ગુણશીલ, સમોસર્યા હો શ્રી જિન વર્લ્ડમાન; ચઉદ સહસ અણગારશું, પ્રાતિહારની હો સંપર્ક અભિરામ. ઉ૦૧૦ પર્ષદમાંહે પ્રરૂપતા, યતિ હેતે હો યતનાનો ઘર્મ; યતના ઘર્મની માય છે, યતના થકી હો લહીએ શિવશર્મ. ઉ૦૧૧
૧. પુત્ર ૨. માતા ૩. મોક્ષસુખ
Page #122
--------------------------------------------------------------------------
________________
ખંડ ૪ | ઢાળ. ૨૫
૩૯૭
ચાલવું બેસવું સૂયવું, વળી ભૂંજવું હો ભાખવું સવિ કામ; યતના પદશું સાચવે, તો સાથે હો મુનિ સંયમ ઘામ. ઉ૦૧૨ છિદ્ર અંજલિમાંહે જિમ ગલે, જલ તિમ ગલે હો કૃત પ્રૌઢા પાપ; આપ ગુણી નિર્મલ હોયે, વળી તેહની હો જગ મહોટી છાપ. ઉ૦૧૩ યતના રહિત સંસારમાં, ફરે બહુ પરે હો દુઃખીઓ નિરધાર; સુસઢ પરે બહુ તપ તપે, પણ નવિ લહે હો તે ભવનો પાર. ઉ૦૧૪ - હવે ગૌતમ કેવા છે તે કહે છેભદ્રક ગુણ વચ રાગીઓ, વળી જાણ્યા હો સવિ વિનયના ભેદ; સંપૂર્ણ શ્રુત જ્ઞાનના નિધિ, ગણિ ગૌતમ હો છે નામ અખેદ, ઉ૦૧૫ અર્થ લહે સઘળા સ્વયે, પણ સાંભળે હો ઘરી વિસ્મય ચિત્ત; અંજલિ જોડી વિનયશું, જિનવયણે હો હરખે કરી નિત્ય. ઉ૦૧૬ જેમ રાજાનાં વયણડાં, પ્રજા શિર ઘરે હો આણી બહુ માન; તેમ ગુરુ ભાખિત સાંભળે, વળી પડિવજે હો જે વિનયી સુજાણ. ઉ૦૧૭ તે ગૌતમ પ્રણમી કહે, પ્રભુ દાખીએ હો તે સુસઢ સંબંઘ; કિહાં થયો કેમ તે દુઃખ લહ્યો, યતના વિના હો લહ્યો ભવ અનુબંઘ. ઉ૦૧૮ તવ કહે સ્વામી કૃપા કરી, સવિ શ્રમણને હો ઉદ્દેશી તામ; સજલ જલદ અનુકારિણી, ચિત્તઠારિણી હો દેશના અભિરામ. ઉ૦૧૯ ભરતે અવંતી દેશમાં, એક ખેડ છે હો સંબક ઇતિ નામ; વિપ્ર એક તિહાં કણે વસે, સુજ્જસિવ અછે હો તેહનું અભિઘાન. ઉ૦૨૦ જન્મદારિદ્રી દોભાગિયો, નિકૂપ અને હો નહીં કરુણાગાત્ર; યજ્ઞયશા તસ ભારજા, તેહને થયો હો એક દિન સાક્ષાત. ઉ૦૨૧ ગર્ભ થયો તે દુઃખ કરે, બેટી ભણી હો સુજ્જસિરી તસ નામ; જનમ ખેવ માતા મૂઈ, જુવો કર્મનાં હો એ વિષમા કામ. ઉ૦૨૨ કર્મથી સુખ દુઃખ સંપજે, વળી કર્મથી હો સોભાગ દોભાગ; કઠિણ કર્મથી અતિ ઘણા, આવી મલે હો સવિ કર્મવિપાક. ઉ૦૨૩ કહે ગૌતમ સ્વામી શું કર્યું, ઇણ દારિકા હો કિશ્ય કર્મ દુઃકર્મ, જાતમાત્ર જનની મૂઈ, પ્રભુ દાખીએ હો તેહવાં કૃત કર્મ. ઉ.૨૪
૧. ખાવું ૨. ગામ ૩. નામ ૪. ભાર્યા છે. ક્ષણે ૬. પુત્રી
Page #123
--------------------------------------------------------------------------
________________
૩૯૮
શ્રીચંદ્ર કેવલીનો રાસ જ્ઞાનવિમલ મતિ વીરજી, કહે તેહનો હો પૂરવ વૃત્તાંત; ખંત ઘરીને સાંભળે, ગણિવરમણિ હો ઇંદ્રભૂતિ મહંત. ઉ૦૨૫
| | દોહા ઇહ ભરતે વરતે તિહાં, ઘરણી પ્રતિષ્ઠિત નયર; અરિમર્દન રાજા તિહાં, દૂરે ઈતિ ને વયર. ૧ સુજ્જસિરીનો જીવ તે, પાછલે ભવે નૃપ નાર; વરકંતા નામે ભલી, રૂપ કલા ગુણ સાર. ૨ એક દિન તેણીએ ચિંતવ્યું, પાપ મને કરી એમ; શોક્ય તણો સુત જો મરે, તો મુજ થાયે ખેમ. ૩ મુજ સુતને તો સયલ એ, રાજ્ય હોયે નિઃશંક; જો વલી શોક્ય મરે કદા, તો ભોગ સકલ મુજ સંગ. ૪ એમ દુર્ગાનથી બાંધિયું, અશુભ કર્મ તેણે નાર;
ભૂરિ ભવે દુઃખ અનુભવી, તિખ દુઃખની મારી. ૫ સુજ્જસિરી એ તે થઈ, ગોયમ કર્મવશેણ; ચિંતિત માત્રતણે ફલે, મૂઈ માતા ઇહ તેણ. ૬ જો ચિંતિતથી એમ થયું, તો શું કૃતનું પાપ; જેહ વિપાકને અનુસરે, કઠુઆ તાસ વિપાક. ૭
II ઢાલ છાશમી | (બાવા કિસનપુરી, તુજ વિણ મઢીયાં ઉજર પરી–એ દેશી) હે ગૌતમ! એ જીવ અશેષ, દુઃખીઓ સુખીઓ હોયે કર્મવિશેષ;
જોજો કર્મદશા; કર્મ કરે છે કામ કિશો. જો લઘુશું દીસે બંઘન કાલ, તાસ વિપાક હોયે અસરાલ. જો ૧ જેમ રણ શ્વાન મિથુન ને ખાજ, પ્રેમવ્યસન એ અંતે અણાવે વાજ; જો હિંસાલિક અદત્ત અખંભ, પરિગ્રહ મેલા કરી કરી દંભ. જો ૨ મધુ મદ્ય માંસ સુરા પરદાર, રમણીભોજન પ્રમુખ અનાચાર; જો ઇત્યાદિક બહુ આસ્રવ ઘાર, સર્વ તો લહે ઉનરકપ્રચાર. જો ૩
૧. પાંચ પ્રકારની ઈતિ (ભય) ૨. ઘણાં ૩. લઘુ જેવું ૪. અસરલ=કઠણ ૫. હિંસા અને અલીક (જૂઠ) ૬. નરક-ગમન
Page #124
--------------------------------------------------------------------------
________________
૩૯ ૯
ખંડ ૪ | ઢાળ ૨૬ જે દુઃખ સહે તે કહ્યાં નવિ જાય, થોડાથી તે અતિ બહુ થાય; જો. હવે તે સુજ્જસિવો ભૂદેવ, જિવાવે તે ઘૂયા સ્વયમેવ. જો ૪ ચાટુ વચ બોલીને ત્યાંહિ, બહુ નારીનાં રથણ લેઈ પાય; જો અતિ કષ્ટ કરી સા જિવાય, વઘતાં દિન દિન દુભગા થાય. જો ૫ આઠ વરસની થઈ સા બાલ, તેહવે પડ્યો બાર વરષી દુકાલ; જો તે દારુણ રણથી અઘિકાય, જનનું માન મહત્વ સવિ જાય. જો ૬ જાય સયણના સર્વ સનેહ, લાજ મર્યાદા જસ કીર્તિની રેહ; જો ઘર્માઘર્મનો નહિ હોય વિવેક, જેવારે વાઘે ભૂખનો અતિરેક. જો ૭ ભક્ષાભક્ષનો નહીં, વિચાર, છંડે માત પિતા પરિવાર જો. જાતિ ભાતિનો નહીં વ્યવહાર, માતંગઘરે પણ કરે આહાર. જો ૮ એવો કરાલ દેખીને દુકાલ, સુજ્જસિવો દ્વિજ ચિંતે તેણે કાલ; જો. સુઘા મહાગ્રહ ભંગુર દેહ, ત્રંબક માત્ર ઘન નથી મુજ ગેહ. જો ૯ કાંઈ નથી જે તે વેચીને આપ, અન્ન રત્ન લઈ કરું પ્રાણ થાપ; જો. તો પરદેશે જઈ પરઘર કાજ, કરીને જઠર ભરું શી તસ લાજ. જો ૧૦ પરદેશે જાવાને થયો ઉજમાલ, પણ “સંબલ વિણ શ્યારે હવાલ; જો પીડે બહુ સુઘા રાક્ષસી અભિભૂત, એમ ચિંતે થઈ ભૈરવ ભૂત. જો ૧૧ મારી એહ સુતાને હવ, ખાઉં આમિષશું પ્રાણ ઘરેવ; જો. વળી ચિંતે મન યુક્ત ન એહ, વેચું નગરમાં કેસહિક ગેહ. જો ૧૨ શિક ધિક મુજને નિષ્ફર આપ, હા હા મેં ચિંતવ્યું મહાપાપ; જો જે ચિંતિત દુષ્ટપણે મન ચંડ, તે દાવાનલથી અતિહિ પ્રચંડ. જો૦૧૩ એમ ચિંતી કોઈ ઈશ્વર ગેહ, મૂલ્ય વેચી લીએ ઉકણ તેહ જો. ગોવિંદ દ્વિજ શ્રાવક ઋદ્ધિવંત, આઢક કંગુને મૂલ્ય કરી તંત. જો૦૧૪ હવે સુજ્જસિવ બંભણ નામ, જ્ઞાતિ ધિક્કારથી ન રહ્યો ગામ; જો. નરવિક્રથી સઘળે અપમાન, પામે એહવું અછે નિદાન. જો ૧૫ જ્ઞાનવિમલ ગુરુ ગુણમતિવંત, તેહવાં કામ ન કરે દુરંત; જો તે ભણી દુઃખનું કરણ દુષ્કાળ, જેમ તેમ જાય તો ચૂકે જંજાલ. જો ૧૬
૧. પુત્રી ૨. સ્તનપાન ૩. જ્યારે ૪. સ્થાપના, રાખવું ૫. ભાથું ૬. અન્ન
Page #125
--------------------------------------------------------------------------
________________
૪૦ ૦
શ્રીચંદ્ર કેવલીનો રાસ || દોહા II. હવે તે દ્વિજ ભમતો હતો, દુર્ભવના લંકાર; પામ્યો તિહાં પણ લોકનાં, વેચે લઈ લેઈ બાલ. ૧ એમ કરતાં તેણે જોડિયું, દ્રવ્ય બહુલ કરી પાપ; લોભીને લજ્જા ન હુયે, ન ગણે માય ને બાપ. ૨ સર્વ કરી ઘન એકઠું, લીઘાં તેણે પણ રત્ન; એમ કરતાં તે દેશમાં, સાધી ઘણું પ્રયત્ન. ૩ દુષ્ટકાલનાં વરસ તેણે, કાઢ્યાં વર્ષ જ આઠ; લોકો પણ જેમ તેમ કરી, ખાતાં ખડઘન કાઠ. ૪ હવે તે ગોવિંદ વિપ્રને, લક્ષ્મીનો ક્ષય થાય; જેમ આખું જીવને, અંજલિ જલ પરે જાય. ૫ વળી વિશેષે ચિંતિયો, ઘાન્ય તણો સંભાર;
અન્ન સમું કોઈ રયણ નહીં, જોતાં આ સંસાર. ૬ થતા–ન્નિઃ પ્રાણશૈવ, સ્થાનકો ભયરક્ષવા:
ज्ञानदो जनकश्चैव, सप्तैते पितरः स्मृताः १ ભાવાર્થ-અન્ન દેનાર, પ્રાણ દેનાર તથા સ્થાન દેનાર, ભય થકી રક્ષા કરનાર, જ્ઞાન દેનાર, જનક એટલે માતા અને પિતા-એ સાત પિતા જાણવા. ૧
તેણે તિહાં ઇમ ચિંતવ્યું, જે ન લહીએ દુષ્કાળનો પાર; કેણિ પરે એહમાં કરી શકું, કુટુંબ તણો ઉદ્ધાર. ૭
!! ઢાળ સત્તાવીશમી |
(ઘર આજ્યો હો મનમોહન ઢોલા- એ દેશી) એમ ચિંતવતો હૃદયમાં, હવે કેમ કરી નાખીશ કાલ; સાજન; એહવે આવી ગોવાલણી, કાંઈ મઈ વેચણને કાજ. સાજન; તેણે કાલે હો મનડું એમ વાલે, હોયે તેહ જ હો લખીયું જે ભાલે,
આપ બુદ્ધે કહ્યું ન જાય. તેણે ૧ ગોકુલપતિની ભારજા, આહિરી ગોકુલી નામ; સાવ મઈની માટલી તે લીએ, દેઈ તંદુલ મૂલ્ય અનામ. સાતે ૨
૧. પાંચ
Page #126
--------------------------------------------------------------------------
________________
ખંડ ૪ / ઢાળ ૨૭
૧
આઢક તંદુલ દેઈ ગ્રહે, તે ગોલી મઈની ચાર; સા॰ તતક્ષણ આપી કુટુંબને, જમવાને તેડ્ડી વાર. સાતે ૩ અથ જાવા ઉત્સુક થઈ, ગોવિંદપ્રિયા પ્રતે તેહ; સા આહેરી એણી પેરે કહે, હું તુરત જાઉં નિજ ગેહ. સાતે ૪ તંદુલને દેવરાવીએ, સુણીને કહે તેણી વાર; સા સુજ્જસિીને એમ ભણે, જા જઈ તંદુલ દેવાર. સાતે ૫ ગત દિવસે જે રાજાએ, દ્વિજને દીધું જે વર ધાન્ય; સા એમ સુણી સુન્રુસિરી ગઈ, ઘર સઘળે જોઈ સાવધાન. સાતે ૬ કિહાંયે ધાન્ય દીઠું નહીં, આવી ફરી કહે તેહ જામ; સા સુણી સંભ્રાંત થઈ માહણી, પેસે ઘર લેવા કામ. સાતે ૭ જેહવે ગેહમાં જઈ જુવે, દેખે તિહાં અતિ વિપરીત; સા જ્યેષ્ઠ પુત્ર વેશ્યા સાથે, ભોગવતો એમ અનીતિ. સાતે ૮ રોષારુણ નયણાં કરી, ભણે સુત જનનીને દેખી; સા જા જા રે ઇહાંથી ફરી, નહીં તો મારીશ તુજ સંપેખી. સાતે ૯ એમ અનિષ્ટ વયણાં સુણી, મન માહણી લહે વિખવાદ; સા મૂર્છિત પ્રસક ધરણી ઢળી, જેમ કાષ્ઠ નિશ્ચેષ્ટ પ્રમાદ. સાતે॰૧૦ તે નિસુણી ગોવિંદ ઘણી, સિંચે ચંદન શીતલ નીર; સા॰ મૂર્છાકારણ પૂછિયું, સા પભણે પ્રતિવચ ભી. સાતે॰૧૧ સ્વામી ! હું તંદુલ હેતે, વાલ્હા ગઈ ઘરે પુત્ર અકજ્જ; સા દેખી તસ ખર વચ સુણી, લહી મૂર્છા મેં અજ્જ. સાતે॰૧૨ સુહભાવે જાતિસ્મ૨ણ લહ્યું, મેં શુભ ભાવે કરી જત્ત; સા સંખ્યાતા ભવ પાછલા, જેણે સંજ્ઞીનાં લહે તત્ત. સાતે॰૧૩ તેણથી પ્રેમ સવે ગયો માહરો, સજ્જન બંધુ ધન ભાવ; સા॰ સ્વારથીઆ સહુએ અછે, એ તો પુદ્ગલ સવિ પરભાવ. સાતે॰૧૪ જેહને 'છંદે ચાલીએ, તો તસ રાખે પ્રીતિ; સા ન સરે સ્વારથીયા કરી, વાલ્દા સ્વામી ઘરે અપ્રીતિ. સાતે॰૧૫ જે પરથી નિજ નવિ હોયે, જો કીજે ઘણો પ્રતિબંધ; સા જ્ઞાનવિમલ મતિ જેહની, વાલ્હા તે જાણે સવિ ધંધ. સાતે૦૧૬ ૧. એક માપ ૨. મહીની, દહીંની ૩, માહની=બ્રાહ્મણી ૪. ઇચ્છા પ્રમાણે
૪૦૧
Page #127
--------------------------------------------------------------------------
________________
૪૦ ૨
શ્રીચંદ્ર કેવલીનો રાસ | દોહા || પ્રત્યક્ષે એ દેખીએ, કીઘા અનેક ઉપાય; ફૂડ કપટ પરવંચના, તપ દાનાદિક છાય. ૧ ઉયર ઘર્યો નવ માસ ત્યાં, જન્મે કષ્ટ સંતાપ; ઘનક્ષય કીઘો બહુ પરે, ઉત્સવ તણો પ્રતાપ. ૨ મૂત્ર પુરીષ પરાભવા, સહ્યા અનેક પ્રકાર; મિષ્ટાહારે પોષિયો, સ્નાનાભંગન સાર. ૩ નેહે ઘેલી હું થઈ, એહવા સુતને કાજ; એમંજુવણને પમાડીઓ, એહ હેતે કર્યા અકાજ. ૪ એમ મનમાંહે ચિંતવી, પુત્રપ્રતિષ્ઠા હેત; સ્નેહી જન આશા ફળી, કાલ ગમું સુખ હેત૫ શરીરભોગ પર ભોગની, ઇચ્છા તજી સુત કાજ; તેણે સુતે હું નિર્દેલી, જુઓ જુઓ એહ અકાજ. ૬ દીઠું મેં પ્રત્યક્ષથી, એહનું દુષ્ટ ચરિત્ર; વચને પણ સુખ નવિ થયું, એહવો એ અપવિત્ર. ૭
|| ઢાલ અઠ્ઠાવીશમી II
(પૂર્વ સુકૃત ન મેં કીયા–એ દેશી) માહણી એમ મન ચિંતવે, સુતકાજ મેં એહ શરીર; ભોગ થકી પણ વંચીયું, પણ એણે રે કીઘી હું ઘણું દિલગીર મા હું તો ભૂલીરે એટલા દિન તાંઈ, હું તો જાણતીરે સુત સુખની બાઈ; મેં તો દીઘી રેબાવલીએ બાંહિ, થઈ ઘેલી હો સુતવચન સુણાઈ. મા. ૧ મોહથી નરભવ હારીયો, મેં ઘર્યું ન સમકિત રત્ન; જે મોક્ષતનું બીજ છે, નવિ કીઘો રે વળી તાસ પ્રયત્ન. મા૨ દર્શન શુદ્ધિ ન આચરી, જિનરાજપૂજા દ્રવ્ય ભાવ; ત્રિકાલ જિનસ્તુતિ નવિ કરી, જે ભવજલધિ રે તરવાને નાવ. મા. ૩ પરઉપગાર ન આચર્યો, નવિ કર્યો વિઘિણું ઘર્મ, સામાયિક પોસહ નવિ કર્યા, કર્યા તો પણ રે કૃત શિથિલ ન કર્મ. મા. ૪ ૧. ઉદર ૨. જોવનને, યુવાનીને ૩. સુધી ૪. બાવળે બાથ ભરી એટલે કાંટા જ વાગ્યા
Page #128
--------------------------------------------------------------------------
________________
ખંડ ૪ / ઢાળ ૨૮
શક્તિએ ન કીધું તપ ઘણું, વલી પર્વતિથિ લહી નાંહિ; ઘર કાજને પરવશ થઈ, નવિ જ્ઞાનનો ૨ે અભ્યાસ મનમાંહિ. મા૦ ૫ ઘરમોહ કેવલ આણીઓ, જાણીઓ નહીં કાંઈ સાર; સજ્જય ધ્યાન ન સેવીયાં, નવિ જાણ્યો રે કાંઈ પંચાચાર. મા૦ ૬ કિં બહુના વિલખે હોવે, મેં પોષીઓ પાપકુટુંબ; ધર્મઅંશ નેહે સેવ્યો નહીં, એમ હાર્યો રે નરભવ અવિલંબ. મા૦ ૭ તો કારમે નહિ સરર્યાં, જે બહુ ઘોર દુઃખ દાતાર; એ કુટુંબ સયણાં અનુસરી, દુ:ખદાયી રે એ કીઘ સંસાર. મા૦ ૮ નિષ્કારણ ઉપગા૨ીઓ, જીવલોકે ધર્મ સહાય; એ ૫૨મ બંધવ સમ સયણ એ, હિતકારી રે સુખ નિવૃત્તિદાય. મા॰ ૯ નિશ્ચય થકી એ સુખ દીએ, તે ધર્મ ટાલે કર્મ; તે દેશ સર્વથકી હોયે, હવે આદરું રે લહું તેહનો મર્મ. મા૦૧૦ એ સામગ્રી સવિદોહલી, ચતુરંગ લહેવો દુર્લભ; એ ધર્મ ધ્રુવ અક્ષય અછે, સહગામી રે નહીં જેહમાં દંભ. મા૦૧૧ છતે આયુષે સાધીએ, જ્ઞાન દર્શન ચરણના યોગ; કર અંજલિ જલ પરે જાય છે, એ જીવિત રે પછી શ્યા હોય જોગ. મા૦૧૨ બલ વીર્ય પણ દિન દિન ઘટે, જેમ જાજરું ભૃદભાંડ; ભ્રૂણભક્ષકાષ્ઠ તણી પરે, એ અસાર રે જે શરીરનો પિંડ. મા૦૧૩ તપ નાણ ચરિત્ર નવિ ઘર્યાં, વલી કર્યાં આસ્રવ પંચ; ખલ ખેંચ નાણી ચિત્તમાં, અનાચારના રે કીધા બહુલા પ્રપંચ. મા૦૧૪ જરા રાક્ષસીને મુખે પડ્યું, એ દેહ રોગનું ગેહ; તારુણ્યમાં તરુણી તણી, દ્રષ્ટિપાતે રે મેં કીધો નેહ. મા૦૧૫ તે તરુણમાં રાગી હોઈ, તે વૃદ્ઘભાવે વૈરાગ; પલિત શિર વલી વીંટીયો, મુખે લાલ રે રંગતદશન વિભાગ. મા૦૧૬ જલબિંદુ ચંચલ જીવિતં, ક્ષણરંગ ભંગુર દેહ; મૂર્છા કિસી એ ઉપરે, એ કુલટા ૨ે છે નારીનો નેહ. મા૦૧૭ તે ભણી મૂકીને સવે, એ પાપ કરમ અબ સંગ; જરા ન આવે જ્યાં લગે, નહીં દેહ રે વલી રોગનો સંગ. મા૦૧૮
૧. માટીનું વાસણ ૨. સફેદ વાળ ૩. દાંત રહિત
४०३
Page #129
--------------------------------------------------------------------------
________________
શ્રીચંદ્ર કેવલીનો રાસ
હાણી ન ઇંદ્રિયવિષયની, જિહાં લગે બુદ્ધિ વિલાસ, તિહાં લગે ઉદ્યમ ધર્મનો, કરું છંડી રે સવિ પરની આશ. મા૦૧૯ તે ધર્મ પણ સર્વવિરતિનો, જે પરમ મોક્ષ ઉપાય; પંચ મહાવ્રત ધારણા, જયણા પરે રે કરીએ ચિત્ત લાય. મા૦૨૦ ભવસમુદ્ર તરવા ભણી, એ પ્રવર પોત સમાન; જીવલોકમાં એહ જો મલે, નવિ આવે રે અવર ધર્મ ઉપમાન. મા૦૨૧ જે સુખ નૃપભવ ને સુરભવે, વલી સિદ્ધનાં સુખ જેહ; તે સવિ એહથી પામીએ, એહ માંહે રે નહીં કોઈ સંદેહ. મા૦૨૨ એ દુર્લભ માનવભવે, વળી શુદ્ઘિ સામગ્રી એહ; પામીને નવિ આદરે, તે જાણજો રે દુર્ગતિનો ગેહ. મા૦૨૩ જો ઇણભવે નવ આરાથીએ, જ્ઞાનવિમલ ગુરુની આણ; તો જમવારો અહેલે અછે, અવિવેકે ૨ે હોયે તેહના પ્રાણ. મા૦૨૪ || દોહા ||
૪૦૪
ઇત્યાદિક નિંદા કરે, માહણી આપે જામ; જાતિસમ૨ણને બલે, પડિબોધક ગુણ તામ. ૧ ગોવિંદ માહણ એમ ભણે, મોહ પંકમાં મગ્ન; મુજને તેં ઉગારીઓ, પ્રિયે પ્રેમમાં લગ્ન. ૨ સાંપ્રત હવે સંજમ લીઓ, ન કરું કાંઈ વાર; ઘડીમાં ઘડિયાલાં વહે, શી કરવી ઉદ્ધાર. ૩ તે નિસુણી કહે માહણી, ધન ધન તુમ અવતાર, પ્રીતમ પ્રીતિ ભલી પરે, પાલીજે નિ૨ઘાર. ૪ મોહનિશે ભવ મંદિરે, જલણ પ્રમાણ જયંત; અજ્ઞાનમુદ્રિત લોચને, ભલે જાગ્યો તું અંત. ૫ સુતાએ પણ સંયમી, દ્રવ્યભાવ જાગંત; જાગંતા પણ ઊંઘતા, મિથ્યાત્વી અહમંત. ૬ એમ જાણી તે દંપતી, ઉત્સવશું ઉલ્લાસ; સંજમ લેવા સંચર્યા, સુતકેવલી ગણિ પાસ. ૭
૧. જહાજ ૨. પતિ
Page #130
--------------------------------------------------------------------------
________________
ખંડ ૪ | ઢાળ ૨૯
૪ ૦૫
શિક્ષા દુવિઘ સહિત થયા, નાણ ચરણ ગુણગેહ; ઘણો કાલ આરાઘીને, સિદ્ધ થયા ભવિ તેણ. ૮
|| ઢાળ ઓગણત્રીશમી || (રાગ મારુ–ઋષભદેવ મોરા હો, ઋષભદેવ મોરા હો–એ દેશી) હવે જંપે ગોયમ પ્રભુ, શ્રીવીર તણા પય વંદી; કહો સ્વામી એણે માહણે, શું કીધું સુકૃત અમંદ. પ્રભુ મુજ ભાખો હો પાછળે ભવે સુખકંદ;
જેણે તુરત લહ્યો બોધિવૃંદ; મોરા પ્રભુ ભાખો હો.૧ હવે ગોયમને કહે વીરજી, મઘુર ધ્વનિ વાણી હો; નિઃશલ્યપણે આલોયણા, એણે કીઘી યતના આણી હો.મો. ૨ યોગસંગ્રહ બત્રીશ છે, તેહમાં એ પહેલો હો; નિઃશલ્યપણે લેઈ અનુસરે, તપ પહોંચાડે વહેલો હો.મો. ૩ પ્રાયશ્ચિત્ત ગુરુદત્ત જે, કીધું તે સુવિશેષે હો; શુદ્ધ ચરણ આરાઘીયું, વધીયું પુણ્ય અવશેષે હો.મો. ૪ શક્ર અગ્રમહિષી થઈ, તિહાંથી ચવી થાવે હો; એ માહણી સુલહ બોહણી, તેણથી સિદ્ધિ પાવે હો.મો. ૫ ફરી પૂછે વળી ગૌતમો, પૂર્વે એ સમણી હો; હુંતી કેમ તે દાખવો, એ વાત મનગમણી હો.મો. ૯ પ્રભુ કહે એ કેતેક ભવે, ગચ્છાધિક પ્રવરો હો; પરિત્ત સંસારી જાણીએ, પણ કર્મથી નવરો હો.મો. ૭ માયાની છાયા બહુ, તેણે સ્ત્રીવેદ બાંધ્યો હો; ગચ્છપતિ પણ કોઈ કર્મને, જોરે ચરણ ન સાધ્યો હો.મો. ૮ સકલ પાપનું કામ છે, વિબુઘ જન એ નિંદે હો; કલિકલુષની ખાણી છે, તપ ચરણ નિકંદે હો.મો. ૯ અપયશ કલંક નિશાન છે, એ માયા મૂલે હો; ગોયમ એણે તેણે સમે, પ્રવચન પ્રતિકૂલે હો.મો૧૦ એહવી માયા દાખવી, પણ સૂરીએ નવિ કીઘી હો; અણુ માત્ર માયા તણી, છાયા નવિ લીધી હો.મો.૧૧ શ્રી. ૨૭]
Page #131
--------------------------------------------------------------------------
________________
૪૦ ૬
શ્રીચંદ્ર કેવલીનો રાસ પણ પહેલાં એ ભરતમાં, ચૌદ રત્નનો સ્વામી હો; અન્ય દિવસ દેશના સુણી, ભવભીતિ તેણે પામી હો.મો.૧૨ સુગુરુ પાસે સંયમ ગ્રહી, આગમ અભ્યાસે હો; થયો ગીતારથ સૂરિપદ ઠવ્યો, ગુરુ ગુણને પ્રકાશે હો.મો૦૧૩ સારણ વારણ ચોયણા, ગચ્છ ભલી પરિપાલે હો; યુગપ્રધાન ગુણ સારીખો, શાસન અજુઆલે હો.મો ૧૪ તોહે પણ અતિકર્મનો, વિપાકને ગહને હો; દેવીપણે તે ઊપનો, જિન માયાને વહને હોમો ૧૫ કહે ગોયમ પ્રભો એણે ભવે, માયા નવિ કીઘી હો; તો કેમ દેવીપણું લહ્યું, કહો વાત પ્રસિદ્ધિ હો.મો-૧૬ સુણો ગોયમ એણે માહણે, કીઘી હતી માયા હો; લાખ ભવને આંતરે, જ્ઞાનવિમલ મને ધ્યાયા હો.મો૦૧૭
| | દોહા || ક્ષિતિપ્રતિષ્ઠિત પુર અછે, સુંદર ગુણમણિઘામ; શ્રી સામાન્ય નરેંદ્ર છે, નામે જનને માન્ય. ૧ રુપ્પી નામે તેહની, પુત્રી પરમ ગુણપાત્ર; લાવણ્ય માનું પરે રમા, રંભાદિકને માત્ર. ૨ અનુક્રમે તરુણપણું લહી, પરણાવી સા બાલ; તુરત દુઃકર્મના યોગથી, ભર્તા પામ્યો કાલ. ૩ શોકવિધુર દોભાગિણી, વિઘવા વેશ અનિષ્ટ; પામી તેણે અતિ ઘણું, વેદે કૃત એ કષ્ટ. ૪ તેહવી દુઃખણી દેખીને, કહે પિતા સુણ બાલ; વસે પૂરવકૃત તણો, એ સઘળો જંજાલ. ૫ કીઘા કર્મ ન છૂટીએ, વશમો જેહનો બંઘ; બ્રહ્મદત્ત નરભવે થયો, સોળ વરસ લગે અંઘ. ૬ ઉદયે આવ્યું ભોગવ્યાં, વિષ્ણુ છૂટી નવિ જાય; કર્મપ્રકૃતિને આગલે, કોણહી જોર ન થાય. ૭ તે ભણી ચિંતા અપહરી, કરી થિરતાએ મન; કર્મ કઠિનને નિર્દલે, કર તું દાન ને પુણ્ય. ૮
Page #132
--------------------------------------------------------------------------
________________
ખંડ ૪ | ઢાળ ૩૦
४०७
|| ઢાળ ત્રીશમી II
(દેશી લૂહરની) કહે જનક તે એહવું હો, કે પંચશે પુર દિયું; પુત્રી તુમ આપું હો, કે થિર કરી નિજ હિયું; એહવું જે થાવે હો, કે તે ઘન્ય પુણ્ય તણે; ભાગ્ય તે કરજો હો, કે જિનવરને ભવણે.૧ નિત્ય નિત્ય જિનપૂજા હો, કે વિવિઘ પરે વિરચો; ઘર્મક્ષેત્ર સુખેત્રે હો, કે વારુ વિત્ત ખરચો; વળી પૂજા ઢોવો હો, કે કલ્યાણક દિવસે; તીરથની યાત્રા હો, કે સંઘાદિક હરશે. ૨ વલી શ્રાવક શ્રાવિકા હો, કે સાઘર્મિક ભક્ત; વિધિપૂર્વક શોથો હો, કે સઘળો નિજ શક્ત; પરલોકને સાઘો હો, કે તેમને પહિરાવી; વર વસ્ત્ર વિભૂષણ હો, કે કીજે શોભાવી. ૩ વળી સમણા સમણી હો, કે આરાઘો દોઈ; ન્યાયાદિક પ્રાસુક હો, કે કલ્પનીય જે હોઈ; શ્રદ્ધા સત્કારે હો, કે વસતિ પ્રમુખ નવઘા; આપીને ઠારો હો, કે આપને જેમ સુઘા. ૪ દીન અનાથ ગિલાણા હો, કે તેહને ઉગારો; વળી દુઃખીયા દારિદ્રી હો, કે તેને સાધારો; નિર્મલ શીલ પાલો હો, કે ઉત્તમ કુલ પામી; શ્રાવક ઘર્મ આરાધો હો, કે ન કરો તિહાં ખામી. ૫ એમ કરણી કરતાં હો, કે પરભવ કેમ ન લહો; વિઘવાદિક વેદન હો, કે દુઃખડાં દૂર દહો; એમ જનકનાં વયણાં હો, કે સુણીને સા બાલા; જંપે ભરી નયણાં હો, કે જલશું જેમ વહાલા. ૬ કહે એ તન કેરો હો, કે કોઈ વિશાસ નથી;
નવિ લહીએ પિતાજી હો, કે કોઈનું કોઈ નથી; ૧ શ્રમણ અને શ્રમણી
Page #133
--------------------------------------------------------------------------
________________
४०८
શ્રીચંદ્ન કેવલીનો રાસ
દિનકર પરે ઉજલો હો, કે વંશ અછે તુમચો; તિહાં કોઈ કલંકે હો, કે મલિન જ્યે મશિકૂચો. ૭ તે ભણી મુજ દીજે હો, કે કાષ્ઠભક્ષણ કેરી; આણા જેમ સાધો હો, કે કીર્ત્તિ અઘિકેરી; કૂડ કપટની નલિકા હો, કે વલયા પરે વાંકી; નિજ ઇચ્છાયે ચાલે હો, કે વડવા અહિરાકી. ૮ ગિરિ નદી પરે ચાલે હો, કે નીચી વક્ર ગતિ; ચપલા પ૨ે ચપલા હો, કે આશય દુષ્ટમતિ; જિમ રજની વિરામે હો, કે નિઃસ્નેહી દીપશિખા; ક્ષણમાં બહુ રંગી હો, કે જાણે સંજરેખા. ૯ જૂઠ સાહસ માયા હો, કે અશુચિ સ્પૃહા ગેહા; એ સહજના દોષા હો, કે વિષયની ઘણમેહા; શું બહુ બહુ ભણીએ હો, કે અવગુણની ખાણી; તેહ ભણી કરી કરુણા હો, કે કાષ્ઠ દીઓ જાણી. ૧૦ તેહ સુણી ગૃપ ચિંતે હો, કે ધન ધન એહ ઘૂઆ; જુવતી જન ઈહા હો, કે બુદ્ધિ વિવેક જુઆ; અહો તનુ નિર્મમતા હો, કે વંશ કલંક તણો; ભય રાખે કેહવો હો, કે ઘૂઆ રત્ન ગણો. ૧૧ શુભ શીલ વિભૂષિત હો, કે નમણી ગયગમણી; જિહાં લગે મુજ ગેહે હો, કે એ છે નારીમણિ; એ તનયા ઉપરે હો, કે સર્વ ઉવારી કરું; કહે રાજા એહવું હો, કે તુજથી સુખ ઘરું. ૧૨ નથી સુત જો માહરે હો, કે તો પણ પુત્ર પરે; માહરે તું તનયા હો, કે રાખું હૃદય પરે; જિનરાજે ભાખ્યો હો, કે થર્મ કરો ભાવે; જેમ ભવ ભવ કેરા હો, કે દુઃખ સઘલાં જાવે. ૧૩
જો જલણ પ્રવેશે હો, કે સ્વર્ગ વા શિવ પામે; તો સર્વ પતંગા હો, કે જાલાવલી કામે; ૧. આજ્ઞા ૨. અગ્નિ
Page #134
--------------------------------------------------------------------------
________________
૪ ૦૯
ખંડ ૪ | ઢાળ ૩૦
દાન શીલ તપ ભાવો હો, કે કારણ એહ કહ્યાં; એહ કરતાં પ્રાણી હો, કે કેઈક સુખ લહ્યાં. ૧૪ ધ્યાનાનલે દાઝે હો, કે કર્મની કોડિ ગમે; રત્નત્રય યોગે હો, કે પુત્રી તુંહી રમે; જેમ મેઘની માલા હો, કે પવને જાય રલી; જેમ કાષ્ઠ સમુદાયે હો, કે અગ્નિયે જાય બેલી. ૧૫ કરી ચિત્ત પ્રસન્ન હો, કે તપ જપ ચરણ કરો; ષ અત્યંતર ષટુ બાહિર હો, તપ કિરિયાનુસરો; વળી દુક્કર તપ છે હો, કે ગુણ ૨યણાદિ ઘણા; જિનશાસન માંહે હો, કે કાંઈ નથી દુમણા. ૧૬ આંબિલ વર્ધમાનો હો, કે કનકાવલી ચણા; વલી મુગતાવલી હો, કે શ્રેણિ પ્રતર ઘણાં; લઘુસિંહનિઃક્રીડિત હો, વૃદ્ધ કીલિતવા; જવ વયર મજ્જ પડિમા હો, કે ભદ્રમહા ભદ્રતવા. ૧૭ વલી સર્વતોભદ્રા હો, કે પડિમા સરમીયા; અઠ્ઠમી નવ નવમી હો, કે દશમી ઇગ્યારસીયા; તિમ બારસ પ્રતિમા હો, કે ભિક્ષુ તણી ભાખી; વલી પંચ કલ્યાણિક હો, કે દિન તપ આગમ ભાખી. ૧૮ થાનક વીશ બોલ્યા હો, કે સિદ્ધના ચક્ર તણો; વલી યોગ કષાયા હો, કે ઇંદ્રિય જય નિસુણો; સંસારનો તારણ હો, કે કર્મ સૂડણ ભણો; રાઘન દર્શનના હો, કે ચરણારાધ્ય તણો. ૧૯ એમ આગમ ભાખ્યો હો, કે તપ બહુઘા ભેદે; વલી અભિગ્રહ ચઉવિઘ હો, કે જિન આણા વેદે; ઇહ ભવ ને પરભવ હો, કે જશ કીર્તિ અર્થે; તે તપ નવિ કરતો હો, કે ઇંદ્રિય ગુણ વ્યર્થ. ૨૦ કર્મ નિર્જર હેતે હો, કે કેવલ જેહ કરે; વિનયાદિક વઘતે હો, કે તે ભવ સિંધુ તરે; ૧. સૂદન, નાશ કરનારું
Page #135
--------------------------------------------------------------------------
________________
૪૧૦
શ્રીચંદ્ર કેવલીનો રાસ એમ તપની કરણી હો, કે નિર્જર ગુણ ઘારે; શિવમંદિર પાસે હો, કે ત્રિવિધ દુરિત વારે. ૨૧ નિજ હઠ શઠ છોડી હો, કે શ્રાવક ઘર્મ કરો; અસગ્ગહને મૂકી હો, કે મુજ હિત શીખ કરો; એમ કહી નૃપ સોંપે હો, કે કંચૂકીઘર નરને; શ્રાવક વ્રત ઘારે હો, કે જાણે પાસ સમો ઘરને. ૨૨ સોંપ્યું જવ ચિત્તે હો, કે રૂપી રાય કની; ત્રિસંધ્યે જિન અરચે હો, કે ખરચે લચ્છી ઘણી; ભણે શ્રત કરે તપને હો, કે સામાયિક પોસા; બિહું ટંક આવશ્યક હો, કે કરી ટાલી દોષા. ૨૩ દીએ દાન વિચિત્ર હો, કે ચિત્ત ઉદાર કરી; દુઃસ્થિત સાઘારા હો, કે વારે વ્યસન ફિરી; નિત્ય ચિત્ત સંભારે હો, કે વયણાં અમીય સમાં; જ્ઞાનવિમલ સૂરિનાં હો, કે ન ઘરે કાંઈ તમા. ૨૪
| દોહા | સોરઠા || સોરઠા–એમ કરતાં બહુ કાલ, ઘર્મ તણે રંગે કરી;
નિર્ગમતી સા બાલ, જાણે તત્ત્વ એ ફરી ફરી. ૧ હવે કોઈ સમય પ્રમાણ, મરણ લહ્યો નૃપ જનક તે; સુખ સમાધિ સુહ જાણ, પુત્ર પખે નૃપ દિન કતે. ૨ મંત્રી સેનાપતિ શેઠ, મલી વિચાર કિયો ઇશ્યો;
'નિર્વહશે એ નેઠ, અપર ન કોઈ એ જિશ્યો. ૩ દોહા–એમ ચિંતી રાજ્ય હવે, આપી સુતનો વેશ;
રૂપી રાજા સહુ કહે, પાલે નીતિએ દેશ.૪ આવી બેસે "તખત તે, લીએ મુજરો ઘરી પ્રેમ; અંતર ભેદ ન કો લહે, શીલ ગુણે કરી હેમ. ૫ હર્ષ હવે સવિ લોકને, પાલે ન્યાયે રાજ્ય;
સાજ સવે મેલી કરી, રાખે રણની લાજ. ૬ ૧. પાશ, બંઘન ૨. ત્રણ સંધ્યાએ ૩. પ્રોષઘ ૪. નેટ=અવશ્ય ૫. સિંહાસન
Page #136
--------------------------------------------------------------------------
________________
ખંડ ૪ / ઢાળ ૩૧
૪૧ ૧
|| ઢાલ એકત્રીશમી || (કલાલણી મહારો રાજિંદ ભોલવ્યો હો લાલ–એ દેશી) હવે એક દિનને અવસરે હો લાલ; દુર્જય કામ વિકાર; સુહાસણી; કામ દશાને આગલે હો લાલ, થાયે ગતિ મતિ છાર, સુહાસણી. વિષય થકી નવિ ગંજીએ હો લાલ, વિષય તે તીખી અસિઘાર; સુહાસણી. તેણેથી શીલ ન છેદીએ હો લાલ, તેહનો ઘન્ય અવતાર. સુ.વિ. ૧ યૌવન વયના જોરથી હો લાલ, યૌવન મહોટું ભૂત સુત્ર બલીયાને પણ એ છલે હો લાલ, સુર નર ને પુરુહૂત. સુવિ ૨ સામંતસુત ગુણરત્ન છે હો લાલ, શીલસન્નાહ તસ નામ; સુત્ર સવિકાર નયણે નિરખીઓ હો લાલ, બહુ વેલાયે તેણે તામ. સુવિ૦ ૩ સૌમ્ય ગુણે મન ચંદ્રમા હો લાલ, દેહ કાંતિ દિનકાર; સુત્ર રૂપાતિશય ગુણે કરી હો લાલ, શચિને પણ મનોહાર, સુવિ. ૪ શીલ રયણ ભૂષિત તનુ હો લાલ, તત્ત્વાતત્ત્વ વિચાર; સુ જાણે આગમ મર્મને હો લાલ, ન ડગે ઘર્મથી લગાર. સુવિ. ૫ અસ્થિમિંજ રંગી ઘણું હો લાલ, જિનમતનો તે જાણ; સુ. તે જોયો સરાગની દ્રષ્ટિથી હો લાલ, તેણે કહ્યું તેણ વિનાણ. સુવિ૦ ૬ જાણું મયણને પરવશે હો લાલ, જોયું ઘરીય વિકાર; સુઇ લાખમાંહે પણ લેખીએ હો લાલ, કામી નેહ વિકાર. સુવિ૦ ૭ યદ્યપિ ન કહે વયણથી હો લાલ, તો પણ કામી દ્રષ્ટિ; સુઇ છાની ન રહે કિહાં થકી હો લાલ, જેમ બ્રહ્માની સૃષ્ટિ; સુ
પુષ્કર જલઘર વૃષ્ટિ. સુવિ- ૮ કમરે મનમાંહે ચિંતિયું હો લાલ, ખંડિયું એહણે શીલ, સુ. જિન વયણાં પણ અવગણ્યાં હો લાલ, ઉપદેશ કીઘો અહીલ. સુવિ૦ ૯ ભય પરલોકનો નવિ ગમ્યો હો લાલ, ન ગણી સભાની લાજ; સુઇ કલંકિત કર્યો નિજ આતમા હો લાલ, થિક સ્ત્રીસ્વભાવ અકાજ. સુવિ૦૧૦ શીલ પરમ સૌભાગ્ય છે હો લાલ, શીલ પરમ છે રૂપ; સુo શીલ પરમ જીવિત અછે હો લાલ, શીલ વશે સવિ ભૂપ. સુવિ૦૧૧
૧. ઇંદ્ર ૨. મદનને, કામદેવને
Page #137
--------------------------------------------------------------------------
________________
૪૧૨
શ્રીચંદ્ર કેવલીનો રાસ સુપુરુષે શીલ રાખવું હો લાલ, પ્રાણ તજે પણ એહસુ પ્રાણઘારણ સ્થિતિ વિશ્વને હો લાલ, પણ સંતને શીલશું નેહ. સુવિ૦૧૨ તો હવે હમણાં શું કરું હો લાલ, જોયો સરાગે એણ; સુ સભા મધ્યે બેઠા હતા હો લાલ, એમ ભય લહે હૃદયેણ. સુવિ૦૧૩ જેણે સભામહે ચિંતવ્યું હો લાલ, મુજ ઉપર વિપરીત; સુત્ર તો એકાકી મુજને હો લાલ, દેખી કરે એ અનીત. સુવિ૦૧૪ તિહાં કોણ આડો આવશે હો લાલ, સુહૃદ સયણ ગુરુ બંg; સુત્ર બહાં વસવું યુગતું નહીં હો લાલ, એ સભા થઈ મુજ અંધુ. સુવિ૦૧૫ વલી મુજ નિમિત્તે એ સુતા હો લાલ, ઉત્તમ કુલની જાત; સુત્ર પડશે ભવજલ સિંઘુમાં હો લાલ, ઘોરાંઘકાર ભ્રમાત. સુવિ૦૧૬ સંપ્રતિ મુજને યોગ્ય છે હો લાલ, દેશાંતરની યાત્ર; સુ અવસરે પ્રવજ્યા હું લહું હો લાલ, કરું આતમ ગુણપાત્ર. સુવિ૦૧૭ એમ ચિંતી પૂછી સયણને હો લાલ, જિન પ્રણમીને કુમાર; સુત્ર ચાલ્યો સરલ મને કરી હો લાલ, સજ્જન એ આચાર સુવિ૦૧૮ પ્રાણ ઉપર રાજી નહીં હો લાલ, રાજી રહ્ય આચાર; સુઇ જ્ઞાનવિમલ ગુરુ સાન્નિધ્યે હો લાલ, સઘલે જયજયકાર; સુત્ર શીખ્યો જેણે આચાર, સુ. તે નર જગમાં સાર. સુવિ.૧૯
|| દોહા || જાતાં જાતાં આવીયું, હિરણ ઉક્કર નયર; ચિંતે બહાં રહેશું હવે, મલશે વર ગુરુ મહેર. ૧ વળી એ નયર તણો ઘણી, નરપતિ સુણીએ ખાસ; વિચારસાર નામે અછે, સેવીએ તસ માસ. ૨ વાત વિચાર કરતાં થકાં, પ્રતિબૂઝીએ તેહ; સુગુણાને સુગુણો મલે, વાઘે ઝાઝો નેહ. ૩ એમ ચિંતી નૃપ પાસે ગયો, કરે પ્રણામ તવ રાય; ગુણે રજાણો રાજિયો, પાસે હવે તે પાય. ૪ દિન દિન જ્ઞાનની ગોષ્ઠિશું, કરી રીઝવે રાજાન; જાણે જણજ જો મલે, તો વાથે બહુ વાન. ૫
૧. યાત્રા
Page #138
--------------------------------------------------------------------------
________________
૪૧૩
ખંડ ૪ | ઢાળ ૩૨
પંડિતની લાતુ ભલી, નહીં મૂરખની વાત; ઓ લાતોથી સુખ ઊપજે, ઓ વાતોથી દુઃખ થાત. ૬ એક દિન પૂછે કુમરને, કોણ પુર કોણ તુમ નામ; એ મુદ્રા છે કેહની, તુમ કરે એ અભિરામ. ૭ કોણ સ્વામી તમે સેવીઓ, એતો કાલને સીમ; તવ કુમરે સવિ દાખિયું, પુર કુલ નામ અસીમ. ૮ જે રાજા મેં સેવીઓ, મુદ્રા તેહની એહ; કહે નૃપ શબ્દ કરણે કહો, જિમ મન ઉપજે નેહ. ૯
|| ઢાળ બત્રીશમી II
(કાન્હજી મેલોને કાંબલી રે–એ દેશી) કુમર ભણે સુણો રાજીયા રે, જે મુદ્રાએ નામ; તેહનું નામ ન લીજીએ રે, વગર જમે ગુણધામ. નિસુણો અમારી વાતડી રે; રાતડી એવી એહ; જાતડીએ પડે ભાતડી રે, ચાપડીમાં દીએ છેલ્ડ. નિ. ૧ “ચક્ષુ-કુશીલ એ જાણીએ રે, જેહને નયન વિકાર; નામ ગ્રહ્યાથી તેહને રે, હોયે દુરિત પ્રચાર. નિ. ૨ અણભુંજે નામ ન લીજીએ રે, તેહનું હેતુ કુમાર; દાખો તિહાં કહે કુમરજી રે, જો લીજે નામાચાર;
તો તિણ દિન ન મલે આહાર. નિ. ૩ વિસ્મય લહી રાજા કહે રે, દેખીને એ ખ્યાલ; તતકાલ અણાવી રસવતી રે, બેઠો તિહાં ભૂપાલ. નિ. ૪ પરિકર સંયુત જમવા રે, સજ્જ થયા સવિ તેહ; દક્ષિણ કર ગ્રહી કોલીયો રે, મુખ સન્મુખ ઘરી નેહ. નિ. ૫ કહે રાજા તવ કુમરને રે, ચક્ષુ-કુશીલનું નામ; લેતાં વિઘન જો થાયશે રે, દિવ્ય પ્રભાવે તામ,
ભોજન કરતાં જામ. નિ૬ જો દ્રષ્ટિ પ્રત્યય એ પામશું રે, તો અમે સવિ પરિવાર; આદરશું ચારિત્રને રે, એહવો કર્યો નિર્ધાર. નિ. ૭ ૧. વિકાર દ્રષ્ટિથી જોનાર ૨. ખાઘા વગર ૩. રસોઈ, ભોજન ૪. પ્રતીતિ, સબૂત
Page #139
--------------------------------------------------------------------------
________________
૪૧૪
શ્રીચંદ્ર કેવલીનો રાસ આહાર કરે વા ઉમાહિયા રે, જે હવે તે રાજાન; તેહવે કુમરે ભાખીયું રે, ચક્ષુ-કુશીલ રૂપી નામ. નિ. ૮ અહિલે કૃત નરભવે એણે રે, લીવું જેહવે નામ; તેણ સમે પ્રવચન દેવીએ રે, ચિંત્ય ઉપયોગે તામ. નિ. ૯ અલીક વયણ મ હોજો એહનું રે, મનશું સાથે કામ; તુરત આપ્યું પરબલ તિહાં રે, ગજ રથ હય અભિરામ. નિ૦૧૦ રાજઘાની વીંટી જિસે રે, ગોયમ તેહવે ભૂપ; પ્રતિબોધ્યો પ્રત્યય લહી રે, અદ્ભુત દેખી અનૂપ. નિ.૧૧ પ્રણમી કુમર નાશે જિસે રે, ચિંતે મનમાં એમ;
સ્વામી વિના દેશ નવિ રહે રે, તો નાશીજે કેમ. નિ૦૧૨ ૧ઝૂઝ કરું હમણાં ઇહાં રે, તો સ્વામીનું કામ; સુઘરે જગમાં જશ હોયે રે, સ્વામી ભક્તમાં મામ. નિ૦૧૩ પચનું પ્રથમ વ્રત મેં અછે રે, ન ઘટે ઝૂઝવું મુજ; દ્રષ્ટિ-કુશીલના નામથી રે, પામ્યું સંકટ ગુહ્ય. નિ ૧૪ તો હવે સાગારી કરું રે, અણસણને કરું આજ; ત્રિવિશે શીલનું પારખું રે, કરી રાખું હું લાજ. નિ૦૧૫ નિર્મલ શીલઘર પુરુષને રે, વિષ તે અમૃત થાય; જલણ તે જલ થલ જલનિધિ રે, સંકટ વિકટ તે જાય. નિ૦૧૬ એમ ચિંતી મન ઘર્મને રે, કરીને શીલ સહાય; જો હું કુશીલ મનથી હુઓ રે, તો ઇણ સૈન્ય હણાય. નિ૦૧૭ જો સુશીલ ત્રિવિશે હુવે રે, તો બંઘુપણે હોજો એહ; નમો નિણાર્ણ મુખે ભણી રે, ચાલીઓ સન્મુખ ધરી નેહ. નિ૦૧૮ દીઠો સુભટે આવતો રે, કહે તે એહ નરનાહ; કુમર ભણે હું નરપતિ રે, કરી કર ઊંચો ઉત્સાહ. નિ૦૧૯ જો બલ વીર્ય તુમને હુવે રે, તો દીઓ મુજને પ્રહાર; એમ નિસુણી તે આવીયા રે, કરતા કિલરવકાર. નિ૦૨૦ જાણે યમમૂર્તિધરા રે, પ્રહરણ નામનું કોટ; ચોટ દીએ તે રીશે ભર્યા રે, ઉચ્છલતાં દિલ દોટ. નિ૨૧ ૧. યુદ્ધ
Page #140
--------------------------------------------------------------------------
________________
ખંડ ૪ / ઢાળ ૩૨
૪૧૫ હણો હણો એમ ભણતા મુખે રે, આવે કુમરની પાસ; તવ ગોયમ તેણે અવસરે રે, પસર્યો શીલ સુવાસ. નિ૦૨૨ શાસન દેવીએ થંભિયા રે, જેમ લખિયાં ચિત્રામ; કાષ્ઠ પરે નિશ્ચષ્ટ થયા રે, સુભટ સવે તેણે ઠામ. નિ૨૩ પ્રત્યક્ષે ગગને રહી રે, ભાખે દેવી એમ; હર્ષ ભરે નિર્ભર થઈ રે, વયણાં બહુ ઘરી પ્રેમ. નિ.૨૪ કબહી ડગે કુલપર્વતા રે, લોપે જલધિ મર્યાદ; વિધુ તાતો રવિ શીતલો રે, કબહી હોયે અવિસંવાદ. નિ૨૫ પણ સુશીલના શર્મનો રે, ન હુવે તાસ પ્રમાદ; નિર્મલ શારદ શશિ પરે રે, જેહના શીલ સંવાદ. નિ.૨૬ પરમ પવિત્ર તે પુરુષથી રે, પાવન હોયે ત્રિભુવન્ન; સર્વોત્તમ સુખનો નિધિ રે, જસ ત્રિકરણ શુદ્ધ મન્ન. નિ૨૭ જ્ઞાનવિમલ ગુણ જેહના રે, દીપે જેમ જગ ભાણ; તે ભણી શીલવંત ગુણ તણો રે, પ્રણમો પદ સુવિહાણ. નિ૨૮
|| દોહા II તે ભણી તામસ ભાવ સવિ, છંડીને સવિ યો; શીલસન્નાહને પદે નમો, દેવી દીએ એમ બોધ. ૧ કુસુમવૃષ્ટિ શિર ઉપરે, કીધી દશાર્વજ વર્ણ; શીલ તણી ઉદ્ઘોષણા, સુણતાં ચારે વર્ણ. ૨ હવે કુમર મૂચ્છ લહ્યો, લહી ચેતન ક્ષણમાંહે; જાતિસમરણ ઉપવું, અવધિનાણ પણ ત્યાંહિ. ૩ એહવે અવસરે ભૂપતિ, કુમર નિરખ્ખણ કાજ; ચારણ ઋષિને પ્રણમવા, નગરથી જાવે લેઈ સાજ. ૪ જાત્ય તુરંગમ ઉપરે, ચઢિયો ગિરિમાં જાય; કંદરમાં પેખે જિસે, કુમર રૂપ તેણે ઠાય. ૫ દક્ષિણ કરશું આપણે, કરતો શિરોપરિ લોચ; નિજ પ્રભુને કહિયા વિના, ટાળી સવિ સંકોચ. ૬ ૧. પોતાની મેળે
Page #141
--------------------------------------------------------------------------
________________
શ્રીચંદ્ર કેવલીનો રાસ
સપરિવાર રાજા તિહાં, પેખે કુમર મુણીંદ;, છત્ર ઘર્યું શિર ઉપરે, સૌધર્માદ્ઘિપ ઇંદ. ૭ II ઢાળ તેત્રીશમી ||
(નણદલ બિંદલી દે—અથવા સીતા તો રૂપે રૂડી–એ દેશી) કનકકમલે મુનિ બેઠા, રાજા મન લાગે મીઠા હો; ધન ધન મુનિરાયા; પ્રણમે જસ સુરનર પાયા હો. થ ૧ ઓહિનાણ બલે ઉપદેશે, સુણે સવિ ભિવ શુભ લેશે હો. ઘ૦ ૨ અસંખ જનમની તે કહે વાત, કહે સુખ દુઃખના અવદાત હો. ૫૦ ૩ જેમ થયો સકિત લાભ, થયો તેહ દાખે જેમ આભ હો. ઘ૦ ૪ ગુરુ વંદી નૃપ સુણે ધર્મ, લીએ સંયમ છેદે કર્મ હો. ૫૦ ૫ પરિવાર પણ લીએ દીક્ષા, પાલે દ્વિવિષે હિતશિક્ષા હો. ૫૦ ૬ તેમ વળી પરચક્રનો ભૂપ, લીએ સંયમ અપ્રતિરૂપ હો. થ તદનંતર ચન્વિહ દેવા, આવી કરે મુનિની સેવા હો. ઘ॰ ૮ દુંદુભિ ગયણંગણ વાગે, સવિ દુરિત ઉપદ્રવ ભાંગે હો. ઘ॰ ૯ આકાશે વદે ઇમ વાણી, ઘન કુમર મુનિ ગુણખાણી હો. ૨૦૧૦ સ્તુતિપાઠે એણી પરે સ્તવતા, મનમાંહે પ્રમોદને વહતા હો. ધ૦૧૧ અથ સાધુસ્તુતિઃ (રાગ જયજયવંતી)
૧
૪૧૬
જય જય નમિય ચરણ, દુર્ઘર ઘરીય ચરણ, રોગ સોગ જ૨ મરણ હરણ મુનિરાજ હૈ, તિજ્ય જંતુ સંતાણસરણ, દમિતા દુક્કરણ કરણ,
અશરણ શરણકૃત સવિ ભવિકાજ હૈ. ૧ જય જય તિજ્ય દુર્જન મોહ, લઘુકૃત માન લોહ,
વિજિત કપટ કોહ, અદોહ્ન અમાય હૈ; પડિબોહિય ભવિઅ લોય, તિહુયણ લ સોહ, લીલા જિતમદન જોહ, ધર્મ સહાય હૈ. સંવર વ૨ ૨યણહ ગેહ, શીલવંતમાં લદ્ધ રે; ધર્મવન સિંચન મેહ, કૃત શુભધ્યાન હૈ; ભવસુખ પરિચિત નેહ, જિતજાત રૂપ દેહ,
તુમ પદ તણી ખેહ, સવે નિનમાન હૈ. જય૦૩
૧. અવધિજ્ઞાન
જય૦૨
Page #142
--------------------------------------------------------------------------
________________
ખંડ ૪ / ઢાળ ૩૩
સંશય ૨૪ સમીર, ભવ દવ ૧ઉલ્થવણ ની૨, કુમતિ મહી સારસીર, મેરુ ગિરિ ધીર હૈ; કરુણ ૨સ ખી૨ નીર, નિધિ ઋદ્ધિ સિદ્ઘિ કોટીર, સંયમ રસાલ કી, તુંહી વીર હીર હૈ. જય૦૪ ઘન ધન તોરી માય, ધન ધન તુજ તાય,
જેણે ઉયરી તુંહી જાય, તિહુઅણ ભાવ હૈ; જ્ઞાનવિમલ ગુણ ગાય, મુજ મન તુંહી સુહાય, નામે નવ નિધિ થાય, એસે મુનિરાય હૈ. જય૦૫ || પૂર્વ ઢાળ ||
૪૧૭
સુર સુરીના સમુદાય, એમ સ્તવી નિજ ઠામે જાય હો. ધ૦૧૨ દિનકર પરે નવ નવ ખેતે, વિચરે મુનિ અતિ અપ્રમત્તે હો. ઘ૦૧૩ નિજ ગોવચ કીરણ સંભાળે, ભવિ કમલને બોધન ઘારે હો. ઘ૦૧૪ જ્ઞાનવિમલ ગુણે પડિબોહે, સવિ ભવિયણનાં મન મોહે હો. ધ૦૧પ || દોહા |
હવે ગૌતમ પૂછે ઇશ્યૂ, વંદી શ્રીજિનવીર; સુલભબોધિ એ કિમ થયો, જાતિસમરણ ઘીર. ૧ તવ ભાખે શ્રી વીરજી, પૂરવ ભવે એ સાધુ; સમ તૃણ-મણિ કંચનદૃષદ,સુખસંયમનિરાબાધ. ૨
તેણે એક દિન અનાભોગથી, વચન તણો કર્યો દંડ; તે પ્રાયશ્ચિત્ત આદર્યું, કર્યો અભિગ્રહ ચંડ. ૩ મૌનવ્રત કર્યું તેહણે, જિહાં સાવદ્ય વચન ભયેણ; આરાધી સંયમ ગુણે, પ્રથમ કલ્પ સુરસેણ. ૪ તિહાંથી ચવીને મંત્રીસુત, થયો શીલસન્નાહ; સુલભબોહી જાઈસરો, મહાનુભાવ અથાહ. ૫ સયંબુદ્ધ સુર સાન્નિધ્યે, લેવે સંયમ ભાર; અવધિજ્ઞાની ઉત્તમ ગુણે, ૫૨વ૨ીઓ પરિવાર. ૬ પરિમિત આયુ નિજ તણું, જાણીને મુનિરાય; અજિતાદિક જિને પાવિયો, સમેતશૈલે જાય. ૭
૧ ઓલવવા માટે ૨.૫થ્થર
Page #143
--------------------------------------------------------------------------
________________
૪૧૮
શ્રીચંદ્ર કેવલીનો રાસ
વચમાં માર્ગે આવીયો, ક્ષિતિપ્રતિષ્ઠ નયર; તિહાં તે આવી સમોસર્યા, ટાલ્યાં અશુભ ને વયર. ૮ સુણી આગમન તેહનું, સપરિવાર નરરાય; રૂપી નામા આવીઓ, વંદનને તિણ ઠાય. ૯
| ઢાળ ચોત્રીશમી II (સરવરિયાની–પાલે હો હંજા મારુ થે ગયા હો રાજ, દીઠડો નાહ સુજાણ
વારી રંગ ઢોલણાં–એ દેશી) હવે વિઘિશું વંદે ભૂપતિ હો રાજ, વિગતો મુનિનાથ;
વારી માહરા સાધુજી; મહીપતિ બેઠો તિહાં હો રાજ, સપરિવાર લેઈ સાથ. વા. ૧ દીએ દેશના ભવિકા પ્રતે હો રાજ, સુણજો આણી ભાવ; વા. ઇંદ્ર અહમિંદ્ર ચક્રીપણું હો રાજ, એ સોહિલા લહેવા ભાવ. વા. ૨ પણ જિનઘર્મ એક પામવો હો રાજ, દોહિલો તે જગમાંય; વાટ તે તો સુગુરુ વિણ નવિ સંભવે હો રાજ, જિમ સુરતરુ વર છાંય. વા. ૩ સુગુરુ સુદેવ સુઘર્મ છે હો રાજ, એ તત્ત્વ ત્રય રૂપ; વાવ નિર્મલ જલ પરે શુદ્ધ કરે હો રાજ, અકલંક અનૂપ. વા. ૪ ગુરુ પ્રસન્ન થકી હોયે હો રાજ, જે જિન ઘર્મની પ્રાપ્તિ; વા. તેહથી દર્શને જ્ઞાનનો હો રાજ, ચારિત્રનો હોયે વ્યાપ. વા. ૫
અથ સુદેવવર્ણન દોષ અઢારથી વેગલો હો રાજ, દેવ કહ્યો અરિહંત; વાઇ ચોત્રીશ અતિશય સંયુતા હો રાજ, અનંત જ્ઞાન ભગવંત. વા. ૬
અથ ગુરુવર્ણન પંચ મહાવ્રતે વાસીયો હો રાજ, છત્રીશ ગુરુગુણ યુત; વાવ આચાર પંચાચારનો હો રાજ, એહવો ગુણ થયું નિત્ય. વા. ૭
અથ ઘર્મવર્ણન જીવદયાએ અલંકર્યો હો રાજ, જિનઆણા અનુકૂલ; વાવ વિનય ક્ષમાએ વાસીયો હો રાજ, એ ઘર્મ તે કર્મ પ્રતિકૂલ. વા. ૮
ઇતિ દેવગુરુઘર્મસ્વરૂપ વર્ણન
Page #144
--------------------------------------------------------------------------
________________
ખંડ ૪ / ઢાળ ૩૪
ભવસિંધુમાં પડતાં થકાં હો રાજ, પ્રવહણને અનુકાર; વા૦ તે ધર્મ દુવિધ ભેદે કહ્યો હો રાજ, અણાગાર ને આગાર. વા૦ ૯ સમ તૃણ મણિ રિપુ સયણને હો રાજ, સર્વ સાવદ્યને ત્યાગ; વા૦ સાધુ તણો ધર્મ તેહથી હો રાજ, તુરત લહે શિવપદ લાગ. વા૦૧૦ સમક્તિપૂર્વક દેશથી હો રાજ, વિરતિ દુવાદસ ભેદ; વા અણુવ્રત ગુણ શિક્ષા વરું હો રાજ, અનુક્રમે હોયે ભવ છેદ. વા૦૧૧ દાન શીયલ તપ ભાવના હો રાજ, યથાશક્તિ અનાશંસ; વા અનુક્રમે શિવહેતે હુવે હો રાજ, જિહાં પંચાચાર પ્રશંસ. વા૦૧૨ એમ સુણી ગૃપ કહે સૂરિને હો રાજ, તુમ પદ-પોત મેં લ‰; વા૦ ભવ સમુદ્રમાં પામીયા હો રાજ, દુર્લભ કરુણાસિંધુ. વા૦૧૩
૪૧૯
પ્રભુ! હું લોકને એમ ભણું હો રાજ, અલિત પલિત છે ભાવ; વા૦ મરણ જરાયે ઉપદ્રવ્યો હો રાજ, વિષય કષાય જમાવ. વા૦૧૪
તેહના ઉપશમવા ભણી હો રાજ, દીઓ દીક્ષા મુજ નિગ્રંથ; વા કહે ગુરુ એહવી વાતમાં હો રાજ, મ મ કરશો પલિમંથ. વા૦૧૫ એહવે કામે ન કીજીએ હો રાજ, પાણી વલનો વિલંબ; વા૦ ઘડીમાં ઘડી ઉથલ હુવે હો રાજ, જેમ જલમાં વિધુ પ્રતિબિંબ. વા૦૧૬ પૂછે સામંતાદિક પ્રત્યે હો રાજ, કેમ છે તુમ મન ભાવ; વા કહે હવણાં જેમ નરનાથ છો હો રાજ, તેમ થાઓ સંયમ ભાવ. વા૦૧૭
જે તુમચે મન આવીયું હો રાજ, તે અમ મનમાં પ્રમાણ; વા॰ એણી પરે સામંતાદિક સર્વે હો રાજ, લીએ સંયમ ન૨૨ાણ. વા૦૧૮
રુપ્પી રાજા પણ સંયમી હો રાજ, થયા તિહાં સવિ પરિવાર; વા ગુરુ કહે એહવી દોહલી હો રાજ, સામગ્રી સુખકાર. વા૦૧૯
ઇહાં પ્રમાદ કરવો નહીં હો રાજ, તહત્તિ કરી તેણી વાર; વા દુવિધ શિક્ષા લહી સંચરે હો રાજ, રુપ્પી સાહુણી પરિવાર. વા૦૨૦ ગુરુવયણે તે રાગિયો હો રાજ, પાલે પંચાચાર; વા જ્ઞાનવિમલ ચઢતી કલા હો રાજ, વાઘે અતિહિ ઉદાર. વા૦૨૧
૧. બાર ૨. ચરણરૂપી જહાજ ૩.પલિમંથ=સંયમનું વિજ્ઞ
Page #145
--------------------------------------------------------------------------
________________
૪ ૨૦
શ્રીચંદ્ર કેવલીનો રાસ || દોહા || અનુક્રમે અનુક્રમે વિચરતા, પહોતા સમેત શૈલ; વિવિઘ વૃક્ષ છાયા અછે, ચંપક અંબ ને કેલિ. ૧ સિંહ નિષદ્યા જિનભુવન, વાંદ્યા તિહાં જિનરાજ; . ભક્ત થુણીયા આદરે, હર્ષિત હૃદય ગુરુરાજ. ૨ બહુ ભવ સંચિત પાપ દહી, અજિતાદિક જિન સિદ્ધ; તે વંદીને ગહગઢી, નરભવનું ફલ લીધું. ૩ દુમ્બખય કમ્મમ્મય, સમાહિમરણ બોહિલાભ; દ્યો મુજને એ પ્રાર્થના, કીધી તેણે નિર્દભ. ૪ વંદી જિનને પર્વત, શિલાપટ્ટ લહી એક; મુનિજન પરિકરે પરિવર્યા, લીએ સંલેષન છેક. ૫ હવે રુપ્પી સમણી ભણે, શીલસન્નાહ પ્રત્યે એમ; ભગવન્! મુજને પણ દીઓ, સંલેષના ઘરી પ્રેમ. ૬ ભણે ગુરુ પૂરવ પાપ જે, પંક પખાલી શુદ્ધ; થઈને આલોયણ લીઓ, સંલેષના વિશુદ્ધ. ૭ શુદ્ધ ભીંતે જિમ શોભીએ, ચિત્ર તણી જિમ રેખ; તિમ નિઃશલ્ય થયા પછી, જે કીજે તે વિશેષ. ૮ સંલેષણા ને જોષણા, એ જિનશાસન સાર;
કર્મકષાયની સંલેષણા, જોષણા શરીર આહાર. ૯ गाहा-पडिसेवा पडिसेवग, दोसा गुणा गुरु गुणा तहय संमवि सोहाई गुणा, सममणा लोयणा भिख्खु १
|| ઢાળ પાંત્રીશમી | (વીર જિર્ણોસર ચરણ કમલ, કમલા કયવાસોએ દેશી) અથ પ્રથમ દ્વારસ્યાર્થઃ પાપાચરણ જે પ્રતિસેવા તે પાપ દશ પ્રકારે સેવાય છે તે કહે છે
પડિસેવા કંદર્પ દર્પ, પ્રમાદ અણાભોગ; આતુર આપદ શંકિતાર્થ, સહસાતને યોગ. ૧ ભય પ્રàષ અને વિમંસા, એ દશ બોલે આવે; પાપપક તેહના તિહાં, આલોયણ આવે. ૨
Page #146
--------------------------------------------------------------------------
________________
ખંડ ૪ / ઢાળ ૩૫
અસ્યાર્થઃ
ધાવન વલ્ગન હાસ્ય પ્રમુખ, તે દર્પ કહીજે; કુકુચ્ચ મુખરી ચેષ્ટના, તે કંદર્પ લહીજે. ૩ મદ્યાદિક જે પ્રમાદ તે, અણાભોગ વિસરતે; ક્ષુધા તૃષા રોગાદિકે, પીડ્યો આતુર તુતે. ૪ દ્રવ્યાદિક અપ્રાપ્તિથી, ચઉવિશ્વ આપદથી; શંકિત તે મહા કાર્ય કરણ, શંકા ન હુએ જિણથી. ૫ અકસ્માત્ સહસાત્કાર, સિંહાદિકનો ભય; ક્રોધાદિક પ્રદ્વેષથી, કરે પાપ તે નિર્ભય. ૬ વિમંસા તે વિચારણા, શિષ્યાદિકે માયા; એ પદ સેવે પાપનાં, અહિઠાણ તે થાયા. ૭ ॥ ઇતિ પ્રતિસેવા દ્વાર પહેલું ॥
૪૨૧
પડિસેવક જે પાપનો, તેહને એ દોષ; આલોયણા લેતાં હુતાં, થાયે જેહ શેષ. ૮ આકંપીને અનુમતે, જંદિટ્ટ આલાપે; સૂક્ષમ અથ બાદરે, પ્રચ્છન્ન પ્રલાપે. ૯ શબ્દાકુલને અવક્તવ્યતા, એ કથકના દોષ; તેહજ પણ તિહાં ટાલતા, હોયે દુતિનો શોષ. ૧૦ અસ્યાર્થઃ
ગુરુવાદિકને ભક્તિ ભાવ, અનુકંપા લીએ આલોયણ; અપરાધાદિક લહું કરી, ગુરુ ચિત્ત સંયોજણ. ૧૧ તે અનુમાન ન જાણીએ, જે દીઠું આલોઈ; પણ અણદીઠું નવિ કહે, બાદર આલોઈ. ૧૨ સૂક્ષમ સુચ્યાદિક જિકે, તે બહુ બહુ ભાખે; વિશ્વાસાદિક હેતે જાણે, અપરાધને આખે. ૧૩ પ્રછન્ન અવ્યક્ત સ્વરે કહે, મમણાટા કરતો, અથવા શબ્દાકુલે કહે, કરા પરે ભણતો. ૧૪
૧. ઊંટ શ્રી ૨૮
Page #147
--------------------------------------------------------------------------
________________
૪૨૨
શ્રીચંદ્ર કેવલીનો રાસ
અથવા બહુ જન સાંભળે, તેહવી પરે ૧ભાષે; અગીતારથ આગળ કહે, માયા મન રાખે. ૧૫ એ આલોયણ લહે તેહના, દોષ એહવા જાણી; નિઃશલ્ય થઈપ્રાયશ્ચિત લીએ, ધન્ય તે ભવિપ્રાણી. ૧૬ || ઇતિ ડિસેવગ દ્વાર બીજું II
હવે આલોયણ કેવો પુરુષ લે તેહના ગુણ કહે છેઆલોયણ લીએ તેહના, ગુણ એહવા જોઈએ; યોગ્યતાનો ધણી જે હોયે, તેણે કર્મમલ ઘોઈએ. ૧૭ જાતિવંત કુલવંત વિનયી, ઉપશમી ઇંદ્રિયજય; નાણ દંસણ સમગ્ગ સોથી, લેવે થઈ નિર્ભય. ૧૮ ચરણ યુક્ત તપ કરે શુદ્ધ, અંગીકૃત જેહવો; માયા રહિત અનાશંસતાયે, આલોયણે તેહવો. ૧૯ હવે દશ પદના અર્થ એહ, જાતિવંત જે પ્રાયે; અનાચાર મૂલ નિવ કરે, કરે તો આલોયે. ૨૦ કુલસંપન્ન જે પ્રાયશ્ચિત, ગુરુદત્ત તપાદિક; દીધું તે રૂડી પરે, પહોંચાડે મર્યાદિક. ૨૧ વિનયી તે ગુરુવચન તથ્ય, કરી માને સવિ સાચું; ઓછું અધિકું દેખી શોધે, ન કરે મન કાચું. ૨૨ ઉપશમી મનમાં નિવ ઘરે, ગુરુ મદ મત્સર; ઇંદ્રિયજય રતિ ગારવાદિ, નિર્લોભ અનાદર. ૨૩ નાણી કૃત્યાકૃત્ય લહે, દર્શન શ્રદ્ધાની; ગુરુવચન અનુજ્ઞાદિકે, વરતે સાવધાની. ૨૪ માયા કપટ નિયડી નહીં, તેણે હેતે અમાયી; અનાશંસપણે પડિવજ્યું, પાલે ધર્મ સહાયી. ૨૫ ॥ ઇતિ ગુણકાર ત્રીજું ॥
અથ ગુરુગુણ નામે ચોથું દ્વાર કહે છે
હવે જે ગુરુ આલોયણ આપે, તે ગુરુ હોયે કેહવો; આઠ ગુણે કરી યુક્ત હુયે, ગણધરની જેહવો. ૨૬
૧. ભાખે, કહે
૨. ત્રણ
Page #148
--------------------------------------------------------------------------
________________
ખંડ ૪ / ઢાળ ૩૫
यतः - आयारव
मेहारव, ववहारु वीलए पकुव्वीय अपरिस्सावि निज्जव, अवाय दंसी गुरु भणीओ १ દર્શન જ્ઞાન ચરિત્ર તપ, વીરીય આચાર; પાલે પલાવે નિજ પરે, ગચ્છનો આધાર. ૨૭ વ્યવહાર પાંચ તણો જે જાણ, આગમ શ્રુત આણા; ધારણા જિત એ જાણીએ તેહનાં પહિચાણા. ૨૮ કેવલી મણ ને ઓહિ પુવ્વ, ચઉદશ દશપુથ્વી; નવ પુથ્વી લગે હોયે આગમ, વ્યવહાર અપુથ્વી. ૨૯ આચાર પ્રકલ્પ પ્રમુખ શેષ, સંપૂરણ તાંઈ; સુત વ્યવહાર એ જાણીએ, અત્રુટિત પ્રવાહી. ૩૦ દેશાંતર સ્થિત ઉભય સૂરિ, મલવાને ઇચ્છે; પણ ન મલ્યા તદા ગૂઢ પ્રશ્ન, વાચનાયે પ્રીછે. ૩૧ નીક પ૨ે અત્યંતરે, મુનિપે તે જાણી; આણા નામે તૃતીય તે, વ્યવહાર વખાણી. ૩૨ ગીતારથ મુખથી સદર્થ, પૂર્વથી અવધારી; બાંધ્યું પ્રાયશ્ચિત જેમને, કરી જેહનું જે ભારી. ૩૩ છઠ્ઠમ આયંબિલાદિક ત્રસ થાવર ઘાતે, તેમ તે ધારીને દીએ, ઘારણા બહુભાતે. ૩૪
૪૨૩
એ ચારેને સમ્મતે, મૂલ ગુણ નવિ લોપે; સુવિહિત ગચ્છે જે ગુણી, ગીતા૨થ અછે. ૩૫ જેમ આતુરને પથ્ય રૂપ, જિન આણ દિપાવે; જિત વ્યવહાર તે પંચમો, તસ જાણ કહાવે. ૩૬ તે વ્યવહારી ગુરુ કહ્યો, જે લજ્જા વહતો; નર તેહને કરે ઉજમાલ, લજ્જા અતિ ગુહતો. ૩૭
તે ઉન્નીલજ જાણીએ, ગુરુ પાપના સોઘી; દેવાને પણ હુયે સમર્થ, તે પકુવ્વી બોધી. ૩૮ ૧. વીર્ય ૨. નવપૂર્વી ૩. દુઃખી
Page #149
--------------------------------------------------------------------------
________________
૪૨૪
શ્રીચંદ્ર કેવલીનો રાસ
અપરિસ્સાવિ અતિ ગંભીર, કેહના મર્મ ન દાખે; કોઈના કોઈ આગલ નવિ કહે, સહુશું સમ રાખે. ૩૯ નિર્જીવ તે પણ દુર્બલે, સબલે પણ સરીખો; આપ સવારથ વિ ગણે, ગુરુ કંચન પરીખો. ૪૦ નરકાદિક દુઃખ દાખવે, પાપ વિપાક દેખાડે; તે અપાયદંસી કહ્યો, નિજ દુરિત પછાડે. ૪૧ કડ યોગી ને વિર વૃદ્ધ, પર્યાયે જેટ્ટો; ગીતારથ જિનશાસને, હોયે જેહ ઉક્કિટ્ટો. ૪૨ સમયમાને પવયણ ઘરે, છેદાદિક શ્રુતનો; જાણ હોયે તે સુશીલ દ્રષ્ટિ, રાગી જિન મતનો. ૪૩ વૃદ્ધ પરંપર સંમતા, જિન આણા લેખે; ગાઢ અગાઢ ને સહ અસહ, પારતંત્ર વિશેષે. ૪૪ દ્રવ્ય ક્ષેત્ર ને કાલ ભાવ, વલી યોગ્યાયોગ્ય; પુરુષવિશેષને ઓલખે, વલી જ્ઞાન આરોગ્ય. ૪૫ એવો ગીતારથ જોયવો, બાર વરસ લગે કાલે; ખેત્રથી સાતસેં જોયણ તાંઈ, ચરંગ નિહાલે. ૪૬ સર્વ લોકમાં સાર અંગ, ચતુરંગ તે જાણે; તે ચતુરંગના નાશથી, ચઉગઇ દુઃખ માણે. ૪૭ જેહ અખંડિત વ્રત ચરણ, હોયે જેહનાં શુદ્ધ; તે પાસે વ્રત દર્શનાદિ, લીએ શોઘી વિબુદ્ધ, ૪૮ એ તાદૃશ ગુણયુત સુગુરુ, જોઈ તે પાસે; લગ્ન ગારવ ભય વિમુક્ત, થઈ સાચું ભાષે. ૪૯ જેમ બાલક માય આગલે, સવિ કાજ અકાજ; સરલપણે તેમ ભાખતો, નવિ શંકા લાજ. ૫૦ તેમ આલોયે જેહ ભવ્ય, ન રહે તસ શલ્ય; પાપ રોગ જાયે તેહના, માયા મિથ્યા શલ્ય. ૫૧ આલોયણે ગુણ હોયે આઠ, તેહ હવે કહીએ; નિશિથાદિક ગ્રંથે ભણ્યા, ગુરુમુખથી લહીએ. ૫૨
Page #150
--------------------------------------------------------------------------
________________
ખંડ ૪ | ઢાળ ૩પ
૪૨૫ હવે આલોયણ લીધે કેટલા ગુણ ઊપજે તેનું પાંચમું દ્વાર કહે છે
गाहा
लहु आल्हाइ जणणं, अप्पपरणिवित्ति अज्जवं सोही दुक्कर करण अढाइ, निस्सल्लं होइ सोहि गुणा १
અથ ગાથાર્થ હલકો થાયે પાપના, ભરથી જેમ ભારે; વાહક અપસન ભારથી, મન શાતા ઘારે. પર ગયે પાપે આલ્હાદ હુયે, જેમ 'નિરુજ કાયા; આતમ વિરતિ ગુણે કરી, ન ઘરે પર માયા. પ૩ અપ્પપરનિવૃત્તિ એહ, પર પુગલ કહીએ; વિષયાદિકથી ઓસરે, ત્રીજો ગુણ લહીએ. ૫૪ ઋજુતા ભાવ વધે જિહાં, તે અજ્જવ ચોથો; શોઘીપણે રિપુ જીતી હોય, જેમ શરનો અબોઘો. પપ દુષ્કર કરણ એ કહ્યું, મન વચ તનુ યંત્રે; આઢા મર્યાદા પરમ, બોલી જેમ તંત્રે. ૫૬ હોયે નિઃશલ્ય પ્રમોદ પુષ્ટ, એ આલોયણના ગુણ; જાણી જે ભવિ આદરે, કહ્યો તેહિ જ નિપુણ. પ૭ આલોયણ પરિણામવંત, થઈ ઉદ્યમ મંડે; એમ કરતાં તે અંતરાલે, જો પ્રાણને છંડે. ૫૮ તો પણ આરાઘક કહ્યો, સંસારને છેદે; પણ નિઘરોલે ન વર્તવું, જો અંતર ભેદ. ૫૯ જો પણ ગુરુપદ આવીને, નિજ દોષ પ્રકાસે; આલોયણ લીએ શુદ્ધ ભાવે, કરે તેહ ઉલ્લાસે. ૬૦ તો નિઃશલ્ય થઈ કરી, શિવસુખને પામે; યદ્યપિ તે ન લહે કદાચ, તો વૈમાનિક કામે. ૬૧ એણી પરે આતમ શુદ્ધ થાય, અપરાધ ખમાવે;
એ લક્ષણ છે ભવિકનાં, શુભ સંતતિ આવે. ૬૨ ૧. નીરોગી ૨. વચ્ચે શ્રી. ૨૨
Page #151
--------------------------------------------------------------------------
________________
૪ ૨૬
શ્રીચંદ્ર કેવલીનો રાસ જ્ઞાનવિમલ ગુરુરાજનો, જો વિનય અનુસરીએ; તો ભવસાયર સહજથી, લીલાએ તરીએ. ૧૩
|| દોહા ||. એમ જાણી જે આપણો, વિસ્મૃત કરે જે શલ્ય; તેહને પણ એમ શિખવો, કહી દૃષ્ટાંત અમૂલ્ય. ૧ સંસારી સંસારમાં, ફરીઓ કાલ અનંત; તે આલોયણ દોષથી, એમ બોલે ભગવંત. ૨ કર્મબંઘ થાવે નહીં, એહવો તો વીતરાગ; પણ વાવે પાવે નહીં, ફલ તસ તે મહાભાગ. ૩ આલોચકને દાખવે, એહવા જે દ્રષ્ટાંત; મલિન વસ્ત્ર નિર્મલ કરે, ખાર દેઈ અત્યંત. ૪ જેમ વ્રણને ઔષઘ કરે, ખાર દેઈ કરે શોઘ; તેમ મર્માદિક દાખવી, નિર્મલ કરે પ્રબોધ. ૫
II ઢાલ છત્રીશમી II
(પ્રતિબુઝો રે એ દેશી) ભવિ ચેતો રે, લહી માનવ અવતાર. દશ દ્રષ્ટાંતે દોહિલો, ભવિ ચેતો રે; ભ૦ જો જાશો એ ભવ હારી, તો ફરી લહેવો ન સોહિલો. ભભ૦ ૧ કહેવું તેમને એમ, મનમાં શલ્ય ન રાખશો; ભ૦ શલ્ય મહા દુઃખદાયી, જેમ એક અશ્વને દાખવ્યો. ભભ૦ ૨ અશ્વ એક વર રત્ન, જેમ કોઈક નૃપને હુતો; ભ૦ તેહ અશ્વને પ્રભાવે, સંપદ વઘતી ખિતી હતો. ભભ૦ ૩ બીજા સવિ રાજાન, તે નૃપશું મત્સર વહે ભ૦ કહ્યું કે તું રે; કોઈ એવો નર હોયે, જે તુરગ લીએ એમ કહે. ભગ્લ૦ ૪ પડહ બજાવે તેહ, એક નર તિહાં પડહો જલે; ભ૦ તો તો જોઈ તસ મર્મ, પણ તે તુરગ ન નીકળે. ભ૦ ૫ કલબલ અનેક ઉપાય, કરે પણ તે પાસે ન આવહી; ભ૦ તુરગ ગ્રહણને કાજ, તે અવકાશ લહે નહીં. ભ૦% ૬
Page #152
--------------------------------------------------------------------------
________________
૪ ૨૭
ખંડ ૪ / ઢાળ ૩૬ તો તેણે અવસરે તામ, પગે કંટક ઘાલીઓ; ભ૦ ખીલાણો તેણે શલ્ય, ન ચલે તેહ ચલાવીઓ. ભ૦% ૭ દિન દિન ૧ઝરતો જાય, ખાતો પીતો પણ અશ્વ તે; ભ૦ દેખી ભૂપતિ તામ, વૈદ્યને દેખાવે અશ્વ તે. ભ૦% ૮ વૈદ્ય જોયો તેહ, પણ કોઈ રોગ ન અટકલ્યો; ભ૦ જાણ્યું કોઈ અવ્યક્ત શલ્ય, જેહથી થાયે દુબળો. ભક, ૯ લીપ્યો જીણે પંક, તિણથી થાનકને ઉપડ્યો; ભ૦ શલ્ય પ્રદેશે તેહ, ઉન્નત જાણીને પગ જડ્યો. ભક્ત૧૦ નહરણીએ કાઢ્યો સાલ, સજ્જ થયો તે અશ્વ તિહાં; ભ૦ તે નર થયો નિરાશ, પડહ છળ્યો નિષ્ફલ થયો તિહાં. ભ૦૧૧ એણી પેરે બીજો અશ્વ, શલ્ય જિહાં સજ નવિ થયો; ભ૦ એણી પરે સાધુ શલ્ય, અંતર અરિજે ક્ષય નવિ ભયો. ભઋ૦૧૨
હવે બીજું દૃષ્ટાંત કહે છેઅથવા દંચક નામ, તાપસ ફુલ લેવા ગયો; ભ૦ અટવીમાંહે તેણ, નદી તટે મીણો તરુ રહ્યો. ભ૦૧૩ તે ફલ ખાઘાં તેણ, પામ્યો શરીરે ગલાણતા; ભ૦ પૂછિયું વૈદ્યને તેણ, પણ ન કહી તાસ નિદાનતા. ભ૭૦૧૪ વૈદ્ય કહ્યું ધૃતપાન, રોગ નિદાન લહ્યું નહીં; ભ૦ અધિક થયું તસ ગ્લાન, તાપસને અંગે સહી. ભક૦૧૫ વળી પૂછ્યું તેણે વૈદ્ય, ફલ ભક્ષણ દોષ સવિ કહ્યો; ભ૦ વમન વિરેચન ધૂપ, પ્રમુખ ભેષજ તે સવિ સહ્યો. ભગ્લ૦૧૬ વૈધે કીઘો સજ્જ, ગ્લાનતા તસ દૂરે ગઈ; ભ૦ એણી પેટે આપણ શલ્ય, કહ્યો અકહ્યો એણી પરે થઈ. ભ૦૧૭ કીઘો અદીઘો દંડ, હિયડે દુઃખ ઉપજાવતો; ભ૦ સાઘુ ને શ્રાવક લોક, બેહુ વર્ગે સુખ દુઃખ પાવતો. ભ૧૮ દીઘો પૂરણ તેહ, ન કરે તોપણ દુઃખ દિયે; ભ૦ અણદીઘો દુઃખ હેત, એમ બહુ ભેદ લહો હિયે. ભગ્લ૦૧૯ ૧. થાકતો
Page #153
--------------------------------------------------------------------------
________________
૪૨૮
શ્રીચંદ્ર કેવલીનો રાસ દીઘો દંડ સુસાધુ, કરતો શાશ્વત સુખ લહે; ભ૦ અણઉદ્ધરિત જે સાલ, તે સંસારનું ફલ કહે. ભઋ૦૨૦ એ દંડ લેવો દુર્લભ, જેહથી ભવભય સવિ ટલે; ભ૦ એમ જાણી ભવિ જીવ, ગીતારથસંગે મલે. ભ૦૩૧ તે ભણી વત્સ! શલ્ય, ઉદ્ધર સંયમ નિર્મલો; ભ૦ પરભવ નવિ મુકાય, પરભવ પાપના આમલો. ભગ્લ૦૨૨ જ્ઞાનવિમલ ગુરુ યોગ, પામી પાપ ન ઉદ્ધરે; ભ૦ તે નિજ દુષ્કૃત હેત, ભવસાયર લહુ નવિ તરે. ભક૭૨૩
|| દોહા || વત્સ! એણી પરે જાણીને, આલોઈજે પાપ; બાલ ભાવથી જે થયા, પ્રગટ પ્રચ્છન્ને આપ. ૧ તહત્તિ કહીને પવિજે, સવિ ગુરુ કેરાં વેણ; વંદીને ગુરુ આગલે, ખામે જલ ભરી અનેણ. ૨ દર્પ કંદર્પ પ્રમાદથી, અનાભોગ સહસાકાર; સવિ આલોયાં દુરિત છે, એક મૂકી દૃષ્ટિ વિકાર. ૩ તદનંતર ગુરુ એમ કહે, કાંઈ વિસરાયો તુ; સા કહે જનમથી આજ તાં, મેં ભાડું સવિ ગુજ્જ. ૪ તવ ગુરુ કહે એક વીસર્યું, વત્સ! તે સંભાળ; રાગદ્ગષ્ટિ તેં મુજને, સભામાંહે નિહાલ. ૫ તે આલોવું તાહરે, વિસરીયું તે કર્મ; તે “નંદી આલોચજો, એ ભાખ્યો તસ મર્મ. ૬ તે નિસુણીને ચિત્તમાં, પેઠો કોઈ દંભ; આયતે જેહને અશુભ છે, શું કરે તસ વ્રત બંભ. ૭ દુર્ધર કર્મવિપાક છે, જેહનાં ફલ કિંપાક; જાતિ “શ્વપાક કહ્યો ભલો, પણ માઠો કર્મ વિપાક. ૮ ગંઘ ન જાયે લસણની, જો શતળા વાસ બરાસ;
ખલ જલ પરે કૃત કર્મનો, દુર્ધર ટળવો પાસ. ૯ ૧. અજ્ઞાન ૨. છૂપી રીતે ૩. વચન ૪. ખમાવે છે. નેત્ર ૬ ગુપ્ત ૭. સંભાર, યાદ કર ૮. નિંદીને ૯. ચંડાલ
Page #154
--------------------------------------------------------------------------
________________
૪ ૨૯
ખંડ ૪ / ઢાળ ૩૭
| ઢાલ સાડત્રીશમી || (તુજ સાથે નહીં બોલું મારા વાલા, તેં મુજને વીસારીજી—એ દેશી) એમ નિસુણીને રૂપ્પી સમણી, કહે સ્વામી તેણી વારે જી, રાગ દ્રષ્ટિ મેં તમને જોયા, આસ્થાન સભા મઝારે જી, શીલ પરીક્ષણ હેતે જોયા, નહીં મુજ કિંપી વિકાર જી, તેહની શું આલોયણ આવે, અનાચાર કે અતિચાર જી. ૧ સઘલે શુદ્ધ અછું હું સંપ્રતિ, આલોયણ શી એહની જી, એમ સુણી વચ મનમાં ચિંતે, માયા જાણી તેહની જી, સ્ત્રી સ્વભાવને થિન્ ધિર્ હોજો, માયા જૂઠનું મૂલ જી, તપ જપ નિયમ તણો ખપ કરતાં રહેતાં લિંગ અનુકૂલ જી. ૨ અહો અહો ન ગઈ તોહી માયા, ગલીયો ગુરુ ઉપદેશ જી, નાઠું સૂત્ર પુણ્ય થયું સૂનું, પુણ્યો આભિનિવેશ જી, શમી પલ્લવે ભેલું કીધું, સાગ પત્રે ઉલેચ્યું છે, નીર પરે ઇણીએ સંયમનું, ફલ માયાયે વેચ્યું છે. ૩ કરુણાવંત મુનીશ્વરે ફરીને, બોલાવી તે અજ્જ જી, માયાથી પ્રાયે મત ગમજો, એતા દિનની ઉ૫વા જી, લખણા નામા રાજસુતાનો, શું દૃષ્ટાંત ન સુણિયો જી, મન ચિંતિત અતિચાર ન ભાખે, લગ્ન ગારવ મુણિયો જી. ૪ ભવ કાંતાર માંહિસા ભમીયાં, ગમીયાં દુઃખમાં જન્મ્યા છે, પ્રભુ તે લખણા અ# કહો તે, કેટી પેરે બાંધ્યું કમ્મા જી, તાસ ચરિત્ર ભવ નિગહ કારણ, સારણ રૂપે દાખે છે, છેદાદિક ગ્રંથે જે દાખ્યું, તેહની લેઈ સાખે જી. ૮ સંપ્રતિ હુંડાવસર્પિણી પહેલાં, ચોવીશીથી પહેલી જી, એશીમી ચોવીશી જ્યારે, વાત તિહાંથી ફેલી જી, તીર્થકર ચોવીશમો હુઓ સાત હાથ તનુ માને છે, ઘર્મસિંહ નામે તેણિ વારે, ભરત ભૂમિ પરઘાને જી. ૬ ઘરણિ પ્રતિષ્ઠિત નાયરે જંબુ,-દાડમ નામે ભૂપ જી, શ્રીમતી નામે રાણી તેહની, શચિરૂપે તે અનુપ જી, ૧. આર્યા ૨. પ્રવ્રજ્યા ૩. જન્મ
--
-
-
Page #155
--------------------------------------------------------------------------
________________
૪ ૩૦
શ્રીચંદ્ર કેવલીનો રાસ તેહને પુત્ર સુરૂપ ને સુગુણા, અને અનેક વિવેકા જી, પણ તેહને પુત્રી નહીં કોઈ, ઇચ્છા તસ અતિરેકા જી. ૭ દાય ઉપાય દેવાદિક માને, થઈ તનયા તસ એકા જી, લક્ષણા યુક્ત સુલક્ષણા નામે, રૂપે રંભાધિક શંકા જી, કલા ચોસઠ તણી મઠ વારિણી, અનુક્રમે યૌવન પામી જી, તે દેખીને નરપતિ ચિંતે, એ સમ પતિ કોઈ કામી જી. ૮ રૂપે વિસ્મિત થઈને ભાખે, આસ્થાન સભામાં બેસી જી,
ભો ભો મંત્રી સામતાદિક સુણો,વર જુઓ કોઈ સુવેશી જી, તવ સચિવાદિક સહુ એમ ભાખે, સ્વયંવર મંડાવો જી, ઠામ ઠામના ગુણી બહુ રાજા, કુમર બહુ તેડાવો જી. ૯ તવ રાજાએ વરનો મંડપ, રચી રાજાનને તેડે છે, ચતુરંગ સેનાએ પરવરિયા, આવ્યા ન કરી જેડે જી, શુભ મુહુર્ત શુભ વેલા લગને, સા સિત વસ્ત્રને પહેરે છે, ચંદન ચર્ચિત ગાત્ર ને ચામર, છત્ર શિર ઘરી મહેરે છે. ૧૦ ઉજૂલ નિર્મલ કુસુમચી માલા, સુકુમાલા સા બાલા જી, કામદીપિકા પરે તે દીપે, ભૂષણ ઝાકઝમાલા જી, ચમક પરે નૃપ ચિત્ત અય મંચે, ચંચે મુગતામાલા જી, સ્વયંવર મંડપમાંહે આવે, ફાવે તે વરસાલા જી. ૧૧ જંબુદાડિમ નૃપને વયણે, કંચુકી પુરુષ દેખાડે છે, સવિ રાજાના બળ ઘન દેશહ, ચરિત્ર ભલાં તે ભવાડે જી, નામ ગોત્ર કહેતાં બહુ નરપતિ, ચિત્તમાં કોઈ ન ગમીયો જી, અનુક્રમે રાજપુત્ર એક પરગટ, ગુણ નિસુણી ચિત્ત રમીયો જી. ૧૨ તસ ગળે કદલી સ્વયંવર માળા, આરોપે તે લકુખણા જી, જય જય શબ્દ થયો સ્વયંવરમાં, ગુણ બોલે શુભ ઘિષણા જી,
જ્યોતિષ દાન દીયાં તસ બહુલાં, ઘન કણ કંચન મોતી જી, નિરખી પરખી લક્ષણવંતો, પતિને બહુપરે જોતી જી. ૧૩ અશુભ કર્મના ઉદયથી તેહનો, પતિ પંચત્વને પામ્યો છે, કંકણ બંઘ હજી નથી છૂટો, તેહવે એ દુઃખ દામ્યો જી, ૧. લોહચુંબક ૨. લોખંડ ૩. ટોકરીમાં, ગળામાં ૪. મરણ
Page #156
--------------------------------------------------------------------------
________________
ખંડ ૪ / ઢાળ ૩૭
ચોરીમાંહે એહવું દુ:ખ દેખી, હાહા૨વ બેઠુ પક્ષે જી, પતિ સંસ્કાર અગ્નિમાં કીઘો, સ્વયંવર લોક સમક્ષે જી. ૧૪ વિલપંતી રોતી તે લક્ષ્મણા, નિરખી જનક એમ ભાસે જી, મરણ ઉપર કાંઈ જોર ન ચાલે, ચક્રી શક્રાદિ વિણાસે જી, કિશલય દલ કોમલ આપણ સત, તેહનું ઇહાં શું ચારો જી, એમ જાણીને વત્સે સુલક્ષણે, શોક સંતાપ નિવારો જી. ૧૫ ઘી૨૫ણું કરો મનમાં પુત્રી! એ વિધવા તન આવ્યું જી, સકલ દુરિત દૌર્ભાગ્યનું સ્થાનક, અપમંગલ એ પાવ્યું જી, સવિ સાંસારિક કામમાંહેથી, લેખે કાઢી નાખી જી, સાસર પીયર બિહુ ઠામે તે, બૃદવલી કરીને ભાખી જી. ૧૬ તે ભણી ચિત્ત પ્રસન્ન કરીને, નિજ કૃત કર્મ અહિયાસો જી, દાન દીઓ ને જિનવર અર્ચો, ખરચો ઘન સુખ વાસો જી, વિધવા પ્રોષિતપતિક સતીને, ભણવું શાસ્ત્રનું સુણવું જી, સંગતિ સુશીલ સમણીની કીજે, એહ જ ચિત્તમાં સુણવું જી. ૧૭ જિનમત કુશલ જે વૃદ્ધ કંચુકી નર, તેહની પાસે થાપી જી, લક્ષ્મણાને ગૃહીધર્મે જોડી, કોડી ગમે ધન આપી જી, અન્ય દિને તસ નયરે આવ્યા, જિનભૂષણ જિનરાયા જી, સમવસ૨ણ કીધું તિહાં દેવે, પરષદ બાર સુહાયા જી. ૧૮ ધર્મદેશના નિરુપમ ભાખે, તિહાં નરેન્દ્ર પણ આવે જી, ઉદ્યાનપાલકે વધાવ્યો તે, વધામણી બહુ પાવે જી, સર્વ ઋદ્ધિ સવિ સયણે સંયુત, વિધિશું ત્રિગડે પેસે જી, ત્રિ પ્રદક્ષિણ પંચાંગ નમીને, વિઘિણું સ્તવતો બેસે જી. ૧૯ ( રાગ ભૈરવ )
તું જયો તું જયો, તું હી જિનરાજ રે; તુમ થકી રાવિ સરે, ભવિકનાં કાજ રે. તું અસુર સુર વિસર નર, કિન્નર આલિ રે; ચરણરજ તાહરી, કરે નિજ ભાલ ૨ે. તું ૧ મોહ સંદોહ તમ, તિમિર સંભાર રે; દૂર હોયે તુમ દર્શન દિનકાર ૨ે. તું ૨
૧. અળખામણી ૨. સહન કરો ૩. શ્રમણીની, સાધ્વીની
૪૩૧
Page #157
--------------------------------------------------------------------------
________________
૪ ૩૨
શ્રીચંદ્ર કેવલીનો રાસ વિમલ ગુણગણ મહા ક્ષીરનિધિ નીર રે; ઉલ્લસિત રોહિણી રમણ સમ ઘીર રે. તું ૩ કમલ દલ નાલ વર કોમલ બાંહી રે; તાહરી દેશના સુરતરુ છાંહી રે. ૮૦ ૪ તરુણ કરુણારસ સરસ સુરસિંઘુ રે; તાહરું શાસન ત્રિભુવન બંધુ રે. તું પ જ્ઞાનવિમલાદિ ગુણ ગહન ઘનનીર રે; ભાવ અરિ વારવા તું હી વર વીર રે. તું
(રાગ વસંત) સકલ સમીહિત દાયક લાયક, નાયક તું જિનરાજ; સુર નર નાયક “પાયક તાહરા, પરિસેવે તુમ પાય. સ. ૧ કલિમલ વારણ શિવસુખ કારણ, ઠારણ ભવિનાં ચિત્ત; ગંગાનીર પૂરહર હાસાધિક, ઉજ્વલ નિર્મલ ચિત્ત. સ૦ ૨ સજલ જલદ બાલા સમ ચાલા, વ્યાલ પરે સંસાર; તે તુમો વિસ્તરીઓ દુઃખ દરિયો, તરી સહેજ અપાર. સ. ૩ જય જય તું દૂરીકૃત મંગુલ, મંગલ કેલિ નિવાસ; વાસવ પૂજિત ચરણ સરોહ, સુરભૂરુહકૃત વાસ. સ. ૪ દંભઘરણી ભેદન વર ખેદન, સાર સીર ઉપમાન; તું જય જ્ઞાનવિમલ વરદર્શન, ચરણ કરણનું ધામ. સ. ૫
| ઇતિ સ્તુતિદ્વયં
II ઢાલ પૂર્વની એણી પરે સ્તવીને નરપતિ બેઠ, પેઠો સભાના મનમાં જી, જયભૂષણ જિન હવે ઉપદેશે, ઘર્મને નંદન વનમાં જી, ભવસ્વરૂપ એમ ભાસે વાસે, અનિત્યતાદિક ભાવે જી, પવન પ્રણોલિત પદ્મિની દલ જલ, પરે ક્ષણમાંહે નસાવે છે. ૨૦ પિયપરિયણ સંભોગ ભોગા, આગર બહુ દુઃખ કેરા જી, જીવલોકમાં પ્રાયે દીસે, સવિ પુગલ અવકેરા જી, શક્રાદિકને અસર ભોગા, તે પણ ભંગુર ક્ષણમાં જી, શોકાનલ તાપે સવિ તપીઓ, જેમ જલલોહ ન વામા જી. ૨૧ ૧. સેવક ૨. ઇંદ્ર ૩. પરિજન ૪. ઘર, સ્થાન
Page #158
--------------------------------------------------------------------------
________________
ખંડ | ઢાળ ૩૭
૪૩૩
ચક્રીને પણ ચક્ર સમો એ, ભવનું ચક્ર છે જોતાં જી, અપરિચિત કામ ભોગે જાયે, નિશ્ચ નરકે રોતાં જી, ઇતર પ્રાણીનું શું કહેવું નૃપ, નિત્યે દુઃખીઆ દીસે છે, આપ ઉદર ભરવાને હીણા, દીણા કેમ તે ઉલ્લસે જી. ૨૨ સુખ સંસારમાં તિલ તુસ શતમે, ભાગે સુખ નિરુપાથે જી, જોતાં તો તે કાંહી ન દીસે, તે ભણી બુઘ શિવ સાથે જી, સિદ્ધમાંહે નિરુપાધિ અતીન્દ્રિય, સુખ તે સાદિ અનંત જી, તે સુખ સંયમ ઘર્મ આઘીનહ, એમ બોલ્યા ભગવંત જી. ૨૩ ઘન ઘન તે જે જિનની દીક્ષા, દુર્લભ લહી આરાઘે જી, અપ્રમાદપણે નિરાશસતા, મૂલત્તર ગુણ સાથે જી, એમ ઉપદેશ સુણીને રાજા, ભવભયથી ઊભગો જી, શિવસુખનોરસીયો થઈજિનવર,ચરણે આયવિલગ્નો જી. ૨૪ પુત્ર કલત્ર પરિયણ લેઈ સાથે, લખણા સાથે લેવે છે, દીક્ષા લહી ઉત્સાહ ઘરીને, શ્રી જિનના પદ સેવે છે, થવિર મુનિને સોંપ્યા રાજાદિક, મુનિવરના પરિવારે જી, લખણા તે શ્રમણીને સોંપી, દુવિઘ શિક્ષાને ઘારે જી. ૨૫ સારણ વારણ ચોયણ ને પડિક-ચોયણ વિવિઘ પ્રકારે જી, વિસરે તે સંભારણ સારણ, વારણ અકૃત્યને વારે જી, ચોયણ તે વચનાદિકે પ્રેરણ, ન્યૂનાથિકતા ભાખી જી, પડિચોયણ તે દંડ આકરો, દેવે પ્રવચન સાખી જી. ૨૬ એમ સંયમ મર્યાદા ઘરતાં, કેતોએક ગયો કાલ જી, સંયમ યોગ સમાધિ યુગતા, ભગતા નમતા ભાલે જી, ગુણગુરુ ગુરુના જ્ઞાનવિમલ મતિ, સાથે જિનની આણા જી, પાલતાં ટાલતાં બહુવિધિ, અતિચારનાં ઠાણાં જી. ૨૭
| | દોહા . હવે એક દિન તે લખ્ખણા, ઉદ્દેશાદિક કાજ; અસશ્નઈ જોવા ભણી, વસતિ શુદ્ધિને સાજ. ૧ પ્રવર્તણીના વયણથી, કરવાને અનુયોગ; જોવા જાવે બાહિરે, કોઈક કર્મને ભોગ. ૨
Page #159
--------------------------------------------------------------------------
________________
૪૩૪
શ્રી ચંદ્ર કેવલીનો રાસ ચીડી મિથુન તિહાં કીલતું, દીઠું લખણાએ તામ; કોકાદિયે રતિ કેલિ કરે, જોઈ નયણ અભિરામ. ૩ તરુણપણે ઉપર ચઢે, વારંવાર ઘરી પ્રેમ લખણા નિર્લખણા થઈ, ચિત્તમાં ચિંતે એમ. ૪ પાપકર્મના ઉદયથી, એહ યુગલ કૃતપુણ્ય; સ્વતંત્ર છંદપણે રમે, કાલ જાયે નહીં શૂન્ય. ૫ પંખ સમારે ઠણક દીએ, મુખમાં ઘાલે ચૂણ; દંપતી દિલભર યોગથી, અવર પ્રેમ કહો કૂણ. ૬ પ્રાણ દીએ પરગટપણે, તો શી અવરની વાત; સંપૂરણ સંભારતાં, શાત દીએ સાક્ષાત. ૭ તે સંયોગ ન અનુભવ્યો, એલે ગયો જમવાર; જિહાં સંકલ્પ સમે નહીં, તિહાં શ્યો બાહ્યાચાર. ૮ એહ રીતે ક્રીડા જોવતાં, ઉપજે મનમાં હર્ષ; મુજથી એ અતિ સુખીયાં, પંખીથી હું નિઃકર્ષ. ૯ જો મૈથુન સેવા તણું, મુજને સુખ જો હોત; તો શાને સંયમ લીયત, કરત દાન પુણ્ય પોત. ૧૦ સંયતને તો જિનવરે, જોવું પણ પ્રતિષિદ્ધ; કીધું પણ સીધું નહીં, એહથી મન ન વિરુદ્ધ. ૧૧ ગતવેદી પ્રભુએ લહ્યું, નહીં તસ વેદનું દુઃખ; રતિસેવા મેવા પરે, મીઠાં લાગે સુખ. ૧૨ એણી પેરે તેણે એમ ભાવીયું, વલી ક્ષણતરમાંય; ભાવના આવી વિષયથી, વૈરાગનીની ત્યાંય. ૧૩
|| ઢાલ આડત્રીશમી . (ગિરિમાં ગિરુઓ ગોરો મેરુ ગિરિ વડો રે–એ દેશી) શિન્ શિન્ મુજને ગત લક્ષણ હું પાપિણી રે, લાગું એ મુજ પાપ;
" મનથી રે તનથી રે, સેવ્યા વિણ લાગ્યું ઘણું રે. ૧ જોતાં ખેવ ખોભાણું મનડું મારું રે, તો જો હોય સંયોગ;
જિહાંરે રે તિહાંરે રે, કેમ ઘીરજ ટકે તે ભણું રે. ૨ ૧. કોણ ૨. હલકી ૩. વેદરહિત ૪. ક્ષોભ પામ્યું
Page #160
--------------------------------------------------------------------------
________________
ખંડ ૪ / ઢાળ ૩૮
૪૩૫ હેતુ વિકારના મત્યે પણ જસ મન નવ ડગે રે; તેહજ કહીએ ઘીર્જ;
જગમાં રે વગમાં રે, સંયમ મારગ એ નહીં રે. ૩ તે માટે યતિજનને જોવું વારીયું રે, ભગવંતે યુત્ત તેહ,
પવયણે રે શુભ ગુણ રે, જાયે એ જોતાં થકાં રે. ૪ વિષ ને વિષય બેહમાં અંતર છે ઘણો રે, વિષ ખાવું દીએ મરણ;
એક ભવે રે બહુ ભવે રે, વિષય ચિંતનથી ભવ ભવે રે. ૫ यतः -एकवर्णातिरेकेणं, विषविषयोर्महदंतरं
विषं तु भक्षितं हंति विषयाः स्मरणादपि १ ભાવાર્થ-વિષ અને વિષય એ બન્નેમાં વિષયમાં એક અક્ષર વઘારે હોવાથી મોટો અંતર થાય છે, કારણકે વિષ તો ભક્ષણ કર્યું તે જીવને મરણ પમાડે છે અને વિષય તો સ્મરણ થકી જ જીવને હણે છે. રાગ દોષ જિતમોહી શ્રી વીતરાગની રે, આશાતના મેં કી;
મોટી રે ખોટી રે, જાતિ કુશીલ અબલા તણી રે. ૬ સ્વપને પણ રતિસેવા પુરુષ સંયોગની રે, દીઠી ન હૃદય મઝાર;
ચિંતી રે ગઈ વીતી રે, હું થઈ આજ એણે સમે રે. ૭ હા હા હા એમ વાણી મુખથી ઉચ્ચરે રે, કૂટે હૃદય ને પેટ;
તાડે રે પાડે રે, નિજ તનુ અનરથમાં ઘણું રે. ૮ તે ઘન્ય મુનિવર દિવ્ય ભોગે પણ પ્રાધ્યા રે, નવિ ખોભ્ય તિલ માત્ર;
ગાત્રે રે યાત્રે રે, ત્રિભુવન આવે ઉમટ્યો રે. ૯ ચીડી મૈથુન રતિ દેખી મેં લહી ક્ષોભના રે, તો મુજને મહા પાપ;
વ્યાપ્યું રે થાપ્યું રે, કુલ કલંક મેં એ ભવે મરે. ૧૦ એતા કાલ લગે મેં શીલવ્રત પાળીયું રે, તે મેં ભૂસ્યું આજ;
ઇણ ધ્યાને રે માને રે, એહવા પાપ ન પામીએ રે. ૧૧ સકલ લોકમાં અખલિત શીલ બિરુદ વહ્યું રે, આજ તાંઈ મેં સીમ;
નિયમે રે ક્ષણમેં રે, ઘમ્મુ કંચન ગયું ઘેલમાં રે. ૧૨ તો હવે શલ્યોદ્ધરણ કરું કોઈક કને રે, એમ મનમાં આલોચ;
કરતી રે નિરતિ રે, વળી વાસના આવી તિહાં રે. ૧૩ ૧. ઘીરજ ૨. યુક્ત, ઉચિત ૩. પ્રાર્થના કરાવ્યા ૪. ક્ષોભ પામ્યા ૫. અસ્તુલિત
Page #161
--------------------------------------------------------------------------
________________
૪૩૬
શ્રીચંદ્ર કેવલીનો રાસ પ્રગટપણે કહેતાં વળી કોઈ ઇમ જાણશે રે, એ સરખી એણી વાત;
ખોભી રે થોભી રે, હવે મર્યાદા શીલની રે;
તો ભી રે કેમ મુખ દેખાડી શકું રે. ૧૪ અકથિત પાપે શલ્ય દિયામાં રાખતી રે, નવિ થઈ એ તો શુદ્ધ;
પાખે રે આખે રે, જેમ દુર્ગતિ હોયે સંકલ્પને રે. ૧૫ વાઘ તટીનો કૂપ સર્પનો ઇહાં થયો રે, ન્યાય કરું હવે કેમ;
પેઠી રે જેઠી રે, હુતી પણ સંકટ પડી રે. ૧૬ અથવા ચિંતિત માત્ર એ દુરિત આલોતાં મુજનેરે, નહીં કહેશે કોઈ દોષ;
પોષો રે રોષો રે, મન વિકલ્પનો આકરો રે. ૧૭ સેવ્યું હોય તો લોકમાં લક્સ પામીએ રે, મન તો છે દુરારાધ્ય;
તેહમાં રે જેહમાં રે, અધ્યવસાય ઘણા વસે રે. ૧૮ એમ ચિંતી ગુરુ પાસે જાવાને ઘસી રે, જાતાં કંટક પાય;
ભાંગો રે લાગી રે, શલ્ય અપર એ આકરો રે. ૧૯ ચિંતે મનમાં શકન એ સુંદર નહીં રે, કિહાંથી કંટક જાત;
એણે રે જેણે રે, અંતરાય કર્યું આલોયણે રે. ૨૦ તો મુજ ઉપર વીજ પડો હવે કેમ નહીં રે, હૃદય ન ફૂટે કાય;
છૂટે રે ખૂટે રે, જેમ એ પાપ અનુક્રમે રે. ૨૧ એહવામાં વળી માનશેલ ચાંપી તે ઘણું રે, ચિંતે મુજ સમ કોઈ;
ખાતે રે જાતે રે, સઘલે નિર્મળતા ગુણે રે. ૨૨ વિમલ કુલે ઉપન્ની કન્ની હું ઘની રે, એ લઘુ શો અતિચાર;
દાખું રે રાખું રે, આપોપું અણકહેણથી રે. ૨૩ અકલ્પ શલ્ય દુઃખ પરંપર અતિ ઘણી રે, કહેતાં લઘુતા હોય;
માહરી રે ઘારી રે, એહ વાત મનમાં તેણે રે. ૨૪ તો મન ચિંતે પરઉપદેશે પૂછીએ રે, પ્રાયશ્ચિત્ત ગુરુ પાસ;
નિજનું રે બીજનું રે, કહે તે સુણીને પડિવજું રે. ૨૫ પરની સામે આલોયે શું નીપજે રે, હોયે તપથી શુદ્ધિ,
પરશું રે કરશું રે, દુષ્કર તપથી શોધીને રે. ૨૬ ૧. માનરૂપી પર્વત
Page #162
--------------------------------------------------------------------------
________________
ખંડ ૪ / ઢાળ ૩૮
૪૩૭ એમ ચિંતીને લખણાએ તપ કરવા ભણી રે, કીધું મન ઉજમાલ; જાણી રે નાણી રે, જ્ઞાનવિમલ મતિ આપણી રે. ૨૭
| દોહા | ૧છટ્ટટ્ટમ દશમ દુવાલસે, તિમ નીવિ તપ જાણ; એકાસણે બિઆણે, ચૌદ વરસ પરિમાણ. ૧ માસખમણ સોલ વરિસતાં, આંબિલશું વીશ વર્ષ ઇમ તપ કીધાં આકરાં, પૂર્ણ પચાસ વર્ષ. ૨ આવશ્યક આતાપના,-દિક કિરિયા સમુદાય; તે પણ નિત્ય મૂકે નહીં, અદીન મનસા થાય. ૩ એમ તપ આચરતાં થકાં, એક દિન ચિત્તમાંહિ; એહવું આવી ઊપનું, દુષ્ટકર્મની છાંહી. ૪ મુઘા મેં આતમ શોષવ્યો, એ તપનું કરી કષ્ટ; શલ્ય પણ નવિ ઉદ્ધર્યું, અશન કર્યું ન વિશિષ્ટ. ૫ હું હતાશ થિન્ ધિગુપણું, આર્તરૌદ્ર ઘરી ધ્યાન; શલ્ય સહિત તે લખણા, પામી મરણ નિદાન. ૬ એકણ નાયરે ઊપની, ખંડુટ્ટા ઇતિ નામ; દાસી થઈ વેશ્યા ઘરે, રૂપ ગુણે અભિરામ. ૭ કામી જન તેહને ઘણું, ઇચ્છે ભોગને કાજ; પણ અકાજે “કુટ્ટિની, વિઘન કરે તસ કાજ. ૮ નિજ ઘૂઆની વૃત્તિથી, કાઢી ઘરથી તેહ, વળી મનમાંહે ચિંતવે, એ છે રૂપનું ગેહ. ૯ સહુ કામી જન એહને, ઇચ્છશે એ નિર્ધાર, વિનયી વચને મીઠડી, તે વહાલી હોય નાર. ૧૦ ત્યારે એહ મનાવશે, મુજને દેશ દુઃખ, તો કાંઈ એહવી કરું, કિહાંયે ન લહે સુખ. ૧૧ ૧. છઠ્ઠ અને અટ્ટમ (બે અને ત્રણ ઉપવાસ) ૨. ચાર ઉપવાસ ૩. પાંચ ઉપવાસ ૪. વ્યર્થ ૫. વેશ્યા ૬. પુત્રીની
શ્રી. ર૯
૧ ૧
Page #163
--------------------------------------------------------------------------
________________
૪૩૮
શ્રીચંદ્ર કેવલીનો રાસ II ઢાલ ઓગણચાલીશમી II (નંદનકું ત્રિશલા દુલરાવે–એ દેશી. રાગ આશાવરી) જે સુવિનીત સુભાસી સુલજ્જા, રૂપવતી જે હોવે રે; તે પ્રાયે સહુને મનગમતી, તેહને સહુએ જોવે રે. દેખો અણાલોયણ ફલ પ્રત્યક્ષ, શલ્ય મહા દુઃખદાયી રે; કંટક તોમર પ્રમુખ દ્રવ્ય દોહિલ, તો શું કહેવું માયી રે;
ભાવશલ્ય ગુણ નહીં કાંઈ રે. દેખો૧ એમ ચિંત્યું તેણીએ કુટ્ટિનીએ, નાક કાન હવે કાપું રે; એમ ચિંતીને અક્કા સૂતી, જનમ દુઃખમાં પૂરું રે. દે૨ એહવે ખંડુટ્ટાને સુપનમાં, કોઈ વ્યંતરે એમ દાખું રે; કુટ્ટિણીને ચિંતિત રખે હોવે, સા જાગી સુપન મન રાખ્યું રે. દેવ ૩ પ્રાતઃકાલ ગણિકાથી બીહતી, નાઠી ભય મન પામી રે; છ માસે ભમતીએ પામ્યું, ખેડનામ નગર અભિરામી રે. દે. ૪ તિહાં ઘનાઢ્ય કુલપુત્રકે દીઠી, જાગી કામ અંગીઠી રે; મીઠી લાગે હૃદયમાંહે આણી, ઘરમાં રૂપે ઉદ્દિી રે. દેપ પહેલી સ્ત્રી છે તેહને અનીઠી, લાગે તસ છિદ્ર જોવો રે; શોક્યુવેદ દુર્ધર અતિ હોવે, તિહાં સવિ વૈર વિગોવો રે. . ૬ ખંડટ્ટાને દેખી રીશે, ઊઠીને ગ્રહી દારે રે; ચૂડેલ પરે તે કેડે લાગી, દાતરડાશું વિદારે રે. દે૭ મીણ કરી તાતસ ગુહ્યું, નામી વલી મન ચિંતે રે; કોણ જાણે એમ કરતાં ન મરે, તો વળી પૂરે ખેતે રે. દેવ ૮ વળી માહરા સુખને કરી પરાભવ, અથવા અવરને આણે રે; તો એહવું કરું એહને દુઃખણી, પતિ પણ મુજ પરાક્રમ જાણે રે. દે૯ તાતી કોશ કરી અય કેરી, સંચારે યોનિ માંહે રે; તેણે દુઃખે સા મરણને પામી, હીંડી બહુ ભવમાંહે રે. દે ૧૦ ખંડુઢાનું કલેવર તેણે, નિરનુકંપથી કીધું રે; ખંડો ખંડ કરી પશુ પંખી, શ્વાનને વહેંચી દીધું રે;
. શોક્યનું વૈર તે લીધું રે. દે૧૧ ૧. મીઠું બોલનારી ૨. અગ્નિ ૩. ઉત્કૃષ્ટ ૪. અનિષ્ટ ૫. ગરમ ૬. રેડીને ૭. લોઢાની
Page #164
--------------------------------------------------------------------------
________________
ખંડ ૪ / ઢાળ ૩૯
એહવે કુલપુત્રક તિહાં આવ્યો, તે વ્યતિકર સવિ જાણ્યો રે; સંવેગે વાસિત મનમાંહે, વૈરાગ્ય રંગ તે આણ્યો રે. દે॰૧૨ ધિક્ ધિક્ એ સંસાર વાસને, પાસ તે મહોટો એ છે રે; વિષયામિષના વૃદ્ધ જે પ્રાણી, તે દુર્ગતિમાંહે ગચ્છે . દે૦૧૩
૪૩૯
૨
ભાખે રે; સાખે રે. દે॰૧૯ અર્થી રે;
કામ મહાગ્રહ કુગ્રહ ગ્રસિયા, ખસીયા પરે નવિ જાણે રે; કંડુ તો પણ લોહી ઝરતો, ખણતો મીઠાશને માણે રે. દે૦૧૪ વિષ હાલાહલથી એ વિષયા, વિરુઆ જાસ વિપાકા રે; અંતે વિરસા આપા તરસા, જેહવાં ફલ કિંપાકા રે. દે૦૧૫ તે ધન્ય તે કૃતપુણ્ય કહીજે, વિષય વિમુખ જે જાણીને તે ધન્ય જગમાંહે, એમ વિરાગતા સ્ત્રીચરિત્રની લહી ઘીઠાઈ, મીઠાઈ નહીં એમ ચિંતી કુલપુત્રક મુનિને, પાસે ગયો પુર વંદી ભગતે મુનિને ઘરનું, સવિ સ્વરૂપ તે નિરારંભ નિર્દભપણાથી, દીક્ષિત થયો સહુ ખંત દંત તપ સંજમ જુત્તો, મુક્તિનો કેવલ સંયમ અવિકલ સકલ પાળીને, નિઃસંગી થયો પરથી રે. દે૦૨૦ કર્મ ગંઠીના મર્મ સવિ ભેદી, સિદ્ધિ લહ્યો સર્વવેદી રે; ઉત્તમ તે પર દુઃખ દેખીને, હોયે સંસાર ઉચ્છેદી રે. દે૨૦ હવે તે લખ્ખણા જીવ સંસારે, ભમતાં બહુ બહુ વારે રે; ચક્રવર્તીની સ્રીરત્નપણે, ઉપની તેહ કેવારે રે. દે૨૧ તિહાંથી છઠ્ઠી નરકે વસીયો, તિહાંથી વળી ભવ ફરતો રે; શ્વાનપણે ઉપન્નો અન્નો, મૈથુન સંજ્ઞાએ નિરતો રે. દે૨૨ “પિંડારે તે ગુહ્ય દેશમાં, શરે કરી વેધ્યો તાણી રે; કૃમિકુલે લદ્દો કુદ્દો તુસ્રો, વેદના લહી અહિરાણી રે. દે૨૩ મરી વેશ્યા ઉયરે ઉપ્પન્નો, સુતાપણે તસ જીવો રે; ગર્ભમાંહે બેહ માસે મૂઓ, વેદન સહેતો અતીવો રે. દે૦૨૪ ભવ નવાણું એણી પ૨ે ગર્ભમાં, વસી વસી મરણ પામે રે; એમ કરતાં દારિદ્ર ઉપદ્રુત, માનવનો ભવ પામે રે. દે૨૫
૧. હકીકત ૨. ખરજ૩.ગ્રંથિના ૪. મગ્ન, લીન ૫. ભરવાડે ૬. ઉદરે, પેટે
થાવે રે; ભાવે રે. દે૧૬
ભવમાં રે; વનમાં રે. દે૦૧૭
Page #165
--------------------------------------------------------------------------
________________
४४०
શ્રીચંદ્ર કેવલીનો રાસ ગર્ભે ઉપન્ને જણત ખેવમાં, એટલે મૂઈ માય રે; પિતા પણ બે માસે મૂઓ, એણી પરે બહુ દુઃખ પાય રે. દે ૨૬ જીવાવે કષ્ટ કરી કરુણા, ગોકુલીને તે આપે રે; નીચ નીચ જનને ઘવરાવે, વાછરુઆં પરે ખીર થાપે રે. દે૨૭ એણી પરે તે બાલાને વઘારે, અનુક્રમે થઈ મોટી રે; પ્રતિદિન ખીર વંચી પીએ સહુનાં, હિયડામાંહે ખોટી રે. દે૨૦ નિર્દય ક્રોઘણી સહને દવલી, અવલી ગતે તે ચાલે રે; કર્મજાલ બાંધીને એણી પરે, કર્મશું કુણહી ન ચાલે રે. દે૦૨૧ જ્ઞાનવિમલગુરુગણિ પણતેહવે, કહો કેણી પરેકરી પાળે રે; તેહ ભણી આતમ શુદ્ધ કરજો, સુરતમાં પાપ પખાલે રે. દે ૩૦
|| દોહા II તિહાંથી મરી તે ભવ ફિર્યો, કોડા કોડી તિવાર; સુઘા તૃષાએ પીડિયો, વ્યાધિ વેદના પ્રચાર. ૧ વઘ બંઘન ને મારણા, દુઃખ પામે બહુ વાર; શસ્ત્ર કે દાધવરે, મરણ લહે નિરધાર. ૨ એમ ફરતો થયો કિજકુલે, નિર્ધન ને દોભાગ; તિહાંથી મરી દેવીપણે, કુહડી વ્યંતરી લાગ. ૩ તિહાંથી મરી ગંભણ થયો, વળી ચામુંડા દેવી; તિહાંથી દુષ્ટ બિડાલ થઈ, ગયો નરકે તતખેવ. ૪ તિહાંથી સાત ભવા લગેથયો મહીષ અતિ ક્રૂર; તિહાંથી મનુજ ને માછલું, તિહાંથી નારક પૂર. ૫ તિહાંથી ક્રૂર અનાર્યમાં, મનુજ થયો સ્ત્રીભાવ; તિહાંથી મરી છઠ્ઠીએ ગયો, નહિ કંઈ કરુણાભાવ. ૬ તિહાંથી કુષ્ટી નર થયો, તિહાંથી સાતમી જાય; ખાસી ગૌણપણે થયો, ગોણી વહણ તે થાય. ૭ ક્ષેત્રખલા તે ખાવતાં, ઘાલી કાદવમાંહિં; કાગજલુકા ખાતી, મરણ લહી સા ત્યાંહિં. ૮ તિહાંથી મરુથલમાં થયો, સાપ દ્રષ્ટિવિષ ઘોર; પંચમ નરકે મરી ગયો, કર્મ તણે તે જોર. ૯ ૧. ગોવાલણને ૨. હત્યા ૩. દાહજ્વરથી, બળતરાથી ૪. પાડો
Page #166
--------------------------------------------------------------------------
________________
ખંડ ૪ | ઢાળ ૪૦
૪૪૧
ઇમ ભમીયો ચઉગતિ ભવે, પામ્યો દુઃખ અસંખ; લખણા જીવ તે આપણા, કર્મવશે અચિ તિકૂખ. ૧૦
Lil ઢાલ ચાલીશમી .
(બેડલે ભાર ઘણો છે રાજ–એ દેશી) એમ લખ્ખણાનો જીવ ફિરતાં, પદમનાભ જિન વારે; આવતી ચોવીશી માંહે, એકણ ગામ મઝારે. ભવિકા સુણજો ભાવિ, એહવી સાચી વાતાં;
મનમાં શલ્ય થાય, બાંધે નરકનાં ખાતાં; ભ૦ ૧ ખંઘી દેહે ઊંઘી લખ્ખણે, બહુ ઉદ્વેગ પમાડે; પિતાને તે ગામને લોકે, ખરચાડીને જમાડે. ભ૦ ૨ મશ ગેરુ કાજલશું લીંપી, છીંપી ચીવર ફૂટે; તેમ મારતી વિરસ વાજતે, ફૂટો પડહો આગળ કૂટે. ભ૦ ૩ એમ વિગઈ રાનમાંહિં તે, મૂકી ઘૂંકા દેઈ; કંદમૂલ ફલ ભોજન કરતી, કાલ ગયો એમ કેઈ. ભ૦ ૪ વિષયે ખુતી એક દિન સૂતી, ઋતુ ઘર્મમાં બાથી, છછુંદરીએ એક દિન તિહાં કણે, નાભિ ગુહ્યમાં ખાધી. ભ૦ ૫ એમ કરતાં તે સકલ શરીરે, ભખે છછુંદરી તીખી; દુઃખ અતીવ સદંતી તિહાં કણે, તોહે સુમતિ ન શીખી;
પેટ ભરે વને ભીખી. ભ૦ ૬ ભમતાં ભમતાં એક દિન ત્યાં, દેખશે સા સમોસરણ; પદ્મનાભ જિન કેરું કર્મે, સકલ દુઃખનું હરણ. ભ૦ ૭ શ્રીજિનનાથ વિહારે ક્ષણમાં, રોગ શોક સવિ જાવે; પ્રાણીના પરગટ એ મહિમા, સુખીયા સહુએ થાવે. ભ૦ ૮ તે ખુઝૂિના નાઠા સઘલા, રોગ શોક તિણ વેલા; જિનદર્શન હોયે તે ઘન્ય વેળા, ઋદ્ધિ સિદ્ધિની લીલા. ભ૦ ૯ વંદી તે જિનવરને પૂછશે, પૂરવ ભવ પાતકડાં;
શ્યાં કીધાં સ્વામી તે દાખો, જિમ લહ્યાં એવાં દુઃખડાં. ભ૦૧૦ લખ્ખણા સમણી કેરા ભવથી, અણઆલોયણ હેત; પાપ વિપાક તણાં ફલ દાખ્યાં, સાંભળી થઈ તે ચેતે. ભ૦૧૧
Page #167
--------------------------------------------------------------------------
________________
૪૪૨
શ્રીચંદ્ર કેવલીનો રાસ ભવભ્રમણથી પરિવંતા ખુઢ્ઢા, લેશે તિહાં કણે દીક્ષા; આપ તણું દુષ્કૃત આલોઈ, ચરણ ઘર્મ ગ્રહી શિક્ષા. ભ૦૧૨ આલોઈ નિઃશલ્ય થઈને, કર્મમયલ સવિ ટાલી; લખણા જીવ તે સિદ્ધિ લહેશે, ખુજી આપ સંભાળી. ભ૦૧૩ ભાવશલ્ય થોડું પણ બહુ હોય, અણઆલોયું હંતું; ગારવ પ્રમુખ અવગુણથી વઘતું, સહુથી એ છે નિરતું. ભ૦૧૪ ઇતિ શ્રી લખણા દૃષ્ટાંત શલિસન્નાહ મુનિએ રુપ્પી સમણી આગળ કહ્યો. તે માટે વત્સ! તું ભવમાં, દુઃખ ન લહે અતિ તીખાં; લખણા આર્યાની પરે તેણે મેં, વચન કહ્યાં સુઘા સરીખાં. ભ૦૧૫ શીલસન્નાહ મુનીશ્વર બોલ્યા, ભલી પરે આલોયે; પુત્રી! નિજ આતમને નિર્મલ, કરી શિવગતિ ઠાવેયે. ભ૦૧૬ બહુશ્રુત પાઠ પઢી તું વસે, દુર્ઘર કૃત તપ આચરણા; ત્યાં કોઈ શલ્ય અપલપીને, નહીં થાશે ભવતરણાં. ભ૦૧૭ રાનમાંહે રોયું જેમ નાટક, અંઘની આગળ અફઘું; બહેરા આગળ જેમ વાતડલી, તિમ મનશલ્ય ચારિત્ર વિફળ્યું. ભ૦૧૮ ચિરકાલે ઘમીયું તે કંચન, એક ફંકમાં હારે; કાચ કાજે ચિંતામણિ કોઈ, કોડી કાજે કોણ હારે. ભ૦૧૯ ચિંતામણિથી અધિક ચરણ છે, તે તેં પામ્યું પાળ્યું; થોડુંહિ ભાવશલ્ય રાખીને, મૂઢપણે રજે ઢાલ્યું. ભ૨૦ થઈ નિઃશલ્ય આપોપું તારો, દંભ થકી જમવારો; ગારવથી એ લાભ મ હારો, કહું વચન એ ખારો. ભ૦૨૧ વાર વાર એમ સારણ વારણ, ચોયણ કીઘી બહુલી; પણ ચીગટ કુંભે છાંટ ન લાગે, છારે છાણની ગુહલી. ભ૦૨૨ કાણે કુંભે નીર ન ઠહરે, શિખવ્યા બળ નવિ હંસા; લસણ કપૂરે ન હુયે સુગંધું, જવ ન હોયે તંદુલ અંશા. ભ૦૨૩ કાલિ ઘાબલ રંગ ન લાગે, મેંડક કમલ ન ગં; અભવ્ય ઉપદેશ શતે પણ કિમઠી, બૂજવ્યો નવિપ્રતિબોધે. ભ૨૪ તેમ દુર્ભવિ પણ કર્મપ્રબંધે, નાવે ચિત્તમાં કાંય; જ્ઞાનવિમલ પ્રભુ આણ ન માને, વચન ન આવે દાય. ભ૦૨૫
Page #168
--------------------------------------------------------------------------
________________
ખંડ ૪ / ઢાળ ૪૧
૪૪૩
|| દોહા !
રુપ્પી સાહુણી એમ સુણી, સદ્ગુરુ કેરી શીખ; કહે સ્વામિન્! તુમ આગો, જૂઠ કહ્યે શી દિખ્ખ. ૧ માતપિતા રાજા ગુરુ, દેવાદિક જે પૂજ્ય; તે આગળ જૂઠ ન ભખીએ, નીતિશાસ્ત્ર એ સૂઝ. ૨ તો શું કહેવું સાધુને, જાણી ભાખો આલ; વળી નાણી ગુરુ આગળે, કોણ એહવો છે બાલ. ૩ મહા સિંધુ તરીને હો, ગોપદ સમ તસ તીર; તિહાં કણે બૂડે બાપડો, જેહ ન અતિ ગંભીર. ૪ તુમ સરીખા ઉપદેશ દિયે, હિત ઘરી પ્રવચન સાખ; જો નવિ કહે નિજ શલ્યને, તો શું હોયે તસ આંખ. ૫ નિવિડ નિયડીર તણે વશે, અા બોલી તામ; તુમને નિરખ્યા તે સાંભરે, પણ દૃષ્ટિરાગે નવિ કામ. ૬ જાણ્યું નામ મેં તુમ તણું, શીલસન્નાહ કહે લોક; તેહ પરીક્ષણ કાજ મેં, તુમને કર્યો અવલોક. ૯ કામવિકાર ન માહરે, દીપે નહીં લગાર; તુમો સામંતના બેટડા, તિહાં કિમ રાગ પ્રચાર. ૮ એમ કહેતી સા તેણે સમે, માયાશલ્યે તામ; શૂલ પરે શલ્યિત થઈ, ન રહી ચરણની મામ. ૯ તિણ વેળાએ બાંઘીઓ, સ્ત્રીનો વેદ અસાર; તતક્ષણ પ્રાણે પણ તજી, તે અા નિરધાર. ૧૦ વિજ્રકુમારă નિકાયમાં, નોલી વાહન રૂપ; ઉપ્પન્ની દેવીપણે, માયાથી પડી ભવકૂપ. ૧૧ II ઢાલ એકતાલીશમી II
(રાગ ધમાલ/ગોડી– જીવન રહો રહ્યો સનતકુમાર—એ દેશી) તિહાંથી ચવી દુર્ગતિ દ્વિજતનયા, દોભાગિણી દુ:ખિણી; દુર્ગંધા મેલી ભમરાળી, કાળી ને નિર્લખણી રે; પસયણો! જુઓ જુઓ કર્મવિપાક;
વિષમા મોહ માયાના છાક રે. સયણો ૧
૧. નિબિડ, કઠિન ૨. નિયતિ, પ્રારબ્ધ ૩. આર્યા, સાધ્વી ૪. વિદ્યુતકુમાર ૫. સજ્જનો
Page #169
--------------------------------------------------------------------------
________________
४४४
શ્રી ચંદ્ર કેવલીનો રાસ તરુણપણામાં પણ કોઈ તેહને, કોઈ નર નવિ ઇચ્છે; એમ આધિ વ્યાધિ તે પીડી, મરીતિરિમાંહે ગર્જી રે.સ. ૨ તિહાંથી માનુષણી વળી નરકે, તિહાંથી તિરિગતિ પામે; છેદાતી ભેદાતી બહુ પરે, વ્યાધિ પરંપરા કામે રે.સ. ૩ ભૂખ તૃષા વ્યાધિ બહુ પીડા, સહેતી બહુ બહુ વારે; દુઃખ પીડિત સઘળે અનાયા, ભમતી એમ સંસારે રે.સ. ૪ રુપ્પી અાના ભાવથી માંડી, ભમી એણી પેરે ભવ લાખ; ત્રણ ભવ ઊણા એણી પરે કીઘા, પામી ન સુખની સરાખરે.સ. ૫ એમ અકામ નિઝરણપણાથી, સહજ ઘર્મગુણ પામે; મંદ કષાય દંભ તિહાં તેહને, ગુણો જનના ગુણ કામે રે.સ. ૬ નરભવ પામી લેઈ પ્રવ્રજ્યા, સૂરિતણું પદ આવ્યું; પ્રવચનને અનુસારે ગચ્છને, પાળી પદ શોભાવ્યું રે.સ. ૭ પૂરવ ભવ માયાને બીજે, અગ્રમહિષી થાવે; ઇંદ્ર તણી તે સુરી ચવીને, તિહાંથી ચવી ઇહાં આવે રે.સ. ૮ સંબુક ગામે માહણઘરણી, થઈ તે જાઈ સરણા; પ્રતિબોધાણી સુલભ બોધિથી, સિદ્ધિ લહી ભવ તરણા;
કરી ચારે તિહાં સરણાં રે.સ. ૯ ઇતિ રુપ્પી ભવભ્રમણ કરી ગોવિંદદ્વિજપત્ની થઈ સિદ્ધિ પામી
તેની કથા સમાપ્ત. અથ શ્રી ગૌતમ વરને પૂછે, થઈ સાહુણી સા રુપ્પી; સાત આઠ ભવ મૂકી બહુ ભવ, કેમ ફરી કહો તે પ્રરૂપી રે.સ.૧૦ ભવણ ગુરુ તવ ભાષે એણી પેરે, એણે કીઘી તઈએ માયા; શીલસન્નાહ સૂરિએ બહુ કહિયું, પણ નવિ ચિત્તમાં આયા રે.સ.૧૧ માયા વિષવલ્લીની મૂલી, માયા ભવથલ ઘેલી; માયા ચરણ ઘર્મની શૂલી, ઘન્ય જેણે માયા ઉન્મેલી રે.સ.૧૨ તેહ કર્મવિપાક ઉદયથી, લાખ ભવા લગે હિંડી; ભવમાંહે દુઃખભવની ઊંડી, એ સમ કોઈ ન ભૂંડી રે.સ.૧૩ જો એ તેણે ભવે માયા ન કરતી, તો તે સિદ્ધિ લહંતી; પણ ભાવી તથાભવ્યતા આગે, મતિ ન કો બલવંતી રે.સ.૧૪
૧. તિર્યંચગતિમાં ૨. બીજથી, ફળરૂપે ૩. પટરાણી
‘માણ કરી શકી ચારે તિવતરણ
શીલા નૂ ભાઈ એ જ કે ફરીથી સા ર
Page #170
--------------------------------------------------------------------------
________________
ખંડ ૪ / ઢાળ ૪૧
૪૪૫
એણી પરે રુપ્પીચરિત્ર સુણીને, જે નવિ શલ્ય ઉદ્ધરશે, સૂક્ષમ પણ તે ગૌતમ નિસુણો, બહુ સંસારે ફરશે રે.સ.૧૫ જેમ દધિમાં નવનીત સાર છે, કુંત તણું જેમ અણીએ; તેમ જિનમેં નિઃશલ્ય કરવું, આલોયણ તે ભણીએ રે.સ.૧૬ હવે તે શીલસ શાહ મુનીશ્વર, રુપ્પીચરિત એમ દેખી; આ જન્મનું શલ્ય ઉચ્છેદી, જે આતમનો ગવેષી રે.સ.૧૭ ઉત્તર દિશ ઈશાન કોણે અથ, ચૈત્યવંદન પભણીને; પડિલેહણ મુહપત્તિ પડિલેહી, ચંડિલ ભૂમિ મુણીને રે.સ.૧૮ સાઘુજને પરવરીઓ તરીઓ, પર્ઘકાસને બેસી; આરાઘનાની વિજયપતાકા, લેવે નિજ મન હરષી રે.સ.૧૯ ત્રિભુવન પૂજ્ય નમી અરિહંતા, સકલ કાર્યસિદ્ધિ સિદ્ધા રે; પંચવિઘાચારે સુપવિત્તા, સૂરિ સુગુણ સમિદ્ધિા રે.સ.૨૦ સૂત્રારથ દાયક ઉવક્ઝાયા, સુગુણા સાધુ સહાયા; એ પંચ પરમેષ્ઠી ઘુણત, મનું શિવસુખ કરી આયા રે.સ.૨૧ ચાર કષાય તણો મલ મૂકી, કરતા ચારે શરણાં; ચાર આહાર પચ્ચખીચ3 ગતિ, ભ્રમણ કર્યાનિસ્તરણાં રે.સ.૨૨ પાદોપગમ અણસણને સાથે, શુલ ધ્યાનમાં વાઘે; માસ લગે એહવું આરાશે, સાધુ સહિત નિરાબાશે રે.સ.૨૩ શીલસન્નાહ મુનીશ્વર ઈશ્વર, વંદિત ચરણ સરોજા; શિવ પામ્યાજિહાં અખય અનંતા, અનુભવસુખનાં મોજાંરે.સ ૨૪ જ્ઞાનવિમલ દર્શન ચારિત્રનાં, ફલ રૂડાં એમ જાણી; માયાશલ્ય કાઢી આલોયણ, સૂઘા લીઓ ભવિ પ્રાણી રે.સ.૨૫ ઇતિ શીલસશાહમુનિ રુપ્પીસાહુણી ચરિત્ર સમાપ્ત
|| દોહા II હવે ગૌતમ પ્રણમી કરી, પૂછે શ્રી જિનવીર; સુઝુસિરી આહેરણી, તસ પ્રબંધ કહો ઘીર. ૧ દીક્ષિત થઈ કે નવિ થઈ, શો તેહનો અવદાત; કૃપા કરી તે દાખીએ, સુણે ભવિ સવિ સાક્ષાત. ૨
Page #171
--------------------------------------------------------------------------
________________
૪૪૬
શ્રીચંદ્ર કેવલીનો રાસ
પ્રભુ કહે તે હવે સુન્રુસિરી, જાતી જનક સંઘાત; અંતરાલે તે અપહરી, ગોકુલપતિએ ત્રિજાતિ. ૩ કહે ગોરા લેઈ કરી, દિયું ન તંદુલ મૂલ્ય; કિહાં જાય છે મુજ ઠગી, દીસે વૈરી તુલ્ય. ૪ સંપ્રતિ ભદ્રે આવ તું, ગોકુલમાં મુજ સાથ; જો સુવિનીત થઈ રહીશ તો, પુત્રી પરે તું આથ. ૫ સુન્રુસિરી તવ ગોકુલા, સાથે ગઈ તસ ગેહ; સરસપણે ભિક્ષા ચરે, ભીખ લહે દેઈ નેહ.
૬
હવે દ્વિજ સુન્રુસિવો તિહાં, દેશમાં કરી વાણિજ્ર; નર પશુ ધાન્ય વિક્રય કરી, મેલ્યું ઘન અતિ ગહ્યું. ૭ તે ધનનું કંચન કરી, કંચનના કરે રત્ન; સંચય કરીને રાખીએ, સાથી ઘણો પ્રયત્ન. ૮ धनानामर्जने दुःखं दुःखं तदनुरक्षणे
आये दुःखं व्यये दुःखं, धिगर्थो दुःखभाजनम् १ ભાવાર્થ-ઘન કમાવતા દુઃખ છે, તેની રક્ષા કરવામાં પણ દુઃખ છે, અને ખર્ચ કરવામાં પણ દુઃખ છે. એવા દુઃખના ભાજનરૂપ ઘનને ધિક્કાર છે!
એમ કરી તે દ્વિજ ઘની થયો, ચિંતે મનમાં એમ; પરદેશે બહુ ઘન લહ્યું, મન નવિ ઉપજે પ્રેમ. ૯ જે ભણી સયણ તુષ્ટ હુયે, દુષ્ટ દેખી ન૨૨ાય; તેહ થને શું કીજીએ, તે ભણી નાવે દાય. ૧૦ એમ ચિંતવીને ચાલીયો, સુન્રુસિવો નિજ દેશ; અનુક્રમે અનુક્રમે આવીયો, તે ગોકુલ સન્નિવેશ. ૧૧ II ઢાલ બેંતાલીશમી (અખ્યાનની દેશી)
(ભલું થયું જે ભર્મ ભાગો, હેત લાઘો હાર તણો—એ દેશી) સુન્રુસિરી હવે યૌવન પામી, કામીનાં મન મોહે, જાણું મનું દધિકી એ તનયા, દૂસરી સિરી જ્યં સોહે; કમલનયણી કમલવયણી, કમલ કોમલ પાણી; પિકરવકંઠી કંઠી. કટિની, સરસ સુધારસ વાણી. ૧
૧. નિંદનીય
Page #172
--------------------------------------------------------------------------
________________
४४७
ખંડ | ઢાળ ૪૨
રતિ સમ રૂપા નાસા દીવા, પીના ઘણથણ યુગલા; રાગક્ષીર નીરથીરસ રંગે, તરણ વહણ ઉરુ મમલા; જે શૃંગાર મહારસ વાપી, થાપી મદન મહારાજે; ત્રિભુવન ઝીપન હેત હિયે જે, શક્તિ માં કરી સાજે. ૨ એહવે દુકાલ વેતાલક નાઠો, પસર્યો સૂથ સુગાલો, વિષમાપંથ હતા જે તસ્કર, તેહ ગયા જંજાલો; કર્ષક લોકને હર્ષનો કારક, વરષા વ્યાપ્યો ગગને; જાર સૂર્ય નિજ દયિતા ઘરણી, તાપ કઢાવ્યો તેહને. ૩ દયિતા ઘરણી પરશું લાગી, જાણી દીએ હસ મારે; કરહાડ્રષદ તણે મને રજે, ભર ઘાલે મુખે વાયે ઘારે; શીત ગ્રીષ્મ બેહુ જારે વિલસી, નિજ દયિતા જે ઘરણી; ગર્જારવ હોકારે ચપલા, તરવારે ભય કરણી. ૪ મૂચ્છ પામી દયિતા જાણી, શીતલ પવનને નીરે; છાંટી માટી વર્ષા મિલતે, થઈ અંકુરિત નૂરે; હરિયાલાં ચરણાં પહેરાયાં, મામોલાં કરી ટીકી; નદી નાહલાં હાર પહેરાયા, શોભાવી પ્રિયા નીકી. ૫ ‘દાદૂર નેઉરના ઝંકારવ, બગ પંક્તિના ચૂડા; શિખી નાટક પરે ચીર વિવિઘ વર, પહેર્યા દીસે રૂડાં; ચાતક પિયુ પિયુ કલરવ કૂજિત, પૂજિત મન્મથ રાજા; પૂરણ સરવર કુંડલ મંડલ, આણંડલ ઘનુ તાજા. ૬ બગઋષિ ભૂપતિ પાવસ બેઠા, મુરરિપુ જલથિયે સૂતા; મનું વર્ષાઋતુ નૃપપ્રિયા સંગે, રંગે પ્રેમે ખૂતા; છત્રાકારે શિવેંધ્ર છત્ર ઘારી, કેતક ચામર ઢાલે; એમ બહુ સાજ સજીને આવ્યો, સુખ સમુદય વરસાલે. ૭ શકટ કટકનાં ચાર સુંઘાણા, ફેરે બલાકી સુજાણ; વિરહી જનનાં મન અકુલાણાં, માનિની માન ગંજાણાં; ખલહલ વહેતાં નાલ પ્રણાલા, લતાએ તરુ લપટાણા; વિકસિત નીપ તિલકને બાણા, ફરે મદનનાં બાણાં. ૮ એણી પરે વિસ્તરીઓ વરસાલો, કાદવ ચીખલ આલો; વરસે જોર ઘનાઘન કાલો, સુખીયા લાગે સુખાલો; ૧. ખેડૂત ૨. દેડકાં ૩. નુપૂર ૪. મયૂર
Page #173
--------------------------------------------------------------------------
________________
४४८
શ્રીચંદ્ર કેવલીનો રાસ તેહવે સમયે ગોકુલમાંહે, આગળ સાથ અભાવે: કાલ નિગમવા હેતે ચિત્તે, સુઝુસિવો તિહાં આવે. ૯ ભોજન હેતે ભમતો ભમતો, ગોકુલીને ઘેર આવ્યો; મનગમતું જો ભોજન દેવો, તો સઘલો મેં પાવ્યો; ચંદનપીઠ પરે તે મીઠી, સુઝુસિરી તિહાં દીઠી; હૃદયમાંહે ખીલી પરે પેઠી, જાગી કામ અંગીઠી. ૧૦ રૂપે રતિથી એહ ઉક્કિઢી, મતિ થઈ તિહાં તસ ઘીઠી; જાણે આવી મદનની ચિઠ્ઠી. થયો ઉલંઠ જેમ જેઠી: પ્રથમ યૌવન વયમાંહે બેઠી, એથી અવર કની હેઠી; માર્યો મદનશરે માં મૂઠી, જઈ ન શકે તે ઊઠી. ૧૧
જંપે રે ભદ્ર! તુજને દીએ, માતા પિતા એ તાહરાં; મુજને તો ઘન શત પલ કંચન, આપું એકણ વારા; સયણ અવરને બહુ ઘન આપે, થાપું તુજને પાસે; એહવાં તેહનાં વયણ સુણીને, ચિત્તમાં સુંદર ભાસે. ૧૨ તેણીયે તેહ સયણાં મેલી, કહે કિહાં ઘન તે દેખાડો; પંચ રત્ન દેખાડ્યાં તતક્ષણ, કહે એહ કિયો પવાડો; તે કહે એ ઇંટાળા સરખાં, એ ઘન કેણે લેખે; સુઝુસિવો કહે એહનો મહિમા, જાણે તેહ વિશેષે. ૧૩ આવો પુરમાં એહનો મહિમા, દેખાડીને સુણાવું; તો તે સાથે પુરમાં પહોતા, રયણનું મૂલ્ય જણાવ્યું; રયણ પરીક્ષક નર જે હુતા, તેણે જઈ ભૂપતિ પાસે; દ્વિજ કહે રત્નનું મૂલ્ય પ્રકાશો, તવ તે પરીક્ષક ભાસે. ૧૪ તેહ કહે એક રતનનું અમથી, મૂલ્ય ન કહિયું જાયે, તો પાંચેનું મૂલ્ય કેણી પરે, સાથ કરી કહેવાયે; તવ રાજા કહે દ્વિજને સુણ રે, ભવ્ય રત્ન એ પંચ; મૂલ્ય કિડ્યું આપું હું તુજને, તેહ પારિખયણ પંચ. ૧૫ દ્વિજ કહે સ્વામી પ્રસન્ન થઈને, જેહ આપો તે પ્રમાણ; યદ્યપિ બહુ મૂલાં છે તો પણ, તુમે છો પ્રીતિનું ઠાણ; દસમય કોડી કંચન આપી, હા કહી તેણે લીધું; ઉપર વળી એહવું તેણે માગ્યું, રાજાએ તે પણ દીધું. ૧૬ ૧. કહે ૨.ચાર તોલા જેટલું માપ
Page #174
--------------------------------------------------------------------------
________________
૪૪૯
હાથ થયા છે. અમે ચિંતિ
ખંડ ૪ / ઢાળ ૪૨
એ પર્વતની પાસે ગોકુલ, તિહાં કરવો અમે વાસ; પંચવીશ જોયણ ભૂમિ અકર કરી, દ્યો પૂરો અમ આશ; રાજાએ તે તહત્તિ ભણીને, સ્વસ્તિ કહી ભૂમિ લીધી; દ્રવિણ ગ્રહીને ગોકુલે પહોતા, મનની આશા સીધી. ૧૭ સુસિરી પરણી બહુ પ્રેમ, ચિંતિત કારિજ કીધો; દેહ તણી છાયા જેમ જાયા, વિષયનો મદિરા પીધો; મૂઢ હૃદયના કાંય ન જાણે, તિરિખ મૂરખ બેહુ સરખા; લોભી કામી ક્રોથી રોગી, મદીયા અંઘ પરે પરિખા. ૧૮ બહુલો કાલ ગયો એમ કરતાં, વિષયાને અનુસરતાં; પણ બહુનું મન એણી પરે વ્યાપ્યું, એ મધ્યમ કૃત્ય કરતાં; પ્રબલ પુણ્યનો ઉદય હોવે જવ, તો સમી મતિ સૂઝે; જ્ઞાનવિમલ સૂરિ કેરે વયણે, તે પ્રાણ પ્રતિબૂઝે. ૧૯
II દોહા | અન્ય દિવસે તિહાં આવીયો, મુનિયુગ વિતરણ કાજ; તે નિરખીને સુઝુસિરી, ઊઠી વંદન કાજ. ૧ રુદન કરે તિહાં અતિ ઘણું, પૂછી સુઝુસિવેણ; એવડું દુઃખ શું છે પ્રિયે, રુદન કરે છે કેણ. ૨ સા કહે મુજ બાલાપણે, માહરી સ્વામિની જેહ; તે એહોને પ્રતિલાલતી, વિવિઘ વસ્તુ ઘરી નેહ. ૩ પંચાંગ પ્રણમનપણે, કરતી ઘરતી ભાવ; મુનિ દેખી તે સાંભર્યું, દુઃખ સાંભરે અવસર પાવ. ૪ સજ્જન કિમહિ ન વીસરે, એ ઉત્તમનું ચયન;
પણ અવસરે તે સાલે ઘણું, જબ અહિઠાણે અયન. ૫ यतः-साजनीया साले नहीं, पण साले तस अहिठाण;
ढोलडीयो विसहर थयो, मंदिर थयां मशाण. १ साजनीया विणु सुख जे, ते दुःख थईने दाझंत; अन्न पान ने निद्रडी, करतां सुख न दीयंत. २ ते सज्जन केम वीसरे, जेशुं मान्युं मन्न; सास पहेलां ते सांभरे, जिम भूख्याने अन्न. ३ ૧. દ્રવ્ય, ઘન ૨. તિર્યંચ
Page #175
--------------------------------------------------------------------------
________________
૪૫૦
શ્રીચંદ્ર કેવલીનો રાસ અર્થ–૧. સાજન (પતિ) યાદ ન આવે, પણ તેની નિશાની જોઈએ ત્યારે બહુ યાદ આવે છે, ત્યારે શય્યા સર્પ જેવી લાગે છે, ઘર સ્મશાન જેવું લાગે છે. ૨. સાજન વગર સુખ પણ દુઃખની જેમ બાળે. છે, અન્ન, પાન અને નીંદ પણ સુખ નથી આપતા. ૩. જેથી મન લાગ્યું હોય તે સાજન કેમ ભુલાય? એ તો શ્વાસ પહેલા યાદ આવે, જેમ ભૂખ્યાને અન્ન સાંભરે તેમ.
પિયુ તે મુજને સાંભર્યું, દેખી મુનિયુગ હેવ; તે દુઃખથી રોદન કરું, દોહલી એહની સેવ. ૬ ફરી સંભ્રાંતપણું ઘરી, પૂછે તિહાં તસ કંત; તે તાહરી કોણ સ્વામિની, કહે તું મુજ એકાંત. ૭ તેણે ચરિત સવિ પાછલું, ભાખ્યું તિહાં પરગટ્ટ; સુસિરી નિજ બેટડી, તેણે લહી તદા પરગટ્ટ. ૮ સુઝુસિવો હવે ચિંતવે, એ શું થયું અકબ્રુ; અહો અહો શું નીપજ્યુ, દિગૂ થિન્ મુજને અ. ૯
|| ઢાલ તેંતાલીશમી II
(નાનો નાહલો રે–એ દેશી). હું અઘન્ય અપુત્રીયો રે, હું અતિ હિમ્મત હીણ;
ધિક્ ધિક્ કર્મને રે; વિધિવશથી શું નીપનું રે, હું દુઃખીઓ અતિ દીન,ધિ કર્મ કરે તે હોય; થિ૦ કર્મથી બળિયો ન કોય.શિ. ૧ રાજા રાંકપણે કરે રે, રંકને કરે વળી રાય; ધિ. જીવને ચૌગતિ રોડવે રે, ભાગ અનંતમે વિકાય. ઘિ૦ ૨ હું પાપી પાપે ભર્યો રે, શો કરું હવે રે ઉપાય; થિ૦ અગ્નિમાંહે પેસી મરું રે, કે ગલે ફાંસો ખાય. ધિ. ૩ કિંવા તનુ તિલ તિલ કરું રે, છેદી કરવત ઘાર; ધિ. કે ભડથ કરું એ અંગને રે, કેગિરિથી પડું નિરધાર. થિ૦ ૪ કિંવા ઘણના ઘાયશું રે, કે ઘાણીનો ફેર; થિ૦
ખેર અંગારાની ખાયમાં રે, જાલી કરું અંગ . ધિ. ૫ ૧. તલવારથી તલ તલ જેટલા શરીરના ટુકડા કરું ૨.ભડથું ૩. બાળીને ૪. ભૂકો.'
Page #176
--------------------------------------------------------------------------
________________
૪૫ ૧
ખંડ ૪/ ઢાળ ૪૩
કે ત્રાછીને ચામડી રે, ખેપવું ખારી ખાર; થિ૦ કે સાયર ઝંપ દીયું રે, કે તુક્કાના સહું પ્રહાર. ધિ. ૬ ઇત્યાદિક ચિત્ત ચિંતવી રે, મુજ પાપીને કોય; શિવ સંગ્રહે નહીં પાવક વિના રે, દઝવું એ હું દેહ. ધિ. ૭ એમ નિશ્ચય મનમાં ઘરી રે, ભાખે તે મુખે આપ; ધિ. ભો ભો લોકા સાંભળો રે, એ પુત્રી હું બાપ. થિ ૮ સુઝુસિવો હું બંભણો રે, જાતિપણે કર્મચંડાલ; ધિ એ સુઝુસિરી મુજ બેટડી રે, એહમાં કોઈ નઆળ. ધિ. ૯ વેચી બંભણ મંદિરે રે, દુર્ભિક્ષને અનુભાવ; ધિ. કર્મ અભાગ્યતા જોરથી રે, મેં પરણી ઇહાં આવ. થિ૦૧૦ કૂટું કર્મ કપાલશું રે, ખૂટું સવિ મુજ પુણ્ય; શિવ છૂટું કેમ હવે પાપથી રે, એહવે હું છું અઘન્ય. થિ૦૧૧ જન્માંતર સંબંઘની રે, ખબર પડે નહીં કોય; થિ તેણે નેહે આવી મળે રે, સમ વિષમ તિહાં ન જોય. શિ૦૧૨ એ સંસારની ભાવના રે, થાય અનેક સંબંઘ; થિ૦ આ ભવે જનકસુત થઈ રે, સ્ત્રીપતિભોગ સંબંઘ, ધિ
એ તો કર્મનો ઘંઘ. ૦િ૧૩ તે ભણી મુજ વયણાં સુણો રે, રે લોકા લોકપાલ; ધિo મુજ સમ કોઈ ન પાપીયો રે, હું ત્રિભુવનનું “આલ. ધિ૦૧૪ લોકનીતિ એહવી અછે રે, જાતિ શીલ કુલ જાસ; ધિ જે કન્યાનું જાણીએ રે, કરીએ તસ પરણવા આશ. ધિ૦૧૫ તે પણ મેં નવિ ચિંતવ્યું રે, કીધું એ અવિચાર; થિ૦ વિષયતણા પરવશ થકી રે, અતિ અવિરતિને ભાર. ધિ૧૬ માતા બહેન બેટી મુખે રે, ઉચ્ચારીએ મુખ જેણ; થિ ઉત્તમ તે તેમહી જ ગણે રે, જાવજીવ નિયમેણ. ધિ૦૧૭ મુજને તો સાક્ષાતથી રે, એક ભવે દોય સંબંઘ; થિ હું તો પશુથી અધિક છું રે, વિષય-પડલથી અંઘ. થિ૦૧૮
૧. ઝંપાપાત ૨. બૂઠા તીરના ૩. અગ્નિ ૪. બાળું ૫. બ્રાહ્મણ ૬. જૂઠું ૭. આવીને ૮. બાપ અને બેટી ૯, કલંક ૧૦. રાગને લીધે
Page #177
--------------------------------------------------------------------------
________________
૪૫૨
શ્રીચંદ્ર કેવલીનો રાસ
એ અકાર્યથી ૧આપણો રે, આતમ પડિયો નર્ક; ઘિ દારુણ દુ:ખ તો ચિહ્ન ગતિ રે, હિાંયે ન લેશું ફર્ક. ધિ॰૧૯ તે ભણી મુજને જલણવિના રે, નહીં કોઈ પાપને ઠામ; ઘિ એમ કહી ધૈર્ય ધરી તિહાં રે, કહે એ કરવું કામ. ઘિ૦૨૦ કાષ્ઠ ચિતા મહોટી રચી રે, પુર બાહેર તેણી વાર; થિ આપ નિંદા કરે નયનથી રે, વરસે આંસુધાર. ઘિ૦૨૧ મધુ ધૃત સિંચી પવનશું રે, પ્રેર્યો પણ ન ઝલંત; ઘિ રજલણ તે તસ જાલે નહીં રે, તિહાં લોકા એમ ભણંત, ૦િ૨૨
પાપ દુષ્ટ નિઃસૃષ્ટનું રે, તેણે ન દહે છે એહ; ઘિ કહે હું છું અતિ પાપીયો રે, એ પણ ન દહે છેહ. ધિ૦૨૩ એમ ધિક્કાર ઘણો કરી રે, દીએ બહુલો માર; ધિ પાહની મૂઠી કૂપરે રે, પૂઠે શીશ મઝાર. ધિ૦૨૪ દંપતી બેઠુને કાઢીયાં રે, દેશમાંહેથી તામ; ઘિ જનસમુદાયે એમ કહ્યું રે, અહો અહો મધ્યમ કામ; ધિ યોગ્ય ન એહનું નામ. ધિ૦૨૫ કહે ગૌતમ સ્વામી તેહને રે, અગ્નિ ન દાઝ્યો કેમ; ધિ એહ દુષ્કર્મા આકરો રે, કેમ ઘર્યો જલણે પ્રેમ. ધિ૦૨૬
કહે ભગવંત ભવિતવ્યતા રે, વશથી મળીયો યોગ; ઘિ નિર્દાહક દારુ મળ્યાં રે, ચય રચતાં કર્મ ભોગ. ૦િ૨૭
',
હવે તે ચાલ્યાં પરદેશમાં રે, પામ્યાં બહુત ધિક્કાર; ઘિ ગામમાંઠે ત્યાં પેસતાં રે, દીઠા શ્રી અણગાર. ઘિ૦૨૮ ગોચરીનો ખપ કીજતાં રે, રે, લીજતાં શુદ્ધ આહાર; થિ છીજતાં કર્મ કષાયને રે, ભીંજતાં શમ જલધાર. થિ૦૨૯
તેહની પૂઠે તે ગયા રે, વનમાંહે ઘરી શાન; થિ પેખે તિહાં સૂરીશ્વરા રે, જ્ઞાનવિમલ ગુણધામ. ધિ૦૩૦ || દોહા | સોરઠા II સોરઠા–જગદાનંદન નામ, સૂરીસર તિહાં પેખીયા; ચરણ કરણ ગુણધામ, દિવસ સફલ કરી લેખીયા. ૧ ૧. પોતાનો ૨. અગ્નિ ૩. લાકડાં
Page #178
--------------------------------------------------------------------------
________________
ખંડ ૪ | ઢાળ ૪૩
૪૫૩
તે પણ ઘરી કેમ થઈ ઉલ્લાશિ મુજ સંચ. ૧
સુર નર કિન્નરશ્રેણિ, પાયકમલ ભાવે નમે; હિયડે હર્ષ ઘરેણ, આપ તણાં દુષ્કૃત વમે. ૨ જિમ પાવસ ઘન મોર, શોર કરે મનમોદશું; જેમ ચકવા લહી ભોર, ક્યું ચકોર દધિનંદશું. ૩ તેમ હર્ષિત થઈ તેહ, ચરણ કમલ યુગ વંદિયાં;
પ્રગટપણે ઘરી પ્રેમ, આરતિ અરતિ નિકંદિયા. ૪ દોહા-તે દેખીને ચિંતવે, થઈ ઉલ્લસિત રોમાંચ;
પાપ આલોઉ મુનિ કને, સહેજે મળ્યો મુજ સંચ. ૧ પ્રિયા સહિત દ્વિજ સુઝુસિવો, પ્રણમી તુરત કેબઈટ્ટ; તાસ ચિત્ત જાણી કરી, વચન કહે મુનિ ઇટ્ટ. ૨ કહે ઉપદેશ સોહામણા, જેહવા મીશી ખંડ;
સરસ સુથારસથી અઘિક, મીઠા શેલડી ખંડ. ૩ હવે સુઝુસિવ બ્રાહ્મણને મુનિ ઘમપદેશ આપે છે તે કહે છે
(રાગ નટ્ટનારાયણ) ઘર્મ કરો ભવિ ઘર્મ કરો, ત્રિકરણ યોગે ઘર્મ કરો, ચરણ ઘર્મ પ્રવહણ અવલંબી, આ ભવસાયર તુરત તરો.ઘ૦૧ બોધિતરણિકે કિરણપ્રચારે, હૃદયકમલ વિકસિત કરો; ન્યું અનાદિકે અંતર ઉડત, મિથ્યામત તત સત ભમરો.ઘ૦૨ દશ દ્રષ્ટાંતે દુર્લભ વલ્લભ, લાદ્યો એ નરભવ “સખરો; તેહ મુઘા મ મ હારો ભવિયાં, ફરી આવત નાંહી દૂસરો.ઘ૦૩ કર્મ મર્મકે વશર્થે હોવત, કબહી પાપપંક પગરો; સો પણ આલોયણે શુદ્ધ હોવત, જો હોવે જીઉ સુગુરો;
જો મિલે ગુરુ સુગુરો.ઘ૦૪ ક્યું વૃત નિર્મલ નિર્જલ જગમેં, હું ચારિત્રકો ઘર્મ નરો; અવિચલ સુખ લંભનકે હેતે, એહ પરમ ઉપાય ઘરો.ઘ૦૫ વિષય કષાય પ્રમાદ મદાદિક, એ કાઢો કલિમલ કચરો; જન્મ જરા મરણાદિક ભ્રમણા ભવિ, ભવભવમાંહે નાંહિ ફરો.ઘ૦૬
૧. ચરણકમલ ૨. વરસાદ ૩. ચંદ્રથી ૪. બેઠો છે. ઇષ્ટ, પ્રિય ૬. જહાજ ૭. બોધિરૂપી સૂર્ય ૮. સુખકારી
શ્રી. ૩૦]
Page #179
--------------------------------------------------------------------------
________________
૪૫૪
શ્રીચંદ્ર કેવલીનો રાસ જ્ઞાનવિમલ ગુણ ગુરુના પદકજ, પ્રેમે કરીને તે અનુસરો; પરમ નિદાનહ ધ્યાન ઘર્મનું, એહી જ બંદિર બેખબિસરો.ઘ૦૭
(રાગ નટ્ટ-કવિત્ત) એકશત અડવન્ના, કર્મકી પ્રકૃતિ ઘના,
તિણાર્થે બહત જના, ભવમેં ભમતયા; અવિરતિ મિથ્યાત્વ યોગે, આલસ પ્રમાદ ભોગે,
વિષય કષાય સંયોગે, એહી જ સામંતયા.એ. ૧ અકામ નિર્જરા કરણ, અનંત પુદ્ગલ ભરણ,
કોઈ યથાપ્રવૃત્તિ કરણ, કરી ઉચ્ચ આવંનિયા; તિહાં સ્થિતિ કરત ઊન, પાલયસંખ ભાંગે ન્યૂન,
પૂરણ હોવત પુણ્ય, પ્રકૃતિ ભાવંતિયા.૦ ૨ તિહાં અનાદિ કર્મગ્રંથિ, રાગ દોષકો ઉપલિમંથ,
ભેદવા ઘરે ઉમંથ, કોઈ સંન્નિપત્તિયા; અપૂર્વકરણ થાય, દેયનકું સજ્જ થાય,
આપ બલ પ્રગટાય, ભવિ ભવ વિરત્તિયા.૦ ૩ મિથ્યાત્વકો કરે નિકંદ, તિહાં લહે પરમાનંદ,
સિદ્ધિ સુધારસ નિસંદ, અડરિપુ જીતિયા; કેઈ તિહાં લહે લાભ, દેશ સર્વ વિરતિ આભ,
કેઈ પુણ્ય લહે લાભ, ફરી ભવ પતંતિયા.એ. ૪ કેઈ લહત ગુણશ્રેણિ, શિવઘરકી નિશ્રેણિ, - જ્ઞાનવિમલ લહે જેણિ, જયંત લહેંતિયા; તેહ ભણી નરભવ પ્રવર, કહ્યો સવિ ભવમાંહે વર,
જિહાં આતમ-અનુભવ ઘર, વઘંત મહંતયા.એ૫ ઈતિ વૈરાગ્યમય ઘર્મોપદેશ શ્રીજગદાનંદન સૂરિએ કર્યો.
I સોરઠા II પ્રાણી કરે જે પાપ, થાયે આલોયણે ઉજળો; જિમ જલ ખારે તાપ, સમલ વસ્ત્ર હોયે નિર્મળો. ૧ યદ્યપિ મલિન એ જીવ, રાગ દ્વેષને વશ કરી; તપ સંયમે અતીવ, શુદ્ધ હોવે નિશ્ચ કરી. ૨ ૧. પલિમંથsઘાતક, પ્રતિપક્ષી ૨. સંજ્ઞીપર્યાપ્ત
Page #180
--------------------------------------------------------------------------
________________
ખંડ ૪ / ઢાળ ૪૪
૪૫૫
જિમ સામલું સોવન્ન, તિમ એ આતમ તન્ન, મૂકી લાજ ભય માન,
અનિલ યોગે તે શુદ્ધ હુએ; ભાવ્યું પંક સર્વે ધુએ. ૩ પાપ કહે જે આપણું; પ્રગટ થઈ સાવધાન, તેહ કરે ભવ કાપણું. ૪ કીજે પાપ સંહાર, આલોઈ રૂડી લઘુ તરિયે સંસાર, એ ઉપદેશ હિયે || ઢાલ ચુમ્માલીશમી ||
પાર
(મોતીડાની દેશી / મયા કરી મુજ તારો—એ દેશી) એમ નિસુણી સવિ પાપ પ્રકાશે, આપ કર્યાં તે સઘળાં ભાસે; સાહિબા મુજને અબ તારો; ગિરુઆ ગુરુ ઉતારો. ૧ મયા કરી મુજને તારો, મોહના થાયે સુકૃત જમવારો; સા થયો દુર્ભિક્ષ ગયો પરદેશે, વેચી સુતા જેહવે સન્નિવેશે. સા૦ ૨. પ્રથમ ચિંત્યું મેં એહને મારું, પિશિત ખાઈને આતમ ધારું; સા પછે તો મૂલ્યે એ વેચી, ગયો પરદેશે તિહાં જન વેંચી. સા૦ ૩ કન્યા બાલ પ્રમુખને જાલી, વેચી પુણ્ય કર્યું મેં ખાલી; સા॰ બાલપણાથી અકારિજ કરણી, તે સવિ કહિયું જિહાં લગે પરણી. સા૦ ૪ બાલક પરે ઋજુભાવે સઘળું, પાપ પ્રકાશ્યું કરી મન સવલું; સા૦ જ્ઞાનાતિશયી ગુરુએ સવિ સુણિયું, નાણબલે તેહનું મન મુણિયું. સા૦ ૫ પ્રાયશ્ચિત્ત દિયે વિધિ અનુસારે, તે પણ જેમ કહ્યું તેમ ઘારે; સા ગુરુ દીધો તપ શિર ભારે લીધો, શુદ્ધ ભાવે તે તેહવો કીધો. સા૦ ૬ તે તપ નિયમ થયો જબ પૂરો, સુસિવો હવે પુણ્યે પૂરો; સા દીખ" દિયો હવે મુજને સ્વામી, પત્ની સહિત હું છું શિવકામી. સા॰ ૭ ગુરુ કહે સંપ્રતિ તાહરી ભન્ન, ॰ગુર્વિણી માટે નહીં પ્રવ્રજ્યા; સા એમ સુણી સુ་શિવો લીએ દીક્ષા, દુવિઘ પ્રકારે ગ્રહે તે શિક્ષા. સા૦ ૮ ગુરુ ગુરુ ભક્તિ યુક્ત તપકારી, દુષ્કર ચરણ ગુરુ આજ્ઞા ઘારી; સા નિઃપ્રતિકર્મ શરીર ગત સાદી, અગિલાણી ને વિગત પ્રમાદી. સા૦ ૯ સૂરિ સંઘાતે તે વિચરત, પ્રાયશ્ચિત્ત લેઈ કરે કર્મનો અંત; સા૦ છવ્વીશ વ૨સ ને તેરહ દહાડા, ભલા ભવાડ્યા ચરણ પવાડા. સા૦૧૦
પરે; ઘરે. ૫
૧. શ્યામ, અશુદ્ધ ૨. અગ્નિ ૩. માંસ ૪. જાલમાં ફસાવીને ૫. દીક્ષા ૬. ભાર્યા ૭. ગર્ભિણી ૮. ગ્લાનિ રહિત
Page #181
--------------------------------------------------------------------------
________________
૪૫૬
શ્રીચંદ્ર કેવલીનો રાસ પાદોપગમન અણસણ આરાઘી, કર્મ ખપાવીને મુક્તિ જ સાથી; સાડ
| ઇતિ સુશિવો મોક્ષ પ્રાપ્ત કહે ગૌતમ ઇણે પાપ બહુ કીઘાં,
પણ અંતગડ કેવલી થઈ સુખ લીઘો. સા.૧૧ કહો કેમ તે ભગવદ્ મુજ દાખો, કરી કૃપા તુમ ચરણે રાખો; સા પ્રભુ કહે ગૌતમ એણે મહાભાગે, શુદ્ધ આલોયણ કરી બહુ રાગે. સા.૧૨ ગુરુદત્ત પ્રાયશ્ચિત્ત જે ઘારે, તે આપોપું તેણે ભવ તારે; સા ક્ષપકશ્રેણી શુક્લધ્યાન પસાથે, ભવભવસંચિત દુષ્કત જાયે. સા૦૧૩ તપથી આતમ ગુણ અજુઆલે, કર્મઇદન તે તપ પરજાલે; સા. અથ ભણે ગૌતમ તેહની ભક્ત, તેણી વેલા નવિ લીઘ પ્રવ્રજ્યા. સા૦૧૪ શ્યો સંબંઘ થયો તસ આગે, દાખો સ્વામી તે થયો જેમ લાગે; સા. સ્વામી ભણે તે છઠ્ઠી નરગે, પહોતી નવિ પામી તે ‘સરગે. સા.૧૫ ભણે ગૌતમ શે કર્મે ભારી, દુઃખિણી વરાકે તે થઈ નારી; સા. જિન કહે રૌદ્રધ્યાન અનુભાવે, અધ્યવસાય માઠા તિહાં થાવે. સા૧૬ કહે ગૌતમ શો અશુભાધ્યવસાય કીઘો,
જેથી નરક દુઃખ લહ્યો અતિ સીઘો; સાવ કહે જિન ગર્ભપ્રસવને કાલે, ચિંતવ્યું મનમાં એમ જંજાલે. સા૧૭ દુઃખ દીએ ગર્ભ એ પાડું પ્રભાત, વિવિઘ ખાર મેલી કરું ઘાત; સા એમ અતિ રૌદ્રધ્યાન ચિતવતી, તુરત મરી છઠ્ઠી નરકે પહોતી. સા૦૧૮ જ્ઞાનવિમલ મતિ શુભ હોય તેહને, આયતિ સુખ લેવું હોયે જેહને, સા. કોણ માઠો નર કોણ છે વારું, સઘલું છે નિજ કર્મને સારુ. સા.૧૯
| | દોહા.. પ્રસવ્યો તે સુત વેઢીયો, જર પંકિલ અંબાલ; જાત માત્ર તેહને ગ્રહ્યો, કુતરે અતિ વિકરાલ. ૧ તે કુલાલચક્ર ઉપરે, મૂક્યો તેણી વાર; ખાવાને જબ ઉમ્મહ્યો, તવ આવ્યો કુંભાર. ૨ ગ્રહી નિજ ઘરણીને દીઓ, અપુત્રીયાને પુત્ર; કુલદેવીએ આપી, એ આપણ ઘરસૂત્ર. ૩ ૧. અંતકૃત ૨. સ્વર્ગે ૩. બિચારી ૪. કાદવ ૫. ગૃહિણી, પત્ની
Page #182
--------------------------------------------------------------------------
________________
ખંડ ૪ / ઢાળ ૪૫
૪૫૭
જનમ મહોત્સવ વિસ્તરે, કીઘો સયણે તાસ; સુસઢ નામ તસ થાપીઓ, માય તાય મન આશ. ૪ કલા કુલાલની અભ્યસે, વસે સયણાને ચિત્ત; અનુક્રમે યૌવન પામીઓ, ફરે નય૨માં નિત્ય. ૫ એક દિન તેણ પુરે આવીયા, મુનિ વૃષભા અણગાર; જ્ઞાનાદિક ગુણગણ ભર્યા, ચ૨ણ કરણ ભંડાર. ૬ ભવ્ય જીવોની આગળે, કહેતા શ્રીજિનધર્મ; સુસઢે તે મુનિ નિરખીયા, કોઈક પૂર્વ શુભકર્મ. ૭ નિસુણી તેહની દેશના, આવ્યો મનમાં સંવેગ; દીક્ષા લીધે જિનરાજની, મૂકી સવિ ઉદ્વેગ. ૮ II ઢાલ પિસ્તાલીશમી II
(રાગ કાફી, આજ સખી મનમોહનાં, શ્રીપાસ જિણંદા—એ દેશી) સુસઢ સાધુ ગુરુ સેવના, કરે તપ આરાધે; છઠ્ઠઠ્ઠમ દશમ દુવાલસે, તપ જપને સાથે; પાસ માસખમણાં કરે, ગુરુ પાસે સેવે; ત્રણ કાલે આતાપના, યથાશક્ત લેવે. ૧ અનુક્રમે કર્મવશે થયો, સંજમથી શિથિલો; શિક્ષા ગ્રહણ કરે નહીં, જેમ તુરગો અવળો; તપ વિષ્ણુ અવર ન લેખીએ, સંજમમાં કાંય; એક પખો એમ તાણતાં, સ્યાદ્વાદ ન થાય. ૨ તો ગુરુ વયણ કહે ઇશ્યૂ, વત્સ આ સંસારે; શુદ્ધ ચરણ તિહાંરે હોવે, યતના આચારે; વિણ યતનાએ તપને કહ્યો, જિને કાય કલેશ; સરણ ન હોયે બૂડતાં, ભવસિંધુમાં લેશ. ૩ નાટક જેમ અંઘ આગળે, બહેરાશું વાત; રાનમાંહે રોવું યથા, તેમ તપ સંઘાત; યતના વિષ્ણુ તે જાણીએ, વિણ આંકે મીંડાં મૂરખ જેમ પાળિ છાંડીને, તાકે જેમ
જછાંડાં. ૪
૧. પક્ષ, પંદર ઉપવાસ ૨. અનાજ ૩. છોડાં
Page #183
--------------------------------------------------------------------------
________________
૪૫૮
શ્રીચંદ્ર કેવલીનો રાસ
અડદ લોયા પાપડ ન હોયે, જેમ ખરનાં લીંડા; યતના વિષ્ણુ તપ જાણીએ, ફૂટાં પંખી ઇંડાં; યતના તે શું દાખીએ, કહો તે પ્રભુ અર્થ; તે વિષ્ણુ તપ જપને કહો, છે નહિ પરમાર્થ. ૫ તવ પ્રભુ કહે યતના તણો, પરગટ એમ ભાખ્યો; અર્થ અનેક પરે સુણી, મુનિ દિલમાં રાખ્યો; ગુરુ આણા કરી આગળે, શુચિ જ્ઞાનની દૃષ્ટિ; સંયમ સાધન સાઘવું, જેથી શિવસૃષ્ટિ. ૬ અહીં યતનાના અર્થની ગાથા કહે છે
समिइ कसाय गारव, इंदियमय बंभचेर गुत्तीय । सज्जाय विणय तव एग, सट्ठीओय जयणा सुविहियाणं ॥ અસ્યાર્થઃ–
હેય જ્ઞેય ઉપાદેયશું, એ સઘળા ઘારે; કેઈ આદરણા કેઈ છંડણા, યથાયોગ્ય વધારે; સમિતિ પંચે સમિતો રહે, ચઉ કષાયને છંડે; ગારવ ત્રણે દૂરે કરે, ઇંદ્રિય પણ મંડે. એ અશુભ થકી ઓસારવા, જોડવા શુભ ઠામે; મદ આઠે દૂરે કરે, કહું તેહનાં નામે; જાતિ લાભ કુલ રૂપનો, બલ સુત તપ કેરો; ઐશ્વર્ય પ્રભુતા તણો, સહુથી અધિકેરો. ૮ પરભવ એ હીણા લહી, જે મદનાં ઠામ; ખંભચેરની વાડી જે, રાખે ભલી મામ; સજ્ઝાય કૈપણવિધ આદરે, દવિઘ કરે વિનયી; તપ બારે કરે શક્તિથી, ગુરુ આણા પ્રણયી. ૯ જ્ઞાન મુખ્ય કિરિયા કરે, તે લહે ભવ પાર; વેજે દૃષ્ટિ શ૨ તાણતો, ધનુર્ધર જસ ઘાર. આપ બુદ્ધિએ સુંદર કહ્યું, તે સુંદર ન હોયે; જે ગુરુ વયણ થકી કર્યું, તે શાસને સોહે. ૧૦
૧ શ્રુત (જ્ઞાન) ૨.બ્રહ્મચર્યની ૩. પાંચ પ્રકારે ૩. પ્રેમી
Page #184
--------------------------------------------------------------------------
________________
ખંડ ૪ | ઢાળ ૪૫
૪૫૯
ગાદી अप्पागमो किलिस्सई, जइ करेइ अइ दुक्करं च तवं सुंदर बुद्धिइकयं, बहुयंपि न सुंदरं होई १ अपरिच्छिय सुय निहसस्स, केवल मुजिनसुत्त चारिस्स सबाजामण विकयं, अन्नाणं तवे बहुं पडई २ અલ્પ શ્રતને આપણે, જે છંદે ચાલે; તે તપ જો કરે આકરું, તો ભવ નવિ પાલે; જેમ જેમ તપ ઉદ્યમ કરે, તે કષ્ટ અયાણ; ઘર્મદાસ ગણિ કેરડું, એ વચન પ્રમાણ. ૧૧ યતનાપૂર્વક તપ કરો, જેમ ભવને વામો; આણા યતના જો મલે, તો શિવસુખ પામો; એમ ગુરુવયણ કહ્યાં ઘણાં, પણ નવિ પડિવજિયાં; યતના વિણ કરે કષ્ટને, દુષ્કર ચિત્ત રજિયાં. ૧૨ વળી ફરીને કરુણા કરી, ગુરુ વયણાં ભાખે; જો યતનાશું તપ કરે, ગુરુ આણા સાખે; તો અચરિજ લહે સુરનરા, અવરનું શું કહેવું; માનવ જન્મ તણું સદા, ફલ એણી પરે લહેવું. ૧૩ આલોયણ સલિલે કરી, નિજ પાપ પખાલો; થોડું પણ તપ આચરી, આતમ અજુવાલો; આપ છંદે કીધું થર્ક, ઇહ લોક ન સારું; કાશકુસુમ પરે પરભવે, ફલ નહીં એમ વારું. ૧૪ એણી પરે વિવિઘ યુગતે કરી, કહ્યું પણ નવિ માને; તિરસ્કાર કર્યો જાણીને, કહે આવી કાને; કહે મુજ શોથી દીઓ પ્રભુ, વિધિશું ગુરુ આપે; આલોયણ આજ્ઞા તણી, નિજ મનડું થાપે. ૧૫ વિચરે ગુરુની સાથે તે, કરે તીવ્ર તપાદિક; કેતો કાલ એમ નિર્વહ્યો, ન લીએ વિગયાદિક; છઠ્ઠઠ્ઠમ દશમાદિકે, યાવત છહ માસા;
એમ કરતાં કોઈ કર્મને, વશ થઈ આશંસા. ૧૬ ૧. કેરુ (ધર્મદાસ ગણિનું)
Page #185
--------------------------------------------------------------------------
________________
४५०
શ્રીચંદ્ર કેવલીનો રાસ
આપ મતિ થયો તેહવે, પ્રાયશ્ચિત્તહ ન કરે; શીતલ જલ પરે ભોગીયો, ગુરુવયણાં ન અનુસરે; પાપાસ્રવના દ્વારને, રૂંઘી નવિ જાણી; શિથિલ સજ્ઝાયના યોગથી, થયો તામ અન્નાણી. ૧૭ કહે શોઘી તપનો દીઓ, તે તપ તો સોહેલો; તપસી કોણ મુજ આગળે, કહે એમ જેમ ઘહેલો; ગુરુદત્ત તપ નવ આચરે, નિજ છંદે ચાલે; શીખ દીયંતા રીસવે, ઘરે મનમાં આલે. ૧૮ અનુક્રમે ગચ્છથી કાઢિયો, અણયુગતો જાણી; ઘનુષ નિભૃષ્ટ શરની પરે, થયો દુષ્કૃત ખાણી; ષટ્કાય જીવ વિરાધતો, ઉગ્ર તપ આચારી; કાર્યકાર્ય અવિચારતો, વિ જનનો ભીખારી. ૧૯ ઘણો કાલ એમ નિર્ગમ્યો, દુષ્કર તપ કરતો; યતના વિષ્ણુ ચારિત્રનું, નવિ બિરુદ લહંતો; કાલ કરી સુસઢો થયો, સુર સોહમ કલ્પે; ઇંદ્ર સામાનિક ઋદ્ધિનો, પણ ગુણ તે અપ્પે. ૨૦ ભરત ક્ષેત્રમાં ઊપનો, તિહાંથી ચવી સુસટ્ટો; વાસુદેવ થઈ જાયશે, પુઢવી સત્તમીયે જિટ્ટો; તિહાંથી હસ્તી હોયશે, મૈથુન બહુ સેવી; મરી અનંતકાયમાં જશે, પછી ચઉગતિ લેવી. ૨૧ દુષ્કર તપકારી હુંતો, પણ સુસઢો ફરશે; સંયમની યતના વિના, ભવસિંધુ ન તરશે; જ્ઞાનવિમલ ગુરુની તેણે, આણા જો ન કરી; યતના વિષ્ણુ તે ભવ ફિર્યો, ચિરકાલ જ્યં ભમરી. ૨૨ || દોહા ||
હવે ગૌતમ ગણઘર કહે, દુષ્કર તપ એણે કીધ; તો કેમ ભવમાં દુઃખ લહ્યાં, કારજ કોઈ ન સિદ્ધ. ૧
કહે સ્વામી એણે મૂલગુણ, ઉત્તર ગુણમાં કોય; યતના ગુરુ વયણાં તણી, ન કરી તેણે બહુ ભવ હોય. ૨ ૧. કલ્પમાં, દેવલોકમાં ૨. સાતમી પૃથ્વીમાં (નરકમાં)
Page #186
--------------------------------------------------------------------------
________________
ખંડ ૪ | ઢાળ ૪૬
૪૬૧
તપ આચરણ એહવાં કર્યાં, જો ગુરુ આણા જુત્ત; સંયમથી જયણા ઘરત, તો હોવત તસુ યુત્ત. ૩ એહના તપનો ભાગ આઠમો, જે કરે તે શિવ જાય; જો યતનાએ સંજુત્તો, તો ગુરુ આણા ઠહરાય. ૪ જો એ યતના જુત હોવે, તો તે ભવ શિવ જાત; એમ ભાખે શ્રીવીરજી, સુસઢ તણો અવદાત. ૫ II ઢાલ છેંતાલીશમી
(ઋષભનો વંશ ૨યણાયરુ—એ દેશી)
માસ દુમાસ છ માસનાં, બલીયાં એહવાં સાધો રે; તીવ્ર તપાદિક સેવતા, આતાપના નિરાબાધો રે; બલિહારી જિન આણને, આણા શિવસુખકારી રે; સંયમ લેઈને ખપ કરો, યતનાએ નર નારી રે. બ૦ ૧ નવદીક્ષિત જતિ જો હોયે, જે યતનાનો રાગી રે; લાખ અંશે પણ તેહને, નાવે કષ્ટ વિભાગી રે; કેવલ તપ તણો ભાગી રે. બ ૨ શમદમ જયણાયે હીણડા, જે યતિ લિંગને ધારે રે; તે નવિ અરઘે સુસાધુમાં, તસ ચરણ ન ભવભય વારે રે. બ૦ ૩ જેમ તુષ ખંડન મંડન, મૃતકને જેહવું ભાસે રે; તેમ આણા યતના વિના, તપથી ભવ નવિ નાસે રે. બ૦ ૪ બહુ ભણ્યો બહુ જને પરિવર્યો, બહુમાને કરી ઘોરી રે; પણ નિશ્ચય નય યતના વિના, તે જિનશાસન વયરી રે. બ૦ ૫ જિન આણા ખંડન પરા, તેથી ગૃહી પણ રૂડા રે; આપ છંદે જે ચાલતા, તસ તપ વિ ફૂડાં રે. બ ૬ जिण दिख्खंवि गहिउं, जयणविहूणा कुणंति तिव्व तवं जिणआणखंडगा जे, गोयम गिहिणोवि अज्जहिया १ 1 ઇતિ નિશીથછેદચૂર્ણિગતો‰ત સુસઢકથાયાં હૈ
એમ જાણી જેમ ગુરુ આગના, પૂર્વક જયણા સાધો રે; જેમ ગુણની વૃદ્ધિ હોવે, તેમ ગુણઠાણે વાધો રે. બ ૭
Page #187
--------------------------------------------------------------------------
________________
૪ ૬૨
શ્રીચંદ્ર કેવલીનો રાસ તેહ ભણી યતના તણો, ખપ કરો થઈ સાવઘાનો રે; હિત કાજે એ દાખીયું, એહ સંબંધ વિઘાનો રે. બ૦ ૮ જેમ રાજગૃહી નયરમાં, ગૌતમ આગળ ભાખ્યું રે; તેમ ચેટક નૃપને કહે, ગૌતમ મેં તેમ દાખ્યું રે. બ૦ ૯ યતનાનો તમે ખપ કરો, ટાલી સ્વચ્છેદાચાર રે; યદ્યપિ ચરિત્રમાં એ નથી, સુસઢ તણો અધિકાર રે. બ૦૧૦ પણ નિશીથની ચૂર્ણિમાં, જયણા ઉપર ભણીઓ રે; આલોયણશુદ્ધિ ઉપરે, બહુમુનિએતિહાં સુણીઓ રે. બ૦૧૧ જ્ઞાનવિમલ સૂરિ એમ ભણે, સુણજો સહુ અણગાર રે; સંયમ અભિનવ સુરતરુ, શિવફલ અનુભવ સાર રે;
ફિલિત હોયે લહે પાર રે. બ૦૧૨ ઢાલ બાવીશે એ ભણ્યો, સુસઢ તણો સંબંઘ રે; નિસુણીને નિઃશલ્ય કરો, આતમ અનુભવ બંઘ રે;
જેમ ટળે દુરિતનો ઘંઘ રે;
સંજમ શિવસુખ ખંઘ રે. બ૦૧૩ ઇતિ સુસઢકથા સંપૂર્ણ
I || દોહા .. શ્રીગુરુનાં વયણાં સુણી, પ્રતાપસિંહ ઋષિરાય; પ્રમુખ બહુ યતનાપરા, થયા અવર સમુદાય. ૧ તપ જપ સંયમ ખપ કરે, ન ઘરે મનમાં માય; કામ ક્રોઘ મદ માન જે, ભાંજે ભવના દાય. ૨ વિનયી ને લક્લુઆ, દયાથીર દમયંત; દુર્ઘર તપ આરાઘતા, શમ દમ સૂઘા સંત. ૩ કિરિયા કરતા વિસ્થિપણે, સાથે અક્રિય યોગ; સંજમના ભોગી થયા, જણથી હોયે અયોગ. ૪ ધ્યાન જ્ઞાનમાં મગ્ન છે, ભાવ યજ્ઞના કાર; લગન રહે નિજ ભાવમાં, નહીં પરભાવ વિકાર. ૫ મયગલ પરે નિત્ય મલપતા, ભેદે કપટનો કોટ; સિંહ પરે દુર્ઘર્ષ છે, દેતા પરિસહ દોટ. ૬ ૧. માયા ૨. કરનાર ૩.પાગલ હાથી
Page #188
--------------------------------------------------------------------------
________________
૪ ૬૩
ખંડ ૪ | ઢાળ ૪૭
ચોટ કરે કર્મોપરે, ધ્યાનાનલના ગોટ; ઉપાડી શમયંત્રથી, ચૂરે જેમ રજખોટ. ૭ એણી પેરે કેતાએક કહ્યું, તે મુનિ તણાં વખાણ; પ્રવચન મારગ અનુસરે, કરે ન તાણીતાણ. ૮
|ઢાલ સુડતાલીશમી II (રાગ રામગ્રી. રાય કહે રાણી પ્રત્યે, સુણો કંતાજી–એ દેશી)
રાજઋષિ રળિયામણા, સુણો સમણાં જી;
પ્રતાપસિંહ ભૂપાલ; મીઠાં વયમાં જી; નેહે નયણે તેહશું, સુવ અમૃત પરે તાઢાલ. મી. ૧ ઉગમ દોષ ઉત્પાદના, સુત્ર સોળ સોળ એહ જાણ; મી એષણા દોષ દશ જે કહ્યા, સુ પણ ભોજનના જાણ. મી. ૨ દાયક લાયકથી હોવે, સુઇ આહાર મંડલી થાય; મી. એમ સુડતાલીશ પિંડના, સુ ચઉવિઘથી તે થાય. મી. ૩ सोलस उग्गम दोसा, सोलस उप्पायणा य जे दोसा;
दस एसणा य दोसा, गासे पण मिलिय सगयाला. એણી પરે બહુ તસ ભેદ છે, સુઇ તે ટાલે સવિ દોષ; મી. તે પણ સંયમ ભર તણો, સુવ તેહવાને કરે પોષ. મી. ૪ સમિતિ સમિતા ગુણવતા, સુઇ ગુપ્ત ગુપ્તા સાધ; મી. પ્રવૃત્તિ નિવૃત્તિ સમાચરે, સુ સુખ સંયમ નિરાબાઘ. મી. ૫ અભયદાન ષટુ જીવન, સુત્ર દેવા ભવિ સુખ કાજ; મી. દશવિઘ વૈધ્યાવચ્ચ કરે, સુલ વિનય કરે ઘરી સાજ. મી. ૬ એણી પરે સાઘની મંડલી, સુલ વિચરે ઘરણી માંહ; મી. ઇંદુ પરે નિર્મલ દિયે, સુ હંસ પરે ઉચ્છાહ. મી. ૭ ખગી વિષાણ પરે એકલા, સુ૦ વૃષભ પરે જાત થામ; મી. સિંહ પરે દુર્ઘર્ષ છે, સુ પરિસહ ઝીંપણ કામ. મી. ૮ જેહ અસંગી પંકજ પરે, સુઇ ગગન પરે નિરાલંબ; મી. ગુપ્ત ઇંદ્રિય કચ્છપ પરે, સુ સૌમ્ય જેમ શશિબિંબ. મી. ૯
Page #189
--------------------------------------------------------------------------
________________
૪૬૪
શ્રીચંદ્ર કેવલીનો રાસ જાત રૂપ કંચન પરે, સુ સર્વસહ જેમ ભૂમિ; મી. શારદજલ પરે નિર્મલા, સુવ જેહને આશયી સીમ. મી. ૧૦ વાયુ પરે રહે અહોનિશે, સુહ અપ્રતિબદ્ધ વિહાર; મી. ભારંડ પંખી પરે સવે, સુહ અપ્રમત્ત અણગાર. મી. ૧૧ એહવા ગુણના જે ઘણી, સુદંભ રહિત જસ ચિત્ત; મી તે પ્રાયશ્ચિત્તને આલોઈયે, સુ શુદ્ધ મને થઈ નિત્ય. મી. ૧૨ આલોયણ સુઘી ગ્રહે, સુ હોવે નિરતિચાર; મી. દશવિઘ પ્રાયશ્ચિત્ત ઘરે, સુ યથાયોગે શ્રુત અનુસાર. મી. ૧૩ गाथा-आलोयण पडिक्कमणे मीसविवेगे तहा य उस्सग्गे
___ भवछेय मूल अणव,-ट्ठीण्य पारंचिए चेव १ નિર્દભે નિજ અપરાધનું, સુ કહેવું જે ગુરુ પાસ; મી. તાવન્માત્રથી શુદ્ધિ હોયે, સુ તે આલોયણ ખાસ. મી. ૧૪ ગમનાગમન શત કર પરતું, સુવ વતનાયે મુનિને હોય; મી. તિહાં ઈરિયાદિક પડિક્કમે, સુ તે પડિક્કમણ બીજું જોય. મી. ૧૫ રાગ દોષના વશ થકી, સુ. જે પ્રમાદનું પાપ; મી. આપે મિથ્યા દુષ્કત દેઈ, સુવ પછી ગુરુ પ્રત્યે મિશ્ર વ્યાપ. મી. ૧૬ અશુદ્ધ શુદ્ધ બુદ્ધ ગ્રહ્યું, સુશુદ્ધ ક્ષેત્રે તસ ત્યાગ; મી. જાણ્યા તથા સેવ્યા પછી, સુ તે વિવેક ચોથાનો લાગ. મી. ૧૭ કુસ્વપ્નથી દુઃસ્વપ્નથી, સુલ કાઉસ્સગ્ન કરીએ જેહ; મી. કાઉસ્સગ્ન પ્રાયશ્ચિત્ત પાંચમું, સુ વિગયાદિ પરેઠવે તેહ. મી. ૧૮ જીવહિંસાદિકે દીજીએ, સુટ ચોથ છઠ્ઠ અમાદિ; મી. તપ પ્રાયશ્ચિત્ત છઠું કહ્યું, સુવ હોય આફૂટી પ્રમાદ. મી. ૧૯ તપગર્વો અસમર્થો વા, સુવ બાલ વૃદ્ધ ને ગ્લાન; મી. શ્રદ્ધા રહિત પુનઃ પુનઃ લીએ, સુલ તપ તે કરે અપ્રમાણ. મી૨૦ અપવાદ સેવે નિ:કારણે, સુ છહમાસી તપ યોગ; મી. અતિચાર ભારે પણે, સુઇ ઉત્કૃષ્ટ તપ અપરિભોગ. મી. ૨૧ પંચદશક અહોરાત્રિનો, સુવ કરે પર્યાયનો છેદ; મી. તે છેદ નામે સાતમો, સુત્ર પ્રાયશ્ચિત્તનો ભેદ. મી. ૨૨
Page #190
--------------------------------------------------------------------------
________________
ખંડ ૪ / ઢાળ ૪૭
વધ સતીવાદ
વારંવાર; મી
પંચેંદ્રિયનો કરે, સુ એહનો દમું, સુ॰ પંચાસ્રવ ઉત્કૃષ્ટ સેવે, સુ॰ સંકલ્પથી કારણને વળી અનુમતે, સુ॰ મંત્ર તંત્ર યંત્ર પ્રચાર. મી ૨૪ સાંત પાત ગર્ભાધાનાદિકે, સુ॰ મૂલ કર્મ વ્યવહાર; મી તિહાં ફરી વ્રત આરોપણા, સુ॰ તે આઠમું મૂલ નામ ધાર. મી૦ ૨૫ અતિ સંક્લિષ્ટ આશય વશે, સુ॰ નિર્દય દીએ પ્રહાર; મી ઉત્કૃષ્ટ પદે સાવઘ સેવે, સુ॰ તસ અનવસ્થાપ્ય વ્યવહાર. મી ૨૬ આચાર્ય વાચકને હોવે, સુ॰ તેહને કરે ગણબાહ્ય; મી પણ વિચરે ગણ સાધશું, સુ॰ અશનાદિક સવિ બાહ્ય. મી૦ ૨૭ રહેવું એકણ વસતિમાં, સુ॰ નહીં આલાપ સંલાપ; મી શિષ્ય શિષ્યાદિક વાંદવા, સુ॰ ત્રણ ઋતુએ તપ તાપ. મી ૨૮ ગ્રીષ્મે ચોથ છઠ્ઠÔમાદિ, સુ॰ શિશિરે છ×âમ દશમાદિ; મી વર્ષાએ અઠ્ઠમ દશમ દુવાલસે, સુ॰ એમ ક૨ે આહ્લાદ. મી૦ ૨૯ નિર્લેપ ભક્ત પારણ કરે, સુ॰ જઘન્યથી ષટ્ વર્ષ; મી ઉત્કૃષ્ટથી બાર વર્ષમાં, સુ કરે ધરી મનમાં હર્ષ. મી૦ ૩૦ પણ મહાવ્રત નવિ થાપીએ, સુ॰ એ નવમું પ્રાયશ્ચિત્ત; મી સૂરિ વાચકને એ હોયે, સુ॰ અપ૨ને નહીં એ રીત. મી ૩૧ જિન જિનમત આશાતના, સુ॰ કરે સાધવી વ્રત ભંગ; મી સેવે નૃપની રાણીને, સુ॰ મુનિ ગૃપનો વધ અંગ. મી૦ ૩૨ તેહને પારાંચિક ઉપજે, સુ॰ દશમું કહીએ તેહ; મી ગણબહિઃ કૃત અઢી જોયણે, સુ॰ જિનકલ્પકની પરે જેહ. મી૦ ૩૩ મહાસત્ત્વ ગુરુને હુયે, સુ॰ પૂર્વે કહ્યું તપ જેહ; મી તેહ ત્રિકાલે આદરે, સુ॰ દશવિધ પ્રાયશ્ચિત્ત એહ. મી॰ ૩૪ થિવિકલ્પીને દશ હુયે, સુ॰ આઠ હુયે જિનકલ્પ; મી૰ નિગ્રંથને હુયે પઢમ ચોથું, સુ॰ સ્નાતકને એક વિવેકનો કલ્પ; મી૦ ૩૫ વ્યવહાર દશમ ઉદ્દેશકે, સુ॰ વૃત્તિમાં એહ વિચાર; મી જ્ઞાનવિમલ ગુરુ વયણથી, સુ॰ સુણીએ તે અધિકાર. મી૦ ૩૬
સંકલ્પે દર્પે સ્ત્રી
૪૬૫
નિર્હેત; મી સેવંત. મી. ૨૩
Page #191
--------------------------------------------------------------------------
________________
૪૬૬
શ્રીચંદ્ર કેવલીનો રાસ
|| દોહા
ઇત્યાદિક યતના ઘણી, કરતા ઉગ્ર વિહાર; સાઘવાચારી દવિધા, ચક્રવાલ વ્યવહાર. ૧ गाथा - इच्छा मिच्छा तहक्कारो आवस्सिया निसिहिया आपुच्छणा पडिपुच्छणा, छंदणा य निमंतणा १ उयसंपया य काले, सामायारी भवे दशविहाओ एएसिंतु पयाणं, पत्तेय परुवणं वुच्छं २
અસ્યાર્થ
ઇચ્છા ગુરુનીએ વર્તવું, વિતથે મિથ્યાકાર; તહાકાર ગુરુ આણની, એ ત્રણ સમયે આચાર. ૨ ગમને હોવે આવશ્યકા, નિસિલ્હિ આગમણ ઠાણ; કાર્ય સંકલ્પે આપૃચ્છના, પડિપૃચ્છા કાર્ય કરણને ઠાણ. ૩ વૃદ્ધ વિનયે અભ્યŽણા, છંદના યાચના કાલ; જ્ઞાન દર્શન ચારિત્ર પદ, અનુયોગાદિક કાલ. ૪ ગણથી ગણાંતરમાં ભલી, જે લીજે સંયમ હેત; તે દશમી ઉપસંપદા, એ દવિધ સંકેત. ૫ એ ચક્રવાલ તે ચક્ર પરે, સંયમ ૨થને કાજ; વાર વાર તે સેવતાં, વાઘે સંયમ લાજ. ૬ કવિત (છપ્પો)
'
આવશ્યક દુગવેલ, તેમ સજ્ઝાયનું ભણવું; પડિલેહે સવિ વસ્તુ, ધ્યાન શુભ બેઠુનું ઘરવું; ભિક્ષાગોચરી કાલ, તેમ અભત્તરૢ પચખાણે; આગમન જિન ઠાણ, નિર્ગમન તે પરને ઠાણે; નિશિદિન તે બેસવું, તુયટ્ટણ સયનને જાણીએ; એ દવિધ સવિ સાધુની, સામાચારી આણીએ. ૧ यतः-आवस्सिय सज्झाये, पडिलेहण जाण भिख्खु अभत्तठ्ठे
आगमणे निग्गमणे, ठाणे निसियण तुयट्टेय १ ॥ પૂર્વ દોહા ॥
એ ઓઘે કરીને ક્હી, સામાચારી નિત્ય; સાધવીને સવિ સાધુને, ચરણ કરણ સુપવિત્ત. ૭
Page #192
--------------------------------------------------------------------------
________________
ખંડ ૪ | ઢાળ ૪૮
૪ ૬૭
| ઢાલ અડતાલીશમી II (પાંડવ પાંચે વાંદતાં, મન મોહે રે / વાણી વાણી જિન તણી–એ દેશી) પંચાચાર વિચારના, ઘરી ઘરણે ઘોરી ઘીર રે;
આપપણે અંગીકરે, વળી પરને પલાવણ વીર રે; જે નિરધિ પર ગંભીર સકલ ગુણ, સોહતા વડવીર રે; મન મોહે મોહન વેલી ભવિક પડિ,-બોહતા ભવ વીર રે. ૧
જ્ઞાનાચાર તે આઠ છે, પણ જ્ઞાન તિહાં મૃત મુખ્ય રે; काले विणए बहुमाणे, उवहाणे तह अनिण्हवणे वंजण अथ्थ तदुभये, अट्टविहो नाणमायारो १
અર્થ-કાળ, વિનય, બહુમાન, ઉપઘાન, અનિહ્નવણ, વ્યંજન, અર્થ અને તદુભય-એ આઠ પ્રકારે જ્ઞાનાચાર છે.
અસ્વાર્થ – પૂર્વ ઢાલ ચઉ સંધ્યા વરજી ભણે, સવિ અક્ષર શ્રત જે દક્ષ રે; વળી સૂત્ર કાલિક ચઉ યામ આદંત, પ્રહર દ્વય દિનમાન રે; તેમ રમણીયે એહ પ્રમાણ ભણે, કાલે થઈ સાવઘાન રે. ૨
વિનય કરે જ્ઞાન જ્ઞાનીનો, જ્ઞાનાભ્યાસીનો તેમ રે;
જ્ઞાનોપગરણનો વળી, શુચિ શોભિત હોય જેમ રે; જેમ હોયે શોભિત ભવ્ય આશાતના, ટાલતો ઘરે નેહ રે; દીએ બહુ આદર માન કહિવિઘ, ચાલતો ગુણ ગેહ રે. ૩
બહુમાન તે અંતર હૃદયમાં, નિજ પ્રાણથી અઘિકી પ્રીત રે;
ગુરુ જ્ઞાની જ્ઞાન ઉપરે, ઉપધાન તપોવિધિ રીત રે; વિધિ રીતે મુનિ તે યોગ વહી ભણે, સૂત્ર તે સુવિનીત રે; શ્રાવકને ઉપથાન પરમેષ્ઠી, પ્રભૂતિ કહ્યાં ષટ્ રીત રે. ૪
ગુરુ ઓલવણા નવિ કરે, જેથી પામ્યો શ્રુતજ્ઞાન રે;
ગુરુ અપલાપી ભારી કહ્યો, સવિ શાસ્ત્રમાં તે અજ્ઞાન રે; અજ્ઞાની ભારી કર્મ નિકાચિત, બંધના કર્મરૂપ રે; હોય રાસભને ચંડાલગતે, તેહી જનાવિદરૂપ રે. ૫
एकाक्षरप्रदातारं, यो गुरुं नैव मन्यते श्वानयोनिशतं गत्वा, चांडालेष्वपि जायते १
Page #193
--------------------------------------------------------------------------
________________
૪૬૮
શ્રીચંદ્ર કેવલીનો રાસ ભાવાર્થ-એક અક્ષરને પણ ભણાવનાર ગુરુને જે મનુષ્ય માનતો નથી તે મનુષ્ય સો વાર શ્વાન યોનિમાં અવતાર લઈને અંતે ચાંડાલ યોનિને વિષે ઉત્પન્ન થાય છે.
ભવ્ય જનતે સૂત્રખરો ભણે, હ્રસ્વદીર્ઘ ઉદાત્તાનુદાત્તરે;
સ્વરિત ડુત સાનુનાસિકે,નિરનુનાસિકસ્થાન પ્રયાતરે; વળી સ્થાન અમાન પ્રમાણ યથાવિધિ, ઉચ્ચરે મુખ પાઠ રે; હીનાધિક પદ રીતિ યતિ ધૃતિ, અક્ષરે નહીં શાઠ રે. ૬
સંપ્રદાયી ગુરુમુખથકી, ગ્રહી આગમનો કરે અર્થરે;
નયગમ ભંગ પ્રમાણથી, સોલે પદેનવિહોયે વ્યર્થરે; નવિ હોય જિનમત વ્યર્થ તેણી પરે, ભાખતો શુદ્ધ અર્થ રે; સૂત્રાર્થ બહુ શુદ્ધ જિહાં તેહથી, વિપરીત અર્થ અનર્થ રે. ૭
જ્ઞાનાચાર તે આઠ છે, દ્રવ્ય ક્ષેત્ર કાલ ને ભાવ રે;
શુચિ તનુ ઉપગરણાદિક, હોયે દ્રવ્યથી જ્ઞાન જમાવ રે; તેમ ક્ષેત્રથી શત કર માન અશુચિ, અભાવથી કરે શુદ્ધ રે; ઔદારિક વૈક્રિય ભેદ અસાઈ, દાવથી ગુણ લદ્ધ રે. ૮
કાલમાં સંધ્યાદિક કહ્યો, ભાવથી અઘિકરણ શાંત રે;
ઇણવિઘ જ્ઞાનાચારનો, વિધિ પાળે તેહ મહાંત રે; પાળે તે સંત મહંત દર્શના,-ચારને મહાવીર રે; વીતરાગે કહ્યું તે સત્ય પ્રતીતે, આઠ આચારને હિએ હીર રે. ૯
निस्संकिय निक्कंखिय, निबितिगिच्छा अमूढदिट्ठी य उववूह थिरीकरणे, वच्छल्ल पभावणे अट्ठ १
અસ્વાર્થ – પૂર્વ ઢાલ નિઃશંકિત દેશ સર્વથી, જિનશાસનનું શ્રદ્ધાન રે;
નિકાંક્ષિત અન્ય દર્શન તણો, વિસ્મય દેખી નવિ તાન રે; નવિ ધ્યાનમાં વાંછે તે ફળે, સંશય નહીં ઘર્મમાંહિ રે; તનું વસ્ત્રાદિક પ્લાન દેખી, દુર્ગછા નહીં ઘરે ઉચ્છાહિ રે. ૧૦
નિવિતિગિચ્છાયે જાણીએ, વળી દ્રષ્ટિનહોયે મૂઢ રે;
કુશલપણું જિનશાસને, નય ભંગ તે જાણે ગૂઢ રે; . તેહ અમૂઢજ દ્રષ્ટિ કહી, સ્તવનાયે કહી ઉપબૃહણા રે; શક્તિ પતિતને ઠામે થાપે, વળી સમકિતે થિરિકરણા રે. ૧૧
Page #194
--------------------------------------------------------------------------
________________
૪૬૯
ખંડ ૪ | ઢાળ ૪૮
વાત્સલ્ય ગુણ તે દુઃખનો, ઉદ્ધરણ કારણ નિર્માય રે;
પ્રભાવના તે જિનશાસન તણી, શોભા વધતી જિહાં થાય રે; જિહાં થાય તે દર્શનાચાર વિશોથી, તણી કહી જિનરાય રે; સાંભોગિક જે સાધુ મહામુનિ, કેરડા સમુદાય રે. ૧૨
ચારિત્રાચાર જે આઠ છે, પાળે તે થઈ સાવઘાન રે; यतः-पणिहाण जोगजुत्तो, पंचहिं समिईहिं तिहिं गुत्तीहिं
एस चरित्तायारो, अट्ठविहो होइ नायव्वो १ અર્થ-સાવઘાનપણે મન-વચન-કાયાના યોગ સાથે પાંચ સમિતિ અને ત્રણ ગુપ્તિ-એ આઠ પ્રકારે ચારિત્રાચાર જાણવો.
સમિતિ પંચ ત્રણ ગુણિ જે, પ્રવર્તન નિવર્નના માન રે; અનુમાન કરણ પ્રમાણ ઇરિયા, ભાષેષણા આદાન રે; પરિષ્ઠાપનિકાધિક એષણા, સમિતિ સદા મતિમાન રે. ૧૩
આલંબન કાલ માર્ગણા, જયણાચઉરિયા જાણ રે;
સત્યાસત્ય સત્યામૃષા, અસત્યામૃષા ચઉ ભાષા ઠાણ રે; ચઉઠાણે એષણા હોઈ ઉગમ, ઉત્પાદન તેમ અન્ય રે; પિંડ ગ્રાસના ભેદ પ્રકારે, જો લીયે શુભ મન્ન રે. ૧૪
તેમ આદાન નિક્ષેપના દ્રવ્ય ક્ષેત્ર કાલ ભાવે ચાર રે;
પરિષ્ઠાપનિકા એણે વિઘે, એ સમિતિના અનેક પ્રકાર રે; ચાર ભેદ સત્યાદિકે હોય, મનો વચ ગુપ્તિ ને પ્રતિરૂપ રે; કાયગતિ દુવિઘ તેમ જાણી, પ્રવર્તન નિવર્નના તસ રૂપ રે. ૧૫
એ આઠે માતા કહી, પ્રવચનની શાસ્ત્ર મઝાર રે;
અથવા પ્રવચન સવિ એહમાં, માથું હેતે નિરઘાર રે; સાર સંયમ સુત ઉપજાવે પાલણા, પણ કરે નિરમાય રે; કરે નિર્મલતા શોધી માતાપણું, તેણે ઘરે મુનિરાય રે. ૧૬
પ્રણિધાનચિત્ત એકાગ્રતા, જ્ઞાન દર્શનચારિત્રયોગરે; યુગતો હોયે એહને જો, તેહને હોયે ચારિત્ર ભોગ રે. ઉપયોગે જે સાવધાન થઈ, સમિતો રહે સદાકાલ રે; ગુણો તે મન પરિણામે સદા, શુભને વહે સુકમાલ રે. ૧૭
બાર ભેદે તપાચાર જે, બાહ્ય અત્યંતર છછ હોય રે; શ્રી. ૩૧
Page #195
--------------------------------------------------------------------------
________________
४७०
શ્રીચંદ્ર કેવલીનો રાસ
હવે તે તપની ગાથા કહે છે
अणसणमूणोयरिया, वित्तीसंखेवणं रसच्चाओ
कायकिलेसो संली,-णया य बज्जो तवो होइ १ અર્થ-અનશન, ઊણોદરી, વૃત્તિસંક્ષેપ, રસત્યાગ, કાયક્લેશ, સંલીનતા-એ બાહ્ય તપ છે.
અસ્વાર્થ – પૂર્વ ઢાળ ચઉવિઘ આહારનો ત્યાગ છે, તે અણસણ બહુવિઘ જોય રે. વલી હોયે ઉણોદરી બહુવિધિ, નિજ આહારની યથાશક્તિ રે; માત્રાથી ઊણ કવલ તે, વિચારની કરે વ્યક્તિ રે. ૧૮
વૃત્તિસંક્ષેપ દ્રવ્યાદિકે, ગ્રામ પુરુષ પ્રમુખ બહુ ભેદ રે,
અભિગ્રહ સવિ અંતર ભવે, એ માંહે ન પામે ખેદ રે. અતિ ખેદે નહીં રસ ત્યાગ તે વિગઈ, વિવિગ તણો રસ જેહ રે; ઉત્કૃષ્ટ સંક્લિષ્ટ જે દ્રવ્ય તે ચઉ, ભેદે ગણો ભવિ તેહ રે. ૧૯
કાયકિલેશ આતાપના, લોચાદિક પરિસહ ઘીર રે;
સંલીનતા અંગોપાંગની, અશનાદિકની ઘરે ઘીર રે. કરે એ પવિઘ બાહેર તપની, અહોનિશે મુનિલોક રે; હવે પવિઘ જે અત્યંતર તે પણ, અભ્યાસે ગતશોક રે. ૨૦
पायच्छित्तं विणओ, वेयावच्चं तहेव सज्झाओ झाणं उस्सगो विय, अभिंतरओ तवो होइ १
અર્થ-પ્રાયશ્ચિત્ત, વિનય, વૈયાવચ્ચ, સ્વાધ્યાય, ધ્યાન અને કાયોત્સર્ગ–એ છ પ્રકારે નિશ્ચયથી અત્યંતર તપ છે.
અસ્વાર્થ પૂર્વ ઢાલ પ્રાયશ્ચિત્ત પૂર્વે ભણ્યાં, દશવિઘ કરે તાસની સેવ રે;
વિનય તે ચઉવિધ ભાખિયો, જ્ઞાનદર્શનચરણની હેવ રે. નિત્યમેવ કરે સ્વયમેવ ચોથો, ઉપચારનો વલી ભેદ રે; અભ્યત્થાન સ્તવન પ્રમુખાશ્રિત બહુ, વ્યવરનો નહીં ખેદરે. ૨૧
શુભ મન વચ કાય જોડતાં, સાત ભેદે તે થાય રે;
તપ ઉપકાર પ્રતિરૂપ એ, જોડતાં દશવિઘ થાય રે. નિર્માયપણે એમ વિનયનાં રૂપ, અછે ઘણાં શ્રુતમાંહે રે; દશવૈકાલિકની નિયુક્તિમાંથી, સુણિયાં મેં ઉત્સાહે રે. ૨૨
Page #196
--------------------------------------------------------------------------
________________
૪૭૧
ખંડ ૪ / ઢાળ ૪૮
વૈધ્યાવચ્ચ તે વ્યાધિ પરિસહ થકી, ઉદ્ધરણ સહાયનું રૂપ રે;
વિનય થકી તે અધિક છે, દશવિઘ તે છે અનુરૂપ રે. પ્રતિરૂપ ન તેમને કોઈ દેશે, પદનું કરે થઈ શૂર રે; આયરિયાદિક દશ પદ ગાથાથી, ચિત્ત ઘરે મુનિ ઘીર રે. ૨૩
आयरिय उवज्झाये, थेरे तवसी गिलाण सेहे य । साहम्मिय कुल गण संघ संगयतमिह कायव्वं १ वेयावच्चं निययं, करेह उत्तम गुणधरं ताणं सव्वं किरपडिवाई, वेयावच्चं अपडिवाई २ पडिगस्समयसावा, भासई चरण सुयं अगुणणाए न हु वेयावच्चं चिय, सुहोदयं नास ए कम्मं ३ તેહ ભણી જેમ જેહનું, ઘટે તેમ કીજે વેયાવચ્ચ રે;
એહના બાવન ભેદ છે, તેર પદનો ચઉવિઘ અચ્છરે. ભક્તિ બહુમાન ગુણવર્ણનને, અનાશાતના કરો જાણ રે; એ સવિ અંતર્ભત નહીં તિહાં, યાતના મન ઠાણ રે. ૨૪ तिथ्थयर सिद्ध कुल गण, संघ किरिय धम्मनाण नाणीणं
आयरिय थेरु उवज्झाय, गणिणं तेरस पयाणं २ લોકોપચાર વિનય કહ્યો, વલી પણવિઘ કોઈક ગ્રંથ રે; લગ્ન અર્થ કામ ભય થકી, એ સવિ ભવના પલિમંથ રે; પલિમંથો ટાલક મોક્ષનો વિનય, પંચમો સુખદાયી રે; ઇત્યાદિક બહુ ભેદ વિનય વૈયા,–વચ્ચે રમો ભલા ભાઈરે. ૨૫
હવે સક્ઝાય પણવિધ કહ્યો, વાચન તે સૂત્રે પાઠ રે;
સૂત્રાર્થ સંશય વશે, પરને પૂછન પૃચ્છા ઠાઠ રે. બહુ ઠાઠ ભણ્યાનું સારણ તે પરા,-વર્તના જયવંત રે; તત્ત્વાર્થનું વિચાર અને ચિંતન, અનુપ્રેક્ષણા ગુણવંત રે. ૨૬
સુણવું જે સૂત્રાર્થનું, સાવઘાનપણે ઘરી પ્રીતિ રે;
અથવા ઘર્મનું ભાખવું, એ ઘર્મકથાની નીતિ રે. પ્રીતિશું એમ સક્ઝાય કરીને, કરાવતા પર પાસે રે; કરતા તેહનું સહાય પ્રથમ, કર્મ વારતા તે ગુણરાશિ રે. ૨૭ ૧. પરિમંથsઘાતક, પ્રતિપક્ષી
Page #197
--------------------------------------------------------------------------
________________
૪૭૨
શ્રીચંદ્ર કેવલીનો રાસ અંતર્મુહૂર્ત એકાગ્રતા, તે ધ્યાન છઘસ્થને જાણ રે;
કેવલીને યોગ સંઘના, હોયે જે અયોગી ગુણઠાણ રે. ગુણઠાણે તે હોયે બહુ ભેદે, શુભ કહ્યા જિનરાજ રે; ઘર્મને ભેદે ચારિત્ર તે, નિર્વહ્યા સુખ કાજ રે. ૨૮
अंतोमुहुत्त मित्तं, चित्तावथ्थाण मेगवथ्थुम्मि
छउमथ्थाणं झाणं, जोग निरोही जिणाणं तु १ આર્ત રૌદ્રધ્યાન યદ્યપિ, છે તો પણ અશુભ નિદાન રે; તે ત્રણ ગુપ્તિમાં વારતા, મુનિ તો તિહાં નહીં સાવધાન રે. સાવધાન હોયે શુભધ્યાને સંવર, ઘર મુણિ શુભમન્ન રે; મૈત્રી પ્રમોદ કરુણા ને ઉપેક્ષા, ચારે ઘરે જે તે ઘન્ન રે. ૨૯
જેમ ઘન સંઘાતે મલ્યાં, હોયે પવનથી તે વિસરાલ રે;
તેમ શુભધ્યાનના યોગથી, નાસે વલી કર્મનાં જાલ રે. જેમ ઉજાલે કંચન મલ ટલે સવિ, નિર્દલે ક્ષણમાંહિ રે; તેમ આતમની શુદ્ધિ ઝાણાનલ, ને બલે પરવાહિ રે. ૩૦
જે જે યોગ જિનશાસને, વર્તે છે તે સવિ હોય રે;
દુઃખક્ષયને કારણે, જો શુભધ્યાન સંયોગી જોય રે. શુભધ્યાન વિના તે અહિલ અભવ્ય, નિદ્ભવ પરે જગમાંહે રે; જો ધ્યાન તણે પરભાવ અશુભ, શુભ પરે ક્ષણમાંહે રે. ૩૧
ધ્યાનશતકમાં એહના, જે આવશ્યક નિર્યુક્તિ રે; ચિંતા ને વલી ભાવના, લક્ષણ આલંબન ઉક્તિ રે. શક્તિ યુક્તિ ધ્યાનની મોક્ષને, સાથીએ તત્કાલ રે; ચંદ્ર ને પ્રસન્નચંદ્ર એલાસુત, કેવલી સુકુમાલ રે. ૩૨
કાયોત્સર્ગ દ્રવ્યભાવથી, કરીએ જો દોષ વિશુદ્ધ રે;
ઊર્ધ્વ નિષાદન ભેદથી, બહુ ભેદે કરે તે બુદ્ધ રે. પ્રતિબદ્ધ તે કહીએ અશુદ્ધ તે, શ્રી જ્ઞાનવિમલ મતિ ઘરી ભાવ રે; એમ આચાર વિશુદ્ધશું સંપદની, છતી તે ભવ નાવ રે. ૩૩
|| દોહા | વીર્ય તે આતમ શક્તિનો, સમર્થપણાનો યોગ;
તે દુવિઘ બાલ પંડિતે, તિહાં બાલ વીર્ય નહીં ભોગ. ૧ ૧. અગ્નિથી ૨. ધ્યાનાનલ ૩. ઇલાચીપુત્ર
Page #198
--------------------------------------------------------------------------
________________
ખંડ ૪ / ઢાળ ૪૮
૪૭૩
જો સંવર કરણી તણો, સામર્થ્ય પંડિત વીર્ય;
અશુભિત હુયે ત્રણ યોગનો, મંદરગિરિ પરે ધૈર્ય. ૨ તે વર્યાચાર ત્રણ પ્રકારે છેयतः-अणिगृहिय बलविरिओ, परक्कमई जो जहुत्तमाउत्तो।
जुंजई अ जहाथामं, नायव्वो वीरिआयारो ॥ અભિગ્રહિત બલ વીર્યમાં, જે ફોરવે નિજ શક્તિ; મન વચ કાયા દ્રઢપણે, તેહી જ પ્રવચન ભક્તિ. ૩ ઉદ્યમ ધૈર્ય પરાક્રમી, એ સવિ છે પર્યાય; ઉદ્યમથી જન જિન હુયે, ઉદ્યમ પરમ ઉપાય. ૪ જ્ઞાનક્રિયાના યોગથી, સાથીએ શિવપંથ; ઉભયાશ્રિત વિણુ એકલો, દીએ ભવનો પલિમંથ. ૫ તારુ પણ ઉદ્યમ વિના, ન તરે નીરપ્રવાહ; નટી સુશિક્ષિતપણું નવિ લહે, વિણ ઉદ્યમે સુપસાય. ૬ જ્ઞાનાદિક છત્રીશ જે, તે પણ વીર્યાચાર; સફલ હોય એહને મલ્યાં, તે વિષ્ણુ હોયે અતિચાર. ૭ યદ્યપિ કારણ બહુ અછે, કાલાદિકના ગ્રંથ; પણ ઉદ્યમની મુખ્યતા, સાથીએ શિવપંથ. ૮ સમુદાયે સમકિત કહ્યો, એકાંતે મિથ્યાત;
ગોશાલક મતની પરે, નિયતવાદની વાત. ૯ यतः-कालो सहाय नियई, पुवकय पुरीसकारओ पंच
समवाये सम्मत्तं, एगंतं होई मिच्छत्तं ९ અર્થ-૧. કાલ, ૨. સ્વભાવ, નિયતિ (પ્રારબ્ધ), ૪. પૂર્વકર્મ અને ૫. પુરુષાર્થ-એ પાંચ સમવાય કારણ મળ્યે સમ્યક્ત્વ થાય છે. અને એકાંતે માનતાં મિથ્યાત્વ છે.
યદ્યપિ ભવસ્થિતિ નિયત છે, તો પણ પ્રકૃતિ સમુદાય; અધિક ન્યૂન રસ સ્થિતિ તણી, બોલી શ્રીજિનરાય. ૧૦ તે ભણી ઉદ્યમ આદરે, જ્ઞાન ઘરે પણ નિત્ય; તો તસ મતના વાસીયા, તેહને ઉદ્યમ મિત્ત. ૧૧
Page #199
--------------------------------------------------------------------------
________________
४७४
શ્રીચંદ્ર કેવલીનો રાસ | ઢાલ ઓગણપચ્ચાસમી II
(રામ ભણે હરિ ઊઠીએ–એ દેશી) એમ સંયમ ગુણમણિતણા, આગર તે મુનિરાય રે, વિચરે ગુરુપદ સેવતા, દર્શનથી દુઃખ જાય રે. ૧ સહજ સંવેગીયા સાધુજી, મહિમાવંત મહંત રે, મહોટા મુનિવર મહિયલે, પાવન કરે સતવંત રે, ભક્ત ગુરુના ભદંત રે, કરતા કર્મના અંતરે, ખંતા દંતા મતિમંત રે, સુજસ સોભાગ લહંત રે,
સંયમશ્રી તણા કંત રે. સ૨ દુર્લર તપ તપતા ઘણું, કરતા કર્મના નાશ રે, જપતા પ્રવચન પાઠને, આતમ લીલવિલાસ રે, કવિધ જીવની રાસ રે, પાલે નિજ પરે ઉલ્લાસ રે. સ. ૩ ઉપશમ નીરના નીરધિ, ઘીરઘી જલગંભીર રે, સહસ અઢાર શીલાંગના, રથઘુરા ઘરણ ધુરીણ રે, આગમ નિગમ પ્રવીણ રે, કિણહી થાયે ન ખીણ રે, ગાલ્યા મદ જેમ મીણ રે, સહ પરિસહ અદાણ રે. સ૦ ૪ પ્રતાપસિંહ ભૂપતિ ઋષિ, સૂર્યવતી તેમ માય રે, લક્ષ્મીદત્ત લક્ષ્મીવતી, એ પણ ઉપપિતા-માય રે, એણી પરે મુનિ સમુદાય રે, સંયમમાં નિરમાય રે,
એમ બહુ કાલ ગમાય રે. સ. ૫ કેઈક અણસણ આદરી, શિવ પામ્યા ભવ તેણ રે, કેઈક અનુત્તરે ઊપના, એક અવતાર છે તેણ રે, કેઈક ઉપશમ શ્રેણ રે, ટાલ્યાં કર્મ ભરેણ રે,
વર્યા આનંદ પરમેણ રે. સ. ૬ શ્રીચંદ્ર નૃપતિ તે સાંભલી, માત પિતાનાં નિર્વાણ રે, ભક્તિ થકી તેણે થાનકે, કરે તિહાં ‘શૂભ મંડાણ રે, સંભારે ગુણખાણ રે, જેહની છે મીઠી વાણ રે,
ધ્યાયીએ તેહનાં ઝાણ રે. સ. ૭ ૧. જીવરાશિ, જીવસમૂહ ૨. સ્તૂપ ૩. ધ્યાન
Page #200
--------------------------------------------------------------------------
________________
ખંડ ૪ / ઢાળ ૪૯
હવે શ્રીચંદ્ર ભૂપાલ જે, પાલે ધર્મનું રાજ રે, વિદ્યાબલના યોગથી, સાથે ધર્મનું કાજ રે, કરિય વિમાનના સાજ રે, યાત્રા કરે શ્રી જિનરાજ રે, જેમ જલઘર તણી ગાજ રે, તેમ ગુહિર નિશાણ અવાજ રે, સહજ સલૂણા રે રાજવી, રાજવીયા શિરદાર રે, સુજસ સોભાગ્ય ભંડાર રે, દેશવિરતિ અલંકાર રે, શોભા અતિહિ ઉદાર રે. સ૦ ૮ સિદ્ધ ક્ષેત્રાદિક તીર્થની, યાત્રા ભૂતલ કીઘ રે, સંઘ સહિત પરિવારશું, નરભવનું ફલ લીઘુ રે, મનહ મનોરથ સીધ રે, થઈ જગમાંહે પ્રસિદ્ધ રે, દરિદ્રને ગલ હચ્છ દીધ રે. સ૦ ૯ શાશ્વત ચૈત્ય વૈતાઢ્યની, નંદીશ્વરાદિક તેમ રે, પિતૃવ્રત લીધાંથી પછી, કીથી અષ્ટાદશ ક્ષેમ રે, રાખે સહુ સાથે પ્રેમ રે, પાલે શ્રાવકના નેમ રે, જેણી પ૨ે જાચું હોયે હેમ રે, ગુણ તસ કહીએ કેમ રે. મહી જિનચૈત્ય મંડિત કરી, માનું ભૂભામિની ઉરહાર રે, ઉચ્છંગતોરણ ધ્વજે કરી,માનું નિજ યશનો અંબાર રે, સુંદર જિનબિંબ સાર રે, ઘર્મશાલા શત ચાર રે, શુભ કરણીના નહીં પાર રે, સાતે વ્યસન નિવાર રે, જ્ઞાન તણા ભંડાર રે, કીધાં સુકૃત સંચાર રે. સ૦૧૧ ચંદ્રકલાદિક નારીશું, રથયાત્રા કરે ભૂપ રે, જનપદમાંહે તે બહુ કરે, સાથે વડ વડા ભૂપ રે, ચતુર વિવેકાયી ચૂપ રે, મહિમા અતુલ અનૂપ રે, મદન પરાજિત રૂપ રે, પૂજા વિવિધ સરૂપ રે, વિચાવે જેમ
સ૦૧૦
રૂપ રે. સ૦૧૨
',
સોળ સયાં થયાં સુત સુતા, સત્તર તેહમાંહે વિશેષ રે, પ્રથમ પૂરણચંદ નામથી, સકલ કલાધર રેખ રે, જેહમાં ગુણ છે અશેષ રે, જેમ ન૨ગણ માંહે લેખ રે, કનકસેનાદિ અશેષ રે, બંધવ બહુ તસ દેખ રે, હર્ષે ધર્માં જન પેખ રે.
૧. પૃથ્વીરૂપી સ્ત્રીના ગળાનો હાર છે. ૨. યજ્ઞ ૩. સો
૪૭૫
સ૦૧૩
Page #201
--------------------------------------------------------------------------
________________
૪૭૬
શ્રીચંદ્ર કેવલીનો રાસ બાર વરસ કુંઅરપણે, કરી સકલ કલાનો અભ્યાસ રે, એકશત વર્ષ રાજાપણે, કરે એક છત્ર નિવાસ રે, વરવીર ભ્રાતા છે ખાસ રે, શ્રી પર્વત રાજ્ય તાસ રે, દીએ ઘરી અતિ ઉલ્લાસ રે, ચંદ્રપત્તન પુર વાસ રે. સ૦૧૪ પૂર્ણચંદ્ર નિજ પુત્રને, કરે તિહાં રાજ્યાભિષેક રે, નયર કુશસ્થલનો તિહાં, આણી સબલ વિવેક રે, તેજ પ્રતાપ અતિરેક રે, નાઠા અરિ જેમ ભેક રે, મહોટી જગમાં જસુ ટેક રે, ઘર્મે ચતુરાઈ છેક રે. સ૦૧૫ કનકસેન સુતને દીએ, નવલખ દેશનું રાજ્ય રે, કનકપુરી નગરી તણું, કનકાવલી સુત તાજ રે, શ્રીમલ્લ તનયને કાજ રે, દીએ કુંડલપુર રાજ રે, વૈતાઢ્યગિરિતણું રાજ્ય રે, રત્નચંદ્ર સુતને છે રાજ્ય રે.સ.૧૬ મલય દેશનો નૃપ કર્યો, મદનચંદ્ર મદનાનો જાત રે, કનકચંદ્રને કર્કોટ દેશનું, તારાચંદ્રને નંદીપુર સાક્ષાત્ રે, શિવચંદ્રને અંગદેશસાતરે, એમ કરે બહુ અવદાત રે,
ભોગવતાં સુખ શાત રે. સ૦૧૭ એમ સઘલાયે પુત્રને, જેમ જેમ યોગ્યતા જાણી રે, તેમ તેમ રાજ્ય વહેંચી દીએ, ઘારે જનકની આણ રે, કાંઈ નહીં ખેંચતાણ રે, ઘાતુ રયણ તણી ખાણ રે, વહેંચી દીએ થઈ જાણ રે, એમ શ્રીચંદ્ર ભૂભાણ રે,
જ્ઞાનવિમલસૂરિની વાણ રે. સ૦૧૮
|| દોહા || ચંદ્રકલાદિક નારીશું, પટરાણી પરિવાર; ગુણચંદ્રાદિક મંત્રી, આઠ સહસ સુખકાર. ૧ શેઠ સેનાપતિ પૌરજન, પ્રત્યેકે ચાર હજાર; નર નારી વારાંગના, તેહ અનેક ઉદાર. ૨ જેમ હરિ સુરવર લોકમેં, લીલા લહેર કરે લીલ; તેમ શ્રીચંદ્ર નૃપ મનુજનો, અધિપતિ ઘર્મ સુશીલ. ૩ અવસર અવસર સાધતાં, ઘર્મ અર્થ ને કામ; એકેકને બાંધે નહીં, તેહ જ ગુણમણિ ઘામ. ૪
Page #202
--------------------------------------------------------------------------
________________
ખંડ ૪ | ઢાળ ૫૦
४७७
એમ કરતાં એકણ સમે, વનપાલક અભિરામ; આવી દીએ વધામણી, કરી કર જોડી પ્રણામ. ૫ ઘર્મઘોષ સૂરીશ્વરા, સપરિવાર નિરાબાધ; વનમાં આવી સમોસર્યા, ગુણમણિ રયણ અગાઘ. ૬ તે નિસુણી વનપાલને, પ્રીતિદાન દીએ કોડિ; સાડી બારહ કનકની, કોણ કરે એહની હોડ. ૭ સેના સજ્જ કરી ઘણું, ચતુરંગિણી નરનાથ; આવે શ્રીગુરુ વાંદવા, સકલ ઋદ્ધિ લેઈ સાથ. ૮ પંચાભિગમન સાચવી, મૂકી રાજનાં ચિહ્ન; ચામર છત્ર શસ્ત્ર વાહનાં, મુકુટ પંચ એ એન. ૯ બેઠા વિધિ વંદન કરી, દીયે ગુરુજી ઉપદેશ; અતિહર્ષિત હૃદયે કરી, નિસુણે અમૃત સંદેશ.૧૦
II ઢાલ પચ્ચાસમી II
( ઝુંબખડાની દેશી) દશ દ્રષ્ટાંતે દોહિલો રે, નરભવનો અવતાર;
સુગુણરાય સાંભળો. આર્યદેશ ઉત્તમ કુલે રે, લહેવું આરોગ્ય તનુ સાર; સુo
મેલો વિષય પ્રમાદ, ટાલો મન આમળો;
તો પામો યશવાદ, કરો મન નિર્મલો. ૧ પંચેન્દ્રિય પડવડપણું રે, વળી લહેવો તયોગ; સુઇ સુગુરુ તણા સંયોગથી રે, શ્રદ્ધાનો ઉપયોગ. સુવ ૨ આદરવું તે ઘર્મનું રે, પંડિત વીર્ય ઉલ્લાસ; સુ આદરીને વળી પાળવું રે, જિમ કહ્યું તિમ સુપ્રકાશ. સુલ ૩ એ સવિ દુષ્કર તાસ છે રે, જાસ ન પૂરવ પુણ્ય; સુ તે સવિ તુમને સોહિલું રે, મલ્યું તુમને તેણે ઘન્ય. સુ૦ ૪ સમકિત દેશવિરતિ તણા રે, લાભ લહ્યા જેણે હોય; સુત્ર તે પણ ગૃહી વડભાગિયા રે, બોલ્યા સમયમાં જોય. સુ૫ પાશ પરે ઘરવાસને રે, જાણે જેહ અકથ્થ; સુo કામભોગને જોડીએ રે, તે ઇંદ્રિય અર્થ અનર્થ. સુ. ૬
Page #203
--------------------------------------------------------------------------
________________
૪૭૮
શ્રીચંદ્ર કેવલીનો રાસ ભવસમુદ્રમાં બૂડતાં રે, સ્ત્રીજન પથ્થર નાવ, સુઇ વિષય તે સેવ્યાથી મટે રે, એ ભાવતે વિષય છે તાવ. સુ ૭ ક્ષણપરિભોગી ઘનાદિકે રે, તેહી નરક સહાય; સુત્ર અણી પરે જે ચિત્તમાં ગણે રે, તે શ્રાવક ઠહરાય. સુ૮ ચિંતે મનમાં એહવું રે, લીયું સર્વવિરતિ હું કેવાર; સુ આગમ ભણી પ્રતિમા વર્લ્ડ રે, વળી કરું ઉગ્ર વિહાર. સુત્ર ૯ ગીતારથ ગુરુ સેવના રે, પંચ પ્રકાર સક્ઝાય; સુઇ ઇત્યાદિક બહુ ભાવના રે, એહવા મનોરથ થાય. સુ૧૦ તે સંયોગ મળે હતે રે, ન કરે ઢીલ લગાર; સુઇ તે સામગ્રી સવિ મળી રે, અફલ કરે ગમાર. સુ૧૧ એમ ઉપદેશ કહ્યા ઘણા રે, ભાવ્યા મનમાં તેહ; સુત્ર ભક્ત ભોગ ઘરવાસમાં રે, પહેલા છે ગુણગેહ. સુ૧૨ સેજ બિછાઈ જેમ મળે રે, નિદ્રાલુને તામ; સુઇ તરષાને અમૃત મળે રે, નિર્ધનને જેમ દામ. સુ૦૧૩ તેમ હરખ્યો મન રાજવી રે, લેવા સંયમ કાજ; સુo પડહ બજાવે નયરમાં રે, કરે તિહાં સખરા સાજ. સુ૧૪ અઠ્ઠાઈ મહોત્સવ કરી રે, ચૈત્યે ચિત્ત ઉલ્લાસ; સુત્ર ગજ રથતુરગને પાલખીરે, શણગારે શહેરને ખાસ. સુ૧૫ અલકાપુર સમ પુર થયું રે, નગરલોક સુરલોક; સુઇ શચી શચીપતિ રાણી રાજવી રે, હર્ષિત સવિ ગતશોક. સુ૦૧૬ જાણે હરિ સંજમ લીએ રે, એ તો અચરિજ વાત; સુઇ વિસ્મય દેખી એહવો રે, શો ઝાઝો અવદાત. સુ૦૧૭
અતિ ઉત્સવ આડંબરે રે, ઘર્મઘોષ સૂરિ પાસ; સુઇ દીક્ષા લીએ અનુમતિ ગ્રહી રે, પૂર્ણચંદ્ર નૃપ પાસ. સુ૦૧૮ હવે ગ્રહણા ને આસેવના રે, શિક્ષા દુવિઘ પ્રકાર; સુત્ર ઘારે વારે પાપનાં રે, સ્થાનક જેહ અઢાર. સુ૦૧૯ ૧. ક્યારે
Page #204
--------------------------------------------------------------------------
________________
૪૭૯
ખંડ ૪ | ઢાળ ૫૦ જેમ વસંત ઋતુ રાજમાં રે, તેમ સંજમ ઋષિરાજ;
સંજમ ઘર સાધુજી. બોધિતરણિ તેજાબુઓ રે, તામસ હિમ ગયાં ભાજ; સં સાધુજી જંતુ કૃપાલ રે, સંયમ નિરાબાઘજી;
ટાલે દુઃખ જંજાલ રે, પરમ પદ સાથેજી. ૨૦ અધ્યાતમ પરિમલ ફલ્યો રે, વિરતિ ફૂલી વનરાય; સં. *કુમલાણી અવિરતિ માલતીરે, વિકસિત શુભ પર્યાય. સં.૨૧ સુમતિ કોકીલા ગહગહી રે, સંયમ અંબને પોષી; સંત ચરણ કરણે ફૂલ્યો ફલ્યો રે, મંજરી સરસ વિશેષ. સં.૨૨ સમરસ નીરનાં છાંટણાં રે, શુભ રુચિ લાલ ગુલાલ; સંવ કરુણાકસ બોહી ભલી રે, સુકથા કથન બહુ ખ્યાલ. સં.૨૩ શ્રુત ઘોષાદિક અતિ ઘણા રે, માદલના દોંકાર; સં. ઉચિત વિનય ભાણે કરી રે, ગુંજે ઉપકૃતિ તાલ. સં.૨૪ ભંભા ભેરી નફરીયાં રે, ભુંગલ જે નયવાદ; સંવ વિવિધ હેતુ છંદે કરી રે, ચાલતા તેહ સંવાદ. સં.૨૫ ચઉવિઘ સત્ય ઉદારતા રે,-દિક બહુલાલંકાર; સં. ઋદ્ધિ સિદ્ધિ અણિમાદિકારે,લબ્ધિતે વિનતા સાર. સં.૨૬ સુમતિ ગુપતિ પરિવારશું રે, વિવેક વૃંદાવન માંય; સં. બારહ ભાવના ભાવતાં રે, તે તાનના રસ સુખદાય. સં.૨૭ ગારવ રજને સમાવતા રે, માયા રજની વિરામ; સં. ઘર્મધ્યાન સિંહાસને રે, ઉદ્યમ છત્ર ઉદ્દામ. સં.૨૮ ચામર તપ બિહુ ભેદના રે, ગૌરવ ગુહિર નિશાણ; સં. ઋષિરાજા એણીપરે રમે રે, ચરણ વસંત મંડાણ. સં.૨૯ એમ આણ દે અતિ ઘણે રે, સેવે ગુરુકુલ વાસ; સં. અનિયત વાસે વસે સદા રે, ઉપયોગી અતિ ખાસ. સં. ૩૦ જ્ઞાનવિમલ ગુરુ સેવના રે, કરતા અહોનિશિ એમ; સં.
વિચરે શીખ હૃદયે ઘરે રે, વઘતે પૂરણ પ્રેમ. સં. ૩૧ ૧.બોઘરૂપી સૂર્યની કિરણોથી અંઘકારરૂપી હિમ ભાગી ગયું ૨. કરમાઈ ૩. આદિક
Page #205
--------------------------------------------------------------------------
________________
૪૮૦
શ્રીચંદ્ર કેવલીનો રાસ
|| દોહા II. ગુરુ સેવાથી તે થયા, ગીતારથ ગુણપાત્ર; ભણે ભણાવે અતિ ઘણું, કર્યા અનેક મુનિ છાત્ર. ૧ નવવિઘ બ્રહ્મગુણે કરી, પાવન જેહનાં પાત્ર; પુણ્યવંત નર જાણીએ, જે કરે તેહની યાત્ર. ૨ દ્વાદશાંગી તણો લહ્યો, જેણે પૂર્ણ આમ્નાય; સૂત્રારથ ‘સૂઘા ઘરે, તે શ્રીચંદ્ર ઋષિરાય. ૩ સારણ વારણ ચોયણા, પડિચોયણા સુશીખ; સહે વહે ગુરુ આણશું, સમ ભાવે નહીં રીશ. લોભ મહોદધિ શોષવ્યો, ઘરી સંતોષ અગસ્તિ; છાતિમિરને અપહરે, અહોનિશિ જ્ઞાન ગતિ. ૫
II ઢાલ એકાવનમી II
(રાગ મલ્હાર. મંદિર હમારે આયે–એ દેશી) કરી એણી પરે શુભ ભાયો, મુણાંદરાય, કરી એણી પરે શુભ ભાયો. મૈત્રી પ્રમોદ કરુણા ને ઉપેક્ષા, એ ભાવના ચિત્ત લાયો; મુણીંદરાય, કરી એણી પરે શુભ ભાયો;
- શ્રી શ્રીચંદ્ર નૃપ રાયો.મુળ અકલ સરૂપ અનુપ અતુલ બલ, કર્મકો કટક હરાયો; સત્ત્વ પ્રઘાન ઉદાર ગુણ દેખી, ચરણ ઘર્મ નૃપતિ સહાયો. મુશ્રી. ૧ શુભ માનસવૃત્તે મહા નયરે, શુભ રુચિ નયર વસાયો; ગિરિવિવેક વિલાપ શિખરો પરિ, પ્રમદ નંદ નૃપ સરાયો. મુશ્રી. ૨ ચિત્ત એકાગ્રની જે થિરતા, ઘર્મધ્યાન ગઢ પાયો; અપ્રમત્તતા ભુવન ભૂમિકા, વચન ખિમા દૃઢ પાયો. મુશ્રી૩ આતમવીર્ય અપૂર્વ ઉલ્લાસે, શસ્ત્ર સહસ સમવાયો; શ્રુત સદ્ગોઘ યોઘ સેનાની, સંયમ સૈન્ય સજાયો. મુશ્રી. ૪ ચઉવિહ સત્ય ચતુર્મુખ દૂતે, તિણશું વાંકો લિખાયો; શુક્લ ધ્યાન મન મોજકી ફોજા, મંગલ નાદ વજાયો. મુશ્રીપ
૧. સંસર્ગ ૨. શુદ્ધપણે ૩. એક ઋષિનું નામ જેણે સમુદ્રને પીઘો હતો
Page #206
--------------------------------------------------------------------------
________________
૪૮૧
ખંડ ૪ | ઢાળ પ૧ ધ્યાનારૂઢ ક્ષેપકની શ્રેણિ, મોહ હરામી હરાયો; પ્રથમ ગુણઠાણથી જાણ બલ મંડી, અણમિથ્યાત્વ ગમાયો. મુશ્રી૬ બંઘ ઉદય ઉદીરણ સત્તા, પ્રકૃતિ નિકૃતિ કય ઘાયો; યાવત્ અપ્રમત્ત ગુણઠાણે, નિજ સંકેત આયો. મુશ્રી ૭ સ્થિતિ રસઘાત ગુણસેણી ને સંક્રમ, ચઉસેના ધૃતિ પાયો; પંચાચાર મતંગજ મયમત્ત, અસવારીય ઉપાયો. મુશ્રી ૮ કામકમામ ઘામ કીય દૂરે, જિનસે ભૂરિ ભમાયો; સહજ સંતોષ પોષ ચંદ્રહાસ્ય, દીએ દુશમને શિર ઘાયો. મુશ્રી ૯ લોભ લહરી કિીય ખંડો ખંડે, ઉપશમ મોહ ઉલટાયો; અનુભવ શક્તિ તિહાં પ્રગટાવે, ગુણ પ્રગટનને ઉમાહ્યો. મુગ્બી ૧૦ શુદ્ધ સ્વભાવ અનુભવ ઉપયોગી, ચેતન જીવ દ્રવ્ય ઠહરાયો; અનુપયોગી નિજ ગુણ આભોગી, પણ દ્રવ્ય અજીવ કહાયો. મુશ્રી ૧૧ અધ્યવસાય સ્થાનક ગતિ થિરતા, તે ઘર્મ અઘર્મ ઘરાયો; તસ અવકાશ ચલાચલ હેતે, તે અવકાશ સહાયો. મુશ્રી. ૧૨ આયુઃ સ્થિતિ સંકલન કરે તે કાલદ્રવ્ય પર્યાયો; એમ પદ્રવ્ય એક દ્રવ્ય ભાવે તે, શુક્લધ્યાન પ્રથમ પાયો. મુશ્રી ૧૩ એક દ્રવ્યમાંહે તેહ ગુણાંતર, સંક્રમથી પર્યાયો; તિહાંથી અપર અવિચાર કહીએ, તે તો બીજો પાયો. મુશ્રી ૧૪ શિવસેરી હેરી ઋજુપંથે, યોગ નલિકા યંત્ર ઉપાયો; આતમવીર્ય ઉદારતા દારુ, ધ્યાનાનલ સલગાયો. મુશ્રી ૧૫ શુદ્ધ ક્રિયા ઉપયોગનું ફંગે, કપટકો કોટ ગિરાયો; મોહકોટ શિર દોટ દેઈ આવર્ણ, દુગનાશક ઘરણકું ઘાયો. મુગ્બી ૧૬ અંતરાય અપાયને જાણી, પંડિતવીર્ય પ્રગટાયો; બલ પટુતા જલકુંડમાં ઝીકે, અરિયણ વર્ગ ઉડાયો. મુશ્રી૦૧૭ ક્ષીણમોહ સિંહાસન તખતે, નિજ પરિણામ બેઠાયો; બંધે એક બેંતાલીશ ઉદયે, સત્તાયે પણાસી સમુદાયો. મુશ્રી ૧૮ મૂલ થકી ચઉવિઘ ઘાતી છે, તસ બલ જોર છિપાયો; એકછત્ર પ્રભુતાઈ પામે, અવિચલ આતમરાયો. મુશ્રી ૧૯
Page #207
--------------------------------------------------------------------------
________________
૪૮૨
શ્રીચંદ્ર કેવલીનો રાસ તિહાં નિર્વિબ સઘન થઈ અમનો, ભાવપણે ગવરાયો; ચરણઘર્મ ચક્રી હોઈ અહોનિશ, જગ જશવાદ સવાયો. મુશ્રી ૨૦ મોહ સહાય જ્ઞાનાવરણાદિક, દર્શન ને અંતરાયો; એ ચિહુંને દેઈ દોટ તિહાં, પાપપંકને પકાયો. મુઠ્ઠી ૨૧ ક્ષપકડ્ઝણીકી શક્તિ અનંતી, તિનસેં કર્મ ખપાયો; જ્ઞાન અનંત અનંત લહે તબ, જયત નીશાન બજાયો. મુશ્રી રર જ્ઞાનવિમલ પ્રભુતાઈ પાઈ, સવિ અરિવર્ગ ખપાયો; કેવલજ્ઞાન તણો ગુણ પામી, ચામર છત્ર ઘરાયો;
ધ્યાન શુક્લ દોઈ પાયો. મુશ્રી ૨૩
|| દોહા II. ઉત્સવ કરતા અતિ ઘણો, સકલ સુરાસુર વૃંદ; લાયક નરનાયક મલી, ઘરતા અતિ આનંદ. ૧ કંચન કમલદલ ઉપરે, બેઠા શ્રી મુનિરાય; સુવર્ણ સિંહાસન પણ કરે, જિહાં વિચરે તિણ ઠાય. ૨ નિજ ગોકિરણ પસારથી, દૂર કરે તમ રાશિ; ભવિક ચિત્તના અતિ ઘણા, જેણી પરેતરણી પ્રકાશ. ૩ જનપદ માંહે વિચરતાં, દીએ બહુલા ઉપદેશ; જસ દર્શનથી જીવના, નાસે સયલ કિલેશ.૪ સોલ સહસ અણગારને, દીખ દીએ નિજ હાથ; તેહ અર્ધમાને વલી, સાઘવી ગુણમણિ સાથ. ૫ નિજ ઘર્મોપદેશ કરી, કેઈ સમકિતવંત; શ્રાવકવ્રત દીઘાં બહુ, ક્રિયાદાન ગુણવંત. ૬ વયર વિરોઘ શમાવતા, કરતા જન ઉપકાર; સંવેગી શિર સેહરો, સમતા રસ જલધાર. ૭ સાધુપણે શ્રુતકેવલી, ટાલતા સંદેહ; વલી થયા કેવલ કેવલી, ક્ષાયિક ગુણના ગેહ. ૮
૧. સૂર્ય ૨. માપે, સંખ્યાએ
Page #208
--------------------------------------------------------------------------
________________
ખંડ ૪ | ઢાળ પ૨
૪૮૩
|| ઢાલ બાવનમી II
(ટોડરમલ જીત્યો રેએ દેશી) ગુણચંદ્રાદિક સાધુને રે, ઘાતી કરમ ક્ષય થાય;
શ્રીચંદ્ર મુનિ જીત્યા રે. જીત્યા જીત્યા મુનિ સમુદાય; શ્રીચંદ્ર મુનિ જીત્યા રે. ચંદ્રકલાદિક સાધવી રે, કમલસિરિ સુખદાય; શ્રી કેવલજ્ઞાન સહાય શ્રી શ્રી જિનધર્મને સુપસાય. શ્રી. ૧ સામોહતા સરગે ગઈ રે, એક ભવે લહેશે મોક્ષ; શ્રી અવર સવે લખણાદિકા રે, સચિવે ટાલ્યા દોષ; શ્રી કીઘો કીઘો કર્મનો શોષ શ્રી જીત્યો જીત્યો રાગને રોષ; શ્રી
લહ્યો આતમ ગુણનો પોષ. શ્રી૨ બહુ શિષ્ય કેવલ પામીને રે, પહોતા મુગતિ મઝાર; શ્રી કઈ અનુત્તરે ઉપના રે, જિહાં છે એક અવતાર; શ્રી સાહુણીનો પરિવાર, શ્રી. એણી પર તસ ગાતે સાર; શ્રી પામ્યા પામ્યા ભવનો પાર, શ્રી ઘન ઘન તસ અવતાર. શ્રી૩ કેઈ વળી કલ્પે ઊપના રે, તેહના ત્રણ અવતાર; શ્રી પણ અધિકો કોઈને નહીં રે, ભવના તાસ વિસ્તાર; શ્રી હસ્ત દીક્ષિત અણગાર, શ્રી ઉત્તમ જસ આચાર; શ્રી
નિર્વહ્યા સંયમ ભાર. શ્રી ૪ પાંત્રીશ વરસ લગે પાલીઓ રે, કેવલનો પર્યાય; શ્રી આઠ વરસ છદ્મસ્થમાં રે, તપ તપે દુષ્કર થાય; શ્રી દૂર અવશેષ અપાય, શ્રી પાસે જે ષકાય; શ્રી. ઘર્મે જેહ અમાય, શ્રી જગ જસ પડહ વજાય. શ્રી૫ બાર વરસ કુમરપણે રે, ઇકશત વરસનું રાજ; શ્રી એકશો પંચાવન આગલે રે, આયુ સકલ શુદ્ધ સાજ; શ્રી વાઘિ વાઘિ બહુ જસ લાજ,શ્રી સરે સારે ભવિ જન કાજ; શ્રી ગાજે જેમ જલઘર ગાજ, શ્રી દીએ દેશના મુનિરાજ. શ્રી૬ સયોગી ગુણઠાણમાં રે, તિહાં શૈલેશી કરણ; શ્રી યોગ તણી થિરતા ઘરે રે, હોયે અયોગીકરણ; શ્રી કરે કરે ધ્યાનનું શરણ, શ્રી કરે તિહાં કાયનું કરણ; શ્રી
Page #209
--------------------------------------------------------------------------
________________
૪૮૪
શ્રીચંદ્ર કેવલીનો રાસ
દોય પાયે ભવ તરણ, શ્રી હોય ત્યારે કર્મનું જરણ; શ્રી સકલ કર્મ નિર્જરણ, શ્રી નહીં ફરીને અવતરણ; શ્રી
અક્ષયસ્થિતિ નહીં મરણ. શ્રી. ૭ પાલી પૂરણ આઉખું રે, વિપુલગિરિ અહિઠાણ; શ્રી કરી અનશન આરાઘના રે, પામ્યા તિહાં નિર્વાણ; શ્રી જુઓ જુઓ પુણ્ય પ્રમાણ, શ્રી જાસ અખંડિત આણ; શ્રી. મોહતિમિર ભર ભાણ, શ્રી જસ નામે કોડ કલ્યાણ. શ્રી. ૮
કવત્તિ વરિત્રથા साहिय वाह सयंतो, तिखंडनिव सयल लभई य पयकमलो एगं छत्तं रज्जं, पालाइ इंदुव्व सिरिचंदो १ कम्मट्ठ गट्ठी अटुं, अट्ठहिं वरिसेहिं जोग सथ्थेणं संखविय जेण मुणि, सो सिरिचंदो केवली जयओ २ भवियकमलाण वयणु, करेहिं जो दिणय सव्व बोहितो विहरइ केवलिणंतं, वंदे सिरिचंद रायरिसी ३ निव्वाणी धम्मतिथ्थे, पणपण सयाउयं च पालित्ता सिद्धिं पत्तो' जो तं, सिरिचंदण महणंत महं ५ એમ ઉત્તમ શ્રીચંદ્રનું રે, ચરિત્ર સુણો સુખકાર; શ્રી અનુત્તર, શિવ કે કલ્પની રે, ગતિ લહે તસ પરિવાર; શ્રી એ તપનો અધિકાર, શ્રી આંબિલ વર્ધમાન સાર; શ્રી કરો તુમે ભવિ નર નાર, શ્રી ઘરીએ ચિત્તમાં નિરઘાર; શ્રી જેમ હોય જયજયકાર, શ્રી જ્ઞાનવિમલ ગુરુ આઘાર. શ્રી ૯
| દોહા ઇમ ગૌતમ ગણઘર કહે, સુણી ચેડા મહારાજ; શ્રેણિક આગળ વીરજી, ભાખ્યું મ સમાજ. ૧ તિમ મેં પણ તુજ આગળ, કહ્યું ચરિત્ર રસાલ; એ આંબિલ વર્ધમાન તપ, મહિમા સુણ ઉજમાલ. ૨ શ્રીચંદ્ર કેવલીની કથા, પૃથા ઘણી એ માંહિ; વૃથા નહીં એ વાતમાં, જેમ જલદ ગાજ નિશિ માંહિ. ૩
Page #210
--------------------------------------------------------------------------
________________
ખંડ ૪ / ઢાળ પ૩
૪૮૫
આઠમેં ચોવીશી પરહું, રહેશે એ તપ નામ; કોઈ એવો થાયશે, પ્રશ્ન કરેશે તામ. ૫ કહો સ્વામી કોઈ એહવો, પહેલાં થયો છે ભૂપ; તવ જ્ઞાની કહેશે તિહાં, શ્રીચંદ્ર પ્રબંઘ અનૂપ. ૫ એમ નિસુણી ચેટક નૃપતિ, ગૌતમ ગણીથી વાત; તપ કરવા થયો ઉદ્યમી, લોક થોક સંઘાત. ૬ ઇંદ્રભૂતિ ગણિવર ભણે, નિરાશસ અનિદાન; તપ તપે તેહિ જ જગતમાં, તે નર રત્ન નિદાન. ૭ એમ જાણી જે તપ તપે, ખેપે તે કર્મની રાશ; લીએ તેહનાં ભામણાં, છૂટીજે ભવ પાશ. ૮ "
|ઢાલ ત્રેપનમી II (રાગ ઘન્યાશ્રી. થુણીઓ થણીઓ રે મેં એમ મુનીસર થણીઓ-એ દેશી) ફલીઓ ફલીઓ રે, મુજ આંગણ સુરતરુ ફલીઓ; શ્રી જિનરાજ કૃપાથી સંપ્રતિ, થયો સવિથી હું બલીઓ રે. મુળ ૧ એ શ્રીચંદ્ર ચરિત્રને ભણતાં, અનુભવ આવી મલીઓ; તવ નવપદનું ધ્યાન ઘરંતે, મોહ મિથ્યામત ટલીઓ રે. મુ૦ ૨ વિવિઘ શાસ્ત્રના ભાવ ગ્રહીને, સાર પરે સંકલીઓ; નવરસ યદ્યપિ એહમાં દીસે,પણ નવમા રસમાં ભળીઓરે. મુ૩ દર્શન જ્ઞાન સ્વરૂપ છે એહમાં, નહીં કિહાં વયણે ખલીઓ; પણ મૂઢને મન તેહન ભીંજે, જેમ ઘનજલે મગસલીઓ રે. મુળ ૪ પંચાંગી સંમત ગીતારથ, ઓલાસી પય તલીઓ; ગ્રહો અર્થ જેમઅદત્ત ન લાગે, નાણીનહોછલછલીઓરે. મુળ ૫ ખલ અંતર મીઠાશ ન ઘારે, જેમ પીલુનો કલીઓ; ઉપકૃતિ ન કરે ને કરતાં વારે, જેમ તરુવર બાવલીઓ રે. મુ ૬ સજ્જન સજ્જનતા નવિ મૂકે, જિમ અગર અન્ને પરજલીઓ; ચંદન છેદ્યો કરે સુરભિતા, જો વાંસલો લેઈ નિર્દલીઓ રે. મુ૭ સુસ્વર સુકવિ ને હૃદય વિકસ્વર, તસ મુખથી સાંભળીઓ; અધિક સવાદ દીએ સાકર લવે, મિશ્રિત મોદક દલીઓ રે. મુ૦ ૮
શ્રી. ૩૨
Page #211
--------------------------------------------------------------------------
________________
૪૮૬
શ્રીચંદ્ર કેવલીનો રાસ
મૂઢ રહે એ નિસુણી કોરો, બોર માંહે જેમ ઠલીઓ; સ્યાદવાદનું રૂપ લહે નિવ, આપતિ બાઉલીઓ રે. મુ॰ ૯ શ્રોતાજન નિસુણીને હર્ષે, જેમ જેઠી જલધિ ઉચ્છલીઓ; અજ્ઞાની એહમાં મૂંઝાયે, જેમ ગાઘો પંકે ક્લીઓ રે. મુ॰૧૦ મહારે તો ગુરુ ચરણ પસાયે, અનુભવ આવી મલીઓ; વળી વિશેષે ગુણીના ગુણ ભણતાં,ăમગમાંહે ઘી ઢલીઓ રે. મુ॰૧૧ અંતર ભાવ ન સૂઝે તેહને, જે હોય મોઢે છલીઓ; તેહ સદાગમ સચિવ પસાયે, મિથ્યાભ્રાંતિ તમ ટલીઓ રે. મુ૦૧૨ એહ ચરિત્ર પવિત્ર ભણંતે, આજ દહાડો વળીઓ; જ્ઞાનવિમલસૂરિ ચરણકૃપાથી, મંગલ કમલા મલીઓ રે. મુ૦૧૩ || દોહા ||
એહ રાસનું ખાસ છે, આનંદમંદિર નામ; સુવિહિત સાધુને તેહમાં, વસતાં સુખનું ઠામ. ૧ શ્રીહરિભદ્ર સૂરિ તણા, ભાણેજા સંબંધ; વળી શિષ્ય સંબંધે થયા, શ્રીસિદ્ઘર્ષિ પગજગંધ. ૨ તેણે ચરિત્ર પહેલાં કહ્યું, પ્રાકૃત ગાથાબંધ; સંસ્કૃત તસ અનુસારથી, કીયો ચરિત્ર પ્રબંધ, ૩ તસ અનુસારે મેં કહ્યો, તાસ સરસ અઘિકાર; જે કાંઈ અસમંજસ હોવે, લેજો સુવ સુધાર. ૪ લોકમાંહે પણ એમ છે, જોવે મુખ તનુ સોભાગ્ય; વ્યંગ અંગ જોવે ન કો, તેણી પ૨ે દોષનો ત્યાગ. ૫ સજ્જનની પરષદમાંહે, ન હોવે ખલનો ચાર; પણ વિનયીને વિનયનો, કરવાનો વ્યવહાર. ૬ છે પ્રાણી સહુ કો ભલા, આપાપણે આચાર; પણ જે આગમ સાખ ઘે, તે વિરલા સંસાર. ૭ તે ભણી આનંદમંદિરે, વાસ વસો ગુણવંત; એહ આનંદમંદિર તણો, કહું સહુ સુણો સંત. ૮
૧ ગાંડો, પાગલ ૨. જેઠ મહીનામાં દરિયામાં ભરતી આવે તેમ ૩. કાદવમાં ૪. ખીચડીમાં ઘી ઢલ્યા જેવું ૫. ગંધહસ્તી ૬. ચાર=ફરવું, ગમન
Page #212
--------------------------------------------------------------------------
________________
ખંડ ૪ / ઢાળ ૫૪
૪૮૭
| ઢાલ ચોપનમી ||
(લાછલદે માત મલ્હાર–એ દેશી) આનંદમંદિર વાસ, પૂરો સુગુણ નિવાસ; આજ હો ભાવે રે દેખાડું મંદિર કેરડાજી.
જીરે જીહો ભાવે. ૧ શ્રી શંખેશ્વર પાસ, થતિ મંગલ ગુણ રાશ;
આજ હો જાણો રે તે સૂધી સુથિર છે ભૂમિકાજી. ૨ ચાર અધિકાર ચાર ઘાર, શોભા અધિક ઉદાર;
આ૦ ચોથે રે અધિકારે શોભા અતિ ઘણીજી. ૩ એકશત આઠ રસાલ, વિવિઘ રાગની ઢાલ;
આ૦ જાણો રે તે થંભા અનુપમ (ગેહનાજી. ૪ ગોખ તણા બહુ જોષ, જિનગુણસ્તુતિના પોષ;
આ તેહમાં રે બેસતાં મનડું ઉલ્લસેજી. ૫ સુસઢાદિક અધિકાર, સંબંઘ વિવિધ પ્રકાર;
આ૦ જાણો રે સાતે તે ભૂમિ સોહામણીજી. ૬ જ્ઞાન દર્શન ચારિત્ર, તાસ સ્વરૂપ વિચિત્ર;
આ દીસે રે અતિ મહોટા જેહમાં ઓરડાજી. ૭ સિદ્ધાચલ સૌભાગ્ય, પરમેષ્ઠી પરભાગ;
આ૦ પોહોઢી રે પટશાલો પોહોલી ગેહનીજી. ૮ પંચાચાર વિચાર, સમકિતરૂપ ઉદાર;
આ૦ કહીએ રે તે પેટી ગુણરયણાં તણીજી. ૯ ગાથાદિક બહુ સૂક્ત, વિવિઘ કવિત સંયુક્ત;
આ૦ સોહે રે મન મોહે વૃઢતર આંગણુંજી. ૧૦ સુગુરુ સુદેવ સુધર્મ, દાખ્યા તેહના મર્મ
આ૦ ઉપર રે આચ્છાદન ભવદુઃખ વારતાંજી. ૧૧ વઘતી છે જે ઢાલ, તે ધ્વજપટ સુકુમાલ;
આ૦ મહિમા રે દીપતો ચિહું દિશિ તે કરેજી. ૧૨ ૧. ઘરના ૨. સુભાષિત ૩. મજબૂત
Page #213
--------------------------------------------------------------------------
________________
૪૮૮
શ્રીચંદ્ર કેવલીનો રાસ ઇત્યાદિક બહુ વસ્ત, જેહમાં અછે રે પ્રશસ્ત;
આ૦ આલોયણની શોધિ જે ઘર ઘોલીયુંજી. ૧૩ જેહમાં રોગ ને શોગ, નહીં જિહાં દુષ્ટ સંયોગ;
આ૦ દીસે રે બહુ ઠામે લાભ અનેકઘાજી. ૧૪ તે ભણી એ અભિરામ, આનંદમંદિર નામ;
આ૦ થાપ્યું રે ગુણ જાણી પ્રાણી એ સુણોજી. ૧૫ સંઘ વસો એ માંહિ, આણી અધિક ઉત્સાહ;
આ થ્રેણીઓ રે એ સંઘને પવયણમાં ઘણુંજી. ૧૬ સંઘ તે ગુણમણિ ખાણ, રોહણાચલ સમ જાણ;
આ૦ મંડણ રે ત્રિભુવનનો સંઘને જાણીએજી. ૧૭ સંઘ તે શશી ને સૂર, પુણ્ય પ્રતાપ પડૂર;
આ૦ ચક્ર નગર રે રથ કજ ઉપમ તે લહેજી. ૧૮ મેરુ સુરેંદ્ર ને સિંધુ, સંઘ તે જગનો બંધુ;
આ એહવી રે કીર્તિ કહી ઝાઝી સંધનીજી. ૧૯ જિનઆણા આઘાર, વરતે જે સંસાર;
આ તેહવો રે શ્રીસંઘ વસો એણે મંદિરેજી. ૨૦
| વેવ્ય (શાર્દૂ૦) संघोऽयं गुणरत्नरोहणगिरिः, संघस्सतां मंडनं संघोऽयं प्रबलप्रतापतरणी, संघो महामंगलं संघोऽभीप्सितदानकल्पविटपी, संघो गुरुभ्यो गुरुः संघः सर्वजनाधिराजमहितः, संघश्चिरं नंदता १
ભાવાર્થ-આ સંઘ છે તે ગુણરૂપી રત્નના પર્વત સમાન છે અને સજ્જન પુરુષનું ખંડન છે તથા પ્રબલ પ્રતાપવાલા સૂર્ય સમાન છે, મહા મંગલકારી છે, અને અભીસિત દાન દેવામાં કલાવૃક્ષ સમાન છે, અને મોટામાં મોટો છે; એવો સર્વજનાઘિરાજે પૂજિત આ સંઘ ઘણા કાલ પર્યત આનંદ પામો. ૧
જેહમાં ગુરુની વાણ, કહી ઉપદેશની ખાણ;
આ જાણો રે તે ઘરમાં વિવિઘ સુખાશિકાપુ. ૨૧ ૧. પ્રવચનમાં, શાસ્ત્રમાં
Page #214
--------------------------------------------------------------------------
________________
૪૮૯
ખંડ ૪ | ઢાળ ૫૪
એ મંદિરની રખવાલ, વિજયા અતિ સુકુમાલ;
આ જિનની રે વાણી છે શ્રીભુવનેશ્વરીજી. ૨૨ જગદંબા જગઆઘાર, જેહની શક્તિ અપાર;
આ ગાયે રે પર્દર્શનમાં બહુ નામે કરી જી. ૨૩ દેશના સુખડી પાય, ભાંજે ભુખડીના અપાય;
આ૦ થાયે રે તૃપ્તા ભવિપ્રાણી તાસ સવારથીજી. ૨૪ તિહાં તાંબૂલ અમૂલ, ગ્રહો ભવિજન અનુકૂલ;
આ અહોનિશરે આરોગીનિયરોગીટલોજી. ૨૫ એલા ક્ષમા દયા જાવંત્રિ, સત્ય લવિંગ વિચિત્ર;
આ કારુણ્ય પૂગીફલ સદલને ભેલીએજી. ૨૬ તત્ત્વોદય તે બરાસ, દાનાદિક શુદ્ધ વાસ;
આ૦ શીલ આચારણાદિક નાગરવેલડીજી. ૨૭ શ્રી જિનરાજે દીઘ, એ તાંબૂલ વિશુદ્ધ;
આ એહવાંરે બીડાં ખાઈને શુચિરંગે રમોજી. ૨૮ જ્ઞાનવિમલ ઘરી નેહ, એહ આનંદમંદિર ગેહ; આ ઉદ્યમ આણીને એ ઘર સુખ હેતે કર્યુંજી. ૨૯
વ્ય (શાર્દૂ૦) एला यत्र दया क्षमा च लचली, सत्यं लविंगं परं कारुण्यं क्रमुकीफलानि विदति चूर्णस्तु तत्त्वोदयाः कर्पूरं मुनिदानमुत्तमगुणं शीलं सुपत्रोच्चयो ग्रह्णध्वं गुणकृज्जिनौर्निगदितं तांबूलमेतजनाः १
ભાવાર્થ-હે ભવિજનો, શ્રી જિનેં કહ્યું એવા તાંબૂલના બીડાને ગ્રહણ કરો. તે તાંબૂલ કેવું છે? તો કે જેમાં દયારૂપ એલચી છે, ક્ષમા રૂપ જાવંત્રી છે, સત્યરૂપ લવિંગ છે, કારુણ્યરૂપ સોપારી છે, સુતત્વોદયરૂપ ચૂનો છે, મુનિને દાનરૂપ જેમાં બરાસકપૂર છે, અને જેમાં આચારરૂપ નાગરવેલનું પાન છે. જિહાં રવિ શશિનાં તેજ, સિંઘુ ઘરાને હેજ.
આ આનંદમંદિર એ તિહાં લગે થિર રહોજી. ૩૦
૧ સોપારી
Page #215
--------------------------------------------------------------------------
________________
૪૯૦
શ્રીચંદ્ર કેવલીનો રાસ
|| દોહા II
ગુણગેહ. ૧
જિણંદ;
સૂરીંદ. ૨
પ્રગટ્ટ;
અતીત ચોવીશી એહથી, થઈ પહેલી જેહ; નિર્વાણીજિન તીરથે, થયો એહ તે સંબંધ તપ ઉપરે, સંપ્રતિ વીર ગૌતમ પ્રમુખ પરંપરા, વળી જે પૂર્વ તેણે કથિત ચરિત્રથી, તસ અનુસારે ઢાલરૂપ એ બાંઘિયું, મન મોઠે ગહગટ્ટ. ૩ અત્તાગમ ને અનંતરા, પરંપરાગમ જેહ; ગ્રહ્યું વચન પ્રમાણ છે, તેહિજ નિસંદેહ. ૪ આપમતિ અભિનિવેશીયા, અવિનયી ને ‘બહુમાય; તેહનાં વચન પ્રમાણતાં, બહુ સંસારી થાય. પ જિનઆણા આગલ કરે, નયગમ ભંગ પ્રમાણ; સ્યાદ્વાદી શુદ્ધ કથક જે, જ્ઞાન ક્રિયા અહિઠાણ. ૬ તેહનાં વચન પ્રમાણતાં, સમકિત નિર્મલ થાય; સમકિતથી ચારિત્રના, ગુણ સઘલા ઠહરાય. ૭
II ઢાલ પંચાવનમી ||
(રાગ ઘન્યાશ્રી / તપગચ્છકો સુલતાન સોહાવે—એ દેશી) તપગચ્છ નિર્મલ જેમ ગંગાજલ, લાયક નાયક તેહનાજી; શ્રીઆનંદવિમલ સૂરીશ્વર,સંપ્રતિ સંવેગગુણ જેહનાજી. સુણો ભવિયણ સાધુ તણા ગુણ, ભણજો ભાવ ઘરીનેજી; જિનદરિસન મુનિવંદન એ બેઠુ, મહોટી કરણી ભવિનેજી. સુ૦ ૨ ક્રિયા ઉદ્ઘાર કરીને જેણે, શાસન શોભ ચઢાઈજી; કુમતિ જલધિમાં પડતા જનને, બોધિ દીઓ સુખદાયીજી. સુ॰ ૩ શ્રી વિજયદાન સૂરીશ્વર સુંદર, તસ પટ દિનકર સિરખાજી; અઢી લાખ જિનબિંબ પ્રતિષ્ઠા, જિનમતે સુધા પરખ્યાજી. સુ૦ ૩ હીરો શ્રી હીરવિજયો સૂરિ, કીર્તિ સજી જેણે ગોરીજી; સાંઈ અકબરને નિજ વયણે, જિનમતશું મતિજોરીજી. સુ॰ ૪
૧. બહુ માયાવાળા ૨. ઉજ્જ્વલ
Page #216
--------------------------------------------------------------------------
________________
ખંડ ૪ / ઢાળ ૫૫
સાંઈ સલિમ આગળ જયવરિયો, શ્રી વિજયસેન ગુણ દરિયોજી; બિરુદ સવાઈ જગતગુરુ દરિયો, મતિ સુરગુરુ અધિકરિયોજી. સુ૦ ૫ શ્રી વિજયદેવ સૂરીશ્વર તસ પટે, ઉદયો અભિનવ ભાણજી; આચાર્ય શ્રી વિજયસિંહ સૂરીશ્વર, જ્ઞાન ક્રિયા ગુણ ભાણજી. સુ॰ ૬ અનુક્રમે તે આચારજ સુર પ્રતે, પ્રતિબોધનને પહોતાજી; શ્રી વિજયદેવ સૂરિ નિજ પટે થાપે, શ્રી વિજયપ્રભ સૂરિ વિનીતાજી. સુ॰ ૭ સંપ્રતિ જે જયવંતા હુંતા, તસ ગચ્છ શોભાકારીજી; શ્રી આનંદવિમલ સૂરિ દીક્ષિત, કવિ ધર્મસિંહ મતિ સારીજી. સુ॰ ૮ તસ શિષ્ય શ્રીજયવિમલ વિબુધ વર, કીર્તિવિમલ શિષ્ય તેહનાજી; શુદ્ધાચારી શુદ્ઘ આહારી, બિરુદ કહીજે તેહનાંજી. સુ૦ ૯ શ્રીનયવિમલ પંડિત વૈરાગી, શિષ્ય તેહના લહીએજી; શ્રી વિજયપ્રભ સૂરિની આણા, શીશ ઘરી નિર્વહીએજી. સુ॰૧૦ ઘીરવિમલ પંડિત તસ સેવક, સમયમાને શુદ્ધ વાણીજી; શક્તિ પ્રમાણ ક્રિયા અનુસરતા, શીખવતા ભવિ પ્રાણીજી. સુ॰૧૧ વર્ષમાન તપકારક તેહના, લબ્ધિવિમલ શિષ્ય તેહનાજી; લઘુ સેવક નયવિમલ વિબુધની, બુધમાં સબલ જગીસાજી. સુ૦૧૨ સયણ સહાયે ચિત્ત નિરમાયે, ઉપ સંપદ કરી લીધુંજી; આચારજપદે જ્ઞાનવિમલ ઇતિ, નામ થયું સુપ્રસિદ્રુજી. સુ૦૧૩ નિધિ યુગર મુનિ શશિ' (૧૭૨૯) સંવત્ માને,
ફાગુણ શુદિ પંચમી દિવસેજી; પત્તન નયર તણે તસ પાસે, પદ પામ્યું શુભ દેશેજી. સુ૦૧૪ વિજયપ્રભસૂરિને પાટે, પક્ષ્મ સંવેગ સુહાયા જી; જ્ઞાનવિમલ સૂરિ સંપ્રતિ દીપે, તેજે તરણી સવાયાજી. સુ૦૧૫ તેણે એ આનંદમંદિર નામે, રાસ કર્યો સુખહેતેજી; સાગરવિજય બહુ સમવાયે, સુણવાને
સંકેતેજી. સુ૦૧૬
રાઘનપુર શહેરે પ્રારંભ્યો, સંપૂરણ થયો નભ॰ મુનિ વિદ્યુ (૧૭૭૦) સંવત્ માને, અધિક અધિક
મુનિ
૪૯૧
તિહાંહિજી;
ઉચ્છાહિજી. સુ૦૧૭
Page #217
--------------------------------------------------------------------------
________________
૪૯૨
શ્રીચંદ્ર કેવલીનો રાસ મહા સુદિ અજુઆલી તેરશ, પુષ્પારકને યોગેજી; સ્નાત્રોચ્છવ દિને ચઢ્યો પ્રમાણે, એથી સુખીયો સવિ લોગજી. સુ૧૮ અરિહંત સિદ્ધ સુસાઘુ ઘર્મનાં, મંગલ એડી ચારજી; એ આનંદમંદિરમાં તેહથી, સુખીયો સહુ સંસારજી. સુ૦૧૯ એક શત એકાદશ છે ઢાલા, નવ નવ બંઘ રસાલાજી; સંત છાંદોત્તેર ગુણયાલ ગ્રંથે, ભણતાં મંગલમાલાજી. સુ૨૦
ગાથા ૨૩૯૫ થઈ છે તે इतिश्री श्रीचंद्रप्रबंधे प्रवासचर्यायां १ तापस प्रतिजागर २ स्वर्णसिद्धिप्रापण ३
श्रीपर्वते गमन ४ भिल्लमोचन ५ अयकुंभ स्वर्णीकरण ६ स्थाने स्थाने कन्यापाणिग्रहण ७ करकोटद्वीपगमन ८ तत्र उमाखर्परामुखात्
ज्ञातपितृदुःखं तन्निराकरणार्थ निमित्तरूपधरण ९ पातालनगरी कन्यापाणिग्रहण १० चंद्रहास्यखड्गप्रापण ११ विद्यासाधन १२ तत्र वने अवधूभवन मातृमिलण १३ स्वरक्षण तत्र जंतुगृहांतज्वलन पितृरक्षण १४
गजवशीकरण १५ भिल्लधर्मोपदेशकथन १६ मोहनी प्रतिबोधन विविध विनोद विलोकन १७ भाटके पाणिग्रहण १८
राज्यपुत्रबंधमोचन १९ शीलदृढकरण २० राजामिलण २१ बंधुजन्मा महाकरण २२ सकलस्त्रीसमुदायीकरण २३ वैताब्यगमन २४ तद्राज्यादि बहुलाभप्रापण २५ धर्मोपदेशश्रवण २६ स्वभव पृच्छन २७
श्राद्धधर्म अंगीकरण २८ राज्यस्थापन २९ प्रतापसिंहादि पितृ मातृ संयमग्रहण शिष्यासहन सुसढकथाकथन ३० धर्मकरणीकरण ३१ सुतादीनां देशराज्यादि वितरण ३२ स्वयं दीक्षाग्रहण ३३ केवलज्ञान प्रापण ३४ परिवार दीक्षण ३५ आत्मनिर्वाण गमन आनंदमंदिर गुणप्रगटन इत्याधनेकविचारसारमय आनंदमंदिरनाम्नि रासके
चतुर्थोऽधिकारः समाप्तः।
॥ समाप्तोऽयं ग्रंथः॥
શ્રીચંદ્ર કેવલીનો રસ
સમાપ્ત
Page #218
--------------------------------------------------------------------------
_