________________
શ્રી વીતરાગ સ્તોત્ર-પહેલો પ્રકાશ
૯
પ્રસ્તાવના
૩) અન્વય સહિત શબ્દાર્થ – યત:-જેનાથી, પુરુષાર્થપ્રયા : ધર્મ, અર્થ, કામ અને મોક્ષ એ ચાર પુરુષાર્થોનો ઉપાય બતાવનારી, વિદા:-શબ્દાદિ વિદ્યાઓ પ્રવર્તત-પ્રવર્તી છે. યJ-જેનું, જ્ઞાનં-જ્ઞાન, વિવિધૂતમીવવિમાસ-વર્તમાન, ભવિષ્ય અને ભૂત એ ત્રણે કાળના સમસ્ત ભાવોને પ્રકાશિત કરનારું છે.
પંચમીવિભજ્યત્તપદને કહે છે– જે સર્વજ્ઞ પરમપુરુષથી ધર્મ, અર્થ, કામ અને મોક્ષ એ ચાર પુરુષાર્થોનો ઉપાય બતાવનારી શબ્દવિદ્યા વગેરે વિદ્યાઓ પ્રવર્તી પ્રગટ થઇ તે પરમપુરુષના ધ્યાનથી પુરુષાર્થની પ્રાપ્તિ થવાથી હું પણ કૃતકૃત્ય છું. પુરુષાર્થના ઉપાયની પ્રાપ્તિથી કૃતકૃત્યતા યુક્ત જ છે.
પુરુષાર્થનો ઉપાય મળે તો પુરુષાર્થ થાય, પુરુષાર્થના ઉપાય વિના સાચો પુરુષાર્થ થાય નહિ. પુરુષાર્થનો ઉપાય મળે એટલે સાચો પુરુષાર્થ કરીને જીવ પોતાને ઇષ્ટ એવા શાશ્વત સુખને પ્રાપ્ત કરી શકે છે. માટે અહીં કહ્યું કે પુરુષાર્થના ઉપાયની પ્રાપ્તિથી કૃતકૃત્યતા યુક્ત જ છે.
પુરુષાર્થનો ઉપાય બતાવનારી શબ્દવિદ્યા વગેરે વિદ્યાઓ ભગવાનથી પ્રવર્તે છે. કારણ કે દ્વાદશાંગીનો મૂળ પાયો ઉત્પાદ વગેરે ત્રિપદી છે. ત્રિપદીને યોગ્ય ગણધરોને ભગવાન સ્વયં ત્રિપદી કહે છે. દ્વાદશાંગી સિવાય બીજું કોઇ પણ વિદ્યાનું સાધન (=ઉપાય) નથી. આથી સમસ્ત વિદ્યાઓનું ભગવાન જ મૂળ ઉત્પત્તિસ્થાને છે. ' : ષષ્ઠી વિભજ્યત્ત પદને કહે છે– જે પરમાત્મા ભગવાનનું ઘાતકર્મના
અત્યંત ક્ષયથી ઉત્પન્ન થયેલું જ્ઞાન વર્તમાન, ભવિષ્ય અને ભૂત એ ત્રણે કાળના પદાર્થસમૂહને પ્રગટ કરવામાં પ્રવીણ છે, આવા તે ભગવાનનો હું કિંકર છું.
અહીં આશય આ પ્રમાણે છે – આ જગતમાં જેને માત્ર અષ્ટાંગનિમિત્તનું અલ્પ જ્ઞાન છે, અને તે જ્ઞાન પણ વિસંવાદી થવાથી અનેકાંતિક છે દરેક વખતે સાચું જ હોય એવા નિયમથી રહિત છે, તે પુરુષની પણ તેના અર્થીઓ જાણે નોકર હોય તેમ પ્રતિક્ષણ ઉપાસના કરે છે. તથા જે ભગવાનને પૂર્વે વર્ણવેલ સ્વરૂપવાળું જ્ઞાન થયું છે, તે ભગવાનનું કિંકરપણું અનુત્તર દેવો પણ કરે છે. તો પછી મારા જેવો જીવ તે ભગવાનનું કિંકરપણું કરે તેમાં શું નવાઇ?
