________________
શ્રી વીતરાગ સ્તોત્ર-પહેલો પ્રકાશ
૮
પ્રસ્તાવના
સંબંધી દુર્બોધ દુર્ગતિનાં દુઃખો રૂપ ફળોના સમૂહવાળાં છે.
આ ક્લેશો વૃક્ષો જેવા હોવાથી વૃક્ષો છે.
કેવળજ્ઞાનની ઉત્પત્તિ સુધી (બાહ્ય) સંગનો ત્યાગ કરીને ત્રણ જગતમાં જેમનો પ્રતિપક્ષી યોદ્ધો નથી તેવા ઐરાવણહથી સમાન જે ભગવાને દુષ્કરતપથી તે ક્લેશવૃક્ષોને વારંવાર હલાવવા દ્વારા અસ્થિર કરીને શુક્લધ્યાન રૂપે પ્રચંડ સૂંઢથી પકડમાં લઇને રમત પૂર્વક મૂળ સહિત ઉખેડી નાખ્યાં તે ત્રિભુવનપતિથી હું પણ સનાથ છું. કારણ કે ભગવાન મને નહિ મળેલા ગુણો મેળવી આપીને અને મળેલા ગુણોનું રક્ષણ કરીને ગુણોને અનુકૂલ કરે છે=મારામાં ગુણવૃદ્ધિ થાય તેમ કરે છે.
ચતુર્થીવિભજ્યત્તપદને કહે છે– ક્લેશરૂપ વૃક્ષોને મૂળ સહિત ઉખેડી નાખનારા જે ભગવાનને સુર, અસુર અને મનુષ્યના સ્વામીઓ સકલ ક્લેશકાળોનું ઉચ્છેદન કરવા માટે મસ્તકથી જલદી જલદી નમે છે, ત્રિભુવનના શાશ્વતગુરુ તે ભગવાનને પરમાત્મામાં તલ્લીન બનેલો હું પણ ચાહું છું પ્રણામ વગેરે કરવા માટે તેમની સ્પૃહા કરું છું.
અહીં ભાવાર્થ આ છે – ખરેખર ! જો કે જેવી રીતે સુર-અસુરના સ્વામી ભગવાનને પ્રત્યક્ષ પ્રણામાદિ કરે છે, તે રીતે પ્રત્યક્ષ પ્રણામાદિ કરવાની સામગ્રી પાંચમા આરાના કાળમાં જન્મેલા મને મળે એ અસંભિત છે, તો પણ “મનોરથોને અગતિ નથી હોતી=મનોરથો ગમે ત્યાં જઇ શકે છે” એ ન્યાયથી હું માત્ર સ્પૃહા પણ ધારણ કરું છું. જેથી સારી રીતે અભ્યાસ કરેલી સ્પૃહાનો આ સંસ્કાર ભવાંતરમાં પણ આવે.
प्रावर्तन्त यतो विद्याः, पुरुषार्थप्रसाधिकाः ।
यस्य ज्ञानं भवद्भावि-भूतभावावभासकृत् ॥३॥ ૧. અહીં દુર્ગ એટલે દુર્બોધ. દુર્બોધ શબ્દનો અન્વય દુર્ગતિની સાથે છે. દુર્ગતિ દુર્બોધ છે.
મોટા ભાગના જીવો મિથ્યાત્વના કારણે કેવલ વર્તમાન જીવનને જ માનનારા હોવાથી
દુર્ગતિ છે એમ જલદી સમજી શકતા નથી, માટે દુર્ગતિ દુર્બોધ છે. ૨. અવચૂરિમાં ચામું વગેરે વિધ્યર્થ-પ્રયોગોમાં વર્તમાન કાળનો અર્થ કર્યો છે. ૩. મનુ + પ્રમ્ ધાતુનો અનુકૂલ કરવું, કૃપા કરવી, એવો અર્થ છે. પ્રસ્તુતમાં “અનુકૂલ કરે
છે” એ અર્થ બંધબેસતો થાય છે.
