________________
શ્રી વીતરાગ સ્તોત્ર-પહેલો પ્રકાશ
૬
પ્રસ્તાવના
પૂર્વપક્ષ માત્ર પરિમિત ક્ષેત્રને જ પ્રકાશિત કરી શકે તેટલા જ તેજવાળા સૂર્યની સાથે લોકાલોકને પ્રકાશિત કરવામાં તત્પર એવા પરમ જ્યોતિસ્વરૂપ પરમાત્માની સમાનતા ઘટી શકતી નથી. આગમમાં (આ. નિ. ગા. ૧૧૦૨ માન્ચે દિય થાયરો ના અર્થમાં) કહ્યું છે કે-“ચંદ્ર, સૂર્ય અને ગ્રહોની પ્રભા પરિમિત ક્ષેત્રને પ્રકાશિત કરે છે. કેવલજ્ઞાનનો લાભ તો લોકાલોકને પ્રકાશિત કરે છે.” .
ઉત્તરપક્ષ ઃ સારું, હે વિદ્વાન ! તું યુક્તિયુક્ત કહે છે, પણ વિચારણા કરતા અમારા વડે ચંદ્ર વગેરે સઘળાય તેજસ્વી વર્ગમાં પરમ જ્યોતિ સ્વરૂપ પરમાત્માના પ્રકાશની આંશિક સમાનતા પ્રાપ્ત થઇ શકે તેવી સંભાવનાની પાત્રતા માત્ર સૂર્યમાં જ કંઇક જોવામાં આવી છે. એથી અહીં “સૂર્ય સમાન તેજવાળા” એમ કહ્યું છે. પરમાર્થથી તો સુમેરુ અને પરમાણુની જેમ પરમાત્માના અને સૂર્યના તેજમાં મોટું અંતર છે.
સૂર્ય પણ અંધકારને દૂર કરવા વડે જ અંધકારના પારને પામે છે.
અહીં ભાવાર્થ આ પ્રમાણે છે–જેમ પરમાત્મા નિકાચિત કર્મોને દૂર કરીને જ નિકાચિત કર્મોના પારને પામે છે, તેમ સૂર્ય પણ અંધકારને દૂર કરીને જ અંધકારના પારને પામે છે. (જેમ જંગલ વગેરેના પારને પામવા ગતિ કરવી પડે છે તેમ અહીં નિકાચિત કર્મોના પારને પામવા ગતિ કરવી પડતી નથી, કિંતુ નિકાચિત કર્મોના પારને પામવા નિકાચિત કર્મોને દૂર કરવા પડે છે.)
सर्वे येनोदमूल्यन्त, समूलाः क्लेशपादपाः ।
मूर्धा यस्मै नमस्यन्ति, सुरासुरनरेश्वराः ॥२॥ ૨) અન્વય સહિત શબ્દાર્થ— યેન-જેના વડે, સર્વે-સઘળા, વત્તેશપા૯િ૫:-રાગાદિ ક્લેશરૂપ વૃક્ષો, સમૂના:મૂળ સહિત, સમૂન્યન્ત-ઉખેડી નંખાયા છે, ધર્મ-જેને, સુર/સુના :-સુર, અસુર અને મનુષ્યોના સ્વામીઓ, પૂર્વા-મસ્તકથી, નમસ્થતિ-નમે છે.
તૃતીયવિભજ્યત્તપદને કહે છે- જે ભગવાન પરમાત્મા વડે સઘળાંય ક્લેશરૂપી વૃક્ષો ઉખેડી નંખાયાં છે. અહીં અવિદ્યા, અસ્મિતા, રાગ, દ્વેષ અને અભિનિવેશ એ પાંચ ક્લેશો છે. તેમાં જે વસ્તુઓ અનિત્ય છે, અશુચિ છે, દુઃખસ્વરૂપ છે અને પોતાની નથી તે વસ્તુઓમાં મિથ્યાજ્ઞાન એ અવિદ્યા, અર્થાત્
