Vitrag Stotra

Author(s): Rajshekharsuri, Dharmshekharvijay
Publisher: Arihant Aradhak Trust

Page 9

શ્રી વીતરાગ સ્તોત્ર-પહેલો પ્રકાશ
૪
પ્રસ્તાવના :
થયેલો હોવા છતાં કેટલાકોની મતિ મહામોહથી હણાઇ ગઇ હોવાથી કેટલાકો આત્મ તત્ત્વને માનતા નથી. જેવી રીતે લોટ વગેરે દ્રવ્યોના સંયોગથી મદશક્તિ ઉત્પન્ન થાય છે તેવી રીતે જડ મહાભૂતોના સંયોગથી ચૈતન્યની (=આત્મ તત્ત્વની). ઉત્પત્તિ થાય છે એવી કલ્પના કરીને દેહને જ આત્મા માને છે. આથી તે =દેહને જ આત્મા માનનાર) દેહાત્મા છે. દેહથી ભિન્ન આત્મા જે રીતે સુપ્રમાણોથી સિદ્ધ થયેલો છે તે રીતે આગળ આઠમા પ્રકાશમાં બતાવવામાં આવશે.
જ્ઞાનાવરણીય વગેરે કર્મોથી જેનું માહાત્મ (=પ્રભાવ) હણાઇ ગયું છે. એવો શરીરયુક્ત સંસારી (એક ગતિમાંથી બીજી ગતિમાં પરિભ્રમણ કરનારો) જીવ અંતરાત્મા છે.
આ બે આત્મા હવે કહેવાશે તે વિશેષણસમૂહને સહન કરી શકતા ન હોવાથી પ્રસ્તુતમાં ઉપયોગી નથી, અર્થાત્ પ્રસ્તુતમાં આ બે આત્માની સ્તુતિ કરવાની નથી, આથી આ બે આત્માને અલગ કરવા માટે અહીં પર શબ્દનું ઉપાદાન કર્યું છે=ાર શબ્દનો પ્રયોગ કર્યો છે. '
જેનો સર્વ કર્મરૂપ મલસમૂહ દૂર થઇ ગયો છે એવો, જેને અનંત જ્ઞાનદર્શન-આનંદ-વીર્યરૂપ અનંત ચતુષ્ટય સમ્યક્ સિદ્ધ થયેલ છે એવો, શિવ (=ઉપદ્રવ રહિત), અચલ (=શાશ્વત) અને અપુનર્ભવ ( જ્યાંથી ફરી જન્મ ન થાય) એવા પરમ પદે રહેલો અને જ્ઞાન-દર્શનના ઉપયોગવાળો કેવલ આત્મા જ પરમાત્મા છે.
હવે પરમાત્મા જ વિશેષણથી યુક્ત કરાય છે. પરમાત્મા કેવા છે એના જવાબમાં અહીં કહે છે કે–પરં જ્યોતિ:=પરમાત્મા પરંજ્યોતિ છે. પર એટલે સર્વોત્કૃષ્ટ. અહીં જ્યોતિ જ્ઞાનસ્વરૂપ જાણવી. જેમની જ્ઞાનસ્વરૂપ જ્યોતિ સર્વોત્કૃષ્ટ છે તે પરંજ્યોતિ. પરમાત્માની જ્ઞાનસ્વરૂપ જ્યોતિ ક્યારે પણ નાશ પામતી નથી, અને લોકાલોકને પ્રકાશિત કરે છે, માટે સર્વોત્કૃષ્ટ છે. જ્યોતિ અને જ્યોતિવાળાનો અભેદ હોવાથી પરમાત્મા જ પરંજ્યોતિ છે. અહીં પરત=સર્વોત્કૃષ્ટતા મતિ-શ્રુતઅવધિ-મન:પર્યાયરૂપ જ્ઞાનાંશ ચતુષ્ટયની અપેક્ષાએ છે. (મતિ આદિ ચાર જ્ઞાન સંપૂર્ણ જ્ઞાન નથી, કિંતુ જ્ઞાનના અંશ રૂ૫ છે.) મતિ આદિ ચાર જ્ઞાન નાશ પામતાં હોવાથી અને અલ્પવિષયવાળાં હોવાથી એવાં (=સર્વોત્કૃષ્ટ) નથી. અથવા સૂર્ય, ચંદ્ર, વિજળી અને મણિ વગેરે સઘળાય જ્યોતિસમૂહમાં જે પર (=ઉત્કૃષ્ટ) જ્યોતિ (=પ્રકાશમય) છે તે પરંજ્યોતિ.