Vitrag Stotra

Author(s): Rajshekharsuri, Dharmshekharvijay
Publisher: Arihant Aradhak Trust

Page 8

શ્રી વીતરાગ સ્તોત્ર-પહેલો પ્રકાશ
૩
પ્રસ્તાવના
વિભક્તિ સુધીના એક વચનાત જ પદોની સાથે અને પછીના બે શ્લોકોના પ્રથમ વિભક્તિથી આરંભી સાતમી વિભક્તિ સુધીના એકવચનાત જ પદોની સાથે અનુક્રમે કર્તા અને કર્મ (વગેરે)ની વિવાથી યોજના કરવી. તે આ પ્રમાણે–
પIભી એ વિશેષ્ય પદ છે. તેથી અર્થ આ પ્રમાણે થાય- જે પરાત્મા પરજ્યોતિ છે તે શ્રદ્ધા કરવા યોગ્ય છે, અને જે પરાત્મા પરમેષ્ઠિઓમાં મુખ્ય છે તે ધ્યાન કરવા યોગ્ય છે. સૂર્યસમાન શોભાવાળા અને નિકાચિત કર્મ રૂપી અંધકારના પારને પામેલા જેનું મુનિઓ પણ ધ્યાન કરે છે તે પરમાત્માનું શરણ હું સ્વીકારું છું. જેના વડે સઘળાં રાગાદિ કુલેશરૂપ વૃક્ષો મૂળથી ઉખેડી નંખાયાં છે તે પરમાત્માથી હું અનાથ છું. જેને સુર, અસુર અને મનુષ્યોના સ્વામીઓ મસ્તકથી સહર્ષ નમે છે, પરમાત્મામાં તલ્લીન બનેલો હું તે પરમાત્માને ચાહું છું. જેનાથી ધર્મ, અર્થ, કામ અને મોક્ષ એ ચાર પુરુષાર્થોનો ઉપાય બતાવનારી શબ્દાદિ વિદ્યાઓ પ્રવર્તી છે, તે પરમાત્માથી હું કૃતકૃત્ય છું. જેનું જ્ઞાન વર્તમાન, ભવિષ્ય અને ભૂત એ ત્રણે કાળના સમસ્ત ભાવોને પ્રકાશિત કરનારું છે, તે પરમાત્માનો હું દાસ છું. જેમાં કેવલજ્ઞાન, સ્વાભાવિક સુખ અને પરમપદ એ ત્રણે એકતાને પામ્યા છે, તે પરમાત્માની સ્તુતિ કરવા વડે મારી વાણીને પવિત્ર કરું છું. આ પ્રમાણે પદોનો પરસ્પર સંબંધ છે.
હવે આ જ સ્તોત્રની દરેકપદને આશ્રયીને વ્યાખ્યા કરવામાં આવે છે–પર આત્મા તે પરમાત્મા, અર્થાત્ શ્રેષ્ઠ આત્મા. પરમાત્માની શ્રેષ્ઠતા દેહાત્મા અને અંતરાત્માની અપેક્ષાએ છે. આત્માના દેહાત્મા, અંતરાત્મા અને પરાત્મા એમ ત્રણ ભેદ છે. આત્મા ઉપયોગ લક્ષણવાળો છે, અર્થાત્ ઉપયોગ એ આત્માનું લક્ષણ (=અસાધારણ ધર્મ) છે. (ઉપયોગ એટલે બોધ રૂપ વ્યાપાર.) આત્મા અનાદિઅનંત છે. આત્મા પુદ્ગલથી બનેલો ન હોવાથી રૂપરહિત છે. આત્મા તેવા પ્રકારની સામગ્રીની સંપૂર્ણતાથી શુભાશુભ કર્મનો કર્તા છે, અને ઉદયને પ્રાપ્ત થયેલા શુભાશુભ કર્મનો જ ભોક્તા છે. આથી જ આત્મા આત્માના લક્ષણથી ભિન્ન લક્ષણાવાળા દેહથી ભિન્ન સ્વરૂપવાળો છે. આવો આત્મા અવિસંવાદી પ્રમાણથી સિદ્ધ ૧. ચોથાનો ઉત્તરાર્ધ, પાંચમો સંપૂર્ણ અને છટ્ટાનો પૂર્વાર્ધ એમ બે શ્લોકો. ૨. અસુરો (ભવનપતિ) દેવવિશેષ હોવાથી સુર શબ્દથી તેમનો નિર્દેશ થઇ જાય છે. આમ - છતાં, લોકમાં સુરના વિરોધી તરીકે અસુરોની=રાક્ષસોની પ્રસિદ્ધિ હોવાથી અહીં અસુર શબ્દનો જુદો ઉલ્લેખ કર્યો છે.