________________
બેતાજ બાદશાહ
પ્રેમચંદને જેમ વેપારમાં આગળ વધવાને ઉત્સાહ હતો તેમ વેપારની ખીલવણ માટે પૈર્ય અને જાતે કામ કરવાની ખંત હતી.
મુંબઈ વેપારી મથક થઈ પડવાથી રૂઉને જ તેના ઉત્પન્ન ક્ષેત્રમાંથી મુંબઈના બારે ખેંચાઈ આવતા અને તેને તાત્કાલિક ઉપાડ પણ થઈ જતું. આ પ્રમાણે રૂઉ ખરીદનાર દેશી-પરદેશી પેઢીને ઘરબેઠાં જોઈતું રૂ મળી રહેતું તેથી સંતોષ માનતા હતા જ્યારે પ્રેમચંદે આગળ વધી રૂઉના પાકવાળા મૂળ મથકમાં ખરીદી માટે પેઢીઓ ખોલવા અગર આડતીયા રોકીને મનમાન્ય માલ મેળવવા અને પરદેશી પેઢીઓને માલ પૂરો પાડવાને સગવડ વધારી.
હિંદ માટે આ નવી સૃષ્ટિ મંડાવાનો ઉષાકાળ હતો. યુરોપપશ્ચિમમાં યંત્રયુગને જન્મ થઈ ચૂક્યો હતો. કાપડ માટે રૂઉ કાંતવા અને વણાટ માટે યાંત્રિક સંચા સાલોવાળી મિલોના મંડાણ થવા લાગ્યાં હતાં, જ્યારે આ મિલોના ખોરાક માટે જોઈતું રૂઉ ઉત્પન્ન કરવાને ત્યાં જમીનમાં રસ-કસ કે કુદરતની કૃપા ન હોવાથી કારખાના માટે જોઈતું રૂઉ મેળવવાને અમેરિકા તથા હિંદુસ્તાન ઉપર આધાર હતો.
જોગાનુજોગ જે વખતે પ્રેમચંદે રૂના ધંધામાં ઝંપલાવ્યું અને રૂઉના ઉત્પન્ન ક્ષેત્રોમાં ભરૂચ-ગુજરાત-કાઠિયાવાડ અને વરાડ-ખાનદેશમાં એજન્સીઓની ચેજના કરી તે અરસામાં અમેરિકામાં આંતરવિગ્રહના શ્રીગણેશ મંડાવાથી ત્યાંના ખેડૂતોને હથિયાર સજવાને વખત આવ્યો.આ રીતે માનચેસ્ટરની મિલોને જોઈતું રૂઉ પૂરું પાડવાને અમેરિકાના દ્વાર બંધ થવાથી લેંકેશાયર-લીવરપુરના રૂઉના વેપારીનું લક્ષ હિંદ ની ખેંચાયું. આ વખતે મુંબઈમાં લીવરપુરને રૂઉ પૂરું
વાં માંડતા ને સ રીચી ટુઅર્ડ એન્ડ કું ની પેઢી કરતી.
