________________
ડાય છે. યુદ્ધ શરૂ કર લિયર કેદપકડાકારને ના ફાંસી
આવ્યો અને એ
પ્રબુદ્ધ જીવન ..
તા. ૧૬-૩-૯૫ હવે એક પક્ષે કોડલિયના સૈન્ય અને બીજા પક્ષે ગોનરિલ અને સૈન્યના એક કપ્તાનને કોર્ડલીયને ફાંસી આપી તેણે હતાશ થઈ રીગનના સૈન્ય વચ્ચે યુદ્ધ થાય છે તેમાં ગોરિલ અને રીગનના સૈન્યની આપઘાત કર્યો હતો એમ જાહેર કરવાની સૂચના આપી હતી એ કબૂલ સરદારી એડમન્ડ લે છે અને યુદ્ધમાં કોડલિયનું સૈન્ય હારી જતાં તે અને કર્યું અને તે કપ્તાનને પોતાની સૂચનાનો અમલ કરતો અટકાવવા તેણે લિયર કેદ પકડાય છે. યુદ્ધ શરૂં થયું તે પહેલાં એડગર એક વૃક્ષની છાય નિશાનીરૂપે એગરને પોતાની તલવાર આપી. એડેગર એ તલવાર
નીચે બેસાડેલા ગ્લોસ્ટરે કોડીલિય અને લિયર કેદ પકડાયાના સમાચાર લઈને જાય તે પહેલાં કપ્તાને એડમન્ડની સૂચનાનું પાલન કરી કોડલિયને ' એગર પાસેથી સાંભળી હતાશ થઇને ત્યાંથી જવાની એફગરને ના ફાંસી આપી દીધી હતી, લિયર કોડીલિયના મૃતદેહને પોતાના બે
પાડતાં કહ્યું: “મારે ક્યાંય નથી જવું. અહીં બેઠાં બેઠાં પણ માણસ સડી હાથમાં લઈને આવ્યો અને આક્રોશપૂર્વક બોલવા માંડ્યોઃ “તમે બધા જઈ શકે છે. તેને પોતાની સાથે સમજાવતાં એગરના મોમાં પત્થર જેવા છો. એ સદાય માટે ગઈ, આ પીછું તેના શ્વાસથી હાલે છે, શેક્સપિયરે જે ઉદ્ગારો મૂક્યા છે તેમાં તેનું જ જન્મ અને મૃત્યુને લગતું તે જીવે છે ! જો ખરેખર એમ હોય તો એ દૈવયોગ મેં જે કાંઇ કષ્ટ સહન ચિંતન પ્રગટ થતું જણાય છે. એડ્રગર ગ્લોસ્ટરને કહે છે: “વળી પાછા ક્યાં છે તે બધા મને ભુલાવી દેશે...કોડલિય, કોડલિય, જરા થોડો અવળો વિચાર કરવા માંડ્યા? માણસો આ દુનિયામાં આવવાનું સહન સમય જીવી જા. તું શું કહે છે? તેનો અવાજ નિત્ય સૌમ્ય, મૃદુ અને કરી લે છે તેમ તેમણે તેમાંથી જવાનું પણ સહન કરી લેવું જોઈએ. પોતે હળવો, સ્ત્રીની સર્વોત્તમ શોભા જેવો હતો...કોઇ કૂતરો, ઘોડો, કે ઉંદર પાકું પાન હોય એટલું જ જોઇએ. (Ripeness is all) કેદી બનેલી કેમ જીવતાં રહે અને તું નહિ?...તું હવે ક્યારેય પાછી નહિ આવે, કોડલિય કેદી લિયરને પૂછે છે, “આપણે આ પુત્રીઓ અને બહેનોને ક્યારેય નહિ, ક્યારેય નહિ, ક્યારેય નહિ, ક્યારેય નહિ, ક્યારેય મળવું નથી?' તેને ઉત્તર આપતાં લિયર કહે છે: “ના, ના, ના, ના, નહિ, “ક્યારેય નહિ'ના આવાં પાંચ પુનરાવર્તનોમાં શેક્સપિયરે ચાલ આપણે જેલમાં જઈએ અને ત્યાં આપણે બે એકલાં એકલાં આપણને મૃત્યુની અંતિમતા કેવી સચોટ રીતે પ્રત્યક્ષ કરાવી છે ! પાંજરામાં પુરાયેલાં પંખીઓની જેમ ગાઇશું, તું મને પગે પડીને મારાં ‘ક્યારેય નહિ'નું પુનરાવર્તન કરતાં લિવરને હાંફ ચઢે છે અને તે પાસે આશીર્વાદ માગીશ ત્યારે હું તારા પગે પડીને તારી ક્ષમા માગીશ, આપણે ઊભેલામાંથી એકને પોતાનું બટન ખોલી નાખવાનું કહે છે અને તે જ એકબીજાને જૂની પુરાણી વાર્તાઓ કહીશું. રંગબેરંગી પતંગિયા જેવા ક્ષણે તેને કોડલિયના હોઠે હાલતા જણાય છે અને બોલી ઊઠે છે. દરબારીઓની મજાક ઉડાવીશું, આપણે તેમને પૂછીશું, કોણ ચઢયું, કોણ જુઓ, જુઓ, એના હોઠ જુઓ, અહીં જુઓ, અહીં જુઓ” અને એમ પડ્યું, કોણ સત્તાસ્થાને આવ્યો અને કોણ સત્તાસ્થાનેથી પડ્યો, આપણે બોલતાં તે હર્ષના અસહ્ય “આવેગ'થી મૃત્યુ પામી ઢળી પડે છે અને તે જાણે ઈશ્વરના ગુપ્તચરો હોઇએ તેમ આ સંસારના દ્રા બનીને તેનું પછી એગરની તલવારના પ્રહારથી ઘાયલ થયેલો એડમન્ડ પણ મૃત્યુ 2824 mell asgj. (and take upon's the mystery of things 412). as we were good's spies), આમ જેલની ચાર દિવાલોની અંદર નાટકમાં છેલ્લા ઉદ્ગારો ઓબનીના છે. કોઈ સંસ્કૃત નાટકનું પાત્ર રહીને આપણે મોટા મોટા માંધાતાઓના સ્વાર્થી પક્ષો અને જોડાણોના ભરતવાક્ય બોલતું હોય એમ તે કહે છેઃ “આ શોકમય કાળનો બોજો ભાગ્યોના ચંદ્રની કળાની જેમ થતાં ભરતી ઓટને જોતાં જોતાં જીવીશું.” આપણે સહન કરવો જોઈએ, આપણે જે કહેવું જોઇએ તે નહિ પણ આ બધું સાંભળીને રહેલો એડમન્ડ સૈન્યના એક અધિકારીને કોડલિય આપણું હૃદય જે પ્રેરે તે જ કહેવું. આપણામાં સૌથી વૃદ્ધ હતા તેમણે અને લિયરને લઇ જવાની આજ્ઞા કરે છે ત્યારે લિયર એ આજ્ઞાને સૌથી વધુ સહન કર્યું, આપણે યુવાનો એમના જેટલું જોઇશું ય નહિં અને આવકારતો હોય એમ કહે છે, “આવાં બલિદાનો ઉપર તો, મારી જીવીશું ય નહિ. કોડલિય, દેવા પર સુગંધી દ્રવ્યોની. ઈશ્વરના ગુપ્તચર રૂપે આ સંસારના દ્રા બની તેનું રહસ્ય જાણી
પ્રબુદ્ધ જીવન લેવાની લિયરની આ કલ્પનામાં તે અને તેના પાત્રનો સર્જક શેક્સપિયર | (રજિસ્ટ્રેશન ઓફ ન્યુઝ પેપર્સ રુલ્સ ૧૯૫૬ના અન્વયે) બેય કોઈ લગભગ આધ્યાત્મિક અનુભૂતિ જેવા લાગતા ચૈતસિક સ્તરના
| (ફોર્મ નં. ૪). સીમાપ્રદેશ સુધી પહોંચી ગયા હોય એમ જણાય છે. અને નાટકના આ ‘પ્રબુદ્ધ જીવન” સંબંધમાં નીચેની વિગતો પ્રગટ કરવામાં આવે છે. દ્રશ્યમાં આપણે શેક્સપિયરની કવિદ્રષ્ટિનો એક વિરલ ઉન્મેષ પ્રગટ : | ૧. પ્રસિદ્ધિનું સ્થળઃ રસધારા કો. ઓ. હા. સોસાયટી, થયો હોવાનું અનુભવીએ છીએ."
- ૩૮૫, સરદાર વી. પી. રોડ, મુંબઈ-૪. નાટકનાં અંત શેક્સપિયરનાં ટ્રેજિડી પ્રકારનાં સર્વ નાટકોમાં આવે | ૨. પ્રસિદ્ધિનો ક્રમ: દર મહિનાની સોળમી તારીખ. છે તેમ તેમ તેનાં મુખ્ય પાત્રોનાં મૃત્યુથી આવે છે. યુદ્ધ શરૂ થયું તે પહેલાં ૩. મુદ્રકનું નામ: ચીમનલાલ જે. શાહ એડ્રગરે ગોરિલનો એડમન્ડ ઉપરનો પ્રેમપત્ર ગોરિલના પતિ
કયા દેશના: , ભારતીય. ઓલ્બનીમાં આપી દીધો હતો અને કહ્યું હતું કે એ પત્રમાં જે લખ્યું છે
ઠેકાણું : રસધારા કો. ઓ. હા. સોસાયટી, તે સાબિત કરવા પોતે એક સૈનિકવીરને લઇને આવશે. પણ એડેગરનો
૩૮૫, સરદાર વી. પી. રોડ, મુંબઈ-૪,
૪.પ્રકાશકનું નામ : ચીમનલાલ જે. શાહ ઇરાદો તો પોતે જ એ પત્રમાં જે લખ્યું હતું તે સાબિત કરવા એડમન્ડ
કયા દેશના: ભારતીય સાથે તલવારનું તંદયુદ્ધ કરવાનો હતો. એમ કરવા માટે શસ્ત્રસજ્જ થઈને
ઠેકાણું: રસધારા કો. ઓ. હા. સોસાયટી તે ગ્લોઅરને પોતે ગાંડાના વેશમાં કેવી રીતે ફરતો રહ્યો હતો એમ કહીને
૩૮૫, સરદાર વી. પી. રોડ, મુંબઈ-૪. એડમન્ડ સાથેના વંદયુદ્ધમાં પોતે સફળ થાય તે માટે ગ્લોસ્ટના આશીર્વાદ ૫. તંત્રીનું નામ: ડૉ. રમણલાલ ચી. શાહ માગે છે. એ બધું સાંભળીને હર્ષ અને દુ:ખના પરસ્પર વિરોધી કયા દેશના: ભારતીય આવેગોનો આઘાત ગ્લોસ્ટરનું નિર્બળ પડી ગયેલું હૃદય સહન ન કરી ઠેકાણું: રસધારા કો. હા. સોસાયટી, શક્યું અને તે મોં ઉપર હાસ્ય સાથે મૃત્યુ પામી ઢળી પડ્યો. તે પછી
૩૮૫, સરદાર વી. પી. રોડ, મુંબઈ-૪. પોતાના એડમન્ડ માટેના પ્રેમમાં રીગનને પોતાની હરીફ માનતી ૬, માલિકનું નામ અને સરનામું : શ્રી મુંબઈ જૈન યુવક સંઘ, ગોનરિલે તેને ઝેર આપ્યું અને તે મૃત્યુ પામી, અને પછી તરત પોતાના
*
૩૮૫, સરદાર વી. પી. રોડ,
મુંબઈ-૪૦૦૦૦૪. ' એડમન્ડ ઉપરના પ્રેમપત્રની વાત જાહેર થઇ ગયેલી જાણી ગોનરિલે
હું રમણલાલ ચી. શાહ આથી જાહેર કરું છું કે ઉપર આપે ! આપઘાત કર્યો.
આપેલી વિગતો મારી જાણા અને માન્યતા મુજબ બરાબર છે. એગર અને એડમન્ડ વચ્ચે તલવારનું વંદ્વયુદ્ધ થયું તેમાં એડમન્ડી
તા. ૧-૩-૯૫
રમણલાલ ચી. શાહ . ઘાયલ થઈને પડ્યો, પણ મરતાં પહેલાં તેને સદ્દબુદ્ધિ આવી અને પોતે
