________________
પ્રબુદ્ધ જીવન
તા. ૧૬-૮-૯૫
પ્રકાશથી આપણે સર્વ વસ્તુઓ જોઈ શકીએ છીએ, જે આપણને in which the burthen of the mystery, જીવનમાં ટકાવી રાખે છે, આપણને પોષણ આપતાં રહે છે અને જેનામાં in which the heavy and weary weight. આપણાં કોલાહલભર્યાં વર્ષોને શાશ્વતીની શાંતિની ક્ષણો બનાવી દેવાનું of all this unintelligible world, સામર્થ્ય છે
is lightened:-that serene and blessed mood, which...
in which the affections gently lead us onuphold us, cherish, and have power to make
until the breath of this corporeal frame our noisy years seem moments in the being of the and even the motion of our human blood eternal silence.
almost suspended, we are laid asleep . આમ આપણાં જીવનનાં કોલાહલભર્યા વર્ષોમાં શાશ્વતીની in body and become a living soul: શાંતિની ક્ષણો અનુભવતા કવિ વર્ડઝવર્થને આપણા પ્રાચીન ઉપનિષદ્ while with an eye made quite by the power યુગના ઋષિઓએ અરયોની અખંડ શાંતિમાં સાધના કરી જે of harmony, and the deep power of joy, અનુભવતા તેની જ આછીપાતળી ઝાંખી થઈ હોય એમ લાગે છે. we see into the life things. .
તેમના એક કાવ્યમાં તો કવિ વર્ડઝવર્થ પ્રકૃતિ સૌંદર્યમાંથી પોતાને એવી કલ્યાણમય મનઃસ્થિતિ કે જેમાં આ સૃષ્ટિના રહસ્યનો અને મળેલા આનંદની સ્મૃતિએ પોતાને થયેલી સ્પષ્ટ આધ્યાત્મિક આપણી બુદ્ધિને ન સમજાય એવા આ જગતનો ભાર અને આપણને અનુભૂતિની ક્ષણોની વાત કરે છે. એ કાવ્ય તે કવિ સ્કોટલેંડમાં ટિન્ટને થકવી નાખે એવો બોજો હળવો ફૂલ થઈ જાય છેઃ-એવી પ્રશાંત અને એબી નામના એક ધર્મમઠથી થોડા માઈલના અંતરે આવેલી વાઈ કલ્યાણમય મનઃસ્થિતિ કે જેમાં આપણાં હૃદયનાં મૃદુ સંવેદનો આપણી નદીના તીરે પાંચ વર્ષ પછી ૧૭૯૮ના જુલાઈની ૧૩મીએ બીજી વાર ચેતનામા અવા મદદના અરાતન ગાતિમાન કરે છે કે અત આ ધૂળ ગયા ત્યારે તેમને સ્વરેલી કાવ્યપંક્તિઓ છે. એ કાવ્યમાં કવિએ પોતાની રીરા વ્યાસ અને આપણા માનવાયરકતનું ભ્રમણ પણ લગભગ થભા કિશોરાવસ્થામાં, પછી પોતાની યુવાનીમાં અને છેવટે ૧૭૯૮માં, ૨૮
5 જતાં, આપણું શરીર નિદ્રાવશ બની જાય છે અને આપણે ચૈતન્યરૂપ વર્ષની વયે, એમ પ્રકૃતિ પ્રત્યેની પોતાની દષ્ટિ કેવી બદલાતી ગઈ હતી
આત્મા બની રહીએ છીએ, અને તે સાથે જીવનની સંવાદિતાના પ્રભાવે,
અને આનંદના ઊંડા પ્રભાવે પ્રશાંત બનેલાં અંતર્થક્ષુથી આપણે સમગ્ર તેનો પૂરી કાવ્યમય વાણીમાં આલેખ આપ્યો છે.
જીવનનું રહસ્ય જોઈએ છીએ. - કિશોરાવસ્થામાં કવિનો પ્રકૃતિ સૌંદર્યમાં રસ ઈન્દ્રિયોને થતા સુખદ
પોતે જીવનનું કરુણ મધુર સંગીત સાંભળ્યું છે તે સાથે, વર્ડઝવર્થ સ્પર્શથી થતા સ્થળ આનંદનો હતો, તે પછી યુવાનીમાં ઉલ્લાસભર્યા કવિ કહે છે. પોતાને ઉન્નત વિચારોના આનંદથી ક્ષુબ્ધ કરતા એવા કોઇ ભવ્ય કોઈ હરણની જેમ પર્વતો ઉપર, ઊંડી નદીઓના તીરે તીરે અને એકલાં રે
તત્ત્વના અસ્તિત્વની ઝાંખી થાય છે કે જે આપણે કલ્પના કરી શકીએ તે વહી રહેતાં ઝરણાં પાસેકૂદાકૂદ કરી મૂકતાં, પણ તે, કવિ કહે છે, પોતાને
કરતાં પણ વધારે ગાઢપણે અસ્તિત્વ માત્રની સાથે ઓતપ્રોત થઈ રહેલું શિય એવી કોઇ વસ્તુ મેળવવાની ઉત્સુકતાથી નહિ, પણ કોઈ ભયપ્રેરક છે. એ તત્ત્વનો નિવાસ, કવિ કહે છે, પોતે અસ્ત પામતા સૂર્યના વસ્તુથી દૂર દૂર નાસી જતા હોય એવા ભાવથી વળી જળધોધનો ધોષ
પ્રકાશમાં, વિશાળ સાગરમાં, ચૈતન્યથી ઘબકતા વાયુમાં (in the કોઇ પ્રચંડ ઊર્મિના આવેગથી તેમના હૃદયને અભિભૂત કરી દેતો. પણ
living air), નીલા આકાશમાં અને માણસના મનમાં અનુભવે છે. એ હવે, કવિ કહે છે, એ આકુલ આનંદ (Achingjoys) અને વ્યાકુળ હર્ષ
તત્ત્વ, વળી કવિ કહે છે, વિચાર કરતી સર્વ વસ્તુઓમાં અને સર્વ (dizzy raptures) પૂરાં થઈ ગયાં છે. પણ, કવિ કહે છે, પોતાને એ
વિચારોના સર્વ વિષયોમાં પ્રાણ પૂરતી ગતિ અને ચેતના છે અને વાતનો ખેદ નથી, કારણ કે, યુવાનીના એ ઉન્મત્ત આનંદને ભુલાવી દે
પદાર્થમાત્રમાં વિલસી રહે છેઃ એવું પોતાને કંઈક મળ્યું છે, પોતે માનવ જીવનનું શાંત કરુણ મધુર
A motion and a spirit, that impels સંગીત-The still sad music of humanity-સાંભળતા થયા છે,
All thinking things, all objects of all thoughts, એ સંગીત કઠોર કે કર્કશ નથી, છતાં તેમાં પોતાની યુવાનીના ઉન્માદને
and rolls through all things શાંત કરી એવી શક્તિ છે. . .
ઈશોપનિષદના પહેલા મંત્રમાં વર્ણવ્યા છે તેવાઆની સાથે કવિને પ્રકૃતિ સૌંદર્યના દર્શને મળતા આનંદમાંથી એક
इशावास्यमिदम् सर्व यत्किच जगत्याम् जगत । । બીજી પણ ઉપલબ્ધિ થઈ છે. તેઓ વાઈ નદીના તીરે બીજી વાર પાંચ
પ્રકૃતિમાં અંતહિત રહેલા આવા ભવ્ય તત્ત્વની ઝાંખી થઈ હોવાથી • વર્ષ પછી ગયા હતા, પણ પાંચ વર્ષ પહેલાં તેમણે એ નદીના તીરે જે ,
પહેલા તો એ નાતજ કવિ કહે છે, પોતાને સીમ અને વન, પર્વતો અને આ લીલીછમ પૃથ્વી દયો જોયાં હતાં તે તેઓ ભૂલી નથી ગયાં. પોતે, જ્યારે કોઈ ખેડમાં ઉપર જે કંઈ દેખાય છે. આંખ જે કંઈ જુએ છે, કાન જે કંઈ સાંભળે છે, એકલા કે નગરોના ઘોંઘાટથી થાકીને આરામ કરતા હોય છે, ત્યારે એ એ સર્વના પોતે પ્રેમ થઇ રહ્યાં છે, તથા પ્રકૃતિ અને ઇન્દ્રિયોની વાણીમાં દેશ્યોની સ્મૃતિ, કવિ કહે કહે છે, પોતાનાં લોહીમાં અને હૃદયમાં મધુર in nature and the language of sense) પોતે પોતાના ચિત્તમાં સ્પંદનો પ્રેરતી, પોતાના ચિત્તને પ્રગાઢ શાંતિથી ભરી દેતી, પોતે ભૂલી ક્રૂરતા પવિત્ર વિચારોનાં લંગરરૂપ આધાર (anchor) પોતાના હૃદયને ગયેલા આનંદનું પોતાને સ્મરણ કરાવતી અને પોતાને પાછળથી યાદ ની રોગી રાખતી દાઈ (nurse), પોતાની પથદર્શક (guide) અને પણ ન રહે એવાં, જેને કોઈ નામ ન આપી શકાય એવાં, માનવતા અને રક્ષક (guardian) તથા પોતાની નીતિ ભાવનાઓનો પ્રેરક આત્મા પ્રેમનાં નાનાં સરખાં કૃત્યો (little, nameless, unremembered (the soul of all my moral being)રૂપે ઓળખી પોતે આનંદ acts of kindness and of love) કરવા પ્રેરતી.
અનુભવી રહે છે. - વળી એ દ્રશ્યોની સ્મૃતિમાંથી, કવિ કહે છે, પોતાને એનાથી પણ
1 કવિ વર્ડઝવર્થનું આ કાવ્ય ઉચિત રીતે જ કવિના સર્વ વાચકોને વધુ ભવ્ય એવી બલિસ મળી રહે છેઃ
તેમના સમગ્ર કાવ્યસર્જનમાં સૌથી વધુ પ્રિય થઈ રહેલું છે. That blessed mood,
