________________
પ્રબુદ્ધ જીવન
તા. ૧૬-પ-૯૫
શ્રી મુંબઇ જેન યુવક સંઘનું યશસ્વી પ્રકાશન “જિન-વચન’
ગુલાબ દેઢિયા * પ્રાચીન સમયથી જૈનો જ્ઞાનની આરાધના કરતા આવ્યા છે. જિન-વચન' જૈન-અજૈન, ભારતીય કે વિદેશી સૌ કોઈને કંઈક આપી. હસ્તલિખિત પોથીઓની બાબતમાં જૈનોની બરોબરી કોઈ ન કરી શકે. મુદ્રિત શકશે. આ સૂત્રો વાંચનાર ભગવાન મહાવીર સ્વામીના તત્ત્વજ્ઞાનની પાસે સાહિત્ય પણ પુષ્કળ પ્રગટ થયું છે અને થતું રહે છે. તેમ છતાં જ્ઞાન ભંડારોમાં જવા જરૂર પ્રયત્ન કરશે. રહેલું હજી અપ્રગટ જૈન સાહિત્ય પણ અપાર છે.
એક એક ગાથામાં કેવો અર્થવૈભવ છે તે જોવા થોડી ગાથાઓના જ્ઞાનની આટલી ઉજ્જવળ પરંપરા હોવા છતાં જૈન સાહિત્ય ભારતની ગુજરાતી અનુવાદ જોઈએ , અમુક ભાષાઓ સુધી નથી પહોંચ્યું. વિશ્વની તો બહુ થોડી ભાષાઓમાં થોડુંક “જો કોઈ રસ્તામાં ગમે ત્યાં ઘર બંધાવે તો તે સંદેહભરેલું કાર્ય ગણાય. સાહિત્ય જ પહોંચ્યું છે. જૈન તત્ત્વજ્ઞાન અને સાહિત્યથી વિશ્વના ઘણાં લોકો જ્યાં પહોંચવું છે તે અંતિમ મુકામે જ કાયમનું ઘર બાંધવું જોઈએ.’ (૧૪) ઘણે અંશે અજ્ઞાન છે. ભારતમાં અને ભારત બહાર બૌદ્ધ ધર્મ અને સાહિત્યને અન્ય કોઈ પર આધાર ન રાખતાં આત્માને જ સર્વસત્તાધીશ, સર્વોપરિ વિશે જે માહિતી ઉપલબ્ધ છે તેના પ્રમાણમાં જૈન સાહિત્યની સરખામણી થઈ બતાવતું આ સૂત્ર જુઓ. “આત્મા પોતે જ વૈતરણી નદી છે. આત્મા જ શકે એમ નથી. મુદ્રણ ક્ષેત્રે ક્રાંતિ થવાથી, ટેકનોલોજીના નવામાં નવા લાભ કૂટશાલ્મલી વૃક્ષ છે. આત્મા જ કામદુગ્ધા ગાય છે અને આત્મા જ નંદનવન પુસ્તક-પ્રકાશનના કાર્યને મળતા થયા છે. આજે પુસ્તકો સુંદર આંતરબાહ્ય છે. ૪૩). વૈભવ સાથે પ્રકાશિત થાય છે. છપાઈ, બાંધણી, કાગળ, ચિત્રો, ભાષા, સમયનું અનેરું મહત્ત્વ જીવનના દરેક ક્ષેત્રે છે. વ્યવહારનાં કાર્યો હોય સમગ્ર આયોજન બધું જ મનમોહક અને આંતરરાષ્ટ્રીય સ્તરનું જોવા મળે છે. કે ધર્મકાર્ય હોય અપ્રામદપણું- જાગૃતિ એ જ શ્રેષ્ઠ ઉપાય છે. ભારતમાં ઉત્તમ મુદ્રણકાર્ય સાથે આ પ્રકારનાં તત્વજ્ઞાનનાં પુસ્તકો ઓશો “જે જે રાત્રિઓ વીતી જાય છે, તે પાછી આવતી નથી. ધર્મનું આચરણ સાહિત્યનાં વધુ પ્રગટ થાય છે.
કરનાર મનુષ્યની રાત્રિઓ સફળ થાય છે.' (૩૪). જૈન તત્ત્વજ્ઞાન કે સાહિત્યનાં પુસ્તકો ઘણી વાર આંતર-બાહ્ય બન્ને ક્ષેત્રે * સાધુપણું એ કેવી દુષ્કર, કષ્ટભરી વાત છે તે એક સાદા ઉદાહરણ દ્વારા અથવા બેમાંથી કોઈ એક ક્ષેત્રે પાછળ રહી જાય છે. પુસ્તકની ભાષા, દર્શાવ્યું છે. જેમ કોથળામાં વાયુ ભરવો એ અત્યંત મુશ્કેલ કાર્ય છે, તેમ રજૂઆત, તર્કબદ્ધતા, પ્રસ્તુતતા જેવી ઘણી જરૂરી બાજુઓ પ્રત્યે દુર્લક્ષ જાણતાં નબળા માણસ માટે સાધુપણાનું પાલન કરવું એ અત્યંત મુશ્કેલ કાર્ય છે.' અજાણતાં સેવાય છે. આજકાલ વિરામચિહ્નોનો દુરુપયોગ, એક, બે કે ત્રણ (૧૫૭), ' પ્રશ્નાર્થ ચિહ્ન, આશ્ચર્યચિહ્નના તોરણ, અધૂરાં વાક્યો પછી...અંગ્રેજી શબ્દો, જ્ઞાનનું મહત્ત્વ બધા ધર્મોએ સ્વીકાર્યું છે. જૈન ધર્મે તો “પઢમં નાણું તઓ
ઉર્દૂ શાયરી વગેરેનો અતિ વપરાશ જોવા મળે છે. વિષયનું ઊંડાણ, સ્વસ્થ દયા' પ્રથમ જ્ઞાન પછી દયા એમ કહ્યું છે. જ્ઞાન પરમ તારક છે. એક • શૈલી લાધવ જેવી ચીજો તરફ ધ્યાન નથી રહેતું. તે પુસ્તક કદાચ બાહ્ય ઘાટથી ઘરગથ્થુઉદાહરણ દ્વારા ભગવાન મહાવીર પ્રભુએ કહ્યું છે. જેમ દોરો આકર્ષક બને છે, પણ વાંચવા યોગ્ય નથી બનતું. બહારની ઝગમગ કરતાં પરોવેલી સોય પડી જાય તો પણ ખોવાઈ જતી નથી તેમ શ્રુતજ્ઞાની જીવ અંદરના લખાણ પ્રત્યે વધુ ધ્યાન આપવાની જરૂર છે.
સંસારમાં રખડતો નથી.” (૧૩૬).. શ્રી મુંબઈ જૈન યુવક સંઘ (૩૮૫, સરદાર વી. પી. રોડ, મુંબઈ-૪)નું અહીં જે સત્ય વાતો રજૂ થઈ છે તે સર્વસ્પર્શી, સર્વકાળની, સર્વ દેશની, નવું પ્રકાશન એક યશસ્વી પ્રકાશન તરીકે પુરવાર થશે. ડૉ. રમણલાલ ચી. સૌને સરખી લાગુ પડે તેવી છે. અહીં સંકુચિતતા, મર્યાદા, એકાંગીપણું કે શાહે “JINA-VACHANA' (જિન-વચન)નામના આ પુસ્તકમાં ભગવાન જડતા નથી. ગુરુ-શિષ્યના સંબંધમાં શિષ્ય કેટલી હદે વિનયી બનવાનું છે, મહાવીરની વાણીને રજૂ કરી છે. મૂળ અર્થ માગધી ભાષાના શ્લોક, તેનું જ્ઞાનપ્રાપ્તિ માટે કેવી તત્પરતા બતાવવાની છે તે આ સૂત્રમાં જોઈએ. અંગ્રેજી, હિન્દી અને ગુજરાતી ભાષાંતર સાથોસાથ છે. આંતરરાષ્ટ્રીય કક્ષાનું “પોતાના ગુરુ એક વાર બોલાવે કે ઘડી ઘડી બોલાવે, પરંતુ ધીર શિષ્ય પુસ્તક બન્યું છે. જે કોઈ પુસ્તક હાથમાં લેશે તે પુસ્તકને જોઈ આશ્ચર્યચક્તિ પોતાનાઆસન ઉપર ત્યારે બેસી ન રહેવું જોઇએ. પોતાનું આસન છોડીને, થઈ જશે. ઉત્તમ કાગળ, ઉત્તમ ક્ષતિરહિત મુદ્રણ, ઉત્તમ બાંધણી અને ઉત્તમ તેમની પાસે જઈને તેઓ શું કહે છે તે વિનયપૂર્વક સાંભળવું જોઈએ.” મુખપૃષ્ઠ પ્રથમ નજરે જ ધ્યાન ખેંચે એવાં છે. શ્રીમતી આરતી નિર્મલ શાહે (૧૫૩). મુખપૃષ્ઠ ઉપર પ્રાચીન જૈન ચિત્રકળાનું ચિત્ર મૂકી નયનરમ્ય, સમૃદ્ધ મુખપૃષ્ઠ ભાષા મનુષ્યને મળેલું વરદાન છે. ભાષા બેધારી તલવાર પણ છે. જો બનાવ્યું છે. મુખપૃષ્ઠના રંગો મૂળ ચિત્રની ભવ્યતા સાચવી શક્યા છે. સમજીને ન વાપરવામાં આવે તો અનર્થકારી પુરવાર થાય છે. સાધકે ભાષાની
જિન-વચન'માં ૨૦૦ શ્લોક છે, જે દસવૈકાલિક સૂત્ર, ઉત્તરાધ્યન બાબતે કેટલા જાગૃત રહેવાનું અને કેવી ભાષા નથી ઉચ્ચારવાની તે જોઈએ. સૂત્ર, સૂત્રકૃતાંગ, આચારાંગ સૂત્ર અને પ્રશ્ન વ્યાકરણમાંથી લેવામાં આવ્યા “ક્રોધ, માન, માયા, લોભ, રાગ, દ્વેષ, હાસ્ય, ભય, કલ્પના અને હિંસાનો
આશ્રય લઈ બોલવામાં આવતી ભાષા તે અસત્ય ભાષા છે.' (૧૩૭), - લેખકનું ચારેય ભાષાઓ ઉપરનું પ્રભુત્વ, ભાષાંતરની ફાવટ પાને પાને જિનવાણીમાં જે સરળતા, લાધવ અને ડહાપણ છે તે માનવજાતિ જોવા મળે છે. સૂત્રોની પસંદગી વિશેષ નોંધપાત્ર છે. આ સૂત્રોમાં જે મહાવીર માટેની અમરવાણીમાં સ્થાન પામે તેવાં છે. ગાગરમાં સાગર ભરી દેવો, કોઈ વાણી ઝીલાઈ છે, તે પ્રત્યેક વર્ગ, વય, જાતિ, ભાષા, પ્રદેશ, ધર્મ વગેરેના પણ પ્રકારના સ્વાર્થ વગર હિતવચન કહેવાં એ પ્રભુની વાણીની વિશેષતા કોઈપણ પાઠકને સમજાય તેવી છે. જૈન ધર્મના પારિભાષિક સૂત્રોને બદલે છે. ભગવાન મહાવીરસ્વામીની વાતોમાં ‘હું', ‘મારુ', “મેં કહ્યું છે તે માનો', સર્વમાન્ય સૂત્રોની પસંદગી થઈ છે. મહાવીર પ્રભુની વાણી કોઇ જાતિ, ધર્મ, “હું જ ઉદ્ધાક છું, તમે સૌ પાપી છો', “મારે જ શરણે આવો' એવી કોઈ સંપ્રદાય, પ્રાંત, સ્થળ, કાળના અનુયાયીઓ માટે જ મર્યાદિત નહોતી. વાતો નથી. અહીં તો છે સર્વસામાન્ય, સર્વમાન્ય સત્યવચનો. બીજાઓનો મહાવીર પ્રભુ માત્ર જૈનોના જ નથી. જે કોઈ સમજે તે સૌના છે તેની પ્રતીતિ તિરસ્કાર ન કરવો તથા પોતાનું ચડિયાતાપણું ન બતાવવું. પોતાનાં શ્રુતજ્ઞાન, અહીં થાય છે. ૨૦૦ સૂત્રોમાં જે વિષયવ્યાપ છે તે પણ જોવા જેવો છે. લાભ, જાતિ, તપ અને બુદ્ધિનું અભિમાન ન કરવું', (૧૧૫). અહિંસા, સત્ય, અપ્રમાદ, વિનય, કષાય, બ્રહ્મચર્ય, અપરિગ્રહ, આત્મા, જ્ઞાનીજનો એક એક સૂત્ર ઉપર ઘણું ઘણું કહી શકે એવું છે. સામાન્ય અશરણ, ભિક્ષુ, પંડિત, મોક્ષ જેવા વિષયોને અતિ લાધવથી સૂત્રોમાં ગૂંથી ભાવકને પણ વાંચતાં સમજાય, ફરી ફરી વાંચતાં ચિંતન મનન વધે અને લેવામાં આવ્યા છે.
આચરણમાં થોડું પણ આવે એવું આ ‘જિન-વચન'માં છે. જિન-વચન' વાંચનારને એ જરૂર સમજાશે કે મહાવીર પ્રભુની લેખકની સંપાદક તરીકેની દષ્ટિ અને ભાષાંતરકર્તા તરીકેની સ૩૪તા. વાણીમાં સનાતન સત્ય છે. મહાવીર પ્રભુની વાણી ૩૫ ગુણોથી યુક્ત હતી અભિનંદનીય છે. ડૉ. રમણભાઈ શાહ પાસેથી આપણને હજી વધુ ને વધુ તેનો અહીં અનુભવ થાય છે. આ વાણી સરળ, સંસ્કારી, લાઘવયુક્ત, ગ્રંથો આ પ્રકારનાં મળે એવી આશા રાખીએ. સંદેહરહિત, મનોહર, વિષયાંતરરહિત, સ્વપ્રશંસા અને પરનિંદા રહિત, ધૃત શ્રી મુંબઈ જૈન યુવક સંઘે આ પુસ્તકના પ્રકાશનથી એક વિશેષ સિદ્ધિ જેવી સ્નિગ્ધ અને શર્કરા જેવી મધુર, અવસર, દેશ-કાળને અનુરૂપ, પ્રાપ્ત કરી છે. દેશ-વિદેશમાં જ્યાં જ્યાં આ માતબર-ભવ્ય ગ્રંથ જશે ત્યાં યશને વ્યાકરણાદોષ રહિત, ઉદાર, અભૂત, વિલંબરહિત, સત્યપ્રધાન છે. ૨૫૦૦ પામશે. પુસ્તકની કિંમત સો રૂપિયા છે, જે પ્રકારનું પ્રોડકશન છે તે જોતાં આ વર્ષ પછી પણ જે વાણી તાજી, પ્રસન્ન, પ્રસ્તુત, યથાર્થ, અવિરુદ્ધ અને કિંમતે પુસ્તક તૈયાર ન થઇ શકે. કિંમત કરતાં મૂલ્ય તો અનેકગણું છે. હિતભરી, હેતભરી લાગે તેનો વિશેષ અર્થ અહીં છતો થાય છે.
માલિક: શ્રી જૈન યુવક સંઘ મુદ્રક, પ્રકાશક: શ્રી ચીમનલાલ જે. શાહ. (પ્રકાશન સ્થળ : ૩૮૫, સરદાર વી. પી. રોડ, મુંબઈ-૪૦૦ ૦૦૪, ફોનઃ ૩૮૨૦૨૯૬, મુદ્રણસ્થાન રિલાયન્સ ઑફિસેટ પ્રિન્ટર્સ, ૬૯, ખાંડિયા સ્ટ્રીટ, મુંબઈ-૪૦૦૦0૮. લેસરટાઇપસેટિંગ મુદ્રાંકન, મુંબઈ-૪૦૦૦૯૨.
