Book Title: Jain Shwetambar Conference Herald 1917 Book 13
Author(s): Mohanlal Dalichand Desai
Publisher: Jain Shwetambar Conference
View full book text
________________
શ્રી જૈન કરે. ક. હેરંલ.
૨. સદ્ગર તત્વ. પાંચ મહાવ્રતના, ચરણ સિત્તરી અને કરણ સિત્તરીના પાળનારા જૈન મતમાં ગુરૂ કહેલ છે.
પાંચ મહાવ્રત –૧ અહિંસા (૨) સમૃત (સત્યવચન બોલવું), (૩) અસ્તેય (ઉચિત વસ્તુ કોઈ આપે તોજ સ્વીકારવી), (૪) બ્રહ્મચર્ય, (૫) સર્વ પરિગ્રહનો ત્યાગ. આ પાંચે વ્રતને સાધુએ સર્વયા પાળવાના છે, અને શ્રાવકે-ગૃહરિથે દેશથી-અંશે પાળવાના છે તેથી સાધુનાં આ વ્રત મહાવ્રત કહેવાય છે અને શ્રાવકનાં ૫ વ્રત “ અણુવ્રત' કહેવાય છે. અણુવ્રત “શ્રાવકના ધર્મ' એ વિષયમાં થોડા વિસ્તારથી આપેલાં છે, અને તે ઉપરથી આ પાંચ મહાવ્રતનું સમજી લેવાનું છે. પાંચ મહાવ્રત પર ભાવના પણ સુંદર ભાવવાની છે, પણ તે વિસ્તાર ભયથી અત્રે આપેલી નથી.
ચરણ સિરી=એટલે ૭૦ જાતનાં ચરણ અને કરણસિતેરી એટલે ૭૦ જાતનાં કરણ. ચરણ અને કરણમાં એ ભેદ છે કે ચરણ એટલે જે નિત્ય કરવું તે-નિત્યચર્યા, અને કરણ એટલે પ્રયોજન હોય ત્યારે કરવું અને પ્રયોજન ન હોય તે ન કરવું) તે. ચરણ સિત્તેરીમાં ઉપરોક્ત પાંચ વ્રત, ૧૦ પ્રકારના શ્રમણ ધર્મ, ૧૭ પ્રકારના સંયમ, ૧૦ પ્રકારનાં વૈયાવૃત્ય, ૯ પ્રકારની બ્રહ્મચર્યગુણિ. ૩ પ્રકારે જ્ઞાન, દર્શન અને ચારિત્ર, ૧૨ પ્રકારને ક્રોધાદિ નિગ્રહ છે તેમાં
૧૦ શ્રમણ ધર્મ-(૧) ક્ષાનિત-ક્ષમા-કદાપિ સામર્થ્ય હોય વા ન હોય પણ બીજાનાં દુર્વચન સહન કરવાનાં પરિણામ-ભનેતિ અર્થાત્ ક્રોધને સર્વથા ત્યાગ, (૨) ભાઈવકોમલપણું, અહંકારરહિતપણું. નગ્ન થઈ અભિમાનને ત્યાગ. (૩) આર્જવ-મનવચન કાયાથી સરલતા-કુટિલતાને અભાવ; (૪) મુક્તિ-બાહ્ય તેમજ અંતરથી તૃષ્ણ-લોભને ત્યાગ, (૫) તપ-આઠ પ્રકારનાં કર્મ જેનાથી ભરમ થાય તે અનશનાદિ ૧૨ તપ, (૬) સંયમ-આસ્રવની ત્યાગવૃત્તિ. (૭) સત્ય-મૃષાવાદથી વિરતિ, જૂઠને ત્યાગ, (૮) શૌચસંયમવૃત્તિમાં કલંકનો અભાવ, (૯) અકિંચન-કિંચિત માત્ર દ્રવ્યનું પિતાની પાસે નહિ હેવાપણું. (૧૦) બ્રહ્મચર્ય-સર્વથા મૈથુનને અભાવ.
૧૭ સંયમના પ્રકાર-(૧-૫) હિંસા, મૃષા, ચોરી, મૈથુન અને પરિગ્રહ એ અવતરૂપી પાંચ આસ્રવ-કર્મઠારનો ત્યાગ તથા (૬-૧૦) ૫ ઇંદ્રિયનામે સ્પ, રસ, ઘાણ, ચક્ષુ અને છાત્ર એના સ્પર્શાદિ પાંચ વિષયોમાં લંપટપણનો ત્યાગ. (૧૧-૧૪) ધ, માન, માયા અને લોભ એ ચાર કષાયને છતે, ઉદય આવે ત્યારે તેને નિષ્ફલ કરે તેમજ ઉદય આવી ગયા હોય તેને નવાં ઉપન્ન ન કરે. (૧૫-૧) જીવની ચારિત્રધર્મરૂપ લક્ષ્મી જેનાથી દંડાય એવા ખોટા મન, વચન, અને કાયા એ રૂપ ત્રણ દંડથી વિરતિ કરે. આના બીજી રીતે ભેદ એ છે કે (૧) પૃથ્વી. (૨) જલ. (૩) અનિ. (૪) પવન. (૫) વનસ્પતિ. (૬) હાદ્રિય જીવ. (૭) ત્રિદ્રિય જીવ. (૮) ચતુરિંદ્રિય જીવ અને (૯) પંચેંદ્રિય જીવ-આ નવવિધ એની મન, વચન અને કાયાથી કરવા, કરાવવા અને કરનારને અનુમેદવારૂપ હિંસાવૃત્તિનો ત્યાગ-તે નવ પ્રકારના સંયમ. તેમાં *સરંભ, સમારંભ અને આરંભ ન થવા જે
* સરંભ–પ્રાણીના પ્રાણના વિનાશ કરવાનો સંકલ્પ કરે તે.
સમારંભ–વના પ્રાણને પરિતાપ ઉપજાવે તે. આરંભોના પ્રાણુને વિનાશ કરે તે.
