Jain Shwetambar Conference Herald 1917 Book 13

Author(s): Mohanlal Dalichand Desai
Publisher: Jain Shwetambar Conference

Page 79

વાયડા જ્ઞાતિને પ્રાચીન વૃત્તાત.
तत्कुक्षिप्रभवा एते वस्तुपाल ! भवादृशाः॥ –હે વસ્તુપાલ! તારા જેવા તેની કુખે જ જમ્યા છે.
આ સાંભળીને વસ્તુપાલે તેમના પગમાં પોતાનું શિર ઝુકાવ્યું. વસ્તુપાલ પણ એક સમર્થ કવિ હતા; વિક્રમની તેરમી તથા ચાદમી શતાબ્દી ગુજરાતના સંસ્કૃત સાહિત્યનો મધ્યાન્હ યુગ છે, તેમાં અમરચન્દ્રનું સ્થાન પણ ઉચ્ચ છે, જેમ કાલિદાસ રીપરિણા થiઢવાણ, માધ વંટામાઇ, હર્ષ અingષ કહેવાય છે, તેમ અમરચન્ટે પણ વા. મા. માં સ્ત્રીની વેણીને કામદેવની કૃપા ( તલવાર ) ની ઉપમા આપી છે, તેથી તે પણ વેળgisમર: એમ કહેવાય છે.* વા. મા. રચવાનું કારણ તેની પ્રશસ્તિમાં એમ આપ્યું છે કે, વાયડના બ્રાહ્મણોએ અમરચન્દ્રના ગુરૂ જિનદત્તને કહ્યું કે અમારા દાતા શ્રી વાયુદેવ, તેમના બે પુત્રો ભીમ અને હનુમાનને સંયોગ જેમાં છે એવી મહાભારતની મોટી કથા અમે થોડા દિવસમાં સાંભળીએ એમ કરો. એ ઉપરથી તેમણે પોતાના શિષ્યને તેમ કરવાની આજ્ઞા કરી. ઘ. મા. ઉપરાંત અમચન્દ્ર પાથરપા, છોના, કુiઘટ્ટી, સ્ટાઢા, પન્નાનાવાશ્વ આદિ પણ રચેલા છે. છેલ્લો ગ્રંથ પદ્યમંત્રીના માટે રચાયે હતું,
અમરચન્દ્ર પૂર્વાવસ્થામાં કોણ હતા અને કયાંના રહેવાસી હતા, તે જણાયું નથી; પરંતુ તેમણે વા. માત્ર માં વૈદિકોના દેવ તરફ પૂજ્ય બુદ્ધિથી જોયું છે; બ્રાહ્મણને માનવાચક વિશેષણોથી સંબોધ્યા છે તથા વ્યાસમુનિની સગે સગે સ્તુતિ કરી છે, તેથી તેઓ પૂર્વાવસ્થામાં બ્રાહ્મણ હશે એમ સમજાય છે. વળી તેમણે વાયડ પ્રત્યે બતાવેલા નૈસર્ગિક
૩ આ શ્લોકની આ રીતે રચના વસ્તુપાલ પ્રબંધમાં માવાદી રિએ ખંભાતાં કરી છે એવું પ્ર. કોઇ જણાવે છે. ભાષાન્તર પૃ. ૨૨૮
૪ આ અર્થ સુઘટિતરીતે જણાવ્યું છે. પ્ર. મણિલાલ નભુભાઇએ એવો અર્થ કર્યો છે કે, દીપિકા કાલિદાસ જેવી, ઘંટા માઘ જેવી એમ કવિત્વ સિદ્ધ કર્યું. જુઓ પ્ર. કો૦ ભાષાંતર પૃ. ૧૧૦) કે જે અર્થ યોગ્ય નથી લાગતો.
તંત્રી, ( ૫ કાવ્યકલ્પલતા મૂળ તેમના સહાધ્યાયી અને મિત્ર (જુઓ બ૦ કો૦) અને સુક્ત સંકીર્તનના કર્તા કવિ અરિસિંહે બનાવેલી હતી પણ તે અધુરી હતી તે અમરસિંહે પૂરી કરી એટલું જ નહિ પરંતુ તે પર પોતે વૃત્તિ રચી કે જેનું બીજું નામ કવિશિક્ષા આપવામાં આવ્યું. સંવત ૧૪૫૫ (સન ૧૩૦૪). આની પ્રશસ્તિ માટે જુઓ ડાકટર ભંડારકરને હસ્તપ્રતોને રિપોર્ટ સન ૧૮૮૩-૮૪ પૃ. ૩૧૨ અને આ ગ્રંથ સંબંધી ને માટે તેનું જ પૃ. ૬. આ ગ્રંથ ખાસ પ્રકટ કરવા યોગ્ય છે કારણકે તેની સાથે હાલમાં વડોદરા સરકાર તરફથી પ્રકટ થયેલ રાજશેખરકૃત કાવ્યમીમાંસાને સરખાવી શકાશે અને તેનાથી સાહિત્યને લગતી એતિહાસિક અનેક બાબતોનું જ્ઞાન થશે. તે પાટણના ભંડારમાં છે. તંત્રી
- ૬ આદિ શબ્દમાં અન્ય ગ્રંથે નામે સ્વાદિ શબદ સમુચ્ચય, હૈમ શબ્દ સંચય, ધનદત કથા, આદિનાથ ચરિત્ર (પ્રાકૃત), સમ્યત્વ કલક, અને મીનિંદ્ર ચરિત્ર અથવા પાનાભકાવ્યને સમાવેશ થાય છે. શ્રીજિનૅચરિત્ર સંબંધી ડા. પીટર્સને પિતાના પહેલા રિપોર્ટ ૧૮૮૨-૩ ના પૃ. ૫૮ માં ખંભાત ભંડારના એક ગ્રંથ તરીકે નોંધ લીધી છે. તેમાં તે કાવ્યને અંતે પ્રસરિતસર્ગ મુકેલ છે તેમાંથી કર્તા સંબંધી ઉ૫ગી બાબત મળી
તંત્રી.