Book Title: Jain Shwetambar Conference Herald 1917 Book 13
Author(s): Mohanlal Dalichand Desai
Publisher: Jain Shwetambar Conference
View full book text
________________
૧૩૮
શ્રી જૈન
. ક. હેૉલ્ડ.
ગુર્નાવલી અને પટ્ટાવલિઓમાંની હકીકતમાંથી એક વાત તારવી કાઢી શકાય છે. એ ગ્રથોમાં, માનતુંગાચાર્યના ગુરૂ માનદેવસૂરિ ગણાવ્યા છે. પટ્ટાવલિઓમાં તેમજ માનદેવ નામના આચાર્યો પણ એક કરતાં વધુ ગણાવ્યા છે. આમાંના એક માનદેવ સુપ્રસિદ્ધ હરિભદ્રસૂરિના મિત્ર જણાવ્યા છે. એક નામના અનેક આચાર્યો થઈ ગએલા હોવાથી, એક બીજાની શિષ્ય પરંપરા સંબધે ઘેટાળે થયો હેય-અને તે તે સ્વાભાવિક છે અને માનતુંગરિના ગુર માનદેવના બદલે બીજા માનદેવને હરિભદ્રના મિત્ર લખી દીધા હોય એ પણ બહુ સંભવિત છે. અને જો તેમ હોય તે, હરિભદ્રના મિત્ર તેજ માનતુંગના ગુરૂ એમ ધારીને કાંઈક વિચાર કરવામાં આવે તે, પ્રભાવક ચરિત્રના સમય સાથે, આમ બીજી રીતે પણ માનતુંગાચાર્યનું બંધ બેસતું થઈ જાય છે. વિચાર શ્રેણિ વિગેરેમાં આપેલા પુરાતન ગાથાઓ અનુસાર હરિભદ્રસુરિ, વિક્રમ સંવત ૧૮ભાં સ્વર્ગસ્થ થયા. એટલે મા સૈકાની શરૂઆતમાં માનદેવના શિષ્ય માનતુંગ થયા ગણી શકાય. આ ચમય હર્ષ અને બાણની લગભગ આવી જાય છે. ગુવૈવલીમાં, તેમને મહાવીર પછી ૮ માં સૈકામાં જણાવીને પણ બાપુના સમકાલીના જણાવ્યા છે જ. એટલે મૂળ તે બધે કાયમ રહે છે. શાખાઓને ઉંચીનીચી કરવામાં મહેટી મહેનત કે સ્થાનભ્રષ્ટ જેવું થતું નથી.
હવે રહી વાત થઈને પ્રતિબોધ ર્યાની. તેના માટે તો પ્રભાવક ચરિત્ર સિવાય અન્ય કઈ આધાર નથી. એટલું તે ખરું છે કે ઉક્તચરિત્રકારે કેટલીક વાતે વિચારપૂર્વક લખેલી છે. જો કે કલ્પિત ભાગ પણ કાંઈ અલ્પ નથી પરંતુ તેના માટે તે ઉપાલંભને પાત્ર પણ નથી. આપણે તે, આપણને આટલું પણ તે પુરું પાડે છે તેના માટે ઉપકાર જ માનવાને છે. કદાચ, તેના સમયમાં આવા બીજા પ્રાચીન પ્રબધે વિદ્યમાન હોય અને તેમાં, માનતુંગાચાર્યું હશેને બોધ કર્યા અને હર્ષે તેમનું મન સન્તુષ્ટ કર્યાને-કે, જે પ્રાચીન આયરાજાઓને એક પ્રકારે રાજ્યધર્મ કે સ્વભાવ હત–ઉલ્લેખ હોય કે જેથી પ્રભાચંદ્ર પણ પિતાના ગ્રંથમાં તે રૂપે ઉતારી લીધું હોય તે ના નહીં. ઉદાહરણ તરીકે બપ્પભદિને લઈએ. પ્રભાવક ચરિત્રમાં બપ્પભટ્ટ અને વાક્ષતિરાજના વિષયમાં જે ઉલ્લેખ છે તેને હજુ સુધી બીજા કોઈ લેખથી ટેકો મળતા નથી. પરંતુ પાટણના ભાંડાગારમાં, એક પ્રાચીન પ્રાકૃત પ્રબંધ તાડપત્ર ઉપર મળી આવ્યો છે કે જેમાં બધી હકીકત પ્રભાવક ચરિત્ર પ્રમાણે જ ઘણે અંશે આપવામાં આવી છે. આમ, માનતુંગાચાર્યના સંબંધમાં પણ હેય તે નિષેધ નહિં. તે પણ, હર્ષના સંબંધમાં, જેટલું સાહિત્ય બહાર આવ્યું છે તેનાથી, તે જૈન થયું હોય એમ તે માની શકાય નહિ.
હર્ષનાં રચેલા સ્તોત્રે કે જે આપે પેતાના પત્રમાં જણાવ્યા છે તે મહે જોયા નથી.
કુમારપાળના વિષયમાં, હર્ષ જેવી દશા નથી. તેના માટે પ્રમાણે પુષ્કળ વિદ્યમાન છે. જેને તેને પરમહંત, તેની વિદ્યમાનતામાંજ, તેની સમક્ષજ, કહેતા હતા. એ માટે અનેક પ્રમાણે છે. ખુદ તેના ગુરૂ શ્રી હેમચંદ્ર તેને અનેક જગેએ પરમહંત લખ્યો છે. તો પછી બીજાઓ લખે તેમાં વિશેષતા શી? આપની ઇચ્છા સ્પષ્ટ જાણવા છું કે કેવા પ્રમાણે અને કેવા ઉલ્લેખ હોય તે તે પરમહંત માની શકાય.
