Book Title: Jain Shwetambar Conference Herald 1917 Book 13
Author(s): Mohanlal Dalichand Desai
Publisher: Jain Shwetambar Conference
View full book text
________________
જન સેવા અને જેને.
૧૭૧
દ્રવ્યો પર ચાલે છે. તેની સાથે ચૈતન્ય સ્કુતિ સાગિ છે. પૃથ્વી, જળ, તેજ વાયુ, આ કાશમાં ચૈતન્ય રહ્યું છે. તેથી જરા ઉચ્ચ સ્થિતિએ બે, ત્રણ-ચાર વિકેલેંદ્રિય ઈદ્રિય જીવો છે. તેનાથી ઉચ્ચ કોટિના ચેંદ્રિય પ્રાણિમાં જળ-સ્થળ, આકાશ-વિહારિણિ ઘણી જ જતિ છે તે સમગ્ર પ્રાણીમાં, મનુષ્ય જાતિ ઉચ્ચિષ્ટ કોટિની છે. પ્રાણી માત્રમાં જ્યારે, સ્વ પોષણ પુરતી જ શક્તિ રહી છે, ત્યારે મનુષ્યમાં અસંખ્ય નાં દુઃખની વિદારક-જીવન્તતિકારક શક્તિ રહિ છે. જીવન, મૃત્યુ, આહાર, વિહાર, સુખ-દુઃખ, આદિ ક્રિયા પ્રત્યેક પ્રાણીમાં છે, પરંતુ બુદ્ધિ વિકાસ, ચારિત્ર-જ્ઞાનની અનંતતા તે મનુષ્યમાં જ છે. જે મહાનિયમને અનુસરીને જગતનું સામ્રાજ્ય ચાલે છે, તે મહાશક્તિને ખરો ઉપાસક મનુષ્ય છે. આથી આપણે કબુલ કરીશું કે પશુ, પક્ષી, અને ઇતર જીવો કરતાં મનુષ્ય જન્મ એ ઉચ્ચત્તમ છે. તે પછી મનુષ્ય જાતિના ઉદ્ધાર અર્થ-તેમની આધિ, ઉપાધિ, જ્ઞાન ટાળવા માટે સામાન્ય છક ધર્મથી, પ્રત્યેક મનુષ્ય બંધાએલ છે. દિવ્ય પ્રેમને સજાતિય દોરથી, મનુષ્ય માત્રનાં હૃદય વણાયેલાં છે. તેને લઈને પરસ્પર ખેંચાવું એ નૈસર્ગિક છે. વ્યક્તિગત દુખ એજ પરિણામે સામાજીક મહાસંકટ બને છે ! ! સબળ મનુ, સમાજના નિર્બળ ભાગ પ્રતિના ધર્મને ધ્વસ કરીને, સ્વાર્થધતાની પરાકાષ્ઠાએ પહોંચે છે, ત્યારે તે આકે તા ટાળવા,-રાષ્ટ્રીય સચેતનતા ઉત્પન્ન કરવા, કોઈ મહાપુરૂષ જનસેવા અંગીકાર કરે છે.
ઈ. સન પૂર્વે ૬૦૦ વર્ષના અરસામાં સામાજીક નિયમોનો ભંગ થતાં, અત્ર-તત્ર, વ્યક્તિ સ્વતંત્રતા છુંદાઈને અવ્યવસ્થા થઈ હતી; જ્ઞાન–સ્વામિત્વને ઈજા, ફક્ત બ્રાહ્મણો પાસે જ - હતો; વૈો વણિજ્ય અને ખેતીમાં મથતા હતા; બિચારા શુદ્રોનું જીવન તે અતિ પાપિષ્ટ મનાતું–બ્રાહ્મણોની તુછતાં તેઓ પ્રતિ અસીમ હતી, એટલે કે તેઓ કેવળ ક્ષુદ્ર-કર્મો કરીને કાળ પસાર કરતા. જીવન–મુક્તિ અર્થે યોને પ્રચાર બહુ હતું. પશુ મેઘ યજ્ઞ – અશ્વમેઘ યજ્ઞ, નરમે, ના નામે યજ્ઞની પ્રચંડ વેદીમાં, પશુ, પક્ષિઓ, હેમાતા, અરે મનુષ્યનું બળી પણ અપાતું, પ્રાણી માત્રની સાથે જનસમાજની આવી સ્થિતિ હતી. તે ભયંકરતાનો નાશ કરી, સામાજીક સુવ્યવસ્થા કરવા, ભગવાન શ્રી મહાવીરે મહા પુરૂષાર્થ સેવ્યો. સામાજીક દુઃખથી દુઃખિત થઇને, ક્ષત્રી ધર્મ-રાજ્યસત્તા–વૈભવ,-ત્યાગી સેવાધર્મ અંગિકાર કરીને, ભારત વર્ષનું વાતાવરણ “અહિંસા પરમો ધમ: ” થી ભરી નાંખ્યું. પરોપકારને સિદ્ધાન્તનું જ્ઞાનામૃત રેડીને, જનસેવા કરવા સંઘશકિત ઉત્પન્ન કરી–ભગવાન શ્રી મહાવીરના જીવનને અનુસરીને, રાજ્ય વિલાસ, ક્ષત્રી ધર્મ ત્યજી-મહાપુરૂષ બુદ્ધ પણ જન સેવા કરવા, ત્યાગ લઈ: મૈત્રી-કરૂણુ–પ્રદ-માધ્યસ્થ, ભાવના જનસમાજમાં આરોપિત કરીને, અહિંસા સિદ્ધાન્તનો વિશાળ ફેલાવો કર્યો. !
અહિંસાના સિદ્ધાન્તથી સુપ્રસિદ્ધ આ બે મહા ધર્મોના લીધે સ્થળે સ્થળે વિહાર, ગુરૂકુળ, ઔષધશાળા, જ્ઞાનશાળા નિરાશ્રિતાશ્રમ, આરોગ્ય ભુવન, અને પારમાર્થિક- જીવનાસક્ત મુનિ મંડળની સબળ સંખ્યા હતી-સ્થિતિ આમ હોઈને પણ સખેદ કહેવું જોઈએ કે કોઈ મહાશક્તિની ન્યૂનતાવશ, શ્રાદ્ધ ધમની તે ઉપકારક જાહેરજલાલી જૈનધર્મ જેટલી ટકી રહિ નહિં. જેનોની તે પ્રાચિન પ્રણાલિકામાં પણ કાળક્રમે આજે રૂપાન્તર સિયતિ-દષ્ટિગોચર થાય છે. જૈન સમાજ પાંજરા પોળોમાં લાખ્ખો રૂપિઆ આપે છે. કબુતરોને દાણાં, કસાઈઓ પાસેથી પશુ પક્ષ છોડાવવાં, અને વિકકિય જી ની સાથે એક ઇયિ-વ
