Book Title: Jain Shwetambar Conference Herald 1917 Book 13
Author(s): Mohanlal Dalichand Desai
Publisher: Jain Shwetambar Conference
View full book text
________________
અભેદ માગમાં પ્રયાણ
૧૮૧
દશામાં અનેક પ્રકારનાં સ્વપ્નાં આવે છે. રજુમાં સર્ષના બાંતિ, છીપમાં રૂપાની બ્રાંતિ, આકાશમાં બે ચંદની પ્રતીતિ, મૃગજલ, વગેરે પણ જાગ્રસ્વપ્નને ભેદે જ છે. નિદ્રાવસ્થામાં જે દશ્ય પ્રતીત થાય છે અને નિદ્રામાંથી જાગ્રતમાં આવ્યા પછી તે દશ્યનું કશું હેતું નથી તે દશ્ય તે સ્વપ્ન છે. આ સ્વપ્ન મહા જાગ્રત વિષે, સ્થૂલ શરીર ને કંઠથી હદય સુધીની નાડીના ભાગમાં થાય છે આ વાત નિર્વિવાદ છે. જેવી રીતે જાગ્રતમાં સ્વપ્ન દશા વતે છે તેવી જ રીતે સ્વપ્નમાં પણ જચતદશા વતે છે ત્યારે તે સ્વપ્ન જાગ્રત દશા કહેવાય છે. ઋતદેહમાં તથા અક્ષતદેહમાં જાદવસ્થાની પેઠે જ્યારે સ્વપ્નમાં દઢ નિ. શ્રય થાય છે ત્યારે તે સ્વપ્નજાગ્રત કહેવાય છે. જીવ જ્યારે અજ્ઞાનમાં લીન થઈ જાય છે ત્યારે તે દશાને સુષુપ્તિ કહેવાય છે. ગાઢ નિદ્રા તે સુષુપ્તિ છે ભવિષ્યનું દુખના બોધથી યુક્ત જીવન જે જડ સ્થિતિ તે સુષુપ્રિ સુપ્તિ અવસ્થામાં રાજ મહેલ, ઘાસ, કાં, પહાડ દેવ લોક એ સર્વ માત્ર પરમાણું રૂપજ છે. સુષુપ્તિવાળાને પરમાણુની રચનાનો ભિન્ન ભિન્ન અનુભવ નથી હોતો માટે સુષુપ્ત અવસ્થાની અપેક્ષાએ માત્ર પરમાણુને સમૂહજ ભર્યો છે, પણ મહા જાગ્રી અપેક્ષાએ તે પર્વત, નદી, દેવ લેક, ઘાસ, ઢેર વિગેરે કિન્ન બિન ઘાટો છે. આ સર્વ અવસ્થાઓ અજ્ઞાનની છે અને તે વિભાવને લીધેજ છે, વિભાવ જેમ આપચારિક એટલે કહેવા માત્ર છે તેમજ આ અવસ્થાઓ પણ આપચારિક છે છતાં પણ અજ્ઞાન દશામાં તે જણાય છે માટે તે જાણવી જરૂરી છે. આ સાતે અવસ્થાઓનું ફુરણ અધ્યવસાયમાંથી કે સુક્ષ્મ કલ્પનામાંથી છે. દરેક અવસ્થામાં પણ અનેક ભેદ થઈ શકે છે. જગત્ સ્વપ્નાવસ્થા ઘણી રૂઢ થવાથી તે જાગ્રતમાં મળી જાય છે અને મહા જાગ્રત દશા વિકાસ પામે છે. જેમાં સમુદ્રની ઘુમરીમાં વહાણ ગોથાં ખાય છે તેમ મહા જાગ્રત દશામાં પણ છે અનેક મેહ રૂ૫ ઘુમરીમાં ગોથાં ખાય છે અને અનેક પ્રકારના જન્મ મૃત્યુને કર્માનુસાર પામ્યાં કરે છે. આ પ્રમાણે કેટલીક સંસ્કૃતિ જાગ્રતપણે, કેટલીક સ્વપ્નપણે, કેટલીક જાગ્રત સ્વપણે અને કેટલીક સ્વપ્ન જાગ્રત રૂપે રહેલી છે. આ સાતે અવસ્થા અજ્ઞાનની હોઇ ત્યાગવા યોગ્ય છે. આ સાતે અજ્ઞાનની અવસ્થા મિથ્યા હોવાથી -ત્યાગવા ગ્ય હોવાથી તે મિયાત ગુણ સ્થાનકમાં હોય છે એમ કહેવાય છે. મિથ્યાત્વ રૂપ આ સાતે અવસ્થાના મૂળ રૂપ વિભાવનો ત્યાગ થાય ત્યારે જ આ મિથ્યાત્વ રૂપ સાતે અજ્ઞાનાવસ્થાનો ત્યાગ થઈ શકે. વિભાવનો ત્યાગ તો સ્વભાવમ–આમ સ્વરૂપમાં આવવાથી થાય છે માટે વિભાવ અને તજન્ય અજ્ઞાનની સાતે ભૂમિકા રૂપ મિથ્યાત્વ ગુણ સ્થાનકથા ઉપર ચઢવું હોય એટલે કે આત્મજ્ઞાન તરફ પ્રયાણ કરવું હોય તે નિર્મળ આત્માન મનહર વિચાર કરી આતમ જ્ઞાન મેળવ્યા પછી તે મિથ્યાત્વ રૂપ અજ્ઞાનાવસ્થા એને તરી શકાશે. જેમ અજ્ઞાનની સાત ભૂમિકાઓ કહી તેજ પ્રમાણે જ્ઞાનની પણ સાત ભૂમિકાઓ છે. અાનની સાત ભૂમિકાઓ ત્રીજે ગુણ સ્થાનકેથી ચિદમ ગુણ સ્થાનક સુધીમાં ઉત્તરોત્તર સમાઈ જાય છે. જ્ઞાનની સાત ભૂમિકાનું જ્ઞાન થયેથી તે આત્મા ફરીથી મેહ રૂપિ કાદવમાં અર્થાત્ જન્મ મૃત્યુમાં ફસાત નથી. ભલે એ જ્ઞાની સંસારમાં રહ્યા કહેવાતું હોય તો પણ જલકમલ ન્યાયે તે સંસારથી મુક્ત જ છે. શ્રી ઉત્તરાધ્યયન સૂત્રનું કરમાન છે કે—ગા પર નાઇ, નેવ બિરે વાવી પર્વ ગર્જિત સાથે | તંબૂ ગૂમ મારગ છે જેવી રીતે કમલ જલ સાથે રહે છે અને જલમાંજ જન્મે છે છતાં
