Book Title: Jain Shwetambar Conference Herald 1917 Book 13
Author(s): Mohanlal Dalichand Desai
Publisher: Jain Shwetambar Conference
View full book text
________________
અભેદ માર્ગમાં પ્રયાણ
૧૮૩
નામની જ્ઞાન ભૂમિકાને જ અવિરત સમ્યકત્વ નામનું ચોથું ગુણસ્થાનક કહેવામાં આવે છે. આપશમિક કે ક્ષયો પરામિક ભાવે સમ્યકત્વ નામનું ચોથું ગુણસ્થાન શમેચ્છા નામથી પહેલી જ્ઞાન ભૂમિકામાં પણ છે, પરંતુ લાયક સમ્યકત્ર એટલે શુદ્ધ ચૈતન્યનું જ્ઞાન જેમાં હોય છે એવું એમ ચોથું સમ્યકત્વ ગુણસ્થાન તથા દેશ વિરતિ એટલે અમુક હદમાં રહીને જ કેમ સામે ધ્યાન કરાય છે એવું પાંચમું દેશ વિરતિ ગુણસ્થાન તથા અનીશ જેમાં અમે ધ્યાન કરવાનું હોય છે. જેવું છે. સર્વ વિરતિ ગુણસ્થાન આ બે જ વિચારણા નામક ભૂમિકામાં સમાઈ જાય છે. શાસ્ત્ર અને પુરૂષના સમાગમ વડે સતની સત રૂપ પ્રતીતિ થાય છે પછી સતમાં પ્રવેશ કરવા માટે કે સતનો આનંદ ભોગવવા માટે અમુક અમુક વખતે આત્મધ્યાન ધરવામાં આવે છે. અને કેટલાક ઉત્તમ અધિકારીઓ રાત્રિ દિવસ આત્મધ્યાન ધર્યા કરે છે તે સર્વ આમાં સમાય છે જે લોકો દરરોજ થોડે વખત આત્માનંદ મેળવવા પ્રયાસ સેવે છે તે શ્રાવકો કહેવાય છે અને જે તે કો અહોનીશ આત્માનંદ મેળવવા પ્રયાસ કરતા હોય તે સાધુ કહેવાય છે. સાધુ એટલે શ્રવણ. આ સૂક્ષ્મ વિચાર કહ્યા રધૂળ અને સરળ રીતે જોતાં સાસ્વાદન, મિશ્ર તથા અવિરત સમ્યકત્વ ગુણ સ્થાનકને સમાવેશ પહેલી શુભેચ્છા ભૂમિકામાં થાય છે અને દેશવિર તથા સર્વ વિરતિ નામના પાંચમાં અને છઠ્ઠા ગુણસ્થાનકનો સમાવેશ બીજી વિચારણા નામક જ્ઞાન ભૂમિકામાં સમાવેશ થાય છે. વિચારણામાં સદાચારમાં પ્રવૃત્તિ હોય છે પછી તે દેશથી પણ હોય અગર સર્વથી પણ હેય. વિચારણા તથા શુભેચ્છાને લીધે મનની વિલવતા થવાથી ઈદ્રિયોના અર્થને વિષે આસક્તિ ન થવી તેને હનુમાનસ નામક જ્ઞાનની વીજી ભૂમિકા કહેવામાં આવે છે. આ ભૂમિકામાં મનની એકાગ્રતા હોય છે. સર્વ વિરતિ ગુસ્થાનક ઉપરાંત પ્રમત્ત, અપ્રમત્ત, અને આપશામિક શ્રેણીવાળાના અગ્યારમાં ગુણસ્થાનક સુધીને સમાવેશ થાય છે. આ સાધકની છેલ્લી જ્ઞાન ભૂમિકા છે. તનમાનસ ભૂમિકા ળગ્યા પછી તે સિદ્ધદશામાં એટલે ચરમ શરીરમાં કે તવૃંભવ મોક્ષ ગામમાં જાય છે. મનની એકાગ્ર. તામાં કાંઈક ન્યુનતા રહી જાય તે પ્રમત્તગુણસ્થાને કહેવાય. પ્રમત્ત ગુણસ્થાન એટલે આ ત્મધ્યાન ધરતાં ધરતાં વચ્ચે વચ્ચે પ્રમાદ થઈ જવો કે બહિત્તિ થઈ જવી તે અપ્રમત્ત ગુણસ્થાન એટલે જેમાં અંતર્મુખ ઉપયોગ જ અડોલ પણે રહ્યા કરે અર્થાત અહનીશ મન
એકાગ્ર રહ્યા કરે તે ક્ષેપક શ્રેણિવાળે તો સિદ્ધ દિશામાં જાય છે કારણ કે ક્ષપકશ્રેણીવા- ળાને આત્માનો સતત ઉપયોગ વર્તતો હોવાથી તે તે મુક્તસ્થિતિમાં સમાય છે. પશ. મિકવાળે પરાણે પરાણે મનને દબાવી રાખતું હોવાથી તેને પડવાને ભય છે પણ ક્ષક એણિવાળો કે જેને આત્માને અનુભવ છે તેથી તેને પડવાનો ભય નથી. તેને આત્મજ્ઞાન થવાથી તે અજ્ય છે. ક્ષેપક શ્રેણીવાળાને સમાવેશ સત્વાપત્તિ નામક ચોથી જ્ઞાનની ભૂમિકામાં સમાવેશ થાય છે. સાધકની ત્રણ ઉપર કહેલી ભૂમિકાના અભ્યાસને લીધે શુદ્ધ વૈરાગ્ય. દ્વારા સત્ય આત્મામાં જે સ્થિતિ થવી તેને સત્વાપત્તિ કહે છે. આ દશામાં જગતનો અભાવ અને આત્માને સદ્દભાવ છે. આ જ્ઞાન ભૂમિકામાં ક્ષપકશ્રેણિવાળો નવમા ગુણસ્થાનકે હેય છે. અપૂર્વકરણના જે કે આઠમા ગુણસ્થાનકે આ પથમિક અને ક્ષણિઓ હોય છે પણ ત્યાં સુધી મોહનીય કર્મ એટલે જગતને સદ્ભાવ હોય છે અને ક્ષણિવાળા આત્માને તથા જગતને અનુભવ કરતો હોય છે માટે સાધક તથા સિદ્ધ બંનેમાં ગણાય છે અને અભ્યાસમાં વધતાં જગતનો અભાવ થતાં તે સત્વાપત્તિ ભૂમિકાને પામે છે. સત્વાપત્તિમાં અનિવૃત્તિ બાદર ગુણસ્થાન
