Jain Shwetambar Conference Herald 1917 Book 13

Author(s): Mohanlal Dalichand Desai
Publisher: Jain Shwetambar Conference

Page 82

શ્રી જૈન
. કૅ. હરેદહ.
સામાજિક સ્થિતિ વાયડના પ્રાચીન વતનીઓની સામાજિક સ્થિતિ વિષે કંઈક ઝાંખા બે પ્રકાશ મળે છે. ધર્મ સંબંધમાં, બ્રાહ્મણે તો સ્પષ્ટ રીતે વૈ હતા જ. વણિકોમાં પણ બધા જેને નહતા. કેટલાક એમ માનવું છે કે ગુજરાતમાં શ્રીમદ્ વલ્લભાચાર્યના વૈષ્ણધર્મને પ્રચાર થયે તે પહેલાંના બધા વાણીઆ જૈન હતા, પણ આ અનુમાન છેટું છે, એ સહેજે સાબીત કરી શકાય એમ છે. હાલના વૈષ્ણવે “ મેશરી ” કહેવાય છે. એ શબ્દ પણ પ્રાચીન છે. શ્રીમદ્ વલ્લભાચાર્યના પ્રાદુર્ભાવ પહેલાં ત્રેવીસ વર્ષ ઉપર રચાયેલા
= પ્રથમ “મહેસરી ” શબદ જવામાં આવે છે. વલ્લભાચાર્ય પહેલાં પણ ગુજરાતમાં વિષ્ણવ ધર્મને પ્રચાર હતો. સારંગદેવ રાજાના વખતને સં૦ ૧૩૪૮ ને એક કૃષ્ણ મંદિર સંબંધીને શિલાલેખ પાટણમાં મળી આવ્યો હતો, તે મેં “ ગુજરાતી ” ના દિવાળીના અંકમાં પ્રકટ કર્યો હતો ( ઇ. સ. ૧૯૧૦ )
મારું અનુમાન છે એમજ છે કે ગુજરાતમાં આવેલી વૈશ્ય જાતિનું મૂળ નામ “મહેસરી” ( માહેશ્વરે = વીપુજક વાણીઆની દરેક વાત ને અકેકી કુલદેવી હોય છે. ) હશે, પણ પાછળથી જેમણે જૈન ધર્મ સ્વીકાર્યો હશે, તે જેને કહેવાયા હશે અને વદિકનું મૂળ
મહેસરી’ નામ કાયમ કહ્યું હશે. વાયામાં પણ ગની સ્થાપના અને જૈન ધર્મનો પ્રસાર વિક્રમના તેરમા શકના પ્રારંભમાં થયેલો છે અને વાયડની સ્થિતિ તે વનરાજના તામ્રપત્ર ઉપરથી સં. ૮૦૨ પહેલાંની ઠર છે. આથી વાયડા પ્રથમ વેદિક હશે એમાં શક નથી. એ ખરું છે કે “ વાયડગછ ” ની સ્થાપના થયા પહેલાં પણ થોડાકે જૈનધર્મ સ્વીકાર્યો, હશે, પણ માત્ર થોડા એજ* વાયડ ગઝની સ્થાપના પછી પણ બધા જેનો થયા હોય એમ માની શકાતું નથી. કારણ કે લા નામના ધનાઢય શઠીઆએ એક મોટો યજ્ઞ કર્યો હિતે એમ . તથા પ્રહ ૦ માં અષ્ટ ઉલ્લેખ છે. લાને કc a૦ માં મહા માહેશ્વર (મોટે મેશરી ) પણ ગણેલો છે. જે પાછળથી જોન મતને સ્વીકાર કર્યો હતો, એમ જણાય છે* વૈદિક અને જેને વચ્ચે સંપ સારો હશે, કેમકે અમરચંદ્રસૂરિએ સામા માં બ્રાહ્મણોને રાનમા ઇત્યાદિ બહુમન વિશેષ થી સંબોધ્યા છે અને તેમના દેવો પ્રત્યે પૂજ્યભાવ બતાવ્યો છે જિનદત્તસૂરિ એ કવ ધર્મના મનુષ્યોને ઉપકારક થાય તે
* આપણી જ્ઞાતિમાં જે ભાગે જૈનધમ પીકાર્યો હતો તે ગુજરાતમાં પુષ્ટિમાગના પ્રસાર પછી પાછો વાંક ધર્મમાં આવ્યું હશે અથવા તે જૈનોની જ્ઞાતિઓમાં ભળી ગયો હશે. આપણી વસ્તી ધટી જવાનું કારણ, કદાચ છેલ્લી બીના હેય. માળવા (રતલામ તરફ) અને કાઠીઆવાડની આપણી જ્ઞાતિનાં ભાણસે તે ડાં વરસ ઉપર પણ જૈનધર્મ પાળતા હતા એ જાણીતી વાત છે.
*લલે ધમાન્તર કર્યાના કારણમાં ઘર ૪૦ તથા ર૦ ૦માં જણાવવામાં આવ્યું છે કે યજ્ઞના ધુમાડાથી વ્યાકુળ થઇને આંબલીના ઝાડ ઉપરથી એક સર્ષ ભેંય પડયો, તે બ્રાહ્મણના કોઈ તેને છોકરાએ યજ્ઞમાં હોમી દેવાથી, તેને વૈરાગ્ય થયું હતું. પરંતુ, આ વાત સપ્રમાણ જણાતી નથી, કેમકે જે એમ બન્યું હોય તે, તે વાયડના વતની અમરચન્દ્રસૂરિના જાણવા માં હેય, અને તે વી તે પ ના વાહ મા કે અન્ય કાવ્યમાં તેનો ઉષ કર્યા વિના રહે નહિ પણ તેણે તે સંબંધી પ્રચાર સરખોએ કર્યો નથી.