Book Title: Jain Shwetambar Conference Herald 1917 Book 13
Author(s): Mohanlal Dalichand Desai
Publisher: Jain Shwetambar Conference
View full book text
________________
વાયડા જ્ઞાતિને પ્રાચિન વૃત્તાન્ત.
૧૧૫
ગ્યદેવી નામની ગંગા જેવી નિર્મલ બહેન હતી. તે બહેનને મેષાક નામના પતિથી મહણ, મધદેવ દેવસિંહ અને ઉદાક નામના પુત્ર થયા હતા. એમાં મહણને મંત્રી લખ્યા છે. વીસલદેવ પછી થયેલા અર્જુનદેવના મહામાત્યનું નામ ભલઃવ હતું તે કદાચ ઉપરને મલદેવ હશે. વીસલદેવને સમય સં. ૧૩૦૦ થી ૧૩૧૮ (જુ ઓ ગુર્જર દેશ ભૂપાવલિ આદિ) મનાય છે. વસલદેવનો પ્રારંભનો મહામાત્ય વસ્તુપાલ હતા અને છેવટનો નાગડ હતું. આથી પદમ એ બેના વચગાળામાં પ્રધાન થયો હશે. કદાચ માહામાન્ય નહિ હોય પણ મિત્રમંડળમાં હશે. ૦ ૦ માં તેને છાશ ( કોઠારી) લખ્યો છે, પણ પદ્દમાનન્દ કાવ્યમાં તે તેને સચિવે લખે છે અને જણાવ્યું છે કે તે નૃપ અને પ્રજા એ બંનેનું શાસ્ત્રાનુસાર હિત સાધતો હતો. એથી તેણે મહામાત્ય પદ ભોગવ્યું તે હશે, એમ લાગે છે*
આ પ્રમાણે જેમ વણિકેની બીજી જ્ઞાતિઓએ ગુર્જરેશ્વરના મહામાત્યો ઉત્પન્ન કર્યા છે, (પોરવાડાએ તેજપાલ અને વસ્તુપાલ, શ્રીમાળીઓએ ઉદયન, વગેરે) તે પ્રમાણે વાયડા જ્ઞાતિને પણ તે ઉત્પન્ન કરવાનું ભાન છે. $
આ સિવાય બીજા પણ વાયડા વણિકોનાં નામ મળે છે. લલ નામના ધનાઢય શે. ડીઆનું નામ આવી ગયું છે. અમરચંદ્રસૂરિના અમરસિંહ વિષે પણ પ્ર. કે. માં ઉલ્લેખ છે. પણ આ અમરસિંહ વણિક હોય એમ હું ધારતો નથી. તે વાયરા” નું વિરૂદ ધરાવતો હતો તથા વીસલદેવે તેને શીઘ્રકવિત્વથી પ્રસન્ન થઈ તેને “પાસ” બમણો કરી આપ્યો હતો, એ ઉપરથી તે ભાટ જાતિને હશે, એમ લાગે છે.
*श्रीमद्विश्वलदेवमोदनश्विरकृतप्रौढप्रसादादसौ व्यापारानधिगम्य कानपि कदाप्युत्सेकदावाम्बुदः। । श्रीपद्मो नृपतिपजार्थयुगली कृत्वार्थशाखार्थतः
स्वार्थम् सारपरोपकारकरणव्यापारमेवाकरोत् ॥५०॥ ( આમાં વ્યાપાર શબ્દ કરીને હેપાર અર્થ નથી લેવાનો તે અર્થમાં તે વ્યવહાર અથવા વાણિજ્ય શબ્દ વપરાતે હતે. અહિં તે શ્રીકરણાદિમુદ્રાવ્યાપાર ( મહેર છાપ કરવાનો અધિકાર) કે જે મહામાત્ય ધરાવતા હતા, તે અર્થમાં આ શબ્દ જેતે જણાય છે.)
$ “ ઉનેવાલ અબ્યુદય’ નામના માસિકના પુસ્તક જ થા, અંક છઠ્ઠામાં જણાવ્યું છે કે, સંવત્ ૨૮૮ ની સાલમાં ઉનાના બ્રાહ્મણ રાજા ચંદ્રબળના વખતમાં મોતીચંદ નામને એક વાયડ દિવાન હતું, તેને માર નામના ચારણે દ્રવ્ય આપીને ફાડયો, તેથી તેણે દગાથી રજપૂતને ગામમાં દાખલ કર્યા, અને બ્રાહ્મણના રાજ્યને અંત આવ્યો--આ વાતને કંઇ અતિહાસિક પ્રમાણુની પુષ્ટિ નથી, તે ભાટના ચોપડા તથા દંતકથા ઉપરથી લખી છે. વાયડાઓ એટલા વહેલા કાઠીઆવાડમાં ગયા હોય તેમ જણાતું નથી તથા “ મોતીચંદએ નામ પણ એટલું પુરાણું જણાતું નથી, તેથી એ વકીક્ત હું અતિહાસિક અને પ્રમાણ માનતા નથી,
