Book Title: Jain Shwetambar Conference Herald 1917 Book 13
Author(s): Mohanlal Dalichand Desai
Publisher: Jain Shwetambar Conference
View full book text
________________
વાયતા જ્ઞાતિને પ્રાચીન વૃત્તાન્ત. સ્થપાયું (ઈ. સ. ૫૮૦) ત્યારે દક્ટ્રિણ ગુજરાત પણ લાદેશ મટી ગુર્જરદેશ થયો હશે. પશ્ચિમ રાજસ્થાન અને ઉત્તર ગુજરાત એ કજ દેશ તરીકે ઘણું લાંબા સમયથી ઓળખાતા આવ્યા છે. પશ્ચિમ રાજસ્થાન (મારવાડ) દિલ્હી અને પાટણના રસ્તાની વચ્ચે આવેલું હેવાથી તે બે વચ્ચે સંબંધ તે લાંબા કાળ સુધી રહ્યા હતા અને ભાષા તો વિક્રમના સોળમા શતકનો અંત સુધી એકજ હતી. આ ઉપરથી ગુજરાતના ઘણાખરા વાણીઆ બ્રાહ્મણોનાં નામ પશ્ચિમ રાજસથાન અને ઉત્તર ગુજરાતમાં આવેલાં ગામ ઉપરથી પડયાં છે, જેમકે શ્રીમાળી, ઝારોલા, સાચોરા, દિસાવાળ, વાયડા, મઢ, નાગર, વગેરે, વગેરે.
વાયડામાં બ્રાહ્મણ-વાણીઆઓ ક્યારે આવીને વસ્યા હશે તે નક્કી નથી, પણ બીજાઓ પોતાનાં રથાનકમાં આવ્યા હશે તે અરસામાંજ હશે. પરંતુ તે જાતિ સામાન્ય વૈશ્ય વર્ણમાંથીજ ઉદભવી હશે. ગુજરાતની કેટલીક વાણીઆની ન્યાત રજપૂત જાતેમાંથી થઈ છે, એમ પણ કેટલાક વિદ્વાનોનું માનવું છે. શ્રીયુત દેવદત્ત ભાંડારકરને લેખ-Chahamans of Marwar, Epigraphica Indica vol. XI, No. 4, p. 61). મારું અનુમાન તે એમ છે કે જે જાત પ્રથમ ગુજર સાથે આવી હશે, તે વૈશ્ય વર્ણની હશે અને તેનું નામ માહેશ્વરી હશે, જે ઉપરથી હાલન “મેશરી’ શબ્દ થયો છે. મારવાડમાં તો હાલ પણ “મહેસરી’ નામની એક વાણીઆની વાત છે (ઉક્ત લેખ). આ માહેશ્વરને વલભી રાજાઓ સાથે કંઈ સંબંધ હશે? પણ વલભી રાજાએ પિતાને પરમ માહેશ્વર લખતા હતા અને ચીનના મુસાફર હ્યુયાનસંગે લખ્યું છે કે વલભીના રાજાને કાકો કનજનો શિલાદિત્ય વૈશ્ય જાતિને હતે (સ્મીથ, પૃ ૩૨ ૫). બ્રાહ્મણનું કંઈ વિશિષ્ટ નામ નહિ હોય એમ લાગે છે. આ પ્રમાણે માહેશ્વરી-વૈશ્ય જાત અને તેમની સાથેના બ્રાહ્મણે જે જે સ્થળમાં રહ્યા, તે ઉપરથી ઓળખાવા લાગ્યા.
વાયડ કેટલું પ્રાચીન છે, તેનો નિર્ણય થઈ શકતો નથી, પણ એટલું તે ખરૂં જ કે તે અણહીલવાડ પાટણ વસ્યા પહેલાંનું છે કારણ કે ઉપર દર્શાવેલા વનરાજના તામ્રપત્રમાં શ્રીમાલી, એસવાળ, પિોરવાડ, નાગર, દિશાવાળ ઝારોલા, મેઢ, વગેરે વાણીઆની સાથે વાયુવટવાસીનું નામ પણ લીધું છે. વડનગર, મોઢેરા, ગાંભુ, વગેરે ગામો તે પાટણ પહેલાંનાં છે, તે બાબતને બીજો પણ પુરાવો મળી શકે છે.
વાયડ એ મોટું નગર હશે એમાં શક નથીવા. પુ. માં તેને ચાર એજનના વિસ્તારવાળું તથા દરવાજથી યુક્ત કહેલું છે. જેના માં પણ તેને તે તીર્થરાઈ માથાન, રાજપુત શ્રીધામ (વા. મ. ) ગુર્જર પ્રવનug (1. ૨) ચતુર
તસ્થાનાનામાતા ( કો. )-ચોરાશી સ્થાનોમાં ઉત્તમ-એમ કહેલું છે. તે વહેપારવાળું તથા આબાદીવાળું નગર પણ હશે. કેમકે દિલ્હી તરફને પાટણથી જે અસેલા ઘેરી રસ્તો મારવાડમાં થઈને જતો હતો, તે રસ્તા ઉપર તે આવેલું છે. તેને છેક રાજગૃહ (બીહાર પ્રાંતમાં ) સાથે પણ વહેપારનો સંબંધ હતો એમ ઘ૦ ૨૦ ઉપરથી જણાય છે. (બ્રેક ૨૫ ) લલ્લ નામના કોઈ શેઠોઆએ સૂર્યગ્રહણ પર્વ વખતે લાખ રૂપિયાનું દાન આપવાને સંકલ્પ કર્યો હતો, એ વાત પણ તેમાંથી નીકળે છે.
વાયડમાં વિશાળ મકાને પણ હશે. વાળુપુરાણમાં વાવ અને ચાર કુંડને ઉલ્લેખ છે. આ ફ તે હાલ જણાતા નથી પણ વાવ તે હજુ સુધી છે. વાવના છેક છેલ્લા ખંડમાં
