Book Title: Jain Shwetambar Conference Herald 1917 Book 13
Author(s): Mohanlal Dalichand Desai
Publisher: Jain Shwetambar Conference
View full book text
________________
૧૦૮
શ્રી જૈન ક. ક, હેડ.
પણ તેનું ભાષાન્તર પ્રો. મણિલાલ નભુભાઇનું કરેલું, શ્રીમન્ત ગાયક્વાડ સરકાર તરફથી
ચતુર્વિશતિ પ્રબંધ ” એ નામથી છપાયું છે. આ ચાર પ્રકટ થયેલા ગ્રંથો ઉપરાન્ત મુનિશ્રી જિનવિજ્યજીએ, અમરચંદ્રસૂરિકૃત (અપ્રસિદ્ધ) વાનર લાદવની પ્રશસ્તિ ઉતરાવી મોકલી છે તે, અને બીજાં ઐતિહાસિક સાધનોથી આ લેખ લખવામાં આવ્યું છે. બાલભારતના ઉદ્દઘાતમાં પ્રબન્ધકોષમાંથી અમરચન્દ્ર પ્રબન્ધ ઉતાર્યો છે, તે પણ આપણા ઈતિહાસ માટે ઉપયોગી છે.
વાયડ, પ્રથમ, વાયડ' નામ શા ઉપરથી પડ્યું હશે, તેનો વિચાર કરીએ, જેનોના સંસ્કૃત ગ્રંથોમાં તેનું નામ વાયર છે. વાટ પુત્ર માં એમ હકીકત છે કે વાડવાદિય ઋષિએ પહેલાં એક વાટિકામાં ( વાડીમાં ) તપ કર્યું હતું અને ત્યાં વાયુદેવને જન્મ થયો હતો, આ ઉપરથી હું એમ અનુમાન કરું છું કે, તે ગામનું નામ વાત્રાટ ઉપરથી પડયું હશે. આપ્ટેના સંસ્કૃત કોષમાં વાટને અર્થ A gando =બાગ આપે છે. મારા અનુમાનને વનરાજના સં. ૮૦૨ ના તામ્રપત્રથી ટેકો મળે છે. તેમાં વાગુદર શબ્દ છે. આ તામ્રપત્ર “બુદ્ધિપ્રકાશ ના ઈ. સ. ૧૮૮૧ ના નવેમ્બરના અંકમાં પ્રકટ થયું છે.*
પૌરાણિક આખ્યાયિકા ઉપરથી એમ જણાય છે કે અનાદિ કાળથી આપણું નિવાસ સ્થાન વાયડમાં જ હશે. પણ તે ઐતિહાસિક સત્ય નથી, ઈતિહાસ-પુરાણના ગ્રંથોમાં આપણી જ્ઞાતિ સંબંધી કંઈ ઉલ્લેખ નથી. વિક્રના પાંચમા શતકમાં રચાયેલા મૂળ વાયુપુરાણમાં ( વિન્સેન્ટ રિમથ પ્રમાણે) પણ કંઈ હકીકત નથી. ગુજરાતનાં વિવિધ ગામોનાં નામ ઉપરથી બ્રિાહ્મણો અને વણિકની જ્ઞાતિઓનાં નામ પડેલાં છે, એ જ હકીકત સૂચવે છે કે તેઓ ગુજરાતના મૂળ વતની નહિ હોય, પણ પાછળથી આવીને વસ્યા હશે. જે જે ગામોમાં આવીને વસ્યા હશે તે તે ગામોના નામ ઉપરથી તેમની જ્ઞાતિનાં નામ પડેલાં હશે. આ જ્ઞાતિઓને વસવાટ કયારે થયે હશે? તે વિશે બે સમય બતાવી શકાય એમ છે. એક તો એમ કે વલભી વંશને સ્થાપક સેનાપતિ ભટ્ટાર્ક જે વખતે ગુજરાતમાં આવ્યો હશે તે વખતે તેની સાથે બ્રાહ્મણ અને વાણીઆનાં કુટુંબો આવ્યાં હેય, અને જુદાં જુદાં ગામમાં વસ્યાં હોય. (દ. સ. ૫૦૮). આથી પણ તેઓ કદાચ વહેલા આવ્યા હોય. ગુર્જર રાજસ્થાન અને ઉત્તર ગુજરાતમાં આવ્યને સમય ઇ. સ. ૩૦૦ મનાય છે. ગુજરાતને પ્રાચીન ઇતિહાસ ભા. ૧) ઉત્તર ગુજરાતનું પ્રાચીન નામ માન હતું. પછી ગુજરે જેમ જેમ આવીને વસેલા તેમ તેમ છેડે થોડે તેનું નામ ગુર્જરદેશ પડેલું. પ્રથમ, ભિન્નમાલની આસપાસને પ્રદેશ, કે જ્યાં ગુર્જરે રાધાની કરીને રહ્યા હતા, તે ગુર્જરદેશ કહેવાતું હશે. પછી તેમાં ઉત્તર ગુજરાતને પણ સમાવેશ થયો હશે અને ભરૂચમાં ગુર્જરોનું રાજ્ય
* श्रीमाली उसपालाश्च पौरबाताश्च नागरा ।
दिक्पाला गुर्जरा मोढा ये वायुवटवासिनः ॥११॥ આ લોકમાં વાયડાની સાથે, શ્રીમાળી, ઓસવાળ, પિરવાડ, નાગર, દિશાવાળ (દિપાળ gic g૦ માં કિસાને દિકપાલપુર કહ્યું છે), ગુર્જર, મેઢ, વગેરે વાણીઆની ન્યાત ગણાવી છે. (આ તામ્રપત્રની નકલ રા. કે. હ. ધ્રુવે લેઇને છપાવી હતી. કેટલાકે એને હવે કોઈ બ્રાહ્મણે બનાવટી બનાવેલું માને છે, પણ તેમ માનવાનું મને કોઈ કારણ જણાતું નથી.)
