Book Title: Jain Shwetambar Conference Herald 1917 Book 13
Author(s): Mohanlal Dalichand Desai
Publisher: Jain Shwetambar Conference
View full book text
________________
૮૫
સમ્યગ્દર્શન. તે જ્ઞાનની પ્રાપ્તિ માટે અમુક પ્રકારની બ્રાંતિ નિવારવા સિવાય બીજું કશું જ કરવાનું નથી. હું કોણ છું? મારું સ્વરૂપ કેવું છે? હું જેના વિષે મારાપણાનો દા રાખું છું તે ખરી રીતે મારું છે કે કેમ? આ કર્મવર્ગણ કોના સંબંધે છે? તે રાખવા યોગ્ય છે કે પરિહરવા યોગ્ય છે ? ઇત્યાદિ વસ્તુ શાસ્ત્ર દષ્ટિએ વિચાર કરતાં પ્રયોજન ભૂત જ્ઞાન ઉપરના આવરણ રૂ૫ “બ્રાંતિ” ને તુરત વિલય થાય છે; અને તે બ્રાંતિ રહિત સ્વરૂપ દશા જ શાસ્ત્ર દષ્ટિએ સમ્યકત્વ છે. જે કાંઈ કર્તવ ભાસે છે તે આપણે દષ્ટિ દોષ છે. અત્યંત શાંતિ, અકવ, અચળતા અને તેવાજ નિષ્ક્રિયભાવને સૂચવનાર વિધાનનું મોક્ષ ક્રમમાં આદિસ્થાન છે. ટુંકામાં પ્રયોજનભૂત પદાર્થોનું જ્ઞાન જ પરંપરાએ સર્વજ્ઞત્વને આપનારું અને સર્વ પ્રકારની ઉચ્ચતમ સિદ્ધિના પદમાં સ્થાપનારું થાય છે.
શાસ્ત્રબોધ અને સર્વ શ્રતનું સાફલ્ય તે સપ્ત (નવ) તત્ત્વના શ્રદ્ધાનમાં જ છે. વિવેક દષ્ટિનો ઉદય થતાં સર્વ પ્રકારની શાંતિ આપે આપ સમાઈ જાય છે. ભ્રાંતિ.
આ જગતમાં બ્રાંતિથીજ એક વસ્તુમાં અન્યત્વનો આરોપ થાય છે. આત્મામાં અના ભાને અને અનાત્મામાં આત્માને આરેપ તેમજ તે આરોપનાં અનેક પ્રકારનાં સ્વરૂપો માત્ર બ્રાંતિને લઇને જ પ્રકટે છે. આત્મા ઉપરથી ભ્રાંતિનું આવરણ ન્યુન સંશમાં ખસી જવું તેજ સમ્યકત્વ છે. પછી આ ભ્રાંતિ રહિત થયેલ ન્યુન અંશ આભાના સવાંશને બ્રાંતિ રહિત પદ–કૈવલ્યની કોટિમાં લાવી મૂકી છે. જેમ બીજના ચંદ્રમા ક્રમે ક્રમે પૂર્ણિમાના ચંદ્રમાં રૂપાંતર પામે છે તેમ ભ્રાંતિના વિલયજન્ય બીજજ્ઞાન ક્રમે ક્રમે કૈવલ્યને -સર્વજ્ઞતાને પ્રાપ્ત થવા યોગ્ય છે; અને એટલા જ માટે “સમ્યકત્વને શાસ્ત્રકારે બીજજ્ઞાન એ યોગ્ય રહસ્યમય નામ આપેલ છે. ભાંતિ કે શું અને કેવા પ્રકારની છે?
અનાદિકાળથી કર્માવત્ત છવ કર્મના નિમિત્તથી અનેક પર્યાય ધારણ કરે છે અને પ્રતિ સમય પૂર્વ પર્યાયને છોડી નવિન પર્યાય પરંપરાને ધારણ કરતા જાય છે. અને તે આ રીતે કે-અનંત પુદ્ગલ પરમાણુવાળા શરીરમાં આત્મા પિતાપણાનો આરોપ કરે છે; પુદ્ગલના સ્વાભાવિક ધર્મને-વર્ણગંધરસ સ્પર્શાદિકને પિતાના ધર્મ માની હાઈ હર્ષ શોક અને રાગદેષના દંમાં લપટાય છે, પુદ્ગલના તે ધર્મ પલટે છે, હાનિવૃદ્ધિ પામે છે વગેરે જે ક્રિયા કરે છે તેને પિતાની સ્વરૂપ અવસ્થારૂપ માની લે છે. શરીર અને આત્માના નિમિત્ત નૈમિત્તિક સંબંધને સ્વરૂપ સંબંધ માની લઈ ઉભયની સચોગરૂપ ક્રિયાને પોતાની માને છે. દરેક ઈદ્રિય જે કાર્ય કરે છે તે પિતે તે વડે કરે છે એમ માને છે, અર્થાત કર્મના નિમિત્તથી પ્રાપ્ત થયેલી ઈદ્રિયોના ધર્મોને પોતાના ધર્મો માને છે એમ અનેક જુદા જાદા પર્યાયમાં પોતાની સ્વબુદ્ધિનો આરોપ કરે છે. આથી આત્મા રાગદેષથી રંગાઈ સંસાર પ્રવૃત્તિથી છૂટી શકતો નથી.
મિથ્યા શ્રદ્ધાનથી–મિથ્યાવથી નિત્ય વસ્તુને અનિત્ય અને અનિત્યને નિત્ય માને છે. પિતાથી બિજને પિતાથી અભિન્ન માને છે, સુખના કારણને દુઃખનું કારણ અને દુઃખના
* બોદ્ધમાં આત્મા દરેક ક્ષણે બદલાય છે એવું માનવામાં આવે છે પરંતુ જે રીતે તેઓ માની આત્માને નિષેધ કરે છે તે રીતે તેમજ આત્માને નિષેધ જેને તેમજ અન્ય દર્શને સ્વીકારતા નથી,
