Book Title: Jain Shwetambar Conference Herald 1917 Book 13
Author(s): Mohanlal Dalichand Desai
Publisher: Jain Shwetambar Conference
View full book text
________________
શ્રી જૈન ક. ક. હેરેલ.
હેતુને સુખને હેતુ માને છે. આવા અયથાર્થ શ્રદ્ધાનથી ઉપજતા મેહના ઉદયથી ઉદ્દભવેલા કષાય ભાવને આત્મા પિતાને સ્વભાવ માને છે. કષાયભાવ પિતાના જ્ઞાન-દર્શન પયોગથી ભિન ભાસતો નથી તેનું કારણ એ જ છે કે મિથ્યાત્વને આસ્રવ, જ્ઞાન અને દર્શન એ ત્રણેને આધારભૂત આત્મા છે અને એ ત્રણેનું પરિણમન એકજ સમયે થતું હોવાથી તેનું ભિન્નપણે તેને જણાતું નથી. આજ મિથ્યા દર્શન છે. આ મિથ્યાત્વજન્ય કષાય ભાવની આકુળતાને લીધે આ જીવને વર્તમાન સમયે નિમિત્તભૂત પદાર્થોમાં સુખ દુઃખ દાતત્વનું ભાન થયા કરે છે. પોતાના મિથ્યાત્વ કવાય ભા બધા ઉત્પન્ન થયેલા દુઃખને આરોપ, પિતાની ઈચ્છાનુસાર ન પ્રવર્તનાર પદાર્થમાં કરે છે. વસ્તુતઃ દુ:ખ તો ક્રોધથી થાય છે, પરંતુ પિતાના ક્રોધ કષાયથી ઉત્પન્ન થયેલા દુઃખને હેતુ– ફોધનાં હેતુ ફોધને નિમિતને માની લે છે; દુઃખ તે લોભ કષાયથી થાય છે, પરંતુ તે કષાયજન્ય દુઃખને આરોપ અપ્રાપ્ય વરતુમાં કરે છે. વસ્તુતઃ તે અપ્રાપ્ય વસ્તુ તેને દુઃખ આપવા આવતી નથી, છતાં ભ્રમિત મનુષ્ય તેને પોતાના દુઃખનો હેતુ માને છે. એવી જ રીતે અન્ય કષાયોમાન, માયાથી ઉત્પન્ન થતાં દુઃખને નિમિત્તથી ઉત્પન્ન થયેલા માની નિમિત્ત ઉપર ક્રોધ કરે છે. દુ:ખનું રથાન તે કવાય છે તેના ઉપર પ્રતિકષાય કરવાને બદલે અર્થાત ક્રોધ ઉપસ્થિત થતાં તે પ્રત્યે ક્રોધસ્વભાવતા દર્શાવવાને બદલે, માનની સામે દીનપણાનું માન દર્શાવવાને બદલે, માયા વિરૂદ્ધ માયા દર્શાવવાને અને તે સિવાયના કષાયો પ્રત્યે પ્રતિકષાય દર્શાવવાને બદલે મૂર્ખ મનુષ્ય પોતાના ઉપર લાકડાને પ્રહાર કરનારને નહિ કરડતાં જેનાથી પ્રહાર થયો છે તેવી નિમિત્તભૂત લાકડીને કરડવા દોડનાર શ્વાનના જેવી ચેષ્ટા પ્રતિપળ દર્શાવે છે. સમ્યકત્વ,
આવી ભ્રમવાળી સ્થિતિ શાસ્ત્રજન્ય વિવેકથી નિવારવી તેજ મુમુક્ષુ જીવનું પ્રથમ કર્તવ્ય છે; અને તે ક્રમને વિલય થતાં સમ્યકવિને લાભ અવશ્ય થવા યોગ્ય છે. આ કાળને વિષે દુર્લભ એવું સમ્યકત્વ વિવેક દષ્ટિએ વિચારતાં સાવ સુલભ છે અને ક્રમે તે પ્રાપ્ત થવા યોગ્ય છે. સંક્ષેપમાં ભ્રાંતિનો વિલય એજ સમ્યકત્વ અને તેને જેનશાસ્ત્રકારે
ચતુર્થગુણસ્થાન’ કહ્યું છે. તે હોય તો જ વ્રતાદિ ફલદાયક છે. સમ્યકત્વ સંબંધે ૬૭ બાબતે
આને સમ્યકત્વના ૬૭ બોલકહે છેતે આ પ્રમાણે છે –
(૪) સવહણા (સત્રદ્ધા) રાખવી-૧ પરમાર્થ સંસ્તવ–પરમ રહસ્ય પરિચય. જીવાદિ તત્વ–પરમાર્થને વારંવાર વિચાર કરે, ૨ પરમાર્થ જ્ઞાતુ સેવના-તે પરમાર્થને જાણનારાની સેવા, ૩ વ્યાપન દર્શન વર્જન-જેનું દર્શન મલીન થયું હોય યા હોય તેવા કુગુરૂને ત્યાગ, ૪ કુદર્શન વર્જન-અયથાર્થ દર્શન-ધર્મને ત્યાગ.
(૩) લિંગ–જેનાથી સમ્યકત્વ અમુકમાં છે કે નહિ તે વર્તી શકાય–ચિહ. ૧. શુશ્રષા-ધર્મશાસ્ત્ર સાંભળવાની અત્યંત રૂચિ, ૨ ધર્મરાગ-ધર્મ પ્રાપ્ત કરવાની અત્યંત અભિલાષા, અને ૩ વૈયાવૃજ્ય-શુદ્ધ દેવ, શુદ્ધ ગુરૂનું વૈયાવૃત્ય (સેવાભક્તિ) અત્યંત પ્રેમથી સર્વ પ્રમાદ તજીને કરવી તે.
(૧૦) પ્રકારને વિનય–૧ રાગદ્વેષાદિ રહિત અરિહંતને ૨ સર્વકમ મળ રહિત સિદ્ધને ૩ જિન ચેત્ય-દેરાસરને કે જ્યાં શાંતરસયુક્ત જિન મુદ્રા હોય તેનો, ૪ શ્રુત-સિદ્ધાંતનો - યતિધર્મને, ૬ સાધુ વર્ગને, ૭ આચાર્ય મહારાજને, ૮ ઉપાધ્યાયને, ૯ પ્રવચન
