________________
કથાપ્રવેશ
૧૫
પહોંચેલાં. ગુજરાતની તસુએ તસુ ધરતીને દાવાનલથી ખાક કરું ત્યારે જ મારા પૂર્વજોનાં અપમાનનું વેર વળે !—એવી પ્રતિજ્ઞા માળવાના સુભટ વર્માએ કરી હતી, ને પહેલાં ત્રણ વર્ષના ગાળામાં એને પાર પાડવાની જહેમત ઉઠાવવામાં એણે કશી કચાશ પણ રાખી નહાતી.
આ કારણે ગુજરાતમાં જે આર્થિક-સામાજિક ભંગાર ખડકાય હશે, એની તો કેવળ કલ્પના જ કરવાની રહી.
કચ્છ વિસ્તારમાં પથરાયેલી આ જાગીરે અંદર અંદર ઝઘડતી હતી, અને લૂંટફાટ કરતી હતી.
વિક્રમની પંદરમી સદીના મધ્ય ભાગમાં અને ઓગણીસમી સદીના . અંત ભાગમાં-એમ બે વિનાશક ધરતીકંપ આ વિસ્તારમાં થયા હતા. ને એમણે કચ્છની ભૌગોલિક સિકલ ફેરવી નાંખી હતી.
એ પહેલાંના કચ્છમાં ભીમદેવ સોલંકીએ કંથકોટમાં એક કિલ્લે બાં હતું એમ દેખાય છે. કચ્છના રણમાંથી તહાર જાતિના લૂંટારાઓને ગુજરાત ઉપર ચડી આવતા રોકવા માટે હોય કે લાખિયાર વિયરો–એટલે કે આજના ભુજના જાગીરદાર લાખા ફુલાણી–ની સોમનાથના રાજા ગ્રહરિપુ સાથેની મિત્રીને કારણે હોય, ગમે તેમ પણ, રાજા ભીમદેવ પહેલાએ આ પથકમાં એક કિલ્લો બાંધ્યું હતું, ને એનું નામ રાખ્યું હતું કંથકોટ.
મહમદ ગિજનીએ સોમનાથ ઉપર ચડાઈ કરી કે નહિ એ વાત હજી વિવાદરૂપ લેખાય છે. એમ માની લઈએ કે એણે એ ચડાઈ કરી હતી, તે લોકકથાઓ રાજા ભીમદેવને આ કિલ્લામાં આવી વસેલે ગણાવે છે. એ સિવાય આ કિલ્લાને બીજો ક્યારેય કોઈ ઉપયોગ થયે હોય તે તે જાણવામાં નથી.
આવી જ રીતે ભીમદેવ બીજાએ કચ્છના અખાત ઉપર ભારણાને કિલ્લે બાંધ્યો હતો, એ એક લેખ મળે છે. આ સ્થળ કચ્છના
