________________
દૈશિક શાસ્ત્ર
દેશભક્તિ વિભૂતિઓનું પ્રતિપાદન આગળ કહેવાયું છે કે સુસાધ્ય આજીવિકા, શાંતિ, સ્વતંત્રતા અને પૌરુષ એ બધાં સમષ્ટિગત થયા વગર સમાજમાં કોઈ સુખી થઈ શકે નહીં. પરંતુ સુસાધ્ય આજીવિકા વગેરે જયાં સુધી વ્યક્તિગત હિતની ઉપેક્ષા કરીને જાતિગત હિતનો વિચાર ન કરે ત્યાં સુધી સમષ્ટિગત થઈ શકે નહીં. આ વાતનું પ્રત્યક્ષ પ્રમાણ છે ભારત. એ સ્પષ્ટ છે કે વર્તમાનમાં સુજલા, સુફલા, શસ્યશ્યામલા ભારતભૂમિનાં સંતાનો અન્ન માટે ખૂબ દુઃખી થાય છે. આજે માતા અન્નપૂર્ણાના પ્રિય પ્રમોદવન જેવા ભારતમાં ઉદરભરણ એ જ શ્રેષ્ઠ પૌરુષ ગણાવા લાગ્યું છે.
આજે વસુમતી, બુદ્ધિમતી આ ભૂમિનું મુખારવિંદ ચિંતારૂપી ઝાકળથી આચ્છાદિત છે. આજે રત્નાકરરૂપી મેખલા અને હિમગિરિ મુગટ ધારણ કરેલી આ ભૂમિ ઉપર મહાદૈન્ય છવાયેલું છે; આજે સાહિત્યધનમાં અગ્રેસર એવા ભારતમાં સાહિત્યરૂપી માનપતાકા તેનાં જ સંતાનો દ્વારા ઉધ્વસ્ત થઈ રહી છે, આજે એની કીર્તિરૂપી ઉજ્જવળ કૌમુદી અસ્તાચળ તરફ જઈ રહી છે; આજે ભારતનાં સંતાનોને કંઈ ને કંઈ દુઃખ અને કંઈ ને કંઈ ચિંતા વળગેલી છે, પછી તે રાજા હોય કે રંક, મહાપંડિત હોય કે નિરક્ષર, યોગી હોય કે ભોગી. રાજાઓને કદાચ અન્નનું દુઃખ નહીં હોય પરંતુ તેમને એવું મહાદુઃખ અને દારુણ ચિંતા છે જેનું અનુમાન કરી શકાય એમ નથી. નિર્ધનોને કદાચ રાજા મહારાજાઓ જેવું દુઃખ નહીં હોય પરંતુ પાપી પેટની ચિંતા હંમેશાં તેમના હોશકોશ ઉડાવી દે છે, વિદ્વાનોના વાણીવિલાસ અને મૂર્ખાઓનાં અવિદ્યાનાં ગીતો
ત્યાં સુધી જ હોય છે જ્યાં સુધી પેટ ભરેલાં છે અને શરીર ઢંકાયેલાં છે. યોગીઓના યોગ અને ભોગીઓના ભોગ પણ ત્યાં સુધી જ હોય છે જ્યાં સુધી સમાજમાં અન્ન સુલભ અને આહાર વિહાર સ્વચ્છેદ હોય છે. મધ્યમમાર્ગી ભારતનાં સંતાનો પણ સુખી નથી કારણ કે વર્તમાનમાં તેમને માટે આજીવિકાના લગભગ બધા જ રસ્તા બંધ છે, માત્ર એક સેવાવૃત્તિનો રસ્તો ખુલ્લો છે જેને કારણે તેઓ જનમેજયના યજ્ઞકર્તાઓના મંત્રોથી મુગ્ધ થયેલા સર્પોની જેમ અવશપણે પરતંત્રતામાં ડૂબી રહ્યા છે. આ રસ્તે પ્રવેશવા સિવાય તેમને બીજી કોઈ ઇચ્છા જ બચી નથી. એક વાર તેમાં પ્રવેશ્યા પછી તેમને બીજા કોઈ કાર્ય માટે સમય મળવો દુષ્કર થાય છે. આ વૃત્તિમાં તેઓ એવા ફસાઈ જાય છે કે તે સિવાય તેમનું કોઈ લક્ષ્ય જ રહેતું નથી અને ધીરે ધીરે તેઓ લક્ષ્યહીન થઈ જાય છે. એટલું જ નહીં તેમનો આહાર વિહાર પણ સ્વાધીન રહેતો નથી. પૈર્યથી ભોજન કરવું અને આરામથી નિદ્રા કરવી પણ તેમને માટે દુર્લભ થાય
