________________
દૈશિક શાસ
લક્ષ્ય ત્રણ પ્રકારનું હોય છે (૧) સાત્ત્વિક (૨) રાજસિક (૩) તામસિક બુદ્ધિગ્રાહ્ય લક્ષ્ય સાત્ત્વિક હોય છે. ઇંદ્રિયગ્રાહ્ય લક્ષ્ય રાજસ હોય છે. પ્રમાદગ્રાહ્ય લક્ષ્ય તામસ હોય છે.
આ અનુસાર સુખ પણ ત્રણ પ્રકારનું હોય છે. (૧) સાત્ત્વિક (૨) રાજસ (૩) તામસ.
જે સુખ બુદ્ધિની પ્રસન્નતાથી પ્રાપ્ત થાય છે તે સાત્વિક કહેવાય છે. તે પ્રારંભે વિષ સમાન અને પરિણામમાં અમૃતતુલ્ય હોય છે.
જે સુખ ઈંદ્રિયો અને તેમના વિષય સંયોગથી પ્રાપ્ત થાય છે તે રાજસ કહેવાય છે. તે પ્રારંભમાં અમૃતસમાન અને પરિણામમાં વિષસમાન હોય છે.
જે સુખ પ્રમાદથી ઉત્પન્ન થાય છે તે તામસ કહેવાય છે. તે પ્રારંભ અને પરિણામ બંનેમાં ભ્રામક હોય છે.
માનવ સુખની પ્રાપ્તિ માટે મુખ્ય ચાર બાબતો આવશ્યક છે : (૧) સુસાધ્ય આજીવિકા (૨) શાંતિ (૩) સ્વતંત્રતા (૪) પૌરુષ. આનો અભાવ અર્થાત્ કષ્ટસાધ્ય આજીવિકા, ચિંતા, પરતંત્રતા અને પૌરુષહીનતા માનવસુખનાં મુખ્ય વિનો હોય છે. કારણ કે કષ્ટસાધ્ય આજીવિકા હોવાથી મનુષ્ય સદા જીવનયાત્રાના ગોરખધંધામાં વ્યસ્ત રહે છે. તેમાં જ તેનો બધો સમય વીતી જાય છે. ચિંતાને કારણે તેની બુદ્ધિ ભ્રષ્ટ થઈ જાય છે. પરતંત્રતાને કારણે તે અસમર્થ થઈ જાય છે. પૌરુષહીનતાને કારણે તે નિરુત્સાહ થઈ જાય છે. એ વાત સિદ્ધ છે કે સમયહીન, બુદ્ધિહીન, સામર્થ્યહીન અને ઉત્સાહહીના મનુષ્યથી લક્ષ્ય સિદ્ધ થઈ શકતું નથી, અર્થાત્ તેને માનવસુખ પ્રાપ્ત થતું નથી.
જે મનુષ્યને ભોજન મેળવવા આખો દિવસ તનતોડ મહેનત કરવી પડે છે, જે સદા ચિંતાગ્રસ્ત હોય છે, જે પરતંત્ર અને પૌરુષહીન થઈ જાય છે તેને પાશવસુખ પણ પ્રાપ્ત થતું નથી, કારણ કે આહાર, નિદ્રા, મૈથુન વગેરેથી અનુકૂળ સંવેદના ત્યારે જ પ્રાપ્ત થાય છે જ્યારે તે અલ્પ પરિશ્રમથી, શાંતિથી અને સ્વતંત્રતાપૂર્વક પ્રાપ્ત થાય અને તે જ પ્રકારે તેનો ઉપભોગ પણ લઈ શકાય.
પરંતુ સુસાધ્ય આજીવિકા, શાંતિ, સ્વતંત્રતા અને પૌરુષ જ્યાં સુધી સમાજમાં સમષ્ટિગત થતાં નથી, ત્યાં સુધી તે સાંગોપાંગ વ્યક્તિગત પણ થતાં નથી. અને સંજોગોવશાત તે વ્યક્તિગત થાય તો પણ સાર્થક કે ચિરસ્થાયી થતાં નથી. શરીરમાં
