________________
તવારીખની તેજછાયા
છે.) આ ઉપરાંત, સંપ્રતિ રાજાએ ઉજ્જૈન (અવંતી)માં આચાર્ય સુહસ્તિસૂરિની અધ્યક્ષતામાં એક શ્રમણસંમેલન મેળવી, નાનકડી આગમવાચના કરાવી હતી.
આર્ય સુહસ્તિસૂરિના દીક્ષાશિષ્ય મુનિ અવન્તિસુકુમાલનો એક જ દિવસમાં અત્યંત કઠિન કર્મનિર્જરાનો પ્રસંગ બન્યો હતો, જે આ જ ગ્રંથમાં પ્રગટ કર્યો હોય અહીં પુનરાવર્તન કરેલ
નથી.
આર્ય સુહસ્તિસૂરિના શાસનકાળ પછી ત્રણ પ્રકારની શ્રમણપરંપરા શરૂ થઈ. તેઓ અને પૂર્વેના યુગપ્રધાન આચાર્યો ગણનાયક અને વાચનાચાર્ય પણ હતા. તેઓ ગણની તથા સંઘની સાર-સંભાળ લેતા તેમ જ શિષ્યોને આગમવાચનાપૂર્વક પઠનપાઠન પણ કરાવતા. પછીના આચાર્યોમાં કાળબળે આ સામર્થ્ય ન રહ્યું. આથી ચારિત્રરક્ષાનું કાર્ય અને શ્રુત-જ્ઞાનરક્ષાનું કાર્ય બે વિભાગમાં વહેંચાઈ ગયું જ્યારે યુગપ્રધાનાચાર્યની પરંપરા એક પછી એક ચાલુ રહી, એટલે એક યુગપ્રધાનનું સ્વર્ગગમન થતાં બીજા આચાર્યમાં યુગપ્રધાનનાં લક્ષણો પ્રગટે અને તે ત્યારથી યુગપ્રધાન બને. આમ, ગણાચાર્ય, વાચનાચાર્ય અને યુગપ્રધાનાચાર્ય—એવી ત્રણ શ્રમણપરંપરા ત્યાર પછી શરૂ થઈ. તેમાં ગણનું ઉત્તરદાયિત્વ સંભાળનાર ગણાચાર્ય, આગમવાચના આપનાર વાચનાચાર્ય તેમ જ પ્રભાવોત્પાદક સર્વજનહિતકારી અધ્યાત્મપ્રવૃત્તિઓ દ્વારા યુગચેતનાનો દિશાબોધ કરનાર યુગપ્રધાનાચાર્ય કહેવાયા. ગણાચાર્યનો સંબંધ પોતપોતાના ગણ સાથે હોય છે. વાચનાચાર્ય ભિન્ન ગણવાળાને પણ વાચના આપે છે. યુગપ્રધાનાચાર્યનું કાર્યક્ષેત્ર સાર્વભૌમ હોય છે. જૈન-જૈનેતર સર્વ લોકો તેમનાથી લાભ પામે છે.
આર્ય સુહસ્તિસૂરિનો શિષ્યસમુદાય વિશાળ હતો. કલ્પસૂત્રમાં આર્ય સુહસ્તિસૂરિના મુખ્ય ૧૨ શિષ્યોનો ઉલ્લેખ છે : (૧) આર્ય રોહણ, (૨) યશોભદ્ર, (૩) મેઘણિ (ગુણસુંદરસૂરિ), (૪) કામર્ધિગણિ, (૫) સુસ્થિત, (૬) સુપ્રતિબદ્ધ, (૭) રક્ષિત, (૮) રોહગુપ્ત, (૯) ૠષિગુપ્ત, (૧૦) શ્રીગુપ્ત, (૧૧) બ્રહ્મગણિ અને (૧૨) સોમણિ.
આર્ય સુહસ્તિસૂરિ દશ પૂર્વધર, ધર્મધુરાના સમર્થ સંવાહક અને પ્રભાવશાળી આચાર્ય હતા. તેમના શાસનકાળમાં જૈનધર્મનો
ઘણો સારો પ્રસાર થયો હતો. આર્ય સુહસ્તિ ૨૩ વર્ષ ગૃહસ્થજીવનમાં રહ્યા. તેઓ ૭૭ વર્ષના ચારિત્રપર્યાયમાં ૪૬ વર્ષ યુગપ્રધાનપદથી અલંકૃત રહ્યા. તેઓની પૂર્વેના યુગપ્રધાનોમાં તેમનો ચારિત્રપર્યાય સૌથી વધુ૭૭ વર્ષનો હતો. આર્ય
Jain Education International
For Private
lou
સુહસ્તિસૂરિ ૧૦૦ વર્ષની વયે, વીરનિર્વાણ સં. ૨૯૧માં, ઉજ્જૈનમાં સ્વર્ગવાસ પામ્યા.
આગમોને ચાર અનુયોગોમાં ચિરંજીવ બનાવનાર આચાર્ય આર્યરક્ષિતસૂરિ
માલવાના દશપુરમાં એટલે મંદસોરમાં રુદ્રસોમ પુરોહિત અને તેને રુદ્રસોમા પત્ની હતી. રુદ્રસોમ પોતે વિદ્વાન અને કર્મકાંડી બ્રાહ્મણ હતો, તેને રક્ષિત તથા ફલ્ગુ એમ બે પુત્રો હતા. પુરોહિતે રક્ષિતને પોતાનું જ્ઞાન આપ્યું અને પછી એની તેજ બુદ્ધિ જોઈને તેને પાટલીપુત્ર ભણવા મોકલ્યો. રક્ષિત ત્યાં બાર વર્ષ રહી વ્યાકરણ, સાહિત્ય, ન્યાય, વેદ, પુરાણ અને ઇતિહાસ ભણી આચાર્ય થઈ ઘેર આવ્યો. રાજાએ પુરોહિતના પુત્રનાં ઘણાં સત્કાર-સમ્માન કર્યાં, પુત્ર માતા પાસે ગયો પરંતુ માતાએ બહુ હર્ષ બતાવ્યો નહીં. પુત્ર કારણ પૂછ્યું એટલે માતાએ જણાવ્યું કે, “બેટા! તું જે ભણ્યો છે તે માત્ર સંસાર વધારનારી જ વિદ્યા છે, આત્મકલ્યાણ કરનારી જો કોઈ વિદ્યા હોય તો તે માત્ર દૃષ્ટિવાદનું જ્ઞાન જ છે, તેને તું ભણ્યો છે?”
રક્ષિતે કહ્યું : ‘માતાજી! દૃષ્ટિવાદનું નામ જ મેં આજે સાંભળ્યું છે. હું તે ભણ્યો નથી, હવે હું એ વિદ્યા જરૂર ભણીશ.’ માતા બોલી : “વત્સ! અહીં શેરડીના વાઢમાં આ તોષલીપુત્ર વિરાજે છે, તેઓ તને એ વિદ્યા ભણાવશે. તું તેમની પાસે જજે.''
પંડિત રક્ષિત બીજે દિવસે સવારે માતાની રજા લઈને આ તોષલીપુત્ર પાસે જવા ચાલ્યો, તે જ વખતે તેનો મામો શેરડીના ૯।। (સાડાનવ) સાંઠા લઈ સામે આવતો મળ્યો. ભાણેજે મામાને પ્રણામ કરીને કહ્યું : પધારો, મારાં માતુશ્રી અંદર છે. બહાર જાઉં છું, પછી તે ઢઢુર નામના શ્રાવકની સાથે ઉપાશ્રયમાં ગયો અને તેણે તે શ્રાવકે જેમ કર્યું તેમ બધુંય વિધિવિધાન કર્યું.
આચાર્યશ્રીએ તેને પૂછ્યું કે, “વત્સ! તું કોણ છે?'' પંડિત રક્ષિતે પોતાનો ટૂંકો પરિચય આપ્યો અને સાથોસાથ જણાવ્યું કે, “મારી માતાએ મને આપની પાસે પૂર્વની વિદ્યા (દૃષ્ટિવાદ) શીખવા મોકલ્યો છે.”
સૂરિજી બોલ્યા : “એ માટે તો તારે મુનિ થવું પડશે.’ રક્ષિતે ઉત્તર વાળ્યો કે, “જેમ થતું હોય તેમ કરો, મને દીક્ષા આપો. મારે પૂર્વનું જ્ઞાન ભણવું છે.” આથી રક્ષિત પંડિતને આચાર્યશ્રીએ દીક્ષા આપી.
Personal Use Only
www.jainelibrary.org
