________________
૬૪૬
ચતુર્વિધ સંઘ એમ ચાર કુળની ઉત્પત્તિ થઈ. “કલ્પસૂત્ર'ની “સ્થવિરાવલી'માં
બે ભાઈઓ મુનિવેશમાં દશપુર પહોંચ્યા અને માતાઆનો ઉલ્લેખ થયેલો છે. દુષ્કાળની વિકટ પરિસ્થિતિમાંથી મુક્ત પિતાએ પણ પુત્રોને પગલે ચાલીને સંયમજીવન સ્વીકાર્યું. થવા માટે વિષમિશ્રિત ભોજન કરાવવાની વિચારણા થતી હતી - રુદ્રોમાએ દીક્ષા ગ્રહણ કર્યા પછી કઠોર તપશ્ચર્યા કરીને ત્યારે વજસેન મુનિના આગમનથી પંચેન્દ્રિય જીવોની હત્યાનો આત્મકલ્યાણ કર્યું. માતાની પ્રેરણા પામેલો રક્ષિત આગળ જતાં કરણ પ્રસંગ સર્જાતો રહી ગયો અને સમગ્ર પરિવાર સંયમજીવન જૈનશાસનના પરમ પ્રભાવક આચાર્ય આર્ય રક્ષિતસૂરિ બન્યા. સ્વીકારીને આરાધક બન્યો. વિષપાનથી હત્યા દ્વારા ભવભ્રમણની આજથી ૨૦૦૦ વરસ પહેલાંનો આ પ્રસંગ આજે પણ દારુણ વેદનામાંથી મુક્ત થઈને શાશ્વત સુખની પ્રાપ્તિના માર્ગે જિનશાસનની પ્રભાવનામાં પ્રેરક બની રહ્યો છે. પ્રયાણ આદર્યું.
તરંગવતી : આચાર્ય પાદલિપ્તસૂરિએ તરંગવતીની સાધ્વી સોમા : દશપુર નગરના રાજપુરોહિતની કથા રચી છે, તે આ પ્રમાણે છે : પત્ની હતી. તેણીએ વીર નિર્વાણ સંવત પ૨૨માં એક મહા
રાજા કુણિકના રાજ્યમાં એક વાર તરંગવતી સાધ્વી ભાગ્યશાળી રક્ષિત નામના પુત્રરત્નને જન્મ આપ્યો. પુરોહિતે આવી અને એક ધનાઢ્ય શેઠને ઘેર ગોચરી લેવા માટે ગઈ. પોતાના પુત્રને પાટલીપુત્રમાં વિવિધ વિદ્યાશાખાનું શિક્ષણ પ્રાપ્ત
શેઠની પત્ની અતિ સૌંદર્યવાન સાધ્વીને જોઈને આકર્ષિત થઈ કરાવીને નિષ્ણાત બનાવ્યો હતો. વીર નિર્વાણ સં. ૫૪૪માં
અને પૂછ્યું કે, “તમે શા માટે દીક્ષા લીધી?” અતિ આગ્રહને રક્ષિતે અભ્યાસ પૂર્ણ કર્યો. દશપુર આવ્યો ત્યારે તેનું ભવ્ય
વશ થઈને તરંગવતીએ પોતાનો વૃત્તાંત જણાવ્યો : “હું એક સ્વાગત કરીને, સમારંભ યોજીને સમ્માન કરવામાં આવ્યું.
વખત યુવાવસ્થામાં મારી સખીઓ સાથે ઉદ્યાનમાં કીડા કરવા રક્ષિતની માતા ભગવાન મહાવીરની ઉપાસિકા પરમ શ્રાવિકા ગઈ હતી ત્યારે ચકવા પક્ષીને જોઈને મને જાતિસ્મરણ થયું. હું હતા. જ્યારે પુત્રનું આગમન થયું ત્યારે તેણી સામાયિક કરી રહી પણ પૂર્વજન્મમાં ચકવાની ચકવી તરીકે ગંગા નદીના કિનારા પર હતી. તેણીએ પુત્રના આગમનથી અતિ હર્ષ કે અતિ આશા પ્રગટ વિહાર કરતી હતી. ત્યાં એક શિકારીને હાથે ચકવાની હત્યા થઈ. ન કરતાં સમભાવપૂર્વક વ્યવહાર કર્યો. સામાયિક પૂર્ણ થયા પછી ત્યાર પછી મેં પણ પ્રાણત્યાગ કર્યો અને સ્ત્રી તરીકે જન્મ પણ યુવાન રક્ષિતે માતાને પૂછ્યું કે, “માતા! તમને મારા આગમનથી ધારણ કર્યો. જાતિસ્મરણ જ્ઞાનથી જે ખબર પડી તેનું ચિત્ર હર્ષોલ્લાસ થયો નથી?" માતાએ પ્રત્યુત્તર પાઠવતાં જણાવ્યું કે, બનાવીને કૌશમ્બી નગરીના ચાર રસ્તા વાળી જગ્યા પર મૂક્યું. “હે યુવાન પુત્ર! એવી કઈ અભાગી માતા હશે કે જેને પુત્રના જતાં-આવતાં લોકોએ આ ચિત્ર જોયું. તેમાં આ જ નગરીના વિદ્યાભ્યાસ અને પાંડિત્યથી હર્ષ ન થાય? તે જે વિદ્યા પ્રાપ્ત શ્રેષ્ઠીપુર પધદેવે ચિત્ર જોયું ને તુરત જ જાતિસ્મરણશાન થવાથી કરી છે તેનું ફળ તો સંસારજીવન સુખી કરવાનું છે. પરિવારના પૂર્વજન્મનું સ્મરણ થયું. ત્યાર પછી અમારા બંનેનો સ્નેહ સભ્યોનું ભરણપોષણ કરવાનું છે. ભવભ્રમણમાંથી મુક્ત કરવા દિનપ્રતિદિન વૃદ્ધિ પામ્યો. છતાં પિતાએ પદ્મદેવ સામાન્ય માટે તે પ્રાપ્ત કરેલી વિદ્યા લેશમાત્ર સહાયરૂપ બને તેમ નથી. સ્થિતિવાળો હોવાથી તેની સાથે વિવાહની સંમતિ ન આપી. અમે મને સાચો હર્ષ તો ત્યારે જ થશે કે જ્યારે તું અધ્યાત્મમાર્ગની બંને એક નાવમાં બેસીને ભાગી છૂટ્યાં, પણ ચોરોની ટોળીથી વિદ્યાનો અભ્યાસ કરીને સ્વપરના કલ્યાણના માર્ગનો પથદર્શક પકડાઈ ગયાં. ચોરોએ કાત્યાયની સમક્ષ અમારું બલિદાન બનીને આવે.” ચતુર અને બુદ્ધિશાળી પુત્ર માતાની વાત સાનમાં ચડાવવાનું નક્કી કર્યું. ત્યારે મેં અત્યંત કરુણ અને આદ્ર સ્વરે સમજી ગયો અને નગર બહાર ઇક્ષુ વાટિકામાં પધારેલા આચાર્ય રુદન કરવા માંડ્યું, એટલે ચોરોના સરદારનું હૃદયપરિવર્તન થતાં તોષલિપુત્રની પાસે ચારિત્ર અંગીકાર કર્યું. આચાર્યની નિશ્રામાં અમને છોડી દીધાં. પછી અમે રખડતાં રખડતાં કૌશાંબી નગરી રહીને ૧૧ અંગનો અભ્યાસ કર્યો. આટલા ઊંડા અધ્યયનથી આવ્યાં. પિતાએ ધામધૂમથી અમારાં લગ્ન કર્યા. કાળચક્ર ચાલ્યા સંતોષ ન પામતાં આર્ય વજની પાસે જઈને એમની નિશ્રામાં જ કરે છે. સમય જતાં મેં ચંદનબાળા પાસે દીક્ષા લીધી અને નવપૂર્વનો અભ્યાસ કર્યો. આવું ઉચ્ચ જ્ઞાન પ્રાપ્ત કરનાર રક્ષિતને અત્યારે આપની સમક્ષ સાધ્વી તરીકે ગોચરી વહોરવા આવી ઘેર લઈ જવા માટે એમના ભાઈ ફલ્યુરક્ષિત ઉપાશ્રયે આવ્યો છું.” તરંગવતીની કથા અત્યંત રસિક હોઈ જૈનસાહિત્યમાં એક ત્યારે એમના જ્ઞાનના પ્રભાવથી ભાઈ પણ પ્રતિબોધ પામીને આસ્વાદ્ય રચના તરીકે સ્થાન ધરાવે છે. દીક્ષિત થયા.
મહાવીરોત્તર સમયની સાધ્વીઓ અને નારીરનો
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
