________________
(૫) શ્રી સુમતિનાથ સ્વામી થાઉં છું વગેરે જો કહેવામાં આવે તેથી કંઈ તે રાજી થાય નહીં. જેમ કોઈ ભાઈ દેશાન્તર ગયો હોય, ઘણે વર્ષે ઘેર આવી બેનને તથા પોતાની માતાને મળ્યો હોય તે વખતે બેન તેમજ માતા માથા ઉપર બે હાથ મૂકી ભામણા લે, એટલે તેને આ પ્રકારે સન્માન ભરેલી આશિષો આપે; પણ તે ભૂખ્યા ભાઈને જમાડવામાં ન આવે તો ભાઈના મનની પ્રસન્નતા કેમ થાય. તેમ મને જાદું જાદું સમજાવી અને ભોળવી મોક્ષ સુખરૂપ ભોજન આપો નહીં તો શાશ્વત સુખ મેળવવારૂપ મારી ભૂખ તે કેવી રીતે મટે. શા.
(૫) શ્રી સુમતિનાથ સ્વામી
શ્રી આનંદઘનજીકૃત વર્તમાન ચોવીશી સ્તવન સુમતિચરણકજ આતમ અર૫ણા, દરપણ જિમ અવિકાર, સુજ્ઞાની; મતિતરપણ બહુ સમ્મત જાણીએ, પરિસરપણ સુવિચાર, સુજ્ઞાની. સુડ૧
સંક્ષેપાર્થ – હે સમ્યકજ્ઞાનની ઇચ્છાવાળા એવા ભવિક સુજ્ઞાની! શ્રી સુમતિનાથ ભગવાનના ચરણકમળમાં તારો આત્મા અર્પણ કરવો જોઈએ અર્થાત તેમની આજ્ઞા પ્રમાણે ચાલવું જોઈએ. કારણ તેમના ચરણકમળ, તે દરપણ એટલે અરીસા જેવા અધિકાર છે. અરીસામાં જેમ અગ્નિ દેખાવા છતાં તે ઉષ્ણ થતો નથી કે પાણીનો ધોધ દેખાવા છતાં તે પલળતો નથી, તેમ ભગવાનનું મન પણ રાગદ્વેષના પ્રબળ નિમિત્તો હોય તો પણ વિકારતાને પામતું નથી.
માટે તેમના ચરણકમળમાં મતિતરપણ એટલે બુદ્ધિનું સમર્પણ કરવું તે ઘણા લોકોને માન્ય છે. તેનાથી ઉત્તમ સુવિચારોનું પરિસર પણ કહેતા ફેલાવો થાય કે અર્થાત્ સારા એવા નવા નવા વિચારો ઊગતા રહે છે. /// ત્રિવિધ સકલ તનુધરગત આતમા, બહિરાતમ પુરિ ભેદ, સુજ્ઞાની; બીજો અંતર આતમ તીસરો, પરમાતમ અવિચ્છેદ, સુજ્ઞાની. સુ૨
સંક્ષેપાર્થ:- આ સંસારમાં સકલ તનુ ધર એટલે સર્વ દેહધારીઓનો આતમાં ત્રણ પ્રકારનો છે. તેમાં બહિરાત્મા નામનો યુરિ એટલે પહેલો ભેદ છે.
બીજો અંતર આત્મા અને ત્રીજો પરમાત્મા નામે છે. તે આત્મા અવિચ્છેદ એટલે કદી પણ કર્મોથી છેદાઈને પોતાના સંપૂર્ણ શુદ્ધસ્વરૂપથી રહિત થાય એમ નથી. //રા
ચૈત્યવંદન ચોવીશી ભાગ-૧ આતમબુદ્ધે હો કાયાદિકે ગ્રહો, બહિરાતમ અઘરૂપ સુજ્ઞાની; કાયાદિકનો હો સાખીધર રહ્યો, અંતર આતમરૂપ, સુજ્ઞાની. સુ૩
સંક્ષેપાર્થ – આ ત્રણ પ્રકારના આત્મામાંનો પહેલો ભેદ બહિરાત્માનો છે. જેણે કાયાદિક એટલે પોતાના શરીરમાં આત્મબુદ્ધિ કરેલ છે અને જે પોતાના તથા કુટુંબાદિ પરના દેહમાં મારાપણું કરીને રાગદ્વેષ કર્યા કરે છે. તેથી તે અઘરૂપ એટલે પાપરૂપ એવો બહિરાત્મા છે.
તથા જે આત્મા કાયાદિક એટલે શરીર અને કુટુંબાદિક સંયોગને, પોતાના આત્માથી ભિન્ન માની તેનો માત્ર સાખીધર એટલે સાક્ષીરૂપે રહે છે તેને અંતરઆત્મા જાણવો. તે કોઈ કાર્યનો પોતાને કર્તા માની અહંકાર કરતો નથી. તે તો માત્ર પોતાના પૂર્વોપાર્જિત કર્મોને ભોગવતા તટસ્થ સાક્ષીરૂપ રહે છે. સા.
જ્ઞાનાનંદે હો પૂરણ પાવનો, વર્જિત સકળ ઉપાધિ, સુજ્ઞાની; અતીન્દ્રિય ગુણગણમણિ-આગરુ, એમ પરમાતમ સાધ, સુજ્ઞાની. સુ૦૪
સંક્ષેપાર્થ :- હવે ત્રીજા પ્રકારનો આત્મા તે પરમાત્મા છે. તે શુદ્ધ આત્મા કેવળજ્ઞાનવડે અનંતજ્ઞાન અને મોહ જવાથી અનંત સુખાદિ ગુણો પ્રાપ્ત કરી પૂર્ણ પવિત્ર બનેલ છે. જે ભૌતિક જગતની બાહ્ય ત્રિવિધ તાપરૂપ ઉપાધિથી અને અંતરંગ મોહનીયાદિ કર્મોની ઉપાધિથી સર્વથા વર્જિત એટલે રહિત થયેલ છે તે પરમાત્મા છે. તે પરમાત્મા અતીન્દ્રિય એટલે ઇન્દ્રિયોથી જાણી ન શકાય એવા જ્ઞાન, દર્શન, ચારિત્ર આદિ અનંત ગુણોના સમૂહરૂપ મણિયોના આગરુ. એટલે ખાણરૂપ છે, માટે હે સુજ્ઞાનના જિજ્ઞાસુ એવા ભવ્ય! તું પણ એવા પરમાત્મસ્વરૂપને પ્રાપ્ત કરવા માટેની સાધના કર. //૪l
બહિરાતમ તજી અંતર આતમા-રૂપ થઈ થિર ભાવ, સુજ્ઞાની; પરમાતમનું હો આતમ ભાવવું, આતમ અર્પણ-દીવ, સુજ્ઞાની. સુપ
સંક્ષેપાર્થ - હે સુજ્ઞાની! હવે તું તારું અનાદિનું બહિરાત્મપણું મૂકી દે. કેમકે બહિરાત્મા શરીરને જ આત્મા માની, ઇન્દ્રિયજનિત ક્ષણિક સુખથી સદા અતૃપ્ત રહે છે. તેને હમેશાં ઇન્દ્રિય સુખ મેળવવાની તૃષ્ણા જ રહ્યા કરતી હોવાથી તે સદા દુઃખી છે. માટે હવે તે તજી દઈ અંતર આત્મા થા. જ્યાં આત્માના અનંતસુખનો અંશ પ્રગટે છે. જેથી જગતના ભૌતિક સુખની ઇચ્છાનો નાશ થાય છે. માટે અંતરુઆત્મરૂપ બની મમતાનો ત્યાગ કરી સ્વરૂપમાં સ્થિતિ કરનાર તટસ્થ સાક્ષીરૂપે થા.
