________________
(૧૩) શ્રી વિમલનાથ સ્વામી
૧૬૭ લંછન વરાહનું છે. તે વરાહના મિષથી એટલે બહાનાથી જાણે પ્રભુના ચરણનું એટલે પગનું શરણ લઈ તેમની પાસે રહેલ છે એમ હું માનું છું. | ભાવાર્થ:- શ્રી વિમલનાથ ભગવાનના જમણા જાનમાં વરાહનું લંછન છે. અન્ય દર્શનોમાં પુરાણની અંદર શ્રી વિષ્ણુએ દશ અવતાર લઈ દુનિયાની લીલા ભક્તજનોને દેખાડી એવી વાત આવે છે. એ દશ અવતારમાં ત્રીજો વરાહ અવતાર લીધો એમ કહેવાય છે. તેમજ અન્ય દર્શનીઓની માન્યતા પ્રમાણે પૃથ્વી મંડળ શેષનાગ ઉપર તેમજ ઉપર કહેલો વરાહ તે પણ પૃથ્વીને ઝીલીને રહેલ છે. આવી કલ્પનાઓ તો સાવ મિથ્યા જણાય છે; પણ સ્તવનના બનાવનાર કવિરત્ન આવી રીતે કલ્પના કરી પ્રકાશે છે કે આ શ્રી વિષણુ વરાહનું રૂપ લઈ, લંછનના બહાને પ્રભુના ચરણમાં સેવા કરવા આવ્યા હોય એમ જણાય છે. કેમકે પ્રભુના ચરણમાં ચક્રવર્તી તેમજ વાસુદેવ વગેરે બધા નમન કરે છે, તેમના ચરણકમળમાં પડી સેવા ઉઠાવે છે, તેમ એ પણ હોઈ શકે. પારા
લીલા અકળ લલિત પુરુષોત્તમ, શિવવધૂ રસ ભીનોજી; વેધક સ્વામીથી મિલવું સોહિલું, જે કોઈ ટાળે કનોજી. વિ૦૩
અર્થ :- પ્રભુની લીલા અકળ અને લલિત એટલે સુંદર છે. પ્રભુ પુરુષોને વિષે સર્વોત્તમ શિવ એટલે મોક્ષરૂપી વધૂના રસિક છે. તથા વેધક એટલે જ્ઞાનબળે કમને વીંધનાર છે. એવા સ્વામીને ભક્તિવડે મળવું સુલભ થાય એવી સુલભદશાને ટાળનાર કોણ છે? તો કે કીનો એટલે કળાબાજ એવો આ મોહ છે, તે વિઘ્ન કરે છે. બાકી કોઈ નથી.
ભાવાર્થ :- કોઈ કળી શકે નહિ એવી જ્ઞાનરૂપી લીલાએ કરીને પ્રભુ સહિત છે. વળી પ્રભુ એક હજારને આઠ લક્ષણોવાળા હોવાથી મનોહર છે. પુરુષોને વિષે ઉત્તમ છે. મુક્તિરૂપી વધૂના પૂર્ણ રસિક છે. વળી પોતે વેધક કહેતાં જ્ઞાનબળે કરી સર્વ કર્મોને નષ્ટ કરનારા છે. આવા સ્વામી જોડે મળવું તે ભક્તજનને ભક્તિથી સુલભ છે. કારણ કે ભક્તિ “એ મુક્તિરૂપી કન્યા પ્રાપ્ત કરવામાં એક લોકોત્તર દૂતી સમાન છે. તો આવા પ્રભુના મિલનને કોણ ટાળી શકે ? અર્થાત્ ભક્તિમાં કોણ અંતરાય કરી શકે ? આ ગાથામાં “કીનોજી” એવો શબ્દ છે. તે ‘ઠગ', કળાબાજ અથવા ધૂતારાના અર્થમાં છે. તો આવા પ્રભુના મિલનમાં અડચણ કરનાર એક મોહરૂપી મહાન ધૂતારો છે. પણ જેના હૃદયમાં ભક્તિ વસેલી છે એવા સેવકજનો તે મોહરૂપી ધૂતારાથી ઠગાતા નથી. /aI
૧૬૮
ચૈત્યવંદન ચોવીશી ભાગ-૧ પ્રસન્ન થઈ જગનાથ પધાર્યા, મનમંદિર મુજ સુધર્યોજી; હું નટનવલ વિવિધ ગતિ જાણું, ખિણ એક તો લહો મુજરોજી. વિ૦૪
અર્થ:- મારા ઉપર પ્રસન્ન થઈ જગન્નાથ મારા મનમંદિરમાં પધાર્યા; તેથી મારું મન મંદિર સુધરી ગયું. હું નટની નવલ એટલે નવી નવી વિવિધ પ્રકારની ગતિ એટલે નાટ્યકળા જાણું છું. તો તે મારી ભક્તિમય વિવિધ નાટ્યકળાને હે પ્રભુ! એક ક્ષણ માત્ર આપ નીરખીને મારો મુજરો કહેતા પ્રસન્નતાભરી કૃપાદ્રષ્ટિ વરસાવી મને કૃતાર્થ કરો એવી અભિલાષા છે.
ભાવાર્થ :- હે ત્રણ જગતના નાથ તમે મારા મનમંદિરમાં જ્યારથી પધાર્યા ત્યારથી કર્મરૂપી કચરાથી ભરેલું મારું મન સુધરી ગયું. તે વખતે પ્રભુને પધારેલા જાણી મને મારી કળા દેખાડવાનું મન થયું. તેથી હે પ્રભુ! હું નટ જેવો છું, અપૂર્વ નાટક કરનાર કલાબાજ છું, નાટકના સર્વ પ્રકારો જાણું છું. તેથી મારી ભક્તિરૂપી વિવિધ નાટ્યકળાને જોઈને એક ક્ષણ માત્ર આપ મારો મુજરો
લ્યો એટલે કે મારા ઉપર પ્રસન્નતા ભરેલી દ્રષ્ટિ નાખો. જેમ નાટક કરનારાઓ નાટ્યકળા ભજવી પ્રેક્ષક પાસેથી મુજરો કહેતાં પ્રસન્નતા મેળવે છે તેમ એ બધા ઉપનયનો સાર હવે પછીની પાંચમી ગાથામાં કહેવામાં આવે છે. આજના
ચોરાશી લખ વેશ હું આણું, કર્મ પ્રતીત પ્રમાણેજી; અનુભવ દાન દીઓ તો વારુ, ચેતન કહો મયાણજી. વિ૦૫
અર્થ:- હે પ્રભુ! હું ચોરાશી લાખ વેશ કર્મની પ્રતીત પ્રમાણે અર્થાત્ જેવા કર્મ ઉદયમાં આવે તે ભજવી શકું છું. જો આત્માના અનુભવનું દાન આપો તો આ નાટક ભજવવાનું વારુ એટલે બંધ કરું. અને કદાચ મારી યોગ્યતાના અભાવે દાન ન આપી શકો તો નાટક કરનારા એવા મારા આત્માને આપ મયા એટલે દયા કરીને સમજાવી દો કે હે ચેતન! હવે તું રાગદ્વેષ કરી આવા વેશ ભજવીશ નહીં. નહીં તો હજુ ચોરાશી લાખ જીવાયોનિમાં દુઃખી થવું પડશે.
| ભાવાર્થ:- આ જગતની અંદર સંસારી જીવો કર્મના વશથી ચોરાશી લાખ જીવાયોનિમાં પરિભ્રમણ કરે છે. અને નામકર્મને લઈને નવા નવા શરીરના રૂપ ધારણ કરે છે. આ નામકર્મ, કર્મગ્રંથને આધારે એકસોને ત્રણ (૧૦૩) ભેદવાળું છે. તેને ચિત્રકાર સમાન કહ્યું છે. ચિત્રકાર જેમ હાથી, ઘોડા, દેવ, રાક્ષસ, મનુષ્યના ચિત્ર દોરે છે તેમ નામકર્મ જીવને હાથી, ઘોડા, દેવ, મનુષ્ય વગેરે બનાવે છે. દુનિયાની અંદર અનેક નટલોકો વેષ બદલીને નાટક કરી
