________________
(૧૭) શ્રી કુંથુનાથ સ્વામી
(૧૭) શ્રી કુંથુનાથ સ્વામી શ્રી દેવચંદ્રજીકૃત વર્તમાન ચોવીશી સ્તવન
(ચરમ જિનેસરું.....એ દેશી) સમવસરણ બેસી કરી રે, બારહ પરિષદમાંહે; વસ્તુસ્વરૂપ પ્રકાશતા રે, કરુણાકર જગનાહો રે, કુંથ જિનેસ રે. નિર્મલ તુજ મુખ વાણી રે, જે શ્રવણે સુણે રે,
તેહિજ ગુણમણિ ખાણી રે. કું૦૧ સંક્ષેપાર્થ :- શ્રી કુંથુનાથ પ્રભુ સમવસરણમાં બારહ પર્ષદા મધ્ય બિરાજમાન થઈને જીવ અજીવાદિ છ વસ્તુઓ કે દ્રવ્યાદિના સ્વરૂપને પ્રકાશે છે તેથી કષ્ણાના કરનાર એવા પ્રભુ જગનાહ કહેતા ત્રણ જગતના નાથ છે. એવા શ્રી કુંથુનાથ પ્રભુની નિર્મલ વાણીને જે પ્રેમભક્તિ સહિત સાંભળે છે, તે ભવ્યાત્મા જ સકલ ગુણરૂપ મણિરત્નની ખાણ બને છે. ૧૫
ગુણ પર્યાય અનંતતા રે, વલી સ્વભાવ અગાહ;
નય ગમ ભંગ નિક્ષેપના રે, હેયાદેય પ્રવાહો રે. કું૨
સંક્ષેપાર્થ :- વસ્તુના સહભાવી એટલે હમેશાં સાથે રહેનાર ગુણધર્મ તથા ક્રમભાવી એટલે એક પછી એક આવનાર એવા પર્યાયની અનંતતા છે. વળી વસ્તુનો સ્વભાવ પણ અગાહ એટલે અગાધ છે, અર્થાત્ તેને અવગાહવો મુશ્કેલ છે. તથા અનેક ધર્માત્મક વસ્તુના અંશને બતાવનારા નય વડે, અને ગમ એટલે અનેક પ્રકારવડે વસ્તુનું સ્વરૂપ સમજાય એ રીતે, તથા સ્યાદ્વાદની અપેક્ષાથી ભેદ પાડવારૂપ ભંગ વડે કે નામ, સ્થાપના, દ્રવ્ય કે ભાવરૂપ ચાર નિક્ષેપો વડે તથા વસ્તુના હેય ઉપાદેયના પ્રવાહ સહિત વર્ણન કરતી એવી શ્રી કુંથુનાથ પ્રભુની દેશના તે અદ્ભુત છે. રા
કુંથુનાથ પ્રભુ દેશના રે, સાધન સાધક સિદ્ધિ; ગૌણ મુખ્યતા વચનમાં રે, જ્ઞાન તે સકલ સમૃદ્ધિ રે. કું૦૩
સંક્ષેપાર્થ :- વળી શ્રી કુંથુનાથ પ્રભુની દેશના તે મોક્ષના સાધનરૂપ રત્નત્રય છે તેને પ્રગટાવવાના સર્વ સાધન બતાવી, સાધકને છેક મોક્ષની સિદ્ધિ પ્રાપ્ત કરાવે તેવી હોય છે. વળી પ્રભુની વાણીમાં જે વસ્તુની વ્યાખ્યા કરવી છે તેના ધર્મો મુખ્ય હોય અને તે સમયે જે વસ્તુની વ્યાખ્યા વર્તમાનમાં નથી તેના
૨૨૨
ચૈત્યવંદન ચોવીશી ભાગ-૧ ગુણધર્મો ગૌણ હોય છે. એમ ગૌણ મુખ્યતા વચનમાં છે. પણ પ્રભુનું કેવળજ્ઞાન તો સકલ સમૃદ્ધિથી યુક્ત છે. અર્થાત્ તે જ્ઞાન એક જ સમયમાં સર્વ પદાર્થોના ભૂત, વર્તમાન અને ભવિષ્ય સર્વ વસ્તુ ધર્મોને એક સાથે જાણે છે. માટે કેવળજ્ઞાનમાં ગૌણતા કે મુખ્યતાનો વિચાર નથી. /
વસ્તુ અનંત સ્વભાવ છે રે, અનંત કથક તસુ નામો; ગ્રાહક અવસર બોધથી રે, કહેવે અર્પિત કામો રે. કું૦૪
સંક્ષેપાર્થ :- વસ્તુ એટલે જીવાદિ દ્રવ્ય સર્વ અનંત સ્વભાવવાળા છે. તેનું નામ લેતા જેમકે જીવ કે પુદ્ગલ શબ્દ બોલતાં જ તેને અનંત ધર્માત્મક સમજવી. છતાં ગ્રાહક એવા શ્રોતાનો અવસર જોઈને તેનો બોધ એટલે સમજ અનુસાર કેવળી ભગવાન તેને અર્પિત એટલે જે અવસરે જે ધર્મ કહેવાનું પ્રયોજન ઉત્પન્ન થાય તે અવસરે તેજ ધર્મ કહેવારૂપ કામ કરે છે. II૪.
શેષ અનર્પિત ધર્મને રે, સાપેક્ષ શ્રદ્ધાબોધ; ઉભય રહિત ભાસન હુવે રે, પ્રગટે કેવલ બોધ રે. કું૦૫
સંક્ષેપાર્થ:- શેષ એટલે બાકીના ગૌણતાએ રહેલા વસ્તુમાં જે અનર્પિત ધર્મો છે, કે જેનું અત્રે ઉપદેશવાનું પ્રયોજન નથી; તે વસ્તુ ધમની પણ સાપેક્ષ એટલે અપેક્ષા સહિત શ્રદ્ધા રાખવી, તથા તેનો બોધ એટલે તે સંબંધી જ્ઞાન પણ મેળવવું. પણ જ્યારે કેવળજ્ઞાન પ્રગટે છે ત્યારે તો ઉભય એટલે બેય અર્પિત અને અનર્પિત ધર્મોથી રહિત, સર્વ પદાર્થોનું ભાસન કહેતાં જ્ઞાન એક સમયમાં જ કેવળી ભગવંતને થાય છે. પિતા
છતિ પરિણતિ ગુણ વર્તના રે, ભાસન ભોગ આનંદ; સમકાળે પ્રભુ તારે રે, રમ્યરમણ ગુણવૃંદો રે. કું૦૬
સંક્ષેપાર્થ :- હે પ્રભુ! આપનામાં જ્ઞાનદર્શન સુખ વીર્યાદિ અનંત ગુણોની તથા અનંતા પર્યાયોની એક સાથે જ છતિ કહેતાં વિદ્યમાનતા છે, તથા ઉત્પાદ વ્યય ધૃવરૂપે પરિણતિનું પરિણમન થવું, તથા સર્વ ગુણોની વર્તનારૂપ કાર્ય સ્વગુણોમાં જ થવું, તથા તે સર્વ ગુણોનું એક સાથે ભાસન કહેતા જાણપણું થઈ તે સર્વગુણોને ભોગવી અનંત આનંદ માણવો; તે સર્વ હે પ્રભુજી ! આપનાં સમકાળે એટલે એક સમયમાં જ થવાથી આપ મહા સુખી છો. તેમજ રમ્ય એટલે રમવા યોગ્ય એવા શુદ્ધ આત્મસ્વરૂપમાં આપ રમણ કરવાથી આત્માના અનંત ગુણોના વૃંદ કહેતાં સમૂહથી પણ આપ યુક્ત છો. Iકા
