________________
(૧૮) શ્રી અરનાથ સ્વામી
૨૪૧ છે કે જો જ્ઞાનપૂર્વક સમજીને માત્ર મનથી પણ પ્રભુનું ધ્યાન વગેરે અત્યંતર તપ ધારણ કરવામાં આવે તો બીજા કોઈપણ પ્રકારના શારીરિક કષ્ટ કર્યા વિના પણ મોક્ષ મેળવી શકાય છે. જ્ઞાનસહિત ક્રિયાથી જ મોક્ષ મળે છે. જ્ઞાનનું કેટલું માહાભ્ય છે તે અત્ર બતાવેલ છે. જે કર્મને ખપાવતાં અજ્ઞાની જીવને ક્રોડો વર્ષ લાગે તે કર્મને જ્ઞાનીપુરુષ માત્ર એક શ્વાસોચ્છવાસમાં ખપાવી નાખે છે.
જ્ઞાની સાસોસાસમેં, કરે કર્મનો ખેહ;
પૂર્વ કોડી વરસાં લગે, અજ્ઞાની ન કરે તેહ.” માટે દરેક મુમુક્ષુએ–મોક્ષાર્થી જીવે ભવભ્રમણ વધારનારું જ્ઞાન મેળવવાનો પ્રયત્ન ન કરતાં અનુભવજ્ઞાન મેળવવાને માટે જીવનપર્યત વિદ્યાર્થી થઈને રહેવું જોઈએ. સંસારમાંથી મુક્ત કરનાર એક અનુભવજ્ઞાન જ છે. તે મેળવવા સદા પ્રયત્નશીલ રહેવું. આવા
જે ઉપાય બહુવિધની રચના, યોગમાયા તે જાણો રે; મક શુદ્ધ દ્રવ્ય ગુણ પર્યાય ધ્યાને, શિવ દિયે પ્રભુ સપરાણો રે. મન૦૪
અર્થ:- જે બહુ પ્રકારના ઉપાયો મોક્ષને અર્થે સ્વચ્છેદે કરવામાં આવે છે તે યોગમાયા છે અર્થાત્ મિથ્યા પ્રકારો છે એમ માનો. અને જે શુદ્ધ આત્મદ્રવ્ય, તેના ગુણો અને પર્યાયનું ધ્યાન કરે છે તેને પ્રભુ સારાણો એટલે પરાણે અર્થાત્ અવશ્ય મોક્ષ આપે છે એમ જાણો.
ભાવાર્થ:- આ ગાથામાં અંતર યોગ અને બાહ્ય યોગનું સ્વરૂપ બતાવ્યું છે. તે જગતમાં અનેક પ્રકારના મિથ્યાત્વી જીવો બાવા, યોગી, સંન્યાસી વગેરે મોક્ષ મેળવવા માટે વિવિધ પ્રકારના ઉપાયો અજમાવે છે. કોઈ પંચાગ્નિ તપ તપે છે, કોઈ જટા તથા નખ વધારે છે, કોઈ શરીરે ભસ્મ લગાડી અવધૂત બને છે, કોઈ ઊંચે લાંબા હાથ કરી ધ્યાન ધરે છે, કોઈ ઝાડ ઉપર ઊંધે મસ્તકે લટકી રહે છે, કોઈ સમાધિ ચડાવે છે અને કોઈ ધ્યાન ધરે છે; પણ આ સર્વ અજ્ઞાનસહિત કષ્ટક્રિયાઓના યોગ માયારૂપ છે અર્થાત લોકોને મોહ ઉત્પન્ન કરી પોતાની તરફ આકર્ષવાના પ્રકારો છે. તેમાં આંતરિક વિશુદ્ધિ બહુ અલ્પ હોય છે, અને બાહ્યાડંબર ઘણો હોય છે. ઉપરથી તેઓ વૈરાગ્ય ધારણ કરે છે પણ અંદર મોહ રાજાનું સામ્રાજ્ય વર્તતું હોય છે. ભોળા મનુષ્યોને છેતરવાનો આ એક વ્યાપાર છે એમ ઘણે સ્થળે જોવામાં આવે છે. ઠગનારનો આત્મા પણ આ યોગમાયાથી ઠગાય છે. તેમાં આત્માના ગુણને સાધવા કરતાં પૌદ્ગલિક સુખો
૨૪૨
ચૈત્યવંદન ચોવીશી ભાગ-૧ મેળવવાનો હેતુ મોટા ભાગે હોય છે. તેથી આ સર્વ ઉપાયો મોક્ષને સાધનાર ન નીવડતાં સંસારને સાધનારા થાય છે; કારણ કે જેવી ઇચ્છા તેવું ફળ મળે છે. પણ જો આત્મસ્વરૂપનું ધ્યાન ધરવામાં આવે, આત્માના ગુણ પર્યાયનો વિચાર કરવામાં આવે તો તેવા જીવોને પ્રભુ અવશ્ય મોક્ષ આપે છે. આત્મા એ શુદ્ધ દ્રવ્ય છે. તેમાં રહેલા જ્ઞાન, દર્શન તથા ચારિત્રાદિ એ તેના ગુણો છે. અને તે ગુણોની વર્તના એટલે ક્રિયા એ તેના પર્યાયો છે. સદ્ગુરુ દ્વારા તે શુદ્ધાત્માનું સ્વરૂપ સમજી તેનું ચિંતન કરવામાં આવે તો જીવને જરૂર શિવપદની પ્રાપ્તિ થાય એ વાત નિઃસંદેહ છે. II૪ો.
પ્રભુપદ વલગ્યા તે રહ્યા તાજા, અલગા અંગ ન સાજા રે; મક વાચક યશ કહે અવર ન ધ્યાઉં, એ પ્રભુના ગુણ ગાઉં રે. મન૦૫
અર્થ -પ્રભુના ચરણનું જેઓએ અવલંબન લીધું તેઓ ઉત્તમ સ્થિતિમાં તાજા ને તાજા રહ્યા, પણ જેઓ પ્રભુથી વેગળા ગયા તેઓ ઉત્તમ સ્થિતિથી પતિત થયા. વાચક શ્રી યશોવિજયજી મહારાજ કહે છે કે હું તો અન્ય દેવનું ધ્યાન ધરતો નથી; મને તો એક માત્ર વીતરાગ પ્રભુના જ ગુણગ્રામ પ્રિય છે.
ભાવાર્થ :- જેણે પ્રભુનું શરણ અંગીકાર કર્યું તેઓ જ આત્માની ચઢતી ચઢતી દશાને પામી અંતે કેવલજ્ઞાનને વરે છે. પણ જેઓ પ્રભુના બતાવેલા માર્ગથી ભ્રષ્ટ-પતિત થાય છે તેઓ પડતા પડતા છેક મિથ્યાત્વ ગુણસ્થાને પણ આવી જાય છે. તેઓની આત્મિક સ્થિતિ વિશુદ્ધ રહેતી નથી; મલિન થઈ જાય છે. જેમ કોઈ માણસ ઊંચેથી પડે અને તેના હાડકાં ભાંગી જાય, તે માણસ પ્રાયઃ લાંબાકાળે સાજો થાય છે, તેવી જ સ્થિતિ હઠયોગીઓની છે તેઓ એકવાર પડ્યા પછી પ્રાયઃ બહુ લાંબે અંતરે પુનઃ ઊંચા આવે છે.
વાચક યશોવિજયજી મહારાજ કહે છે કે શ્રી અરનાથ પ્રભુ ખરેખર અનંત જ્ઞાન, દર્શન, સુખ અને વીર્યને પ્રાપ્ત થયેલા છે. તેથી હું તો એમના જ ગુણગ્રામ કરું છું. અન્ય દેવો એ સ્થિતિને પ્રાપ્ત થયેલા નહિ હોવાથી એમને હું દૂરથી જ પરિહરું છું, કારણ કે તરી શકનારનું અવલંબન લેનાર તરે અને તરી ન જાણનારનું અવલંબન લેનાર બૂડે. એ હકીકત સત્ય હોવાથી હું તો તારક એવા પ્રભુનું જ અવલંબન લઉં છું. મને ખાત્રી છે કે તેઓના અવલંબનથી હું જરૂર તરીશ. //પા.
