________________
(૧૬) શ્રી શાંતિનાથ સ્વામી
૨૦૧
રોકનારી હોય છે અને કર્તાપણાના અભિમાનથી રહિત માત્ર ઉદયાધીન જેમનું પ્રવર્તન હોય છે.
સંપ્રદાયી એટલે જે ગુરુ પરંપરાને જાળવનાર હોય, અવંચક એટલે જે ઉપરથી ડોળ કરી લોકોને ઠગનાર ન હોય અને શુચિ એટલે પવિત્ર અનુભવના આધારે જેની બધી ક્રિયા હોય તે જ સાચા ગુરુ છે. એવા આત્મજ્ઞાની, સમદર્શી, ઉદય પ્રમાણે વિચરનાર, અપૂર્વ વાણીયુક્ત અને પરમશ્રુત ગુણના ધારક સદ્ગુરુ વડે જ શિષ્યને આત્મજ્ઞાન પ્રાપ્ત થઈ શકે. એવા સાચા સદ્ગુરુનો મેળાપ થવો આ કાળમાં અતિ દુર્લભ છે.
‘સદ્ગુરુનો યોગ થાય અને દેશના પ્રાપ્ત થાય એ દેશનાલબ્ધિ અને વિશેષ સમજાય એ પ્રાયોગ્યલબ્ધિ છે. અને પછી કરણલબ્ધિ આવે ત્યારે સમકિત થાય છે.' -બો.ભાગ-૧ ||૪||
શુદ્ધ આલંબન આદરે, તજી અવર જંજાલ રે;
તામસી વૃત્તિ સવિ પરિહરી, ભજે સાત્ત્વિકી શાલ રે. શાંપ સંક્ષેપાર્થ ઃ— જેમ વેલને ઉપર ચઢવા માટે લાકડી કે વૃક્ષાદિની જરૂર છે તેમ મુક્તિ મેળવવા માટે સદ્ગુરુના અવલંબનની જરૂર છે. કેમકે જેવું ધ્યાન કરે તેવો આત્મા થાય છે એ નિયમ છે. માટે આવા શુદ્ધ એટલે આત્મજ્ઞાની સદ્ ગુરુ ભગવંતનો યોગ મળ્યે તેમનું અવશ્ય આલંબન એટલે શરણ લેવું જોઈએ. અને તેમની આજ્ઞા આરાધવા માટે અવર એટલે બીજી સર્વ જગતની જંજાળનો ત્યાગ કરવો જોઈએ. પરિગ્રહ અને ભોગોની તૃષ્ણામાંથી સર્વ જંજાળ ઊભી થાય છે. તે જંજાળને જીવ ન છોડે ત્યાં સુધી સ્થિરભાવથી તે શુભ નિમિત્તોનું સેવન કરી શકતો નથી.
માટે આત્મજ્ઞાનની યોગ્યતા મેળવવા ક્રોધ, માન, માયા, લોભ, કામ, ઈર્ષ્યા, દેહમાં અહંબુદ્ધિ તથા સગાં, ઘર આદિમાં મમત્વબુદ્ધિ આદિ તામસી વૃત્તિઓનો ત્યાગ કરીને દયા, શાંતિ, સમતા, ક્ષમા, સત્ય, ત્યાગ, વૈરાગ્ય આદિ સાત્ત્વિક વૃત્તિઓને આદરવી જોઈએ. આત્મશાંતિ મેળવવા માટેના આ સર્વ શ્રેષ્ઠ ઉપાયો છે. ।।૫।।
ફલ વિસંવાદ જેહમાં નહીં, શબ્દ તે અર્થ સંબંધી રે; સકલ નયવાદ વ્યાપી રહ્યો, તે શિવસાધન સંધિ રે. શાં૬ સંક્ષેપાર્થ :– સદ્ગુરુ વચનાનુસાર ઉપરોક્ત ગુણો પ્રાપ્ત કરનારને
૨૦૨
ચૈત્યવંદન ચોવીશી ભાગ-૧ અવશ્ય આત્મશુદ્ધિરૂપ ફળ પ્રાપ્ત થાય છે. એમાં કોઈ વિસંવાદ એટલે વિરોધ નથી. સદ્ગુરુ બોધમાં જે શબ્દો કહે તે અર્થ સંબંધી હોય અર્થાત્ પ્રયોજન સહિત હોય, આત્માના પ્રયોજન વગર જ્ઞાની બોલે નહીં, મૌન જ રહે.
જ્ઞાની ગુરુની દેશનામાં સકળ એટલે સર્વત્ર નયવાદ કહેતા અપેક્ષાવાદ વ્યાપેલો જ હોય. અનંત ધર્માત્મક વસ્તુના એકાદ ધર્મની પ્રરૂપણા બીજા ધર્મોને નિષેધ કર્યા વગર તેને ગૌણ કરીને કરવી તે નયવાદ છે અથવા સ્યાદ્વાદ છે. જે જૈનધર્મનો પ્રાણ છે. એવો સ્યાદ્વાદસહિત ઉપદેશ તે જ શિવસાધન એટલે મોક્ષપ્રાપ્તિના સાધન સાથે સંધિ અર્થાત્ જોડાણ કરાવનાર છે. ૬
વિધિ પ્રતિષેધ કરી આતમા, પદારથ અવિરોધ રે; ગ્રહણ વિધિ મહાજને પરિગ્રહ્યો, ઇસ્યો આગમે બોધ રે. શાં૭ સંક્ષેપાર્થ :- શ્રી ગુરુ આજ્ઞાએ સત્સંગ, ભક્તિ, સ્વાધ્યાય, જપ, તપ, વૈરાગ્ય સંયમાદિ ક્રિયાઓ વડે પોતાનું આત્મસ્વરૂપ પમાય તે ક્રિયાને વિધિ કહેવામાં આવે છે. અને તેથી વિપરીત રાગ, દ્વેષ, વિષય, કષાય, સ્વચ્છંદ વગેરે આત્મપ્રાપ્તિમાં બાધક હોવાથી તેને પ્રતિષેધ કહેવાય છે. આમ વિધિ અને પ્રતિષેધને આદરી, આત્મા નામનો પદાર્થ જે અવિરોધ એટલે શુદ્ધ બુદ્ધ ચૈતન્યઘન સ્વરૂપ છે તેને પામવો એ જ કર્તવ્ય છે.
મહાજન કહેતા મોટા પુરુષોએ ગ્રહણવિધિ કહેતા ઉપરોક્ત પ્રમાણે ગ્રહણ કરવા યોગ્ય આત્મસ્વરૂપની વિધિને પરિગ્રહ્યો કહેતા સંપૂર્ણપણે ગ્રહણ કરીને આત્મસાક્ષાત્કાર કર્યો છે. ઇસ્યો એટલે એવો આગમમાં બોધ કહેતા ઉપદેશ છે. માટે જેણે આત્મપ્રાપ્તિ કરવી હોય તેમણે ઉપર પ્રમાણે વર્તન કરવું. IIII
દુષ્ટજન સંગતિ પરિહરી, ભજે સુગુરુ સંતાન રે; જોગ સામર્થ્ય ચિત્ત ભાવ જે, ધરે મુક્તિ નિદાન રે. શાં૮
સંક્ષેપાર્થ :– આત્મસ્વરૂપની પ્રાપ્તિ માટે મોક્ષાભિલાષીએ દુષ્ટજન એટલે જેનાથી શ્રદ્ધા ભ્રષ્ટ થાય એવા મિથ્યાગ્રહી અજ્ઞાનીના સંગને છોડીને જ્ઞાનાદિ ગુણોના ધારક એવા સદ્ગુરુ ભગવંત કે તેમના સંતાન એટલે આશ્રિતનો સંગ કરવો જોઈએ. ‘“કુસંગ તજી સત્સંગ કરવો. દર્શનમોહ ગયા પછી ચારિત્રમોહ રહે છે, તેને દૂર કરવા પુરુષાર્થ કરવાનો છે. ચારિત્રમોહ દૂર કરવા ‘જોગ સામર્થ્ય' એટલે વીર્ય સ્ફુરે તેથી ચારિત્રમોહ દૂર થાય. ‘જોગ સામર્થ્ય’ એ મુક્તિનું કારણ છે. -બો.ભાગ-૧
