________________
(૯) શ્રી સુવિધિનાથ સ્વામી
૧૧૩ આ ગાથાથી કર્તાએ “આશ્ચર્ય કોનાથી થયું? અને પહેલી ગાથાથી સાબાશી કોને ઘટે ?” એમ બે પ્રશ્ન ઉપસ્થિત કર્યા છે. હવે આગળની ગાથાઓમાં અનુક્રમે તે બન્ને પ્રશ્નોના ખુલાસા કર્તા પોતે જ વિચારીને કરે છે. જે વિલક્ષણ હોવાથી આનંદને આપનારા છે. //રા
અથવા થિરમાંથી અથિર ન માવે રે, મોટો ગજ દર્પણમાં આવે રે, જેહને તેજે બુદ્ધિ પ્રકાશી રે, તેહને દીજે એ સાબાશી રે. લઘુ૩
અર્થ:- જેમકે સ્થિર વસ્તુમાં અસ્થિર વસ્તુ ન માઈ શકે એ સ્વાભાવિક છે, અને મોટો હાથી પણ દર્પણમાં આવી શકે છે એમ દેખાય છે પણ જેના તેજથી એટલે પ્રભાવથી એવી બુદ્ધિ અને પ્રગટ થઈ એવા પ્રભુને જ આ ઉપર્યુક્ત સાબાશી આપવી ઘટે. પ્રભુની અનંતકૃપા વિના મારા જેવા પામરને આવી સમ્યકુબુદ્ધિ ઉત્પન્ન થઈ શકે નહીં.
ભાવાર્થ :- પ્રથમની બે ગાથાઓમાં ઊપજેલા પ્રશ્નોનું નિરાકરણ સમજવા પ્રયત્ન કરતાં પરિણામે કર્તા પોતે જ નિર્ણય ઉપર આવી જઈ તે પ્રશ્નોના ખુલાસારૂપે જણાવે છે કે આ પ્રશ્નોનું નિરાકરણ સુગમ છે. હું અત્યાર સુધી આવી સહેલી બાબત કોણ જાણે કેમ ન સમજી શક્યો ? હું ‘લઘુ છતાં ગુરુના મનમાં ન સમાયો’ એનો હેતુ એટલો જ છે કે સ્થિર વસ્તુમાં અસ્થિર વસ્તુ તો ન જ માઈ શકે. પ્રભુ તો સ્વભાવમાં સ્થિર છે અને હું તો એવી સ્થિરતાથી ઘણો દૂર છું, અસ્થિર છું તો હું પ્રભુના હૃદયમાં કેવી રીતે સ્થિતિ પામી શકું?
હવે ગુરુ લઘુમાં સમાય” એ હકીકતને દ્રષ્ટાંતથી સમજાવે છે કે જેમ હાથી જેવું મોટું પ્રાણી પણ દર્પણમાં સમાઈ જાય છે. તેમ પ્રભુ મહાન હોવા છતાં પણ સેવકના હૃદયમાં ધ્યાનના અવસરે સમાઈ જાય છે. એમાં પણ કાંઈ વિરોધ જેવું નથી. કારણ કે ધ્યાનના અવસરે સેવકની સ્થિતિ પણ સ્થિરતામય હોય છે અને સ્થિર સેવકમાં એવા સ્થિર પ્રભુ સમાય એમાં કાંઈ વિરોધજનક નથી.
આ હકીકત ઉપરથી સાર એ નીકળે છે કે જો સેવકને પ્રભુમય બનવું હોય તો પ્રભુ જેવી સ્થિરતા તેણે મેળવવી જોઈએ. ‘લઘુ ગુરુમાં ન સમાયો પણ ગુરુ લઘુમાં સમાયા” એ બે હકીકત સ્પષ્ટ થતાં હવે એ બાબતનું માન એટલે સાબાશી કોને ઘટે ? એનો નિર્ણય પણ કર્તા પોતે જ કરે છે કે જે પ્રભુના પ્રભાવથી મને ઉપર લખેલી બે હકીકત સમજવા જેટલી બુદ્ધિ પ્રાપ્ત થઈ–ક્ષયોપશમ પ્રગટ થયો; તે પ્રભુને જ એ સાબાશી ઘટે એ નિર્વિવાદ છે.
૧૧૪
ચૈત્યવંદન ચોવીશી ભાગ-૧ મારા જેવા પામર જીવને એ માન ઘટે નહિ! શોભે પણ નહિ ! યોગ્યતા વિના બળાત્કારે માનનો પોતામાં આરોપ કરવાથી જગતમાં પણ તે હાસ્યને પાત્ર થાય છે. કેમકે “એક અંશ શાતાથી કરીને પૂર્ણકામતા સુધીની સર્વ સમાધિ, તેનું સપુરુષ જ કારણ છે.” - શ્રીમદ્ રાજચંદ્ર (પૃ.૨૬૯) ||૩|| ઊર્ધ્વમૂળ તરુવર અધ શાખા રે, છંદ પુરાણે એહવી છે ભાખા રે; અચરિજવાળે અચરિજ કીધું રે, ભક્ત સેવક કારજ સીધું રે. ઘુ૦૪
અર્થ:- છંદ પુરાણમાં ‘વૃક્ષનું મૂળ ઊંચુ અને શાખાઓ નીચી’ એમ કહેલું છે. તેમ આશ્ચર્યકરવાવાળા પ્રભુએ ઉપરોક્ત આશ્ચર્ય કર્યું. અને તેમની ભક્તિથી સેવકનું પણ કાર્ય સિદ્ધ થયું, અર્થાતુ મોટા એવા પ્રભુ પણ ભક્તિના બળે ભક્તના હૃદયમાં સમાઈ ગયા.
ભાવાર્થ :- હવે બીજી ગાથામાં પ્રશ્ન હતો કે તે આશ્ચર્ય કોનાથી થયું? તેનો ખુલાસો કરતાં કર્તા કહે છે કે છંદપુરાણ આદિ અન્ય મતનાં શાસ્ત્રોમાં વૃક્ષનું મૂળ ઊંચુ અને શાખાઓ નીચી’ એવી હકીકત પણ વર્ણવેલી છે. એ હકીકત આશ્ચર્યકારક ગણાય. તેમ પ્રભુ પણ મોટા હોવા છતાં નાના સેવકના હૃદયમાં સમાઈ ગયા. આવું આશ્ચર્યકારક વર્તન કરવાથી પ્રભુ જ આશ્ચર્યકરવાવાળા ઠર્યા.
આવા અતિ અદ્દભુત ચરિત્રવાળા પ્રભુની સમ્યક્ પ્રકારે ભક્તિ કરવાથી સેવકનું કાર્ય પણ ઇચ્છાનુસાર પૂર્ણતાને પામ્યું અર્થાત્ પ્રભુ ભક્તના મનમાં આવીને વસ્યા એ પણ પ્રભુકૃપા વડે જ થયું એમ સમજાયું. જો લાડ કરી જે બાળક બોલે રે, માતપિતા મન અમિયને તોલે રે; શ્રી નવિજય વિબુધનો શિષો રે, યશ કહે છમ જાણો જગદીશો ૨. લઘુo૫
અર્થ:- જેમ બાળક લાડ કરીને માતપિતા સમક્ષ બોલે છે તે તેઓને મન તો અમૃતતુલ્ય ભાસે છે, તેમ હે જગદીશ્વર! હું પણ શ્રીનયવિજય પંડિતનો શિષ્ય છું માટે મને પણ બાળક જેવો ગણી મારા પર આપ પ્રસન્ન થજો.
ભાવાર્થ:- હે જગદીશ!નિદોષતા અને સરળતાપૂર્વક બાળક પોતાના માતાપિતા આગળ કાલાંઘેલાં વચનો બોલે તેથી માતાપિતાને ક્રોધ ચઢતો નથી. પણ ઊલટા તેઓને તે વચનો અમૃત સમાન મીઠાં લાગે છે; તેમ મારે મન માતાપિતા સમાન આપ જ છો. તેથી મને એવો બાળક ગણી, મારાં બાળાંભોળાંકાલાંઘેલાં વચનોને પણ અમૃત સમાન ગણી મારા ઉપર પ્રસન્ન થજો! એવી મારી આપના પ્રત્યે પ્રાર્થના છે.
