________________
૧૫ર
ચૈત્યવંદન ચોવીશી ભાગ-૧ આયુષ્ય પૂર્ણ થયે એ જીવ મોક્ષને પામે છે. માટે મુમુક્ષુએ પ્રત્યેક પ્રવૃત્તિ કષાયથી મુક્ત થવા અર્થે જ કરવી જોઈએ. બંધનું અને મોક્ષનું કારણ મન છે. કહ્યું કે : મન પર્વ મનુષાનો વર સંઘ મૌલયો:', કર્તા પુરુષ કહે છે કે હે પ્રભુ! અમારું મન હવે ક્લેશવડે મલિન નથી. પણ ક્લેશથી રહિત નિર્મળ છે. માટે જો આપ કૃપા કરી અમારા એ વિશુદ્ધ મનરૂપી ઘરમાં પધારો તો અમને જાણે અષ્ટ મહાસિદ્ધિ અને નવનિધાનની પ્રાપ્તિ થઈ એમ જ અમે તો માનીશું. lla
સાત રાજ અળગા જઈ બેઠા, પણ ભક્ત અમ મનમાં પેઠા; અળગાને વળગ્યા જે રહેવું, તે ભાણા ખડખડ દુઃખ સહેવું. સા૦૪
અર્થ :- આપ અહીંથી સાત રાજુ પ્રમાણ દૂર જઈ મોલમાં બેઠા છો, પણ ભક્તિવડે તો આપ અમારા મનમાં જ બિરાજમાન છો. દૂર રહેલાને વળગ્યા રહેવું તે તો ભાણા ઉપર બેસીને પીરસવામાં વિલંબનું ખડખડ દુઃખ સહન કરવા
જેવું છે.
(૧૨) શ્રી વાસુપૂજ્ય સ્વામી
૧૫૧ કરવા ઇચ્છા કરે છે. તેમ મનરૂપી મંદિરમાં આપને પધરાવવા ઇચ્છતા સેવકને મનમાંથી અસરળતા એટલે કપટભાવ, જ્યાં ત્યાં મનનું ભટકવાપણું આદિ મલિનતારૂપી કચરો દૂર કરી તેને નિષ્કપટતા અને એકચિત્તતા આદિ સામગ્રીઓ વડે શણગારવું. જેથી ભગવાન આપોઆપ ત્યાં પધારશે. મનની ભ્રમણશીલ સ્થિતિમાં દર્શન, સેવા, પૂજા, સામાયિક અને પ્રતિક્રમણ આદિ દરેક ધર્મકરણી કરનારે આ ઉપરથી બહુ ધડો લેવા યોગ્ય છે અને એવી સ્થિતિમાં કરેલી ધર્મકરણી પ્રાયઃ નિષ્ફળ થાય છે. માટે કોઈપણ જાતના વિપ્ન વગર મનની અંદર અઅલિત રીતે ભક્તિ ચાલુ રહે અને પ્રભુના સ્વરૂપમાં લીન થવાય તો તે મન જ વૈકુંઠ બની જાય અને આ દેહે જ મુક્તિસુખનો અનુભવ થાય ! યોગીજનો પોતપોતાના અનુભવની યુક્તિથી એ પ્રમાણે કહે છે. એ બધા યોગીજનનો એક સરખો જ અનુભવ હોવાથી તેઓ ભિન્ન મતવાળા થતા નથી. માત્ર એટલું જ કહે છે કે “મનમંદિરને ભક્તિથી શણગારો એટલે તે જ વૈકુંઠ બની જશે અને ત્યાં પ્રભુ જરૂર પધારશે. Íરા
લેશે વાસિત મન સંસાર, ક્લેશ રહિત મન તે ભવપાર; જો વિશુદ્ધ મને ઘર તુમે આવ્યા, પ્રભુ તો અમે નવનિધિ
ઋદ્ધિ પામ્યા. સા૦૩. અર્થ:- ક્લેશથી યુક્ત મન તે જ સંસાર છે અને ક્લેશરહિત મન તે જ ભવથી પાર છે અર્થાતુ જ્યાં સુધી મન ક્લેશથી યુક્ત હોય ત્યાં સુધી સંસાર છે અને જ્યારે તે મન ક્લેશથી રહિત થાય ત્યારે જ ભવનો પાર પમાય છે. હે પ્રભુ ! જો આપ અમારા વિશુદ્ધ મનરૂપી ઘરને વિષે પધારો તો અમે નવે નિધાનની સંપત્તિને પામ્યા એવો આનંદ અમને થશે.
ભાવાર્થ :- સંસાર અને મોક્ષનો તફાવત આ ગાથામાં બતાવ્યો છે. જ્યાં સુધી જીવને વિષે ક્રોધ માન, માયા અને લોભરૂપ કષાયો વર્તે છે ત્યાં સુધી તે સંસારી જીવ કહેવાય. સંસારનું મૂળ કારણ રાગ અને દ્વેષ છે. શ્રેષમાં ક્રોધ તથા માનનો અને રાગમાં માયા અને લોભનો સમાવેશ થાય છે. અનુકૂળ વિષયોની પ્રાપિવડે પ્રસન્નતા થવી તે રાગ છે અને પ્રતિકૂળ વિષયોની પ્રાપ્તિથી અણગમો થવો તે દ્વેષ છે. જ્યારે એ કષાયોથી જીવ સંપૂર્ણ મુક્ત થાય છે ત્યારે તે સંસારમાં રહેતા છતાં પણ સિદ્ધદશા અનુભવે છે. પછી તેને અનુકૂળ કે પ્રતિકૂળ બન્ને વિષયોની પ્રાપ્તિમાં સમભાવ સ્વાભાવિક રીતે જ બની રહે છે અને
ભાવાર્થ :- હે પ્રભુ! અમે મધ્યલોકમાં રહીએ છીએ. ત્યાંથી આપ સાત રજુ પ્રમાણ દૂર જઈને રહ્યા છો. છતાં અમે જ્યારે બહુમાનપૂર્વક એકાગ્રપણે આપનું સ્મરણ કરીએ છીએ ત્યારે તો આપ અમારા મનમાં જ બિરાજમાન જણાઓ છો. ઘણી વખત અમે આપનું દર્શન કરવાને ઇચ્છીએ છીએ ત્યારે અમને આપ બહુ દૂર લાગો છો તેથી નિરાશા થાય છે કે આપનું દર્શન કેમ કરી શકીશું! છતાં કોઈવાર આંતરિક દિલાસો પણ મળે છે કે શી ફીકર છે ! પ્રભુની એક ચિત્તે ભક્તિ-ઉપાસના કરીશું એટલે પ્રભુ આપણી સમીપમાં જ છે એમ જણાશે! આ પ્રમાણે નિરાશા અને આશામાં ચિત્તની ડોલાયમાન સ્થિતિ છતાં કોઈ વખતે એમ લાગે છે કે જે બહુ દૂર રહેલા હોય તેમને પરાણે વળગ્યા રહેવું, તે તો જાણે તીવ્ર સુધા લાગી હોય, જમવા બેઠા હોઈએ અને પીરસવાને વાર થતી હોય તે વખતે જેવો કંટાળો આવે તેના જેવું છે. આનું નામ ભાણા ખડખડ દુઃખ સહેવું કહેવાય. તો હે કૃપાળુ! આવું દુ:ખ અમારે હવે પછી સહન કરવું ન પડે એટલા માટે આપ અમારા વિશુદ્ધ મનરૂપી ઘરમાં પધારો અને અમને દર્શનનું સુખ આપો એવી અમારી આપને વિનતિ છે. ૪.
ધ્યાયક ધ્યેય ધ્યાન ગુણ એકે, ભેદ છેદ કરશું હવે ટેકે; ખીર નીર પરે તુમશું મલશું, વાચક યશ કહે હેજે હળશું. સાપ અર્થ :- ધ્યાતા એટલે ધ્યાન કરનાર, જેનું ધ્યાન કરવામાં આવે તે
