________________
(૧૧) શ્રી શ્રેયાંસનાથ સ્વામી
૧૩૩ આધારે ટક્યાં છે. અને તે ભાવપ્રાણને આપનાર તો આપ જ છો. આપ “જીવ દયાણં' છો. માટે કવિ શ્રી રૂપવિજયજીના શિષ્ય શ્રી મોહનવિજયજી મહારાજ કહે છે કે ખરેખર આપ જ મારા જીવનના પ્રાણભૂત છો. શા
(૧૧) શ્રી શ્રેયાંસનાથ સ્વામી શ્રી આનંદઘના વર્તમાન ચોવીશી નવના
(રાગ ગોડી-અહો મતવાલે સાજના-એ દેશી) શ્રી શ્રેયાંસજિન અંતરજામી, આતમરામી નામી રે; અધ્યાતમ મત પૂરણ પામી, સહજ મુગતિ ગતિ ગામી રે. શ્રી ૧
સંક્ષેપાર્થ :- શ્રી શ્રેયાંસનાથ ભગવાન અમારા હૃદયના ભાવને જાણનાર હોવાથી અંતરયામી છે, આત્મસ્વરૂપમાં રમણતા કરનાર હોવાથી આતમરામી છે, અને તીર્થકર હોવાથી નામી કહેતા ત્રણે લોકમાં વિખ્યાત છે.
જેમાં આત્માનો મુખ્ય શ્રેષ્ઠભાવ બતાવે તે અધ્યાત્મ કહેવાય. પ્રભુ અધ્યાત્મને સંપૂર્ણ પામેલા હોવાથી સહજ રીતે એટલે વિના પ્રયાસે જ મુગતિ ગતિ એટલે મોક્ષગતિ તરફ ગમન કરી રહ્યા છે. //લા
સયલ સંસારી ઇંદ્રિયરામી, મુનિગુણ આતમરામી રે; મુખ્યપણે જે આતમરામી, તે કેવલ નિષ્કામી રે. શ્રી ૨
સંક્ષેપાર્થ - જગતમાં રહેલ સયલ એટલે સકળ સંસારી જીવો ઇન્દ્રિય રામી છે, એટલે ઇન્દ્રિયોના શબ્દ, રૂપ, રસ, ગંધ અને સ્પર્શથી ઉત્પન્ન થતાં સુખમાં તદાકારપણે પ્રવર્તનારા છે. જ્યારે આત્મજ્ઞાની મુનિઓ તો આત્માના જ્ઞાનાદિ ગુણોમાં રમનારા છે અર્થાત્ સ્વરૂપને ભજનારા છે.
મુખ્યપણે જે જ્ઞાની પુરુષો આત્મામાં રમણતા કરનારા છે તે કેવળ એટલે તદ્દન નિષ્કામી હોય છે; અર્થાત્ પોતાની સર્વ શક્તિને જ્ઞાનધ્યાનમાં લગાવનાર હોવાથી પૌલિક સુખની ઇચ્છાથી જેઓ સર્વથા રહિત છે. રા.
નિજ સ્વરૂપ જે કિરિયા સાથે, તેહ અધ્યાતમ લહીએ રે; જે કિરિયા કરી ચઉગતિ સાધે, તે ન અધ્યાતમ કહીએ રે. શ્રી૩
સંક્ષેપાર્થ :- જે સત્પરુષની આજ્ઞાએ આત્માર્થના લક્ષે ભક્તિ, સ્વાધ્યાય, વિચારરૂપ ધ્યાન, છ આવશ્યક વગેરેની ક્રિયાઓ કરીને પોતાના
૧૩૪
ચૈત્યવંદન ચોવીશી ભાગ-૧ આત્મસ્વરૂપને સાધે, તેને અધ્યાત્મ કહી શકાય.
પણ જે આત્માર્થના લક્ષ વગરની જ્ઞાનરહિત અનેક ક્રિયાઓ કરીને ચારગતિને સાધે એટલે પ્રાપ્ત કરે તેને અધ્યાત્મ કહેવાય નહીં. જેમકે કોઈ સાધુપુરુષ કે શ્રાવક શુભકરણી કરીને દેવાયુ કે મનુષ્યાયુને બાંધે કે અશુભ ક્રિયા કરીને નરક કે તિર્યંચગતિને સાધે તો તેને કંઈ અધ્યાત્મ કહેવાય નહીં.
નામ અધ્યાતમ, ઠવણ અધ્યાતમ, દ્રવ્ય અધ્યાતમ છેડો રે; ભાવ અધ્યાતમ નિજ ગુણ સાધે, તો તેહશું ૨ઢ મંડો રે. શ્રી ૪
સંક્ષેપાર્થ:- જે આત્માને જાણે નહીં કે શ્રદ્ધે નહીં તે નામ અધ્યાત્મી, બીજામાં અધ્યાત્મના ગુણ ન હોવા છતાં તેને અધ્યાત્મી મારે તે ઠવણ એટલે સ્થાપના અધ્યાત્મ અને જે બહારથી યોગની સાધના કે પ્રાણાયામ વગેરે ધ્યાન કરી અધ્યાત્મનો દેખાવ કરે પણ અંદરથી વિષયકષાયની વૃત્તિવાળો હોય તે દ્રવ્ય અધ્યાત્મી કહેવાય. તે છાંડવા યોગ્ય છે; અર્થાતુ તેમનો સંગ કરવા યોગ્ય નથી.
જેની સમસ્ત ક્રિયાઓ આત્મસ્વરૂપની પ્રાપ્તિ માટે હોય એવા ભાવ અધ્યાત્મી પોતાના આત્મગુણને સાધે છે, તો તેવા ભાવ અધ્યાત્મીઓ સાથેનો સંગ ચીવટથી લઈ મંડો. જા
શબ્દ અધ્યાતમ અરથ સુણીને, નિર્વિકલ્પ આદરજો રે; શબ્દ અધ્યાતમ ભજના જાણી, હાણ-ગ્રહણમતિ ધરજો રે. શ્રીપ
સંક્ષેપાર્થ:- અધ્યાત્મ શબ્દનો અર્થ સદ્ગુરુ મુખે સાંભળીને, પોતાના આત્માની નિર્વિકલ્પદશા પ્રાપ્ત કરવાનો પ્રયત્ન કરજો. જેમાં સર્વોપરી આત્માને રાખી તેની પ્રાપ્તિનો યથાર્થભાવ બતાવે તે ભાવ અધ્યાત્મ છે.
શબ્દ અધ્યાત્મ એટલે શબ્દમાં અધ્યાત્મની ભજના છે, અર્થાત્ તેવા ગુણો હોય કે ન પણ હોય. માટે આ વિષયમાં પૂરેપૂરી ચકાસણી કરવા યોગ્ય છે. જેમકે કોઈને પોતાના સદ્દગુરુપદે સ્થાપતાં પહેલાં તે સાચા અર્થમાં ભાવ અધ્યાત્મને પામેલા છે કે નહીં? તે વાતની પૂરી ખાતરી કર્યા પછી ‘હાણ-ગ્રહણમતિ ધરજો’ એટલે તેમને છોડી દેવા કે ગુરુપદે ગ્રહણ કરવા, તેવી મતિ ધારણ કરજો. અનાદિકાળથી ગુરુ કરવામાં જીવની ભૂલ થતી આવી છે માટે આપણને ચેતાવે છે કે તે સ્વરૂપ પામ્યાની પૂર્ણ ચોકસી કરવી. પો.
અધ્યાતમ જે વસ્તુ વિચારી, બીજા જાણ લબાસી રે; વસ્તુગતે જે વસ્તુ પ્રકાશે, આનંદઘન મતવાસી રે. શ્રી ૬
