________________
(૮) શ્રી ચંદ્રપ્રભ સ્વામી
ગુણોનું ચિંતન કરવું તે સંગ્રહનયની અપેક્ષાએ અપવાદ ભાવસેવા છે. ।।૩।। વ્યવહા૨ે બહુમાન જ્ઞાન નિજ, ચરણે જિનગુણ રમણાજી; પ્રભુ ગુણ આલંબી પરિણામે, ઋપદ ધ્યાન સમ૨ણાજી. શ્રી૪ સંક્ષેપાર્થ :– હવે વ્યવહારનયની અપેક્ષાએ પોતાના ક્ષયોપશમ પ્રમાણે પ્રભુનું બહુમાન કરવું, ભક્તિ કરવી, જિન ગુણમાં રમણતા કરવાની પ્રવૃત્તિ કરવી તે વ્યવહારનયની અપેક્ષાએ અપવાદ ભાવસેવા છે. અને પ્રભુના ગુણનું અવલંબન થઈ સ્વઆત્મામાં પરિણમવું અર્થાત્ આત્મધ્યાનમાં તન્મય બનવું તે ઋસૂત્રનયની અપેક્ષાએ અપવાદ ભાવસેવા છે. ।।૪।।
૯૫
શબ્દે શુક્લ ક્યાનારોહણ, સમભિરૂઢ ગુણ દશમેજી; બીએ શુક્લ અવિકલ્પ એકત્વે, એવંભૂત તે અમમેજી. શ્રી૫ સંક્ષેપાર્થ ઃ– હવે પ્રભુના આલંબને પ્રથમ પૃથવિતર્ક વીચાર નામના શુક્લ ધ્યાનવડે શ્રેણી માંડી ધ્યાનમાં આરોહણ કરવું તે શબ્દનયની અપેક્ષાએ અપવાદરૂપ ભાવસેવા છે. પછી શ્રેણીમાં આગળ વધીને દશમા સૂક્ષ્મસાંપરાય ગુણસ્થાનકને પામ્યા તે સમભિરૂઢનયની અપેક્ષાએ અપવાદ ભાવસેવા છે. હવે બારમા ક્ષીણમોહ નામના ગુણસ્થાનકે બીએ એટલે બીજી એકત્વવિતર્ક અવીચાર નામના શુક્લધ્યાનના ભેદવડે નિર્વિકલ્પ સમાધિને પામવી તે એવંભૂતનયની અપેક્ષાએ અપવાદ ભાવસેવા છે. ।।૫।।
ઉત્સર્ગે સમકિત ગુણ પ્રગટ્યો, નૈગમ પ્રભુતા અંશેજી;
સંગ્રહ આતમ સત્તાલંબી, મુનિપદ ભાવ પ્રશંસેજી. શ્રી૬ સંક્ષેપાર્થ :– હવે ઉત્સર્ગ ભાવસેવાનું સ્વરૂપ જણાવે છે. જેમાં ઉત્સર્ગ એ કાર્ય છે અને અપવાદ એ કારણ છે. હવે સાધક આત્માને ક્ષાયિક સમકિત થયું તેથી અંશે પ્રભુતાનો ગુણ પ્રગટ્યો, અંશે કાર્ય સિદ્ધ થયું. તે નૈગમનયથી ઉત્સર્ગ ભાવસેવા છે. ક્ષાયિક સમકિત થવાથી ભાવમુનિપદ પામી આત્મામાં રમણતા થાય છે. ત્યારે ઉપાદાનનું સ્મરણ વિશેષ જાગૃત થવાથી તે સ્વસત્તાલંબી બને છે. તે સંગ્રહનયે ઉત્સર્ગ ભાવસેવા છે. હવે મુનિને અપ્રમત્તદશા પ્રાપ્ત થતાં સર્વ શક્તિઓ આત્મસ્વરૂપમાં પ્રવૃત્ત થાય છે. આ અંતરંગ વ્યવહાર તે વસ્તુ સ્વરૂપની અપેક્ષાએ થાય છે. આ અવસ્થા તે વ્યવહારનયે ઉત્સર્ગ ભાવસેવા છે. આ મુનિપદનો ભાવ અત્યંત પ્રશંસનીય છે. IIFI
ચૈત્યવંદન ચોવીશી ભાગ-૧ ઋજીસૂત્રે જે શ્રેણી પદસ્થે, આતમ-શક્તિ પ્રકાશેજી; યથાખ્યાત પદ શબ્દ સ્વરૂપે, શુદ્ધ ધર્મ ઉલ્લાસેજી, શ્રી૭ સંક્ષેપાર્થ ઃ— જે આત્મા ક્ષપકશ્રેણી પદમાં રહ્યો રહ્યો પોતાની આત્મશક્તિનો પ્રકાશ કરે છે તે ઋસૂત્રનયે ઉત્સર્ગ ભાવસેવા છે. અને બારમે ગુણસ્થાને યથાખ્યાત ચારિત્ર પ્રાપ્ત થવાથી આત્માનો સંપૂર્ણ શુદ્ધધર્મ પ્રગટી જે પરમ ઉલ્લાસ થાય છે તે શબ્દનયે ઉત્સર્ગ ભાવસેવા જાણવી. IIII
૯૬
ભાવ સયોગી અયોગી શૈલેશે, અંતિમ દુગ નય જાણોજી; સાપનતાએ નિજ ગુણવ્યક્તિ, તેહ સેવના વખાણોજી. શ્રી૮ સંક્ષેપાર્થ :- સર્વ ઘાતીયાકર્મ ખપાવવાથી સયોગી કેવળી અવસ્થા પ્રગટી તે સમભિરૂઢનયે ઉત્સર્ગ ભાવસેવા જાણવી. તથા શૈલેશીકરણ કરી અંતિમ મન વચન કાયાથી રહિત અયોગી અવસ્થા પ્રાપ્ત થઈ તે એવંભૂતનયે ઉત્સર્ગ ભાવસેવા જાણવી. આ પ્રમાણે અંતિમ બે નય જાણવા. જે સાધનવડે પોતાના આત્મગુણો પ્રગટે તે જ સેવના એટલે સાધના વખાણવા લાયક છે, અર્થાત્ અપ્રગટ આત્મગુણોને પ્રગટાવવામાં કારણભૂત પરમાત્માના ગુણોની ભક્તિ આદિ રૂપ સાધના તે અપવાદ ભાવસેવા વખાણવા લાયક છે અને તે સાધનાવડે જે આત્મગુણો પ્રગટ્યા તે ઉત્સર્ગ ભાવસેવા વખાણવા લાયક છે. IIII
કારણ ભાવ તેહ અપવાદે, કાર્યરૂપ ઉત્સર્ગેજી; આત્મભાવ તે ભાવ દ્રવ્ય પદ, બાહ્ય પ્રવૃત્તિ નિસર્ગેજી.શ્રીહ
સંક્ષેપાર્થ :– અપ્રગટ આત્મગુણોની પ્રાપ્તિમાં જે જે કારણ છે તે સર્વ કારણભાવ તે અપવાદ ભાવસેવા જાણવી. અને તે કારણવડે સ્વઆત્મગુણો પ્રગટાવવા રૂપ કાર્ય નિષ્પન્ન થયું તે ઉત્સર્ગ ભાવસેવા જાણવી. આ રીતે કારણકાર્યભાવનો સંબંધ જાણવો. ઉત્સર્ગ એટલે પૂર્ણ નિર્મલ, નિર્દોષભાવ.
નિર્દોષ આત્મભાવ તે ભાવ દ્રવ્યપદ છે. અને તેને પામવા માટેના નિસર્ગ એટલે સ્વાભાવિક કારણભૂત બાહ્ય સાધન તે વંદન, ભક્તિ, પૂજનાદિની પ્રવૃત્તિ છે. તે સર્વ દ્રવ્યસેવા જાણવી. ।।૯।।
કારણ ભાવ પરંપર સેવન, પ્રગટે કારજ ભાવોજી;
કારજ સિદ્ધે કારણતા વ્યય, શુચિ પરિણામિક ભાવોજી. શ્રી॰૧૦ સંક્ષેપાર્થ ઃ— કારણભાવ જે શ્રી અરિહંત પરમાત્માની પરંપરાએ ચાલતી આવતી દ્રવ્યભાવરૂપ સેવા કરવાથી ઉત્સર્ગે કાર્યભાવ એવો આત્મસ્વભાવ
