Book Title: Agam 02 Ang 02 Sutrakrutang Sutra Part 01 Sthanakvasi Gujarati
Author(s): Ghasilal Maharaj
Publisher: A B Shwetambar Sthanakwasi Jain Shastroddhar Samiti
View full book text
________________
એજ પ્રમાણે કમ તથા કના કારણેાને પણ અન્યનાજ કહેવામાં આવે છે. કારણ વિના કાં સંભવી શકતું નથી, તે કારણે સૂત્રકારે સૂત્રમાં કારણના સ્વરૂપનું જ પહેલાં નિરૂપણ કર્યુ' છે. ડડા, ચાકડા, આદિ પ્રાપ્ત કર્યા વિના માણસ કદી પણ અને કાઇ પણ પ્રકારે ઘડા આદિ કાર્યને સમ્પાદિત કરવાને સમર્થ થઇ શકતા નથી. જે કારણ વિના કાર્ય થઈ જતુ હેત તા ધૂમના અર્ધાં અગ્નિને ગ્રહણ ન કરત, અને તૃપ્તિ ચાહનારા ભજન આદિત્તુ ઉપાન ન કરતુ. તેથી કાર્ય કરવાને માટે બુદ્ધિમાન પુરુષે પ્રથમ કારણને જ ગ્રહણ કરવું જોઇએ. કાર્ય પહેલાં કારણની અવશ્ય અન્વેષણા (શોધ) કરવી જોઇએ. આ લેાકપ્રસિદ્ધ રીતનું અનુસરણ કરીને સૂત્રકારે પહેલાં બન્ધનાં કારણેા
જ બતાવ્યાં છે.
સર્વ બન્ધનાનું સૌથી પહેલું કારણ પત્રિતૢ જ છે. સંસારમાં કર્માંના કારણભૂત સઘળા સમારંભ, મમત્વભાવ રૂપ (આ મારું' છે, એવા ભાવરૂપ) પરિગ્રહ બુદ્ધિમાંથી જ ઉત્પન્ન થાય છે. તેથી સૂત્રકાર હવે પરિગ્રહનું સ્વરૂપ પ્રકટ કરે છે.
પરિગૃહ કે સ્વરૂપકા નિરૂપણ
ચેતનાથી યુકત વસ્તુને “ચિત્તમન્ત” અથવા સચિત્ત કહેછે, અને ચેતનાથી રહિત વસ્તુને અચિત્ત કહે છે. દ્વિપદ, ચતુષ્પદ આદિ પદાર્થા સચિત્ત ગણાય છે, સાનુ, ચાંદી, મણિ, માણિય આદિ પદાર્થીને અચિત્ત કહે છે. આ બન્ને પ્રકારના પદાર્થોં રાખવા તેનું નામ જ પરિગ્રહ છે. પરિગ્રહના મુખ્ય બે પ્રકાર છે. (૧) બાહ્યપરિગ્રહ અને (૨) આભ્યન્તર પરિગ્રહ. બાહ્યપરિગ્રહના નીચે પ્રમાણે નવ ભેદ કહ્યા છે.
(૧) દ્વિપદ, (૨) ચતુષ્પદ્મ, (૩) ક્ષેત્ર, (૪) વાસ્તુ, (૫) રજત (ચાંદી) (૬) સુવર્ણ (૭) ધન, (૮) ધાન્ય અને (૯) કુષ્ય. આભ્યન્તર પરિગ્રહના નીચે પ્રમાણે ૧૪ પ્રકાર પડે છે. મિથ્યાત્વ, અવિરતિ આદિ પાંચ પ્રકારો, હાસ્ય આદિ છ પ્રકારે। અને સ્રીવેદ રૂપ ત્રણ પ્રકારે. આ બન્ને પ્રકારના પરિગ્રહેાને સ્વલ્પ પ્રમાણમાં (તૃણુ અથવા તુષ જેટલા અલ્પ પ્રમાણમાં) પણ જે મમત્વ બુદ્ધિથી ગ્રહણ કરવાના મનારથ સેવે છે. એટલે કે પદાર્થ દૂર હાવા છતાં પણ તેના પર મમત્વ ધારણ કરીને તેને મનથી ગ્રહણ કરે છે, તેને પરિગ્રહ રૂપ જ માનવામાં આવે છે. આ પ્રકારના પરિગ્રહને સ્વયં ગ્રહણ કારાવનાર અને ગ્રહણ કરનારની અનુમેાદના કરનાર જીવ દુ:ખથી મુકત થતા નથી. જેના દ્વારા જીવને પ્રતિકૂળ વેદના ઉત્પન્ન કરાય છે, તેનું નામ દુઃખ છે. જ્ઞાનાવરણીય આદિ આઠ પ્રકારનાં કર્મો તથા તેમને અસાતા આદિ રૂપ ઉદય જ દુઃખ રૂપ છે. પરિગ્રહી જીવ આ દુઃખમાંથી છુટકારો પામતા નથી. આ કથન દ્વારા એ સૂચિત કરવામાં આવ્યુ છે કે પરિગ્રહ જ ઘાર અનર્થાનું મૂળ છે.
ો કે માત્ર પરિગ્રહુ જ અનર્થ નું મૂળ નથી, હિંસા, અસત્ય, ચારી આદિ બીજા પણ અનેક અર્થનાં કારણેા છે. છતાં પણ શાસ્ત્રકારે સૌથી પહેલાં પરિગ્રહને જ શા કારણે ગ્રહણ કર્યાં છે ?
આ પ્રશ્નનો ઉત્તર નીચે પ્રમાણે છે. અનના સઘળાં કારણેામાં પરિગ્રહ જ પ્રધાન છે. હિંસા આદિ અન્ય કારણેા પરિગ્રહમૂલક છે. મમત્વ ભાવને જ પરિગ્ર કહે છે. જ્યાં સુધી શરીર, વર્ણ, વય અને અવસ્થા પ્રત્યે જીવમાં મમત્વભાવ ઉત્પન્ન થતા નથી, ત્યાં
શ્રી સૂત્ર કૃતાંગ સૂત્ર : ૦૧
૧૭
