Book Title: Agam 02 Ang 02 Sutrakrutang Sutra Part 01 Sthanakvasi Gujarati
Author(s): Ghasilal Maharaj
Publisher: A B Shwetambar Sthanakwasi Jain Shastroddhar Samiti
View full book text
________________
ધર્મ અને અધર્મને આશ્રય (આત્મા) પણ પ્રત્યક્ષ જ છે. જેવી રીતે રૂપ આદિ ગુણે, ચક્ષુરિન્દ્રિય જન્ય જ્ઞાન વિષય હોવાથી, તેમને પ્રત્યક્ષ અનુભવ થાય છે, એ જ પ્રમાણે રૂપાદિ ગુણોવાળા ઘટાદિ પણ પ્રત્યક્ષ જ થાય છે. ઘટ (ઘડો) આદિની પ્રત્યક્ષતામાં કેઈને વિવાદ કરવા જેવું પણ લાગતું નથી અને બીજા પ્રમાણની શોધ પણ કરવી પડતી નથી, એજ પ્રમાણે જે જ્ઞાનાદિ ગુણે માનસ પ્રત્યક્ષ હોય, તે તેમનાથી અભિન્ન એવે આત્મા પણ માનસપ્રત્યક્ષ જ છે. એજ પ્રકારે “હું સુખી છું, દુઃખી છું” ઇત્યાદિ રૂપે આત્મા પણ માનસપ્રત્યક્ષ વડે ગ્રાહ્ય જ છે. તેથી અન્ય પ્રમાણોને શોધવાની જરૂર જ રહેતી નથી.
નિયાયિક મતમાં ગુણ અને દ્રવ્યમાં ભેદ માનવામાં આવેલ છે. તે મત પ્રમાણે મન વડે સુખ આદિનું ગ્રહણ થાય છે અને એજ મન વડે સુખના આધાર ભૂત જીવનું પણ ગ્રહણ થાય છે. જૈનમત પ્રમાણે તે ગુણ અને ગુણ કેટલેક અંશે અભિન્ન છે. તેથી સુખદિને પ્રત્યક્ષ અનુભવ થાય ત્યારે સુખાદિથી અભિન્ન એવા જીવનું પણ ગ્રહણ થઈ જાય છે. આ પ્રકારે તે બને તેમાં ભેદ છે. છતાં તે બન્નેમાં અભેદ પણ છે. કેવી રીતે અભેદ છે? બનેમાં પ્રત્યક્ષ વિષયતા સમાન છે. જેવી રીતે તૈયાયિક મતમાં આત્માને માનસપ્રત્યક્ષ માનવામાં આવ્યું છે, એ જ પ્રમાણે અનેકાન્ત મતમાં પણ સ્વસંવેદન પ્રત્યક્ષજ છે. - “સ્થૂલતા આદિના વેગથી દેહ જ આત્મા છે, તેનાથી અલગ આત્માનું અસ્તિત્વ નથી.” “મને ” એટલે કે “આ મારે દેહ છે,” આ પ્રકારનું કથન ઔપચારિક રીતે થાય છે. અહીં આત્માને દેહસ્વરૂપ કહ્યો છે અને “મારે દેહ” આ પ્રકારના કથનને
ઔપચારિક કહેવામાં આવ્યું છે. આ કથન ઉચિત નથી. “મારે દેહ” ઈત્યાદિ પ્રતીતિ દ્વારા દેહથી ભિન્ન એવા આત્માનું જ સમર્થન કરવામાં આવ્યું છે. જ્યારે મુખ્યમાં બાધા (અવરોધ, મુશ્કેલી) આવે છે, ત્યારે કોઈ પ્રતીતિને ઉપચરિત માનવા આવે છે. પરંતુ શરીર અને આત્માની ભિન્નતા પ્રમાણે દ્વારા સિદ્ધ કરવામાં આવી ચુકી છે, તેથી “મારૂં ઘર” આ પ્રતીતિના સમાન “મારું શરીર આ પ્રતીતિ પણ શરીર અને આત્માના ભેદનું જ પ્રતિપાદન કરે છે. તેને મુખ્ય પ્રતીતિ માનવામાં કઈ વાંધો નથી.
શ્રી સૂત્રકૃતાંગ સૂત્રઃ ૦૧
૪૧
