Book Title: Agam 02 Ang 02 Sutrakrutang Sutra Part 01 Sthanakvasi Gujarati
Author(s): Ghasilal Maharaj
Publisher: A B Shwetambar Sthanakwasi Jain Shastroddhar Samiti
View full book text
________________
કર્તા બની જાય છે, અને અચેતન લક્ષણ પણ ચેતનાવાળું થઈ જાય છે. પ્રકૃતિમાં સ્થિતિક્રિયાની ઉપલબ્ધિ થાય ત્યારે પુરુષમાં પણ સ્થિતિક્રિયા ઉપલબ્ધ થાય છે. એજ કારણે પુરુષ સ્થિત હાય છે, એવી પ્રતીતિ થવા લાગે છે, એને તે ભેાકતા તથા દ્રષ્ટા પણ પ્રતિત થવા લાગે છે. સાંખ્યાનું એવું કથન છે કે....” તે વિપર્યાસને કારણે પુરુષનુ સાક્ષિ, કૈવલ્ય માધ્યસ્થ્ય, દ્રધૃત્વ અને અકર્તૃત્વ સિદ્ધ થાય છે. ”
સ્થિતિ આદિ ક્રિયાવાન હેાવાથી આત્માની ક્રિયારહિતતા કેવી રીતે સ ંભવી શકે છે? સમાધાન—આત્મા સમસ્ત ક્રિયાઓને કર્તા નથી. આ કથનનુ તાત્પર્ય એ છે કે --ટિકની સામે જપાપુષ્પ રાખવામાં આવે, તા સ્ફટિક રકત વર્ણના દેખાય છે. પરન્તુ વાસ્તવિક રીતે વિચારવામાં આવે, તા ટિકમાં રતાશ હાતી નથી. જપાપુષ્પના લાલ વજ તેમાં કારણભૂત બને છે, જપાપુષ્પ રૂપ ઉપધિને કારણે સ્ફટિકમાં પ્રકટ થતા તે વણુ ઔપાધિક જ છે. એજ પ્રમાણે આત્મામાં સ્થિતિ આદિ ક્રિયાએને સદ્ભાવ જોવામાં આવે છે. આત્મામાં સ્થિતિક્રિયા ઉપલબ્ધ થાય છે, છતાં પણ સમસ્ત ક્રિયાનું કર્તૃત્વ આત્મામાં નથી. એજ વાત “સમૂ” ઇત્યાદિ પદો દ્વારા સૂત્રકાર પ્રકટ કરે છે—આત્મા પસ્પિન્દ આર્દિ એક જગ્યાથી બીજી જગ્યાની પ્રાપ્તિ રૂપ ક્રિયા કરનારા નથી, કારણ કે તે આકાશની જેમ સર્વવ્યાપક અને અદ્ભૂત છે. જેવી રીતે સ॰વ્યાપક અને અમૂત આકાશમાં ગમન તથા ચલન આદિ કોઇ ક્રિયા થતી નથી, એજ પ્રમાણે વ્યાપક અને અમૂર્ત આત્મામાં પણ આવવુ જવુ, ચાલવું આદિ ક્રિયાએ થતી નથી, જો કે તેમાં પ્રયત્નાદિમત્વ તા મેાજૂદ જ છે. કહ્યું પણ છે કે— “ અત્તાં નિર્ગુને‚ મેતા” ઇત્યાદિ કપિલમુનિના દનમાં એવું કહ્યું છે કે -” આત્મા અકર્તા, નિર્ગુણ અને ભેાકતા છે.”
આ પ્રકારે આત્મા અકારક છે. ગાથામાં જે ”તુ” પદ વપરાયું છે, તેના દ્વારા એ વાત સૂચિત થાય છે કે સાંખ્યમત પૂર્વાંકત મતવાદીઓના મત કરતાં ભિન્ન છે. તે સાંખ્ય મતવાદીઓ ધૃષ્ટતાપૂર્વક એવુ વાર વાર કહે છે કે પ્રકૃતિ જ બધુ કરે છે. તે પ્રકૃતિ જ યજ્ઞ, દાન, તપ, આદિ કરે છે, અને તે કમાંનુ ફળ ભોગવે છે. જો કે પુરુષ (આત્મા)ની સાથે કર્તૃત્વ ભકતૃત્વના સમાનાધિકરણતાના નિયમ છે, છતાં પણ તેઓ વૈયષિકરણ માને છે, આ તેમની ધૃષ્ટતા છે. બુદ્ધિ જડ હોવા છતાં પણ જાણે છે અને આત્મા ચૈતન્યવાન્ હોવા છતાં પણ જાણતો નથી, આ પ્રમાણે તેઓ જે પ્રતિપાદન કરે છે, તે નરી તા જ છે. આ પ્રકારની તેમની ધૃષ્ટતાને, અન્ય પ્રકારે, તેમના દર્શીન ગ્રંથા દ્વારા જાણી લેવી જોઇએ કહ્યું" પણ છે કે—”તસ્માત્તા” ઈત્યાદિ ” પુરુષ (આત્મા) અન્ધદશાને પણ પામતા નથી, મુક્ત પણ થતા નથી, એક ભવમાથી ખીજા ભવમાં જતા પણ નથી. અનેક પુરુષોને (આત્માઓને) આશ્રય લેનારી પ્રકૃતિ જ એક લવમાથી બીજા ભવમાં જાય છે અને મુકત દશા અથવા અન્ય દશા પ્રાપ્ત કરે છે”
શ્રી સૂત્ર કૃતાંગ સૂત્ર : ૦૧
૭૧
